Baıandama. Otbasy – tárbıe bastaýy
Otbasy – tárbıe bastaýy
«Ata – ana, ustaz, qoǵam - úsheýi
Tárbıege bolar basty ólshemi,
Bir tutasyp biriktirse kúshterin,
Tárbıeniń qalanady mektebi».
Tárbıeniń úsh mektebi adamnyń qulqyn qalyptastyryp, adamgershilik bolmysyn jetildirip, ony baqytty etip, qoǵamǵa meıirban nuryn shashady. Adam boıyna qandaı da bir beıimdilik belgilerin egýdi emes, ony adamgershiligi tutas tulǵa etip tárbıeleýdi, turaqty izgi qasıetterin qalyptastyrýdy kózdeıdi. Adamnyń kim bolmaǵy, qandaı bolmaǵy ata - ana, ustaz ben qoǵamǵa ǵana táýeldi emes, aldymen ol adamnyń ózine baılanysty. Biraq adamnyń birden jeke tulǵa bolyp qalyptasýy múmkin emes. I. Gete aıtpaqshy: «Biz óz boıymyzdaǵy ádep sezimin damytýǵa tıispiz, óıtkeni adamdardyń iltıpatynan op - ońaı aıyrylyp qalýy múmkin. Bul qateligi úshin adam ómirde óte kóp zıan shegedi. Ókinishke qaraı urpaqtaryn osy aýyr zıannan qutqara almaı keledi». Ádep adamnyń ómir súrý dástúrine baılanysty. Sondyqtan bala tárbıeniń úsh satysy negizinde ósip jetiledi. Olar: oı saýlyǵy, tán saýlyǵy, jan saýlyǵy. «Jaqsy adam bolyp qalyptasý úshin jaratylysynan góri jattyǵýdyń róli zor» degen ejelgi grek fılosofy Demokrıttiń sózinen «Oı men jan tárbıesi – adamgershiliktiń sharapatty negizderi, rýhanı uıtqysy, máıegi» degen qorytyndyny shyǵarýǵa bolady. Jaqsy qasıetter kez - kelgen adamnyń jan dúnıesinen tabylady. Tek ony ýaqytymen anyqtap, órisin keńeıte bilý kerek. Adam boıyna daryǵan qasıetterin taný barysynda keleshegine boljam jasaı alady. Árıne, bala dúnıege kelisimen ózin - ózi tanýǵa ıkemsiz. Sondyqtan balanyń «Menin» qalyptastyryp tárbıeleýge ata - ana mindetti.
Otbasy – adam balasynyń ósken óner uıasy. Adam ómirindegi eń qýanyshty, qyzyq dáýreni osy otbasynda ótedi. Bala ómiriniń alǵashqy kúninen bastap ata - ana ózderiniń negizgi boryshtary tárbıe jumysyn atqarýǵa kirisedi.
Ata – analardyń balalary aldynda olardyń densaýlyǵynyń durys jetilip ósýin qamtamasyz etý, tárbıe berý, úı bolyp turyp el qataryna qosylyp ketýin qamtamasyz etý sıaqty mindetterin oryndaýy, al balalary aldynda ata - anasyn qamqorlyqqa alyp súıenish bolýy sekildi mindetteri ushtasyp jatady.
Búgingi tańdaǵy qoǵam ata – analarǵa úlken jaýapkershilikti júktep otyr. Búgingi tárbıe berýdiń negizgi mindetteriniń ózi «Eń aldymen deni saý, ulttyq sana sezimi oıanǵan, rýhanı oılaý dárejesi bıik, ar - ojdany mol, mádenıetti, parasatty, eńbekqor, boıynda basqa da izgi qasıetteri qalyptasqan adamdy tárbıeleý» dep kórsetilgen Qazaqstan Respýblıkasynyń tálim - tárbıe tujyrymdamasynda. Otbasy tárbıesiniń negizgi máni otbasyndaǵy ózara yntymaqtastyq pen túsinik bolyp tabylady. Balalar ata – anasynyń eńbektegi isine kóńil bólip, ony túsinýge tyrysady. Otbasynyń berik negizi mine osy rýhanı múddeniń birliginde. Onyń birtutas yntymaqta bolýy, bereke - birligi eń aldymen ata - ana múddesiniń máni men maǵynasynda, áke men shesheniń bir - birine, balalaryna, olardyń dostary men joldastaryna degen qarym - qatynasyna baılanysty bolady.
Otbasyndaǵy tirshiliktiń durys uıymdastyrylýy, balalardyń eńbekqor bolýy, ár nársege jaýapkershilik sezimmen qaraý, adamdy qurmetteý sıaqty adamgershilik qasıetteriniń qalyptasýyna múmkindik týǵyzady.
Balanyń adamdarmen qarym - qatynas jasaýy, qoǵamǵa enýi otbasynan bastalady. Sondaı - aq otbasyndaǵy balanyń damýy men qalyptasýy úderisindegi róli de erekshe. Otbasynda turmystyq belgili jaǵdaılar jasalady, sezimdik kúıler ornyǵady. «Uıada ne kórseń, ushqanda sony ilesiń» degendeı bala tárbıesi sábı dúnıege kelgennen bastalady. Bala ósken saıyn onyń tárbıesi de kúsheıe túsedi. Bala jaqsy adam bolyp ósýi úshin ol kún saıyn otbasy músheleri arasyndaǵy eń jarasymdy, eń ádiletti qarym - qatynastardyń kýási bolýy kerek. Otbasy shyn máninde tatý - tátti, ózara túsinikte bolsa, odan adamgershilik pen ádilettiń kórinisi aıqyn sezilip turady. Óz ata - anasyn syılap, qurmettep úırengen bala ózge ata - analardy da qurmetteı biledi, úlkender arasynda ózin durys ustap, qurmet pen qamqorlyq tanyta biledi. Bala negizgi ónegeni aldymen otbasynda ata - anasynan alady. Árkim óziniń balasyn adam bolsyn demeıdi, onyń tárbıeli, bilimdi bolǵanyn qalaıdy. Eńbeksúıgish, jaqsy adam bolsa, eline, halqyna paıdasyn tıgizetindeı bir maman ıesi, úlken dárejeli qyzmet ıesi bolsa eken dep tileıdi. Jaqsy tilek pen nıettiń oryndalýyna múmkindik jasaıtyn - ata - ananyń ózi. Bala tárbıesi besikten bastalady. «Balaǵa bilim berý úshin eń aldymen ony tárbıelegen jón. Tárbıesiz berilgen bilim erteń bir apatqa ákep soǵady» degen – dúnıejúzilik bilim men mádenıettiń ekinshi ustazy atanǵan, danyshpan, oıshyl, ensıklopedıst ǵalym Ábýnasyr ál – Farabı. Balamyzdy bala – baqshaǵa jiberip, «Olar tárbıe beredi» dep bar jaýapkershilikti tárbıeshige salyp qoıǵanymyz jetkiliksiz. Balany balabaqshaǵa bergen soń ata - ana tárbıeshimen tyǵyz baılanysta bolyp, onyń durys tárbıe men bilim alýyna birlese áreket etýi tıis.
Aıtalyq, ata - ana óziniń aldyna myna tómendegideı maqsat qoıyp, onyń júzege asýyna mán beretin bolsa, sóz joq, urpaǵynyń tárbıeli, ónegeli, bilimdi bolyp ósýine jol ashady.
1. Balaǵa óz qateligin túsinýge múmkindik jasaý
2. Balanyń jaqsy minez, is – áreketine nazar aýdaryp, kóńil - kúıin kóterý.
3. Ata - ananyń ózin - ózi ustaı bilýi, baqylaı bilýi.
4. Balaǵa daýys kóterip jazalaýǵa asyqpaı, ony túsinýge tyrysýy.
5. Balanyń tilin túsinip, onymen syrlas, dos bolýǵa tyrysý jáne onyń oıy men paıymdaýlaryna kóńil bólý.
6. Óz balasyn basqa balalarmen salystyrmaı, durys tárbıe berip, minez - quluqyn, is - áreketin, qateligin túsinýge múmkindik jasaı bilý.
7. Onyń júıke júıesi, fızıologıalyq damý dárejesine, adamgershilik, estetıkalyq qalyptasýyna, jan - jaqty jetilýine kóńil bólý.
8. Onyń shyǵarmashylyq qabiletin, aqyl - oıyn, sezimtaldyǵyn baǵalaı bilý.
9. Onyń talap - tilegine tejeý jasamaı erkindik berip dúnıege, ómirge degen kózqarasyn baqylaı bilý.
Árıne, balany durys tárbıeleýge qatysty keńester mol. Ata - analar olardy tárbıe barysyna júıeli qoldanýy kerek. Bala erkeligin kótere almaı aıǵaılasýy, endi biriniń óz balalaryna tyńǵylyqty kóńil bólýge ýaqyty jetpeıdi. Tipten shekten tys erkeletemin dep bala mineziniń qalyptasýyna da keri yqpal etedi.
7 - synyptaǵy «Tamyryn jaıyp tereńge» atty ashyq tárbıe sabaǵymda ata - analarǵa balaǵa rýhanı tárbıe berýdegi otbasynyń róli jaıly túsindirý boldy.
Sabaqtyń mindeti:
1) ata - analardy ózderiniń balalarynyń jan - dúnıesin túsinýge shaqyrý;
2) bala janynyń názik ekenin ata - analarǵa túsindirý.
Sabaq barysynda mynadaı ádistemelikterdi qoldanam:
«Seniń esimiń» ádistemesi
«Mı shabýyly»
«Án aıtaıyq» jattyǵýy
Shyǵarmashylyq jumys
Sergitý sáti: «Rýhanı kúsh» oıyny
«Ana kúndeligimen» tanysý
«Júrek jylýy»
Trenıń: «Meniń siz sıaqty keremet anaǵa tileıtinim»
Osy oıdy jalǵastyrýshylar boldy. Bir – birine degen jaqsy lebizderin bildirdi.
Synyptan tys sharalarda otbasy máseleleri, ata - analarymyzdyń bala tárbıesindegi is - áreketteri talqylandy.
Urpaq tárbıesinde árbir otbasy ıesi, árbir áke men sheshe óz erikterin ózderi meńgerip, otbasy tárbıesi dep atalatyn, memleketimiz asa mán berip otyrǵan áleýmettik saıası salaǵa sergek qarap, óz urpaqtary aldyndaǵy paryzyn óteýde tómendegi sharttardy mindetti túrde oryndaýdy usynamyz.
1. Otbasy tárbıesiniń maqsattylyǵy.
2. Ata - ananyń pedagogıkalyq bilimi.
3. Áke men shesheniń jaqsy úlgi - ónege kórsetý múmkindigi.
4. Otbasyndaǵy biryńǵaı tártiptiń orny.
5. Otbasyndaǵy qarapaıym jaǵymdy psıhologıalyq ahýal.
Januzaq aýyly, Ulan aýdany, Shyǵys Qazaqstan oblysy
Qazaq tili men ádebıet pániniń muǵalimi
Basarova Sabıjamal Ramazanovna
«Ata – ana, ustaz, qoǵam - úsheýi
Tárbıege bolar basty ólshemi,
Bir tutasyp biriktirse kúshterin,
Tárbıeniń qalanady mektebi».
Tárbıeniń úsh mektebi adamnyń qulqyn qalyptastyryp, adamgershilik bolmysyn jetildirip, ony baqytty etip, qoǵamǵa meıirban nuryn shashady. Adam boıyna qandaı da bir beıimdilik belgilerin egýdi emes, ony adamgershiligi tutas tulǵa etip tárbıeleýdi, turaqty izgi qasıetterin qalyptastyrýdy kózdeıdi. Adamnyń kim bolmaǵy, qandaı bolmaǵy ata - ana, ustaz ben qoǵamǵa ǵana táýeldi emes, aldymen ol adamnyń ózine baılanysty. Biraq adamnyń birden jeke tulǵa bolyp qalyptasýy múmkin emes. I. Gete aıtpaqshy: «Biz óz boıymyzdaǵy ádep sezimin damytýǵa tıispiz, óıtkeni adamdardyń iltıpatynan op - ońaı aıyrylyp qalýy múmkin. Bul qateligi úshin adam ómirde óte kóp zıan shegedi. Ókinishke qaraı urpaqtaryn osy aýyr zıannan qutqara almaı keledi». Ádep adamnyń ómir súrý dástúrine baılanysty. Sondyqtan bala tárbıeniń úsh satysy negizinde ósip jetiledi. Olar: oı saýlyǵy, tán saýlyǵy, jan saýlyǵy. «Jaqsy adam bolyp qalyptasý úshin jaratylysynan góri jattyǵýdyń róli zor» degen ejelgi grek fılosofy Demokrıttiń sózinen «Oı men jan tárbıesi – adamgershiliktiń sharapatty negizderi, rýhanı uıtqysy, máıegi» degen qorytyndyny shyǵarýǵa bolady. Jaqsy qasıetter kez - kelgen adamnyń jan dúnıesinen tabylady. Tek ony ýaqytymen anyqtap, órisin keńeıte bilý kerek. Adam boıyna daryǵan qasıetterin taný barysynda keleshegine boljam jasaı alady. Árıne, bala dúnıege kelisimen ózin - ózi tanýǵa ıkemsiz. Sondyqtan balanyń «Menin» qalyptastyryp tárbıeleýge ata - ana mindetti.
Otbasy – adam balasynyń ósken óner uıasy. Adam ómirindegi eń qýanyshty, qyzyq dáýreni osy otbasynda ótedi. Bala ómiriniń alǵashqy kúninen bastap ata - ana ózderiniń negizgi boryshtary tárbıe jumysyn atqarýǵa kirisedi.
Ata – analardyń balalary aldynda olardyń densaýlyǵynyń durys jetilip ósýin qamtamasyz etý, tárbıe berý, úı bolyp turyp el qataryna qosylyp ketýin qamtamasyz etý sıaqty mindetterin oryndaýy, al balalary aldynda ata - anasyn qamqorlyqqa alyp súıenish bolýy sekildi mindetteri ushtasyp jatady.
Búgingi tańdaǵy qoǵam ata – analarǵa úlken jaýapkershilikti júktep otyr. Búgingi tárbıe berýdiń negizgi mindetteriniń ózi «Eń aldymen deni saý, ulttyq sana sezimi oıanǵan, rýhanı oılaý dárejesi bıik, ar - ojdany mol, mádenıetti, parasatty, eńbekqor, boıynda basqa da izgi qasıetteri qalyptasqan adamdy tárbıeleý» dep kórsetilgen Qazaqstan Respýblıkasynyń tálim - tárbıe tujyrymdamasynda. Otbasy tárbıesiniń negizgi máni otbasyndaǵy ózara yntymaqtastyq pen túsinik bolyp tabylady. Balalar ata – anasynyń eńbektegi isine kóńil bólip, ony túsinýge tyrysady. Otbasynyń berik negizi mine osy rýhanı múddeniń birliginde. Onyń birtutas yntymaqta bolýy, bereke - birligi eń aldymen ata - ana múddesiniń máni men maǵynasynda, áke men shesheniń bir - birine, balalaryna, olardyń dostary men joldastaryna degen qarym - qatynasyna baılanysty bolady.
Otbasyndaǵy tirshiliktiń durys uıymdastyrylýy, balalardyń eńbekqor bolýy, ár nársege jaýapkershilik sezimmen qaraý, adamdy qurmetteý sıaqty adamgershilik qasıetteriniń qalyptasýyna múmkindik týǵyzady.
Balanyń adamdarmen qarym - qatynas jasaýy, qoǵamǵa enýi otbasynan bastalady. Sondaı - aq otbasyndaǵy balanyń damýy men qalyptasýy úderisindegi róli de erekshe. Otbasynda turmystyq belgili jaǵdaılar jasalady, sezimdik kúıler ornyǵady. «Uıada ne kórseń, ushqanda sony ilesiń» degendeı bala tárbıesi sábı dúnıege kelgennen bastalady. Bala ósken saıyn onyń tárbıesi de kúsheıe túsedi. Bala jaqsy adam bolyp ósýi úshin ol kún saıyn otbasy músheleri arasyndaǵy eń jarasymdy, eń ádiletti qarym - qatynastardyń kýási bolýy kerek. Otbasy shyn máninde tatý - tátti, ózara túsinikte bolsa, odan adamgershilik pen ádilettiń kórinisi aıqyn sezilip turady. Óz ata - anasyn syılap, qurmettep úırengen bala ózge ata - analardy da qurmetteı biledi, úlkender arasynda ózin durys ustap, qurmet pen qamqorlyq tanyta biledi. Bala negizgi ónegeni aldymen otbasynda ata - anasynan alady. Árkim óziniń balasyn adam bolsyn demeıdi, onyń tárbıeli, bilimdi bolǵanyn qalaıdy. Eńbeksúıgish, jaqsy adam bolsa, eline, halqyna paıdasyn tıgizetindeı bir maman ıesi, úlken dárejeli qyzmet ıesi bolsa eken dep tileıdi. Jaqsy tilek pen nıettiń oryndalýyna múmkindik jasaıtyn - ata - ananyń ózi. Bala tárbıesi besikten bastalady. «Balaǵa bilim berý úshin eń aldymen ony tárbıelegen jón. Tárbıesiz berilgen bilim erteń bir apatqa ákep soǵady» degen – dúnıejúzilik bilim men mádenıettiń ekinshi ustazy atanǵan, danyshpan, oıshyl, ensıklopedıst ǵalym Ábýnasyr ál – Farabı. Balamyzdy bala – baqshaǵa jiberip, «Olar tárbıe beredi» dep bar jaýapkershilikti tárbıeshige salyp qoıǵanymyz jetkiliksiz. Balany balabaqshaǵa bergen soń ata - ana tárbıeshimen tyǵyz baılanysta bolyp, onyń durys tárbıe men bilim alýyna birlese áreket etýi tıis.
Aıtalyq, ata - ana óziniń aldyna myna tómendegideı maqsat qoıyp, onyń júzege asýyna mán beretin bolsa, sóz joq, urpaǵynyń tárbıeli, ónegeli, bilimdi bolyp ósýine jol ashady.
1. Balaǵa óz qateligin túsinýge múmkindik jasaý
2. Balanyń jaqsy minez, is – áreketine nazar aýdaryp, kóńil - kúıin kóterý.
3. Ata - ananyń ózin - ózi ustaı bilýi, baqylaı bilýi.
4. Balaǵa daýys kóterip jazalaýǵa asyqpaı, ony túsinýge tyrysýy.
5. Balanyń tilin túsinip, onymen syrlas, dos bolýǵa tyrysý jáne onyń oıy men paıymdaýlaryna kóńil bólý.
6. Óz balasyn basqa balalarmen salystyrmaı, durys tárbıe berip, minez - quluqyn, is - áreketin, qateligin túsinýge múmkindik jasaı bilý.
7. Onyń júıke júıesi, fızıologıalyq damý dárejesine, adamgershilik, estetıkalyq qalyptasýyna, jan - jaqty jetilýine kóńil bólý.
8. Onyń shyǵarmashylyq qabiletin, aqyl - oıyn, sezimtaldyǵyn baǵalaı bilý.
9. Onyń talap - tilegine tejeý jasamaı erkindik berip dúnıege, ómirge degen kózqarasyn baqylaı bilý.
Árıne, balany durys tárbıeleýge qatysty keńester mol. Ata - analar olardy tárbıe barysyna júıeli qoldanýy kerek. Bala erkeligin kótere almaı aıǵaılasýy, endi biriniń óz balalaryna tyńǵylyqty kóńil bólýge ýaqyty jetpeıdi. Tipten shekten tys erkeletemin dep bala mineziniń qalyptasýyna da keri yqpal etedi.
7 - synyptaǵy «Tamyryn jaıyp tereńge» atty ashyq tárbıe sabaǵymda ata - analarǵa balaǵa rýhanı tárbıe berýdegi otbasynyń róli jaıly túsindirý boldy.
Sabaqtyń mindeti:
1) ata - analardy ózderiniń balalarynyń jan - dúnıesin túsinýge shaqyrý;
2) bala janynyń názik ekenin ata - analarǵa túsindirý.
Sabaq barysynda mynadaı ádistemelikterdi qoldanam:
«Seniń esimiń» ádistemesi
«Mı shabýyly»
«Án aıtaıyq» jattyǵýy
Shyǵarmashylyq jumys
Sergitý sáti: «Rýhanı kúsh» oıyny
«Ana kúndeligimen» tanysý
«Júrek jylýy»
Trenıń: «Meniń siz sıaqty keremet anaǵa tileıtinim»
Osy oıdy jalǵastyrýshylar boldy. Bir – birine degen jaqsy lebizderin bildirdi.
Synyptan tys sharalarda otbasy máseleleri, ata - analarymyzdyń bala tárbıesindegi is - áreketteri talqylandy.
Urpaq tárbıesinde árbir otbasy ıesi, árbir áke men sheshe óz erikterin ózderi meńgerip, otbasy tárbıesi dep atalatyn, memleketimiz asa mán berip otyrǵan áleýmettik saıası salaǵa sergek qarap, óz urpaqtary aldyndaǵy paryzyn óteýde tómendegi sharttardy mindetti túrde oryndaýdy usynamyz.
1. Otbasy tárbıesiniń maqsattylyǵy.
2. Ata - ananyń pedagogıkalyq bilimi.
3. Áke men shesheniń jaqsy úlgi - ónege kórsetý múmkindigi.
4. Otbasyndaǵy biryńǵaı tártiptiń orny.
5. Otbasyndaǵy qarapaıym jaǵymdy psıhologıalyq ahýal.
Januzaq aýyly, Ulan aýdany, Shyǵys Qazaqstan oblysy
Qazaq tili men ádebıet pániniń muǵalimi
Basarova Sabıjamal Ramazanovna
You Might Also Like
-
Oralhan Bókeı: «Tortaı mingen aq boz at» áńgimesi
