Bıologıa sabaǵynda halyqtyq pedagogıka elementterin paıdalaný
Bıologıa sabaǵynda halyqtyq pedagogıka elementterin paıdalaný
Jas jetkinshekterdi ultyn, elin sheksiz súıýge tárbıeleıtin birden bir qural, oqý - tárbıe isine qazaq halqynyń etnopedagogıkasyn sátti endirý bolyp tabylady. Qazaq halqynyń mádenı muralary adamzat balasynyń qol jetkizgen dana pikirleri men asyl oılaryna, tájirıbelik tujyrymyna óte baı. Qazaq halqynyń tabıǵat qorǵaý dástúrin, ulttyq oıyndaryn, maqal - mátelderin, ańyz - áńgimelerin, ulttyq uǵymdaryn, kıeli sandaryn, yrym - tyıymdaryn sabaq barysynda sáıkestendirip paıdalaný oqýshylardyń halqyna degen súıispenshiligin arttyrady.
Mysaly «Jasýsha quramyndaǵy beıorganıkalyq zattar» taqyrybyn ótken kezde tuzdardyń aǵza úshin mańyzy zor ekendigin aıta kelip, qazaq halqy «Tuz - astyń atasy»dep, nanmen qatar qasterlegen. Tuzǵa baılanysty kóptegen yrymdar bar. «Shyr» etip dúnıe esigin ashqan sábıdi tuzǵa túsiredi. Tuz deneni shıratyp, óskende jara shyqpaýyna kómektesedi. Maldyń kóptegen indetterin tuzben, tuz eritindisimen emdegen. «Eńbegi - esh, tuzy - sor», «Qyzdy sókpe, tuzdy tókpe», «Tatar dám - tuzymyz taýsylmasyn», maqaldarynyń maǵynasy óte zor. «Qyz aýyr ma, tuz aýyr ma» maqalynyń shyǵýy jaıly aıtýǵa bolady. Sonymen birge osy taqyrypta sý týraly «Sý ishken qudyǵyńa túkirme», «Sý - yrystyń kózi, eńbek - kiristiń kózi». «Sumnyń yrymy jaman, sýdyń shirigi jaman». tárbıelik máni bar, sýdy únemdeý jaıly maqaldardy aıtýǵa bolady.
Kóshpeli eldiń barlyq tirshilik bolmysy tabıǵatta jáne tabıǵatpen bitene qaınasyp otyrady. Uly dalada kóshpeli ómir súrýge beıimdelgen olar ózi meken etken keńistiktiń barsha qadir qasıetin tanyp, bilip sol keńistiktegi qurbylastardy ýaqyty men zerdeleýge, teńdestirýge, paıymdaýǵa mashyqtanǵan. Sabaq mazmunymen baılanystyryp, ata - babamyzdyń tarıhı damýy barysyndaǵy aınaladaǵy qubylystar jónindegi dúnıe tanymmen oqýshylardy tanystyryp otyrǵan jón. Ertedegi qazaq halqy qorshaǵan ortanyń bir - birimen oqshaý turǵan zattar men qurbylastardyń retsiz jıyntyǵy emes, tutastaı baılanysty birliktegi dúnıe dep tanyǵandyǵy jóninde «Tirshiliktiń jer betinde paıda bolýy týraly alǵashqy kózqarastar» taqyrybynda aıtýǵa bolady.
Adamzat balasynyń damý evolúsıasyna baılanysty dúnıetanym deńgeıi de ósip kúrdelene túsedi. Óıtkeni adamnyń dúnıeni tanýy tabıǵat týraly bilimderdiń jıyntyǵynyń sol kezdegi ómir súrgen qoǵam arasyndaǵy baılanysty negizinde órbıdi. Adamnyń oı - órisi ózin qorshaǵan tabıǵat, ondaǵy qubylystar týraly bilimderdi neǵurlym tolyqqan saıyn, dúnıetanymy da soǵurlym baıyp turaqtanǵandyǵyn «Evolúsıalyq ıdeıalardyń damý tarıhy» taqyryby kezinde aıtýǵa bolady. Tarıhı zertteýler tas dáýirden beri ómir súrip kele jatqan qazaq halqynyń arǵy urpaqtarynyń malmen, eginshilikpen aınalysyp, jartylaı kóshpeli ómir súrgenin tuqym qýalaý zańdylyqtarynyń negizin bilmeı turyp ony óz ómirinde paıdalanǵandyǵyn, qoldaryndaǵy maldarynyń súttisin, ettisin alyp qalyp suryptaý júrgizgendigin «Seleksıa» taqyryptarynda aıtýǵa bolady.
Ertedegi ata - babalarymyz tabıǵatpen bite qaınasa tirshilik etip, tabıǵatta júretin qubylystardy sezindi, áli kelgeninshe paıdalandy. «Ertedegi jáne osy zamanǵy alǵashqy adamdar» taqyrybynda otty erekshe qadirlegendigin, otty qorlaýǵa bolmaıdy dep ártúrli tyıymdar salǵandyǵyn mysaly: «otqa túkirýge bolmaıdy», «ottan attaýǵa», «otty kesýge» bolmaıdy dep otty qadirlegen, jas náresteni besikke salarda besikti otpen alastaý, jas kelin úıge alǵash engende tabaldyryqtan otqa tabyndyrý sıaqty yrymdar bar ekendigin aıta ketken jón.
«Tuqymqýalaýshylyq pen ózgergishtik zańdylyqtaryn» oqyǵan kezde ata - babalarymyz jeti ata, jeti ataǵa jetpeı qazaqta qyz alyp, qyz berýge tıym salǵandyǵyn onyń negizi dúnıege deni saý urpaq kelýin qadaǵalaǵandyǵyn aıtýǵa bolady. Osyndaı halyqtyq pedagogıka elementterin sabaq barysynda paıdalanýdyń tıimdiligi joǵary ol halqymyzdyń tynys - tirshiliginiń barlyq jaqtaryn qamtı otyryp, adamgershilikke, ımandylyqqa tárbıeleıdi. Osy úlgidegi oqytýdyń ádis - tásilderi oqýshylardyń este saqtaý qabiletin arttyryp, olardy jınaqylyqqa, dáldikke, shyǵarmashylyqqa baýlýǵa kómektesedi dep oılaımyn.
Jas jetkinshekterdi ultyn, elin sheksiz súıýge tárbıeleıtin birden bir qural, oqý - tárbıe isine qazaq halqynyń etnopedagogıkasyn sátti endirý bolyp tabylady. Qazaq halqynyń mádenı muralary adamzat balasynyń qol jetkizgen dana pikirleri men asyl oılaryna, tájirıbelik tujyrymyna óte baı. Qazaq halqynyń tabıǵat qorǵaý dástúrin, ulttyq oıyndaryn, maqal - mátelderin, ańyz - áńgimelerin, ulttyq uǵymdaryn, kıeli sandaryn, yrym - tyıymdaryn sabaq barysynda sáıkestendirip paıdalaný oqýshylardyń halqyna degen súıispenshiligin arttyrady.
Mysaly «Jasýsha quramyndaǵy beıorganıkalyq zattar» taqyrybyn ótken kezde tuzdardyń aǵza úshin mańyzy zor ekendigin aıta kelip, qazaq halqy «Tuz - astyń atasy»dep, nanmen qatar qasterlegen. Tuzǵa baılanysty kóptegen yrymdar bar. «Shyr» etip dúnıe esigin ashqan sábıdi tuzǵa túsiredi. Tuz deneni shıratyp, óskende jara shyqpaýyna kómektesedi. Maldyń kóptegen indetterin tuzben, tuz eritindisimen emdegen. «Eńbegi - esh, tuzy - sor», «Qyzdy sókpe, tuzdy tókpe», «Tatar dám - tuzymyz taýsylmasyn», maqaldarynyń maǵynasy óte zor. «Qyz aýyr ma, tuz aýyr ma» maqalynyń shyǵýy jaıly aıtýǵa bolady. Sonymen birge osy taqyrypta sý týraly «Sý ishken qudyǵyńa túkirme», «Sý - yrystyń kózi, eńbek - kiristiń kózi». «Sumnyń yrymy jaman, sýdyń shirigi jaman». tárbıelik máni bar, sýdy únemdeý jaıly maqaldardy aıtýǵa bolady.
Kóshpeli eldiń barlyq tirshilik bolmysy tabıǵatta jáne tabıǵatpen bitene qaınasyp otyrady. Uly dalada kóshpeli ómir súrýge beıimdelgen olar ózi meken etken keńistiktiń barsha qadir qasıetin tanyp, bilip sol keńistiktegi qurbylastardy ýaqyty men zerdeleýge, teńdestirýge, paıymdaýǵa mashyqtanǵan. Sabaq mazmunymen baılanystyryp, ata - babamyzdyń tarıhı damýy barysyndaǵy aınaladaǵy qubylystar jónindegi dúnıe tanymmen oqýshylardy tanystyryp otyrǵan jón. Ertedegi qazaq halqy qorshaǵan ortanyń bir - birimen oqshaý turǵan zattar men qurbylastardyń retsiz jıyntyǵy emes, tutastaı baılanysty birliktegi dúnıe dep tanyǵandyǵy jóninde «Tirshiliktiń jer betinde paıda bolýy týraly alǵashqy kózqarastar» taqyrybynda aıtýǵa bolady.
Adamzat balasynyń damý evolúsıasyna baılanysty dúnıetanym deńgeıi de ósip kúrdelene túsedi. Óıtkeni adamnyń dúnıeni tanýy tabıǵat týraly bilimderdiń jıyntyǵynyń sol kezdegi ómir súrgen qoǵam arasyndaǵy baılanysty negizinde órbıdi. Adamnyń oı - órisi ózin qorshaǵan tabıǵat, ondaǵy qubylystar týraly bilimderdi neǵurlym tolyqqan saıyn, dúnıetanymy da soǵurlym baıyp turaqtanǵandyǵyn «Evolúsıalyq ıdeıalardyń damý tarıhy» taqyryby kezinde aıtýǵa bolady. Tarıhı zertteýler tas dáýirden beri ómir súrip kele jatqan qazaq halqynyń arǵy urpaqtarynyń malmen, eginshilikpen aınalysyp, jartylaı kóshpeli ómir súrgenin tuqym qýalaý zańdylyqtarynyń negizin bilmeı turyp ony óz ómirinde paıdalanǵandyǵyn, qoldaryndaǵy maldarynyń súttisin, ettisin alyp qalyp suryptaý júrgizgendigin «Seleksıa» taqyryptarynda aıtýǵa bolady.
Ertedegi ata - babalarymyz tabıǵatpen bite qaınasa tirshilik etip, tabıǵatta júretin qubylystardy sezindi, áli kelgeninshe paıdalandy. «Ertedegi jáne osy zamanǵy alǵashqy adamdar» taqyrybynda otty erekshe qadirlegendigin, otty qorlaýǵa bolmaıdy dep ártúrli tyıymdar salǵandyǵyn mysaly: «otqa túkirýge bolmaıdy», «ottan attaýǵa», «otty kesýge» bolmaıdy dep otty qadirlegen, jas náresteni besikke salarda besikti otpen alastaý, jas kelin úıge alǵash engende tabaldyryqtan otqa tabyndyrý sıaqty yrymdar bar ekendigin aıta ketken jón.
«Tuqymqýalaýshylyq pen ózgergishtik zańdylyqtaryn» oqyǵan kezde ata - babalarymyz jeti ata, jeti ataǵa jetpeı qazaqta qyz alyp, qyz berýge tıym salǵandyǵyn onyń negizi dúnıege deni saý urpaq kelýin qadaǵalaǵandyǵyn aıtýǵa bolady. Osyndaı halyqtyq pedagogıka elementterin sabaq barysynda paıdalanýdyń tıimdiligi joǵary ol halqymyzdyń tynys - tirshiliginiń barlyq jaqtaryn qamtı otyryp, adamgershilikke, ımandylyqqa tárbıeleıdi. Osy úlgidegi oqytýdyń ádis - tásilderi oqýshylardyń este saqtaý qabiletin arttyryp, olardy jınaqylyqqa, dáldikke, shyǵarmashylyqqa baýlýǵa kómektesedi dep oılaımyn.
You Might Also Like
-
Maqsaty: Balalardyń «tabıǵat», «qamqorlyq» qundylyqtary týraly túsinikterin keńeıtý.
