InfoHub Logo

Taqyryby: Tabıǵat – tal besigiń, aıalaı bil!
Maqsaty: Oqýshylarǵa adam men tabıǵattyń egiz ekenin uǵyndyrý. Tabıǵat - qazyna baılyq ekenin túsindirý. Qorshaǵan ortany qorǵaý, týǵan elge degen súıispenshiligin arttyrý. Týǵan jerdiń tabıǵatyn aıalaýǵa tárbıeleý.
Kórnekiligi: sýretter, qanatty sózder

Júrisi
İ. Uıymdastyrý
İİ. Kirispe sóz
Muǵalim:
Adam men tabıǵat egiz. Tabıǵatty asyraýshyń, qamqorshyń deseń de bolady. Ata - babańnyń « Jer - qazyna, sý - altyn, mol baılyq» dep ósıet aıtyp kelgeni teginnen tegin emes. Kúndelikti iship júrgen tamaǵymyz, ústimizdegi kıimimiz, oqıtyn kitabymyz, jazatyn qaǵazymyz, miner kóligimiz, aýyrǵanda paıdalanatyn dárimiz, tynys alar aýamyz, isher sýymyz – osylardyń bári jomart tabıǵattyń bergen syıy.
Al qazirgi kezde barsha adamzat aldynda turǵan kezek kúttirmeıtin kıeli de kúrdeli mindetterimizdiń biri ystyq uıa, altyn besik, jumyr jerdiń tabıǵatyn qorǵaý jáne onyń san alýan baılyǵyn barynsha uqypty paıdalaný bolyp otyr. Sońǵy jyldary ǵylym men tehnıkanyń órkendeýi qorshaǵan ortaǵa zıandy áserin tıgizýde. Jer sharynda jyl saıyn shamamen 10 - 15 mıllıon gektar orman joıylady eken.
Uzaq jyldar boıy qalyptasqan solaqaı saıasat Qazaqstan tabıǵatyn da suryqsyz kúıge túsirdi. Jer betinen joıylyp bara jatqan Aral teńizi men qyryq jyl boıy úzdiksiz synaýdan kókiregi qarsy aırylǵan qasıetti Semeı jeriniń aıanyshty háli osynyń aıǵaǵy.
«Tárbıe tal besikten bastalady» degendeı bolashaq urpaqty ekologıalyq saýatty etip tárbıeleýdi otbasy, oshaq qasynan bastaǵanymyz durys. Tabıǵattyń jasyl jelegimen ań qusyn aıalaý, kózi
ashyq, kókiregi oıaý árbir jannyń azamattyq boryshy.

İİİ. Ádebı montaj
1 - oqýshy:
Tabıǵat - sulý mekenim,
Ózińdi pana etemin.
Saıańda ósip er jetimin
Bıikke samǵap jetemin.
2 - oqýshy:
Tabıǵattan nár alǵan ǵoı janymyz,
Jer betiniń ajary ǵoı sánimiz,
Týǵan ólke tabıǵatyn aıalap,
Usynaıyq júrek nuryn bárimiz.
3 - oqýshy:
Tabıǵattyń orny bólek ǵalamda
Tıgizetin paıdasy zor adamǵa
Eı adamzat, ony kútip qorǵańdar
Joıylmasyn jasyl jelek ormandar!
Bolsyn tek aýa taza, tunyq sý
Basylmasyn aıdyn kólde qustyń shýy
Tóńirekte kesilmesin tal terek
Arasha tús tabıǵatta bári kerek!
Tartylmasyn teńiz kólder sý alyp,
Jarylyp jer, ósimdikter qýaryp.
Qolda barda qadir tutyp saqtaıyq
Jaratqannyń bergenine qýanyp.
Muǵalim: Tabıǵat aıasy - adamnyń altyn besigi. Qazaq halqynyń tabıǵatqa degen súıispenshiligin, kúndelikti qoldanatyn tutyný zattaryndaǵy oıý órnekterden de kórýge bolady.
Mysaly: Tús kıizderdegi oıý - órnekterde dalanyń hosh ıisti gúlderi, ózen - kólderi, taý jotalary beınelense, syrmaqtarda qoshqar múıiz, qus tumsyqtarymen qanattary salynǵan.
4 - oqýshy:
Men súıem erikti erkin qusyn
Saıratamyn tórt bólip tún uıqysyn.
Men súımes dúnıede esh nárse joq,
Súıemin tabıǵattyń barlyq kúshin.
5 - oqýshy:
Kún - barlyq tirshiliktiń qudiretti tiregi.
Jer tirshilikke nár berip anamyzdaı asyrap jatyr.
Sý - tirshiliktiń kózi.
Aýa - ómir tynysy.

Muǵalim: Qazaq halqy súıikti uldary men qyzdaryn báıterekke, qaıyńǵa, jaýqazynǵa, aqqýǵa, quralaıǵa, elikke teńegen. Sulýlyqty náziktikti – aqqýǵa, móldirlikti, tazalyqty - bulaqqa, batyrlyqty - suńqarǵa, qyranǵa balaǵan. Ardaqty azamatyn asqar taýym, shalqar kólim, qara ormanym dep
qasterlegen. «Jaqsy jigit - aspandaǵy juldyz, jaqsy qyz jaǵadaǵy qundyz» dep ul men qyzyn juldyz ben qundyzǵa teńegen. Qundyzdyń terisin joǵary baǵalap, syıly adamdarǵa tartý - taralǵy jasaǵan.

Kórinis:
Ataqty batyr Hankeldi balasy Raıymbekti 16 jasqa tolǵanda «Sálem berip batasyn alyp qaıt» dep Tóle bıge jumsapty. Tóle bıge sálem berip, eldiń sálem saýqatyn jetkizip, qonaq bolǵan Raıymbek attanar sátte, dana qartqa mynadaı saýal qoıypty.
Raıymbek: ( oqýshy )
Jer degenim nemene?
El degenim nemene?
Jer sáni degen nemene?
El sáni degen nemene?
Jer quty degen nemene?
Jerdi ne kóteredi?
Eldi kim kóteredi?
Tóle bı: (oqýshy)
Jer degeniń - tirshilik,
El degeniń - qara halqyń,
Jer sáni - ushqan qus pen júgirgen ańy, aqqan sýy, jaıqalǵan
shalǵyny, ný ormany.
El sáni - órkendep ósken uly men qyzy.
Jer quty – qoınaýyndaǵy keni.
Jerdi sý kóteredi,- dep jaýap bergen eken.
Muǵalim: Rasynda jer - eldiń turaqty mekeni, tirshilik kózi, urpaq ósirer ordasy. Sondyqtan da balalarymyz « Jer tirshilik», «Jer - qazyna» deýmen birge, «Jerqazynanyń basy, mol - baılyqtyń kózi, batyr - el saqshysy.» Mal - bir juttyq, batyr - bir oqtyq, jer - máńgilik dep danalyq oı túıe bilgen.
6 - oqýshy:
Tabıǵat - ásemdiktiń tórkinisiń,
Án salamyn bir seniń kórkiń úshin.
Jan – janýar tabynyp bir ózińe,
Senen alyp turǵandaı bar tynysyń
7 - oqýshy:
Tabıǵat! Sen dúnıedegi eń sulýsyń, eń ádemisiń! Seniń jupar aýań da, júgirgen ańyn da, aınalany ásem ánge bólegen qusyń da ádemi! Men senen ádemilikti úırendim. Osyndaı ádemiliktiń ortasynda ómir súrgen adamzat balasynyń qanshalyqty baqytty ekenin sezinse ǵoı!
8 - oqýshy:
Eger tabıǵatqa til bitse, ol bylaısha bizge til qatar edi: «Eı, adamzat balasy!». Sen meniń baýyrymda ósip er jettiń. Men seni tońǵanyńda kún shýaǵymmen jylyttym, ystyqta aǵashtarymmen jańyna saıa boldym. Móldir, taza aýammen dem aldyń, jer ana seni asyrady, baqty urpaǵyń ǵasyrdan ǵasyrǵa jalǵasyp keledi. Men arqyly sen sulýlyqty, ádemilikti sezindiń! Biraq men saǵan ókpelimin.
Nege deısiń ǵoı búgingi kúnime qarashy. Aýam lastandy. Sýym laılandy, tartyldy. Ormanymdaǵy aqbókenim men sulý kıigim qaıda qashty? Dalany ásem ánge bólegen qustarym nege azaıdy? Balyqtarym nege jaǵada ólip jatyr? Sen búgin menen bárin alyp alsań, bolashaq urpaǵyń qalaı kún kóredi? Áli de kesh emes oılanyńdar! Tabıǵatty aıalaı, qorǵaı bilińder! deýshi edi.
9 - oqýshy:
Eı, qazaqtyń ulany,
Bolǵaısyń dana qyrany
Jer - sýyn qorǵaý babańnyń
Emes pe edi basty urany.
10 - oqýshy:
Tabıǵat, Jer – Ana, Otan, Týǵan jer, Atameken degen qulaqqa jyly estilip, júrekke shattyq sezim uıalatatyn uly da qasıetti bir - birine maǵynalas, mazmuny saı sózder. Adamnyń ózi Tabıǵat pen Jer Ananyń perzenti. Tabıǵat pen Jer - Anany súıe bilý, ony aıalaý adamnyń azamattyq boryshy.
Qorytyndy: Tabıǵatty qorǵaý úshin qandaı is - sharalar ótkizý kerek?
( balalar óz oılaryn ortaǵa salady).
Muǵalim:
Eı, tabıǵat shebersiń, aý shebersiń,
Kórmegendi kórsetersiń, berersiń.
Ulan ǵaıyr bulaǵyńdy mise etpeı,
Ashkózdengen adamdarǵa ne dersiń,
Aıyń anaý, kúniń anaý, jeriń mynaý
Aý, adamdar jetpeı jatyr endi ne?
Tabıǵatqa talaspańdar, aǵaıyn!
Asyraıdy ol seni, meni, eldi de!