InfoHub Logo

Mektep kezinen-aq keı balalardyń ózgelerge uqsamaıtynyn ańǵarýǵa bolady. Án, beıneleý, nemese matematıka sabaǵy bolsyn únemi basqalardy basyp ozatyn bir oqýshy bolady. Jáne ozat bolý úshin oǵan artyq kúsh salýdyń da qajeti joq. Al synyptastary bolsa, dál osyndaı nátıjege qoljetizý úshin aıanbaı ter tógip, qarqyndy eńbektenip jatady. Mine, daryn men daǵdynyń arasyndaǵy aıyrmashylyq ta osyǵan uqsas.

Bul qalaı?

Aldymen, daryn men daǵdy uǵymyna anyqtama berip alaıyq. Ekeýiniń ara-jigin durys aıyryp alý adamnyń jeke basynyń damýyna saýatty baǵdar berýge, sonymen qatar, jetistiktiń neden quratalytyn túsinýge kómektesedi.

Daǵdy nemese mashyq — belgili bir is-áreketti kóp qaıtalaý arqyly avtomatızm kúıinde oryndaýǵa múmkindik beretin qasıet.

Daryn nemese talant — adamda týa bitken, áleýeti bıik qabiletter.

«Osy eki qubylystyń qaısysy adamnyń jetistikke jetýine tıimdi múmkindik beredi?» degen suraqqa biri: bıikterdi tek daryndylyq baǵyndyra alady dese, endi biri: daǵdyny damyta otryp bárine qol jetkizýge bolady degen oıda. Kimdiki durys? Bul jaıly ǵylym ne deıdi?

Daryndylyqtyń qupıasy

Daryndylyqty «kókten berilgen syı» dep, tylsym qubylysqa balaıdy. Shyn máninde biregeılik atadan balaǵa qanmen beriledi.

Daryndylyqty zertteý barysynda ǵalymdar buryn sońdy atletıkamen aınalyspaǵan bir top adamdy jınady. Olardy bir baǵdarlama boıynsha jattyqtyrdy. Alaıda, tájirıbe barysynda olar ár túrly nátıjege qol jetkizdi. Bireýleri jaqsy nátıje kórsetse, endi bireýler tipti «ornynan qozǵalmady» deýge de bolady.

Bir qyzyǵy, bıologıalyq málimetteri uqsas adamdardyń nátıjeleri de uqsas bolady. Atletıkalyq jetistikte olardyń genetıkasy mańyzdy ról atqardy. Iaǵnı, eger ata-anańyz belgili bir salada jaqsy nátıjege qol jetkizse, demek bul qabilet sizde de bolýy yqtımal.

Tózimdiliktiń statısıkalyq taldamasy boıynsha jaqsy nátıjeniń 50%-y genetıkaǵa baılanysty ekeni anyqtaldy. Daryndy atletter — týa bitti sportqa genetıkalyq beıimdiligi bar adamdar.

Devıd Epshteınniń «Sporttyq gen» atty kitaby bar. Osy kitapta daryndylyqtyń sporttaǵy atqaratyn róli jaıly, jáne tabystyń qandaı jolmen keletini týraly egjeı-tegjeıli jazylǵan.

Qarqyndy eńbek azdyq etedi

Jaqsy, sportty talqyladyq.  Bul jerde daryndylyq qanǵa tikeleı baılanysty ekenin bildik. Al, aqyl-oı órisine daryndylyq qalaı áser etedi?

Mıchıgan shtatynyń zertteýshileri shahmatshylar men mýzykanttardyń qyzmetine taldama jasady. Zertteýshiler tájirıbe men qyzmettegi tabystylyqtyń arasyndaǵy ózara baılanysty izdedi. Nátıjesinde mýzykada da shahmatta da tájirıbe sheberlik deńgeıiniń tek úshten bir bóligine ǵana áser etetini anyqtaldy.

Demek, bul jerde de tek qabiletti shyńdaý azdyq etedi. Zertteýshilerdiń joramaldaýynsha tabysqa jetý úshin sol «týa bitti talant» qajet kórinedi.

10 000 saǵat teorıasy

Aldyndaǵy tájirıbege qarama-qarsy zertteý bar, onda «10 000 saǵat kez-kelgen adamnan naǵyz maman jasaı alady» degen tujyrymǵa keledi. Zertteý skrıpkashylarǵa jasalyp, olardyń sheberlik deńgeıi tikeleı mýzykaǵa arnaǵan saǵattaryna baılanysty ekeni anyqtaly. Darynsyz srıpkashylar — 4000 saǵat, ortasha daryndylar — 8000, al sheber oryndaýshylar — 10 000 saǵat jattyqqandar.

Osydan túıetinimiz: qarqyndy eńbektenýdiń 10 000 saǵaty óz isiniń naǵyz sheberin shyńdap shyǵarady. Bul Malkolm Gladýelldyń «Outliers: The Story of Success» atty kitabynyń negizgi ıdeıasy bolyp tabylady. Shyndyǵynda, naqty maqsatqa baǵyttalǵan, kóp jyldarǵa sozylǵan qarqyndy eńbek mıdyń osy baǵytta tıimdi qalyptasýyna múmkindik beredi.

Sonymen, qaısysy mańyzdy?

Zertteý málimetterine súıene otyryp, biz ekeýiniń de mańyzy zor degen qarapaıym qorytyndyǵa kelemiz. Negizgi irgetas retinde adamǵa daryndylyq qajet. Sodan keıin, oǵan qosymsha daǵdyny da shyńdaý nur ústine nur bolmaq. Iá, sol 10 000 saǵattyq qarqyndy jattyǵýdy paıdalaný arqyly.

Qabilettilikti damytpasań daryndylyǵyń tolyq «ashylmaýy» múmin. Al beıimdilik bolmaı daǵdyny damytý bul — beker áýreshilik. Demek jetistikke jetý qupıasy: ózińniń daryndylyǵyń, jáne oǵan qosa qabiletińdi qarqyndy shyńdaı bilý.

Eger darynyń joq bolsa ne isteý kerek?

Demek, siz ony jaqsy izdemegensiz. Sebebi daryndylyq degen — bir ǵalamat qasıet emes. Ol siz basqalarǵa qaraǵanda ońaı, ári sheber jasaı alatyn is bolýy múmkin. Óz boıyńyzdan daryndy tabýǵa kómektesetin úsh suraq usynamyz:

1. Sizdiń jaqyndaryńyz siz jaıly ne oılaıdy?

Keıde adamdar óziniń artyqshylyǵyn kórmeıdi. Esesine, aınalasyndaǵylar onyń qabiletin árdaıym baıqap júredi. Olardyń sizden qandaı qasıet baıqaıtynyn suraýǵa yńǵaısyzdanbańyz. Múmkin olardyń jaýaptaryn buryn sońdy estigen bolarsyz. Bul aqparattyń sizge kómegi tıip qalar.

2. Sizge ne ońaı beriledi?

Daryndy adamǵa áldebir is-áreket ońaı berilip, birden jaqsy nátıjege qol jetkize alady. Balalyq shaǵyńyzdyń keıbir sátterin esińizge túsirińizshi. Bul tipti kishkentaı erekshelikter bolýy da múmkin. Esińizge túskenderin birden qaǵazǵa túrtip qoıyńyz.

3. Siz neden rahat tabasyz?

Darynylyqtyń taǵy bir belgisi — atqarǵan isten rahat alýyń. Esińizge túsirińizshi, siz qandaı is-áreketten janyńyzǵa jaǵymdy bir «ǵalamat» is atqarǵaǵandaı, keremet rahat alasyz.

Darynsyz adam bolmaıdy — tek óz boıynan bir erekshelik taba almaǵan adam bolady. Buny dál qazir tekserip kórseńiz de bolady.

Sáttilik tileımiz!

---