Básekelestikke qabiletti tulǵany tárbıeleýdegi mektep, qoǵam jáne otbasynyń róli
Básekelestikke qabiletti tulǵany tárbıeleýdegi mektep, qoǵam jáne otbasynyń róli
Búgingi tańda jańa álemdegi jańa Qazaqstanǵa aınalý, jańartý úderisi qoǵamymyzdyń barlyq salasynda júrgizilýi álemdik deńgeıge saı damýdy talap etedi. HHİ ǵasyrǵa laıyq, álemdik órkenıet kóshine uıalmaı tize qostyratyn, damyǵan eldermen tereze teńestiretin, básekelestikke qabiletti elý eldiń sanatyna qosylý úshin elimizge tárbıeli, bilimdi urpaq kerektigi aıtpasa da túsinikti. Qazirgi qoǵamnyń aldynda turǵan kúrdeli máselelerdiń biri – árbir jas urpaqtyń boıyna básekege qabiletti qundylyq qasıetterdi qalyptastyryp, damytý máselelerine aıryqsha kóńil bólý.
Básekege qabiletti tulǵany tárbıeleý rýhanı qundylyqtardyń qaınar kózderi negizinde jáne ony jeke tulǵanyń qabyldaýy arqyly júzege asady. (1 - shi syzba).
1 - syzba. Rýhanı qundylyqtar.
Qazaqstan Respýblıkasynyń «Bilim týraly» Zańynda bilim berý júıesiniń negizgi mindeti – balanyń daralyǵyn damytý, tárbıeleý jáne oqytý úshin jaǵdaılar jasaý arqyly ıntellektin baıytý, bala tulǵasynyń rýhanı jáne dene múmkindikterin ashý ekendigi erekshe atalǵan. Jeke tulǵanyń qalyptasýy men damýynda myna negizgi faktorlardyń yqpaly zor. Olar: mektep, qoǵam jáne otbasy.
Básekege qabiletti tulǵa qalyptastyrý mektepten bastalady. Mektep – óskeleń urpaqty tárbıeleý júıesindegi sheshýshi býyn. Adam tárbıe negizinde jetilip qalyptasady. Adam bolashaǵyn sheshetin de tárbıe ekendigi ejelden belgili. Adam ómirinde tárbıe máńgilik kategorıa bolsa, ony uıymdastyrý, júzege asyrý esh ýaqytta eskirmeıtin, qaıta kún ozǵan saıyn jańaryp, árbir kezeńniń óz talabyna saı jetilip otyratyn úzdiksiz úrdis dep túsinemiz. Bilim berý júıesi aldynda oqýshyny oılaýǵa, aldynan shyǵatyn túrli máselelerdi sheshýge qajetti áreket tásilderin úıretý mindeti tur.
Jeke tulǵaǵa baǵyttalǵan tárbıe – bul jeke tulǵanyń adamgershilik sapalaryn jalpy adamzat qundylyqtarynyń negizinde damytý jáne olardyń damýyna qajetti pedagogıkalyq jaǵdaı jasaý. Dástúrli tásilderden jeke tulǵaǵa baǵyttalǵan tárbıeniń aıyrmashylyǵy – onda mektep balalardyń dara qyzyǵýshylyqtary men jeke tájirıbe jınaqtaýy nátıjeli túrde iske asatyn damytýshy ortany uıymdastyryp, oqýshylarmen júrgiziletin oqýdan tys jumystar júıesin qurady. (2 - syzba).
2 - syzba. Oqýshylarmen júrgiziletin oqýdan tys jumystardyń júıesi.
Oqýshylardy belsendi is - áreketke yntalandyrý, olardyń tanymdyq qyzyǵýshylyqtaryn damytý, synyptan tys is - sharalardy uıymdastyrýdyń jańa formalary men ádisterin tıimdi qoldaný arqyly balalardy shyǵarmashylyqqa baýlý is - áreketi muǵalimdi izdeniske, ózin - ózi damytýǵa, kásibı sheberligin jetildirýge únemi jetelep, yntalandyrýǵa tıisti. Óıtkeni belsendi ustanymǵa ıe, izdenimpaz, shyǵarmashyl pedagog ǵana oqýshylardy jetistikterge jeteleýge qabiletti bolady.
Jeke tulǵa men qoǵamdyq ortanyń qarym - qatynasy fılosofıa, psıhologıa, pedagogıka, t. b. qoǵamdyq ǵylymdardyń kópten aınalysyp júrgen kókeıkesti máseleleri. Adam balasy materıaldyq jáne rýhanı ómirdiń ortasynda tirshilik etedi de, ózi ómir súrip otyrǵan qoǵamnyń, ujymnyń, ulttyń, rýdyń múshesi retinde ózindik aqyl - parasatymen, jeke bastyń ózine tán aqyl - oı, erik - jiger, minez - qulyq ereksheligimen kórinýge tyrysady. Adam damýyna qoǵamdyq orta aıtarlyqtaı yqpal jasaıdy.
Qoǵamnyń belsendi múshelerin daıyndaý maqsatynda oqýshylardyń ózin - ózi tárbıeleý isin jetildirý úshin olardyń jas jáne derbes erekshelikterin eske alyp, oqý - tárbıe jumysynyń barysynda sana - sezimin oıatý, óz betinshe jumys isteı bilýge úıretý – mekteptiń basty mindeti. Balanyń ózin - ózi tárbıeleý belsendiligin qoǵamdyq jumystarǵa aralastyrý arqyly damytýǵa bolady. Oqýshylardyń jas erekshelikteri men jeke qabiletterin eskere otyryp, túrli qoǵamdyq is - árekettermen qamtamasyz etý kerek. Sonyń bir mysaly – oqýshylardyń ózin - ózi basqarý uıymy.
Oqýshylardyń ózin - ózi basqarý uıymy mekteptiń ajyramas, qajetti atrıbýty bolyp tabylady jáne oqýshylardyń ózin de, qoǵamdy da jetildirýge qabiletti, ózdiginshe damıtyn tulǵanyń qalyptasýyna múmkindik týǵyzady.
Otbasy - oqytý men tárbıe jumysyndaǵy mekteptiń odaqtasy. Otbasy belgili dástúrlerdiń, jaǵymdy ónegelerdiń, muralardyń saqtaýshysy. Sondyqtan ol adam úshin eń jaqyn áleýmettik orta.
Otbasyndaǵy basty máselelerdiń biri – balanyń tirshilik áreketin uıymdastyrý: balanyń tártibi, mindetteri, qoıylatyn talaptar, onyń úı eńbegine qatysýy, oqý - áreketi, bos ýaqytyn uıymdastyrý. (4 - syzba).
4 - syzba. Otbasynda balalardyń tárbıe prosesine yqpal jasaıtyn jaǵdaılar.
Otbasynyń osy erekshe belgileriniń tárbıelik yqpaly óte kúshti, olardy tárbıe barysynda eskerý qajet. Otbasynyń ózine tán erekshe qyzmetteri bar. Olar halyqtyń ósýi, adamzat urpaǵyn ári qaraı jalǵastyrý, qajettilik, sharýashylyq qyzmeti, otbasy músheleriniń ózara jáne týǵan - týysqandarymen qatynas jasaý qyzmeti.
Ata - ana abyroıy degenimiz – bala kózimen kórip turǵan, jasy úlken kisiniń kúdiksiz qasıeti, kúshi, ishki qýaty, berik logıkaǵa negizdelgen isi men qasıeti. Osy qasıetterdi balanyń boıyna sińire bilý – otbasy tárbıesiniń maqsaty, boryshy, mindeti.
Mektep oqý - tárbıe jumysynyń mazmunyn jaqsartýǵa, ata - analarmen yntymaqtastyq pen ózara is - áreket túrlerin uıymdastyrýǵa qam jasap, ata - analardy, jurtshylyqty mekteptiń is - sharalaryna keńinen qatystyrady. (5 -syzba)
5 - syzba. Ata - analarmen yntymaqtastyq jáne ózara is - áreket jasaý júıesi.
Ata - analarmen yntymaqtastyqqa baǵyttalǵan júıeli túrde oılastyrylǵan jumystar ata - analar qaýymdastyǵy men mekteptiń ortaq mindetterin iske asyrýdy kózdeıdi. Mektep ata - analar qaýymynyń problemalary men suranystaryn talqylaý úshin árqashan ashyq ekendigine olardy sendirip, ózara yntymaqtastyq pen seriktestik júıesin jetildirip otyrýy qajet.
Táýelsiz memleketimizdiń erteńi qazirgi urpaqtyń rýhanı baılyǵy, mádenıeti, sanaly ulttyq oılaý qabileti men bilimine baılanysty. Kez kelgen halyq urpaǵynyń tárbıesine tereń mán berip, bolashaǵyna únemi alańdaýshylyqpen qaraǵan.
Elimizdiń álemdegi básekelestikke qabiletti elý eldiń sanatyna qosylý úshin bilim berý júıesinde de kúrdeli ózgeristerdiń týyndaıtyny belgili. Sondyqtan da qazirgi oqý - tárbıe isinde saraptaı jáne durys sheshim qabyldaı alatyn jáne olarǵa jaýapty bolatyn tulǵanyń tárbıesi qajet. Al mektep, qoǵam jáne otbasynyń basty maqsaty – jas urpaqty azamat retinde sezinýine yqpal etip, ózin tolyq iske asyrýyna, óziniń áleýmettik róli men ómirlik muratynyń mánin uǵynýyna, ıntellektýaldyq áleýetin kóterýge jáne árbir jeke tulǵanyń ózindik ishki múmkindikterin tolyq paıdalana bilýge úıretý bolyp tabylady. Elimizdiń árbir jetkinshegin dara tulǵa retinde jetildirý, onyń shyǵarmashylyq qabiletterin quzyrettilik turǵyda damyta otyryp naǵyz el azamaty etip tárbıeleý – búgingi kúnniń kezek kúttirmes máselesi.
Búgingi tańda jańa álemdegi jańa Qazaqstanǵa aınalý, jańartý úderisi qoǵamymyzdyń barlyq salasynda júrgizilýi álemdik deńgeıge saı damýdy talap etedi. HHİ ǵasyrǵa laıyq, álemdik órkenıet kóshine uıalmaı tize qostyratyn, damyǵan eldermen tereze teńestiretin, básekelestikke qabiletti elý eldiń sanatyna qosylý úshin elimizge tárbıeli, bilimdi urpaq kerektigi aıtpasa da túsinikti. Qazirgi qoǵamnyń aldynda turǵan kúrdeli máselelerdiń biri – árbir jas urpaqtyń boıyna básekege qabiletti qundylyq qasıetterdi qalyptastyryp, damytý máselelerine aıryqsha kóńil bólý.
Básekege qabiletti tulǵany tárbıeleý rýhanı qundylyqtardyń qaınar kózderi negizinde jáne ony jeke tulǵanyń qabyldaýy arqyly júzege asady. (1 - shi syzba).
1 - syzba. Rýhanı qundylyqtar.
Qazaqstan Respýblıkasynyń «Bilim týraly» Zańynda bilim berý júıesiniń negizgi mindeti – balanyń daralyǵyn damytý, tárbıeleý jáne oqytý úshin jaǵdaılar jasaý arqyly ıntellektin baıytý, bala tulǵasynyń rýhanı jáne dene múmkindikterin ashý ekendigi erekshe atalǵan. Jeke tulǵanyń qalyptasýy men damýynda myna negizgi faktorlardyń yqpaly zor. Olar: mektep, qoǵam jáne otbasy.
Básekege qabiletti tulǵa qalyptastyrý mektepten bastalady. Mektep – óskeleń urpaqty tárbıeleý júıesindegi sheshýshi býyn. Adam tárbıe negizinde jetilip qalyptasady. Adam bolashaǵyn sheshetin de tárbıe ekendigi ejelden belgili. Adam ómirinde tárbıe máńgilik kategorıa bolsa, ony uıymdastyrý, júzege asyrý esh ýaqytta eskirmeıtin, qaıta kún ozǵan saıyn jańaryp, árbir kezeńniń óz talabyna saı jetilip otyratyn úzdiksiz úrdis dep túsinemiz. Bilim berý júıesi aldynda oqýshyny oılaýǵa, aldynan shyǵatyn túrli máselelerdi sheshýge qajetti áreket tásilderin úıretý mindeti tur.
Jeke tulǵaǵa baǵyttalǵan tárbıe – bul jeke tulǵanyń adamgershilik sapalaryn jalpy adamzat qundylyqtarynyń negizinde damytý jáne olardyń damýyna qajetti pedagogıkalyq jaǵdaı jasaý. Dástúrli tásilderden jeke tulǵaǵa baǵyttalǵan tárbıeniń aıyrmashylyǵy – onda mektep balalardyń dara qyzyǵýshylyqtary men jeke tájirıbe jınaqtaýy nátıjeli túrde iske asatyn damytýshy ortany uıymdastyryp, oqýshylarmen júrgiziletin oqýdan tys jumystar júıesin qurady. (2 - syzba).
2 - syzba. Oqýshylarmen júrgiziletin oqýdan tys jumystardyń júıesi.
Oqýshylardy belsendi is - áreketke yntalandyrý, olardyń tanymdyq qyzyǵýshylyqtaryn damytý, synyptan tys is - sharalardy uıymdastyrýdyń jańa formalary men ádisterin tıimdi qoldaný arqyly balalardy shyǵarmashylyqqa baýlý is - áreketi muǵalimdi izdeniske, ózin - ózi damytýǵa, kásibı sheberligin jetildirýge únemi jetelep, yntalandyrýǵa tıisti. Óıtkeni belsendi ustanymǵa ıe, izdenimpaz, shyǵarmashyl pedagog ǵana oqýshylardy jetistikterge jeteleýge qabiletti bolady.
Jeke tulǵa men qoǵamdyq ortanyń qarym - qatynasy fılosofıa, psıhologıa, pedagogıka, t. b. qoǵamdyq ǵylymdardyń kópten aınalysyp júrgen kókeıkesti máseleleri. Adam balasy materıaldyq jáne rýhanı ómirdiń ortasynda tirshilik etedi de, ózi ómir súrip otyrǵan qoǵamnyń, ujymnyń, ulttyń, rýdyń múshesi retinde ózindik aqyl - parasatymen, jeke bastyń ózine tán aqyl - oı, erik - jiger, minez - qulyq ereksheligimen kórinýge tyrysady. Adam damýyna qoǵamdyq orta aıtarlyqtaı yqpal jasaıdy.
Qoǵamnyń belsendi múshelerin daıyndaý maqsatynda oqýshylardyń ózin - ózi tárbıeleý isin jetildirý úshin olardyń jas jáne derbes erekshelikterin eske alyp, oqý - tárbıe jumysynyń barysynda sana - sezimin oıatý, óz betinshe jumys isteı bilýge úıretý – mekteptiń basty mindeti. Balanyń ózin - ózi tárbıeleý belsendiligin qoǵamdyq jumystarǵa aralastyrý arqyly damytýǵa bolady. Oqýshylardyń jas erekshelikteri men jeke qabiletterin eskere otyryp, túrli qoǵamdyq is - árekettermen qamtamasyz etý kerek. Sonyń bir mysaly – oqýshylardyń ózin - ózi basqarý uıymy.
Oqýshylardyń ózin - ózi basqarý uıymy mekteptiń ajyramas, qajetti atrıbýty bolyp tabylady jáne oqýshylardyń ózin de, qoǵamdy da jetildirýge qabiletti, ózdiginshe damıtyn tulǵanyń qalyptasýyna múmkindik týǵyzady.
Otbasy - oqytý men tárbıe jumysyndaǵy mekteptiń odaqtasy. Otbasy belgili dástúrlerdiń, jaǵymdy ónegelerdiń, muralardyń saqtaýshysy. Sondyqtan ol adam úshin eń jaqyn áleýmettik orta.
Otbasyndaǵy basty máselelerdiń biri – balanyń tirshilik áreketin uıymdastyrý: balanyń tártibi, mindetteri, qoıylatyn talaptar, onyń úı eńbegine qatysýy, oqý - áreketi, bos ýaqytyn uıymdastyrý. (4 - syzba).
4 - syzba. Otbasynda balalardyń tárbıe prosesine yqpal jasaıtyn jaǵdaılar.
Otbasynyń osy erekshe belgileriniń tárbıelik yqpaly óte kúshti, olardy tárbıe barysynda eskerý qajet. Otbasynyń ózine tán erekshe qyzmetteri bar. Olar halyqtyń ósýi, adamzat urpaǵyn ári qaraı jalǵastyrý, qajettilik, sharýashylyq qyzmeti, otbasy músheleriniń ózara jáne týǵan - týysqandarymen qatynas jasaý qyzmeti.
Ata - ana abyroıy degenimiz – bala kózimen kórip turǵan, jasy úlken kisiniń kúdiksiz qasıeti, kúshi, ishki qýaty, berik logıkaǵa negizdelgen isi men qasıeti. Osy qasıetterdi balanyń boıyna sińire bilý – otbasy tárbıesiniń maqsaty, boryshy, mindeti.
Mektep oqý - tárbıe jumysynyń mazmunyn jaqsartýǵa, ata - analarmen yntymaqtastyq pen ózara is - áreket túrlerin uıymdastyrýǵa qam jasap, ata - analardy, jurtshylyqty mekteptiń is - sharalaryna keńinen qatystyrady. (5 -syzba)
5 - syzba. Ata - analarmen yntymaqtastyq jáne ózara is - áreket jasaý júıesi.
Ata - analarmen yntymaqtastyqqa baǵyttalǵan júıeli túrde oılastyrylǵan jumystar ata - analar qaýymdastyǵy men mekteptiń ortaq mindetterin iske asyrýdy kózdeıdi. Mektep ata - analar qaýymynyń problemalary men suranystaryn talqylaý úshin árqashan ashyq ekendigine olardy sendirip, ózara yntymaqtastyq pen seriktestik júıesin jetildirip otyrýy qajet.
Táýelsiz memleketimizdiń erteńi qazirgi urpaqtyń rýhanı baılyǵy, mádenıeti, sanaly ulttyq oılaý qabileti men bilimine baılanysty. Kez kelgen halyq urpaǵynyń tárbıesine tereń mán berip, bolashaǵyna únemi alańdaýshylyqpen qaraǵan.
Elimizdiń álemdegi básekelestikke qabiletti elý eldiń sanatyna qosylý úshin bilim berý júıesinde de kúrdeli ózgeristerdiń týyndaıtyny belgili. Sondyqtan da qazirgi oqý - tárbıe isinde saraptaı jáne durys sheshim qabyldaı alatyn jáne olarǵa jaýapty bolatyn tulǵanyń tárbıesi qajet. Al mektep, qoǵam jáne otbasynyń basty maqsaty – jas urpaqty azamat retinde sezinýine yqpal etip, ózin tolyq iske asyrýyna, óziniń áleýmettik róli men ómirlik muratynyń mánin uǵynýyna, ıntellektýaldyq áleýetin kóterýge jáne árbir jeke tulǵanyń ózindik ishki múmkindikterin tolyq paıdalana bilýge úıretý bolyp tabylady. Elimizdiń árbir jetkinshegin dara tulǵa retinde jetildirý, onyń shyǵarmashylyq qabiletterin quzyrettilik turǵyda damyta otyryp naǵyz el azamaty etip tárbıeleý – búgingi kúnniń kezek kúttirmes máselesi.
You Might Also Like
