InfoHub Logo

Baldyrlar - kóbinese sýda, ylǵaldy topyraqta, tasta jáne aǵash dińinde tirshilik etetin tómengi satydaǵy ósimdikter. Baldyrlardyń tabıǵatta kópjasýshaly, birjasýshaly, shoǵyrly túrleri bar. Olardyń kópshiliginde tamyr, sabaq jáne japyraq bolmaıdy, sondyqtan denesi qatparshaq (tallom) dep atalady.

Baldyrlarda hramotoforlar jáne pıgmentter bolady (sondyqtan jasyl, qyzyl, qońyr, t. b. tústi bolyp keledi). Olar ósimdi jolmen (denesiniń bir bóligimen), jynyssyz (spora arqyly) jáne jynysty (jynys jasýshalary qosylyp) kóbeıedi.
Jasyl baldyrlardyń ókili - hlamıdomonada, hlorella, hlorokokk. Olardyń qurylysynda ózindik erekshelikter bolady.

Bir jasýshaly jasyl baldyrlar
1. Baldyrlardyń tirshilik etýi: Teńiz, kól, ózenderde jáne toqtaý sýlarda, topyraqta.
2. Baldyrlardyń túrleri: Birjasýshaly, shoǵyrly, kópjasýshaly.
3. Kópjasýshaly ókilderiniń denesi qalaı atalady? Tallom (qatparshaq).
4. Tallom degenimiz ne? Denesinde ulpalary bolmaıtyn jáne múshelerge bólinbeıtin ósimdi bóligi.
5. Tallom qandaı maǵyna bildiredi? Grekshe «tallos»- ósindi, qatparshaq.
6. Baldyr jasýshasyndaǵy hromatofor sany - 1, 2 keıde odan da kóp.
7. Hromatofor degenimiz ne? Baldyr jasýshasyndaǵy hloroplast.
8. Hromatofordyń tústeri qandaı? Jasyl, qyzyl, qońyr.
9. Baldyr jasýshasy qabyqshasynyń syrtyn ne qaptaıdy? Silemeıli qabyq.
10. Silemeıli qabyqtyń mańyzy nede? Baldyrdyń sýda jeńil qozǵalýyna, tósemikke jeńil bekinýine kómektesedi.
11. Baldyrlar qalaı kóbeıedi? Ósimdi, jynyssyz, jynysty.
12. Baldyrlardyń ósimdi kóbeıýi - kezinde birjasýshaly baldyrlardyń jasýshalary ekige bólinedi.
13. Baldyrlardyń jynyssyz kóbeıýi: Tallomyndaǵy arnaıy qaltadan birjasýshaly talshyǵy bar zoosporalar túziledi. Zoosporalar tósemikke bekinip ónip, baldyrǵa aınalady.
14. Baldyrlardyń jynysty kóbeıýi: Atalyq jynystyq jasýshasy men analyq jynys jasýshasy ózara qosylýy arqyly júzege asady.
15. Gameta degenimiz ne? Jynys jasýshalary.
16. Teńizdiń, muhıttyń túbinde tirshilik etetinderine qaraǵanda sýda qalqyp tirshilik etetinder sany júzdegen ese artyq.
17. Baldyr hromatoforynda fotosıntez nátıjesinde túziletin zat: Krahmal.
18. Hromatoforlarynyń pishini - taqta, bilezik, juldyz, astaýsha, dán, taspa tárizdi.
19. Birjasýshaly jasyl baldyrlardyń paıda bolýy - 1, 5 mlrd jyl buryn paıda bolǵan.
20. Birjasýshaly jasyl baldyrlardyń ókilderi: Hlamıdomonada, hlorella, hlorokokk.
21. Toqtaý sýlarda tirshilik etetin jasyl baldyr: Hlamıdomonada.
22. Hlamıdomonadanyń jasýsha qabyqshasy neden turady? Jasýnyqtan (selúloza).
23. Hlamıdomonada hromatoforynyń pishini: Tereń astaý tárizdi.
24. Hlamıdomonadanyń hlorelladan aıyrmashylyǵy. Tez qozǵalatyn eki talshyǵy jáne qyzyl kózshesi bolady.
25. Hlorella hromatoforynyń pishini: Jazyq astaý tárizdi.
26. Hlorella qalaı kóbeıedi? Tek qana jynyssyz jolmen. (talshyqsyz sporalar túzý arqyly).
27. Nelikten hlorellany sońǵy kezde iri qara men qustyń jemine qosyp beredi? Tez kóbeıetin bolǵandyqtan.
28. Ósirý jaǵynan óndiristik jolǵa qoıylǵan baldyr: Hlorella.
29. Japonıada hlorelladan alynatyn zattar: Nárýyz, vıtamınder.
30. Nannyń túrlerin pisirýge paıdalanylatyn baldyr: Hlorella.
31. Baldyrdyń qaı túrinen energıa alý kózdelip otyr? Hlorella.
32. Topyraqta, aǵash dińinde tirshilik etetin bir jasýshaly baldyr: Hlorokokk.
33. Hlorokoktyń kóbeıýi: Jynyssyz, jynysty jolmen.
34. Baldyrlardy zertteıtin ǵylym salasy: Algologıa.
35. Algologıa ǵylymy qaı ǵasyrda paıda boldy? 19 - ǵasyrdyń ortasynda.
36. Ǵaryshqa ushyrylǵan alǵashqy ósimdik: Hlorella.
37. N. N. Gorojankınniń eńbegi: 1875 jyly hlamıdomonada mysalymen jynystyq úderisti eń alǵash dáleldedi.