InfoHub Logo

Baýbek batyr – qazaq halqynyń 1837 – 1847 jyldardaǵy ult-azattyq qozǵalysynda áskerı qolbasshy Kenesary hannyń qol astynda kúresken batyr. Baýbek batyr 1820 jyly qazirgi Aqmola oblysy Jaqsy aýdany jerinde dúnıege kelgen. Rýy Qaraýyl – Máshektiń uly Qart Bálekeı → Qulymbet → Bektaýyl → Túrkpen, Sarǵaldaq, Jasqamys. Sarǵaldaqtan Tastemir → Bekmyrza → Baýbek. Ákesiniń ata-tegi dáýletti adamdar bolǵan. Sheshesi – Shuǵa. 9 jasynda ata-anasynan aıyrylǵan ol Kenesary hannyń ásker jınaqtap jatqanyn estip, sonda keledi, hannyń báıbishesi Kúnimjan ony týǵan ulyndaı qabyldap, ósirip jetkizedi. Bul jerde áskerı tásilderdi úırenip, eseıgen Baýbek, ár turli joryqtarǵa qatysa bastaıdy.

Qyrǵyzdyń Otynshy atty batyryn jeńgennen keıin batyr atanǵan ol, joryqtarda qaırattylyǵymen, jaýapkershiligimen kózge túsedi. Ult-azattyq kóterilisinde Kenesary hannyń senimdi kómekshileriniń jáne eń basty batyrlarynyń biri boldy.Sondaı-aq; Baýbek batyrdyń Kenesary hannyń áskerı keńesine múshe bolǵandyǵyn áıgili tarıhshy ǵalym E. Bekmahanovtyń «Qazaqstan HİH ǵasyrdyń 20-40-jyldarynda» atty monografıasynan kóremiz. Atalǵan ǵylymı eńbeginde han keńesine qatysqandardyń arasynda Qaraýyl Baýbektiń aty atalady: «Kenesary shaqyrǵan keńeske ártúrli rýlardyń ókilderi: Begimbet rýynan Iman batyr, Arǵynyń Tólek rýynan Baýbek, Kereı rýynan Qoshqarbaı batyr, Tórtqara rýynan Baıgeldi jáne Áıger batyrlar, Berdi rýynan Súgirbaı batyr keldi... Keńeste Torǵaı men Yrǵyz aýdanyn tastap ketý týraly sheshim qabyldandy», - delingen. Áıgili jazýshy İlıas Esenberlınniń «Qahar» romanynda da qaraýyl rýynan han keńesine Baýbek batyr kirgendigi aıtylady.

Baýbek batyrdyń Kenesary jasaǵy quramynda kórsetken erlikteri naqty aıtylmaǵanymen, 1838 jyldyń 26 mamyrynda ótken áıgili Aqmola shaıqasyna 18 jasar jas órenniń belsene qatysqany esh kúmán týdyrmaıdy. Hannyń jylqysyn baǵa júrip, saıys óneriniń ne túrin sheber meńgergen Baýbek batyrdyń qarý-qarymyna qosa, ádis-aılasy mol bolǵandyǵyn ol týraly jazyp qaldyrýshylardyń eńbegine kórýge bolady. Jalpy alǵanda Baýbek batyr týraly Ahmethan Baıjan, Baıanbaı Qusaıynov, Myrzaǵalı Dúısenbaev, Máten Bıjanov, Qorǵanbek Amanjol, Zıada Nurjanov, Muqat Meıirmanuly, Meıram Saqyshev, Tarǵyn Maqyjan jáne t.b. zertteýshiler, ólketanýshylar, ǵalymdar men jýrnalıserdiń derekterinen habardarmyz jáne atalǵan konferensıa, astan keıin batyrdyń ónegeli ómirin zertteý isi qarqyndy alǵa basady degen senim zor.

Baýbek batyrdyń ómir tarıhy, ustanymy – Kenesary hannyń is-qyzmetimen ajyraǵysyz astasyp jatyr. Kenesary hannyń Saryarqadan ketip, Jetisý óńirine betteýi – Arqadaǵy qazaq halqy úshin úlken kúızelis bolǵany tarıhtan belgili.

Ý.M.Djoldybaeva Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-niń Qazaqstan tarıhy kafedrasynyń dosenti

N.M.Tasteev Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-niń Geografıa jáne tabıǵatty paıdalaný fakúltetiniń 1-kýrs stýdenti

---