Dástúrden tys shyǵarmashylyq mýzykany bala boıyna darytý
№21 « Altyn kilt» balalar baqshasy
Baıandama
HIV pedagogıkalyq oqý
Taqyryby:« Dástúrden tys shyǵarmashylyq mýzykany bala boıyna darytý»
Daıyndaǵan: saz jetekshi
Aıtjanova Quralaı Bekbolqyzy
Jospar:
Kirispe bólim:
«Án, án sen adam júregine ne isteı alasyń?»
Negizgi bólim:
«Mýzykalyq tárbıe berý túrleri jáne onyń joldary»
Praktıkalyq bólim: «Dástúrden tys mýzyka»
«Tárbıeshiniń orny»
Qorytyndy bólim:
«Shyǵarmashylyq – ekinshi ret ómir súrý»
Qoldanylǵan ádebıetter.
«Án, án sen adam júregine ne isteı alasyń?»
Dmıtrıı Andreevıch Fýrmanov
Qazaqstan Respýblıkasynyń 2015 jylǵa deıingi bilim berýdi damytý tujyrymdamasynda «joǵary bilim berýdiń maqsaty – jeke tulǵanyń sapaly joǵarǵy bilim alýǵa degen múddelerin qanaǵattandyrýǵa, árbir adamǵa oqýdyń mazmunyn, tańdaýǵa keńinen múmkindik berý» delingen. Osyǵan oraı bolashaq mamanǵa, mektep oqýshylaryna, balabaqsha tárbıelenýshilerine bilim berý arqyly rýhanı - estetıkalyq damýdaǵy rólin tereń zertteýdi qajet etedi.
Halyqtyń baı tarıhyn, mádenı qubylystarynyń san qıly erekshelikterin bilmeı búgingi tárbıe júıesin qalyptastyrý múmkin emes. Sondyqtan bolashaq mamandardy kásibı daıarlaýda mádenı muralardy paıdalaný barynsha qajet bolyp otyr. Sebebi, ol bolashaq mamandardyń rýhanı dúnıesine belsendi yqpal etip, olardyń estetıkalyq talǵamy men adamgershilik, tulǵalyq jáne sapalyq qasıetteriniń qalyptasyp damýyna ıgi áserin tıgizedi. Olaı bolsa, búgingi bilim júıesindegi ónerdiń basty maqsaty - adam balasynyń barlyq is - áreketindegi sergek sezimtaldyqty, rýhanı dúnıesin tárbıeleý.
Memleketimizdiń mádenıet máseleleri men tarıhı ótkenin jańǵyrtý maqsatynda 2004 - 2006 jyldarǵa arnalǵan «Mádenı mura» baǵdarlamasynyń jasalýy mádenı muralar salasynda qalyptasqan jaǵdaıǵa barynsha belsendi túrde áser etýdiń qajettiligimen baılanysty qabyldandy. Bul máseleni zertteýdiń qajettiligi mynadaı naqty qarama - qaıshylyqtardan týyndady. Birinshiden, qoǵamnyń mádenı murasyn qaıta jańǵyrtýyna degen qajettiliktiń ósýi, óskeleń urpaqtyń boıynda óz halqynyń mádenı jáne rýhanı murasyna degen jaǵymdy qatynasyn mýzykalyq bilim, tárbıe jáne aǵartý isinde qalyptastyrýdy ózekteýmen baılanysty. Ekinshiden, mýzykalyq bilim berý men tárbıeni damytýdyń aımaqtyq erekshelikterin qarastyrý men baılanysty pedagogıka tarıhynda jınaqtalǵan tájirıbeniń jetkilikti dárejede zerttelmeýi jáne ǵylymı negizdelmeýi arasyndaǵy qarama - qaıshylyqtar.
Qoǵam muratyna saı jan - jaqty jarasymdy damyǵan tulǵa tárbıeleýde barlyq óner túrleri úlken mańyzǵa ıe. Ásirese, óner túrleriniń ishinde óskeleń jastardyń estetıkalyq dúnıetanymyn, sonyń negizinde mýzykalyq mádenıetin qalyptastyrýda jáne damytýda balabaqsha, mektep aıasynda júrgiziletin mýzyka sabaqtarymen qatar, synyptan tys jumystardyń alatyn orny erekshe. Onyń máni mynada: sóz óneri árbir adamnyń adamgershilik turǵyda tárbıelenýine, ásemdik álemine úıirsek qana bolyp qoımaı, bala boıyndaǵy mýzykalyq mádenıetiniń qalyptasýyna jáne rýhanı - mádenı deńgeıin kóterýge jaǵdaı jasaıdy.
Mýzykalyq tárbıe berý degenimiz - mýzykalyq qyzmet túrleriniń birtutas júıe retinde balalardyń rýhanı dúnıesin qalyptastyrýshy, mýzykalyq qabiletteri men estetıkalyq talǵamyn jetildirýshi keshendi, kúrdeli úrdis bolyp tabylatyny barshaǵa málim. Onyń maqsaty: óskeleń urpaqty tamyry tereń ulttyq óner qazynalarymen sýsyndatý, dúnıejúzilik úzdik mýzyka óneriniń shyǵarmalaryna baýlý, olardyń ásemdik estetıkalyq kózqarasyn keńeıte otyryp, oǵan degen aıaly qatynasyn tárbıeleý.
Mýzykalyq tárbıe berýdiń tárbıelik - bilimdilik mindetteri tómendegideı:
- mýzykant emes, biraq ishki jan - dúnıesi baı, alǵyr, sezimtal adamdy tárbıeleý; halyq sazyna qurmetpen qaraý, ulttyq salt - dástúrimizdi, ádet-ǵurpymyzdy qasterleýge tárbıeleý, qazaq sazy men óneriniń ózara baılanysyn ashyp kórsetý;
klasıkalyq sazǵa jáne dúnıe júziniń saz ónerine jańyldastyrý, belgili sazgerlerdiń, oryndaýshylardyń shyǵarmashylyǵymen tanystyrý, olardyń joǵarǵy kórkemdik dárejedegi ozyq úlgilerine sáıkes oqýshylardyń mýzykalyq estetıkalyq talǵamyn qalyptastyrý;
- mýzyka tyńdaý jáne oryndaý barysynda oǵan shyǵarmashylyqpen qaraýǵa, tárbıeleý, qyzyǵýshylyǵy men qıalyn damytý, ómir qubylystarymen sazdyq ózara tyǵyz baılanysyn túsindirý;
- oqýshylyq jáne tyńdaýshylyq biliktiligin damytý, durys saz talǵamyn qalyptastyrý, sulýlyq pen ásemdik dúnıesine óz tarapynan oıly paıymdaýlaryn bildirýge tárbıeleý;
- mýzyka qabiletterin jan - jaqty damytý jáne sazdyq tárbıe berý;
Bilim berý salasynda balalardyń estetıkalyq, etıkalyq jáne adamgershilik normalaryn meńgertý mindetin júzege asyrýda vokaldyq án salýdyń da orny erekshe ekenin atap ótken jón. Án arqyly estetıkalyq tárbıe berýdiń tikeleı mindeti mýzykanyń ıdeıalyq mazmunymen anyqtalady. Tulǵanyń maqsatqa baǵyttalǵan damý júıesin qurýdy talap etetin estetıkalyq tárbıe berý mýzykasyz, onyń adamǵa kóp túrli áserin, onyń qabyldanýy men tárbıelik rólin zerttelýsiz múmkin emes.
Kóptegen aldyńǵy qatarly qoǵam qaıratkerleri ánshiliktiń adam ómirindegi rólin joǵary baǵalap keledi. N. G. Chernyshevskıı ánshilikti «joǵary» jetilgen óner qataryna jatqyza otyryp « Án aıtý - sóıleýdiń áýeli jáne eleýli negizi ispettes» dep ata aıta kele, án tyńdaýshyǵa jarasymdy mýzyka men sóz arqyly áser ete otyryp, aıtýshynyń ózindik sezimin bildirýge múmkindik týǵyzyp qana qoımaıdy, sonymen qatar ózgelerdiń de emosıalyq úlgi, túsiný sezimderin oıatady. Onyń balalardyń qabyldaýyna aıryqsha ońaı bolatyny da osydan. Adam daýsynyń áserli yrǵaqtary men bet - beınesiniń tıisti jerde qubylyp otyrýy búldirshinderdi elirtip áketedi. Balalar búldirshin shaǵynda - aq ánniń mazmunyn tolyq túsinbese de de onan áser ala alady. Oıy men sóıleýiniń jetilýine qaraı jınaqtaǵan jańa uǵymdarynyń tolyqtyrylýyna baılanysty balanyń tolǵanystary kúrdelilenedi, sóıtip, án aıtýǵa talaptanǵany sıaqty onyń aıtylýyna da yntasy artady.
Balalabaqshada tárbıelenetin búldirshinderge mýzykanyń alatyn orny erekshe. Ár oqý is – árekette túrlishe tájirıbelerdi qoldana bilýi qajet. Dástúrden tys ádisterdi paıdalaný oqý is – áreketti odan ári jandandyra túsedi.
Dástúrden tys metodtardy paıdalanbas buryn, dástúrli joldardy zerttep alǵan jón. Dástúrli oqý is áreketi ádette; áýen tyńdaý, án aıtý, mýzykalyq yrǵaqtyq qozǵalys, balalar aspabynda oınaý bolyp tabylady. Osyndaı dástúrli ádisterge mynandaı dástúrden tys ádisterdi paıdalanýǵa bolady.
Jańashyldyq turǵysynan bilim berýdiń kóptegen maqsattary tabylyp otyr. Jańasha bilim berýdiń shekarasyna negizgi bilim berýmen qatar shyǵarmashylyq, jeke jáne ujymda jumys jasaý jatqyzylyp otyr. Dástúrden tys oqytý ádisi – eń mańyzdy ádis túri bolyp tabylyp otyr. Ol balanyń oqýǵa degen turaqty qyzyǵýshylyǵyn qalyptastyryp, psıhologıalyq, fızıkalyq turǵysynan shyńdap, bilimge degen tereń kóz qaras qalyptastyrady.
Dástúrden tys oqytý muǵalimniń bala ómirin ár túrli ózin ózi taný, jeke shyǵarmashylyq, emosıalyq turǵysynan damytýyna múmkindik beredi. Mundaı oqý is – áreketin ótkizý muǵalimniń tájirıbesine de baılanysty. Negizgi metodıkaǵa súıene otyryp jańasha baǵyt ashý tájirıbeniń arqasy. Eskere ketetin jaı, dástúrden tys ádispen búkil oqytý prosesin qurý múmkin emes.
Dástúrden tys oqytý - bul oqytýdyń jańasha turǵysynan oılastyrylǵan sıstema. Bul sıstema muǵalimmen bala arasyndaǵy óz ara baılanys, muǵalim dırıjer, al balalar – ansámbl. Osyndaı qurylymnyń arqasynda bireýi «solıs» qyzmetin atqarady, birde muǵalim, birde bala.
Taqyryp tańdaýda kezdeısoqtyq emes. Jańashyl zaman, jańa suraqtar. Qoǵam ózgergen soń, oqýǵa degen, pánge degen kóz - qaras ózgeredi. Qoǵamda, presada, teledıdarda, kitaptarda ár túrli oqytý túrleri paıda boldy. Bárinde bir suraq, ortaq problema. Búgingi tańda kóp adam osy problemanyń sheshimin izdeýde.
Pedagogty ár qashan bir suraq mazalaıdy, qalaısha oqý is – áreketimdi bárine qyzyqty etip ótkizsem eken?!
Ózimniń ár túrli suraqtaryma bir jaýap taptym. Ol – dástúrden tys ádispen oqytý. Onyń negizgi maqsaty tirideı, kózbe kóz oqýǵa degen qyzyǵýshylyqty damytý, tárbıeleý jáne oınaı otyryp jetildirý.
Dástúrden tys oqý is – áreketin ótkizý úshin daıyn materıaldy paıdalanǵan jón jáne mundaı ádispen qorytyndy oqý is - áreketin ótkizgen ynǵaıly. Únemi dástúrden tys ádispen ótkizý nátıjesinde, dástúrli ádistiń joıylýy ábden múmkin.
Dástúrden tys shyǵarmashylyq mýzykany bala boıyna darytý. júkteý
Baıandama
HIV pedagogıkalyq oqý
Taqyryby:« Dástúrden tys shyǵarmashylyq mýzykany bala boıyna darytý»
Daıyndaǵan: saz jetekshi
Aıtjanova Quralaı Bekbolqyzy
Jospar:
Kirispe bólim:
«Án, án sen adam júregine ne isteı alasyń?»
Negizgi bólim:
«Mýzykalyq tárbıe berý túrleri jáne onyń joldary»
Praktıkalyq bólim: «Dástúrden tys mýzyka»
«Tárbıeshiniń orny»
Qorytyndy bólim:
«Shyǵarmashylyq – ekinshi ret ómir súrý»
Qoldanylǵan ádebıetter.
«Án, án sen adam júregine ne isteı alasyń?»
Dmıtrıı Andreevıch Fýrmanov
Qazaqstan Respýblıkasynyń 2015 jylǵa deıingi bilim berýdi damytý tujyrymdamasynda «joǵary bilim berýdiń maqsaty – jeke tulǵanyń sapaly joǵarǵy bilim alýǵa degen múddelerin qanaǵattandyrýǵa, árbir adamǵa oqýdyń mazmunyn, tańdaýǵa keńinen múmkindik berý» delingen. Osyǵan oraı bolashaq mamanǵa, mektep oqýshylaryna, balabaqsha tárbıelenýshilerine bilim berý arqyly rýhanı - estetıkalyq damýdaǵy rólin tereń zertteýdi qajet etedi.
Halyqtyń baı tarıhyn, mádenı qubylystarynyń san qıly erekshelikterin bilmeı búgingi tárbıe júıesin qalyptastyrý múmkin emes. Sondyqtan bolashaq mamandardy kásibı daıarlaýda mádenı muralardy paıdalaný barynsha qajet bolyp otyr. Sebebi, ol bolashaq mamandardyń rýhanı dúnıesine belsendi yqpal etip, olardyń estetıkalyq talǵamy men adamgershilik, tulǵalyq jáne sapalyq qasıetteriniń qalyptasyp damýyna ıgi áserin tıgizedi. Olaı bolsa, búgingi bilim júıesindegi ónerdiń basty maqsaty - adam balasynyń barlyq is - áreketindegi sergek sezimtaldyqty, rýhanı dúnıesin tárbıeleý.
Memleketimizdiń mádenıet máseleleri men tarıhı ótkenin jańǵyrtý maqsatynda 2004 - 2006 jyldarǵa arnalǵan «Mádenı mura» baǵdarlamasynyń jasalýy mádenı muralar salasynda qalyptasqan jaǵdaıǵa barynsha belsendi túrde áser etýdiń qajettiligimen baılanysty qabyldandy. Bul máseleni zertteýdiń qajettiligi mynadaı naqty qarama - qaıshylyqtardan týyndady. Birinshiden, qoǵamnyń mádenı murasyn qaıta jańǵyrtýyna degen qajettiliktiń ósýi, óskeleń urpaqtyń boıynda óz halqynyń mádenı jáne rýhanı murasyna degen jaǵymdy qatynasyn mýzykalyq bilim, tárbıe jáne aǵartý isinde qalyptastyrýdy ózekteýmen baılanysty. Ekinshiden, mýzykalyq bilim berý men tárbıeni damytýdyń aımaqtyq erekshelikterin qarastyrý men baılanysty pedagogıka tarıhynda jınaqtalǵan tájirıbeniń jetkilikti dárejede zerttelmeýi jáne ǵylymı negizdelmeýi arasyndaǵy qarama - qaıshylyqtar.
Qoǵam muratyna saı jan - jaqty jarasymdy damyǵan tulǵa tárbıeleýde barlyq óner túrleri úlken mańyzǵa ıe. Ásirese, óner túrleriniń ishinde óskeleń jastardyń estetıkalyq dúnıetanymyn, sonyń negizinde mýzykalyq mádenıetin qalyptastyrýda jáne damytýda balabaqsha, mektep aıasynda júrgiziletin mýzyka sabaqtarymen qatar, synyptan tys jumystardyń alatyn orny erekshe. Onyń máni mynada: sóz óneri árbir adamnyń adamgershilik turǵyda tárbıelenýine, ásemdik álemine úıirsek qana bolyp qoımaı, bala boıyndaǵy mýzykalyq mádenıetiniń qalyptasýyna jáne rýhanı - mádenı deńgeıin kóterýge jaǵdaı jasaıdy.
Mýzykalyq tárbıe berý degenimiz - mýzykalyq qyzmet túrleriniń birtutas júıe retinde balalardyń rýhanı dúnıesin qalyptastyrýshy, mýzykalyq qabiletteri men estetıkalyq talǵamyn jetildirýshi keshendi, kúrdeli úrdis bolyp tabylatyny barshaǵa málim. Onyń maqsaty: óskeleń urpaqty tamyry tereń ulttyq óner qazynalarymen sýsyndatý, dúnıejúzilik úzdik mýzyka óneriniń shyǵarmalaryna baýlý, olardyń ásemdik estetıkalyq kózqarasyn keńeıte otyryp, oǵan degen aıaly qatynasyn tárbıeleý.
Mýzykalyq tárbıe berýdiń tárbıelik - bilimdilik mindetteri tómendegideı:
- mýzykant emes, biraq ishki jan - dúnıesi baı, alǵyr, sezimtal adamdy tárbıeleý; halyq sazyna qurmetpen qaraý, ulttyq salt - dástúrimizdi, ádet-ǵurpymyzdy qasterleýge tárbıeleý, qazaq sazy men óneriniń ózara baılanysyn ashyp kórsetý;
klasıkalyq sazǵa jáne dúnıe júziniń saz ónerine jańyldastyrý, belgili sazgerlerdiń, oryndaýshylardyń shyǵarmashylyǵymen tanystyrý, olardyń joǵarǵy kórkemdik dárejedegi ozyq úlgilerine sáıkes oqýshylardyń mýzykalyq estetıkalyq talǵamyn qalyptastyrý;
- mýzyka tyńdaý jáne oryndaý barysynda oǵan shyǵarmashylyqpen qaraýǵa, tárbıeleý, qyzyǵýshylyǵy men qıalyn damytý, ómir qubylystarymen sazdyq ózara tyǵyz baılanysyn túsindirý;
- oqýshylyq jáne tyńdaýshylyq biliktiligin damytý, durys saz talǵamyn qalyptastyrý, sulýlyq pen ásemdik dúnıesine óz tarapynan oıly paıymdaýlaryn bildirýge tárbıeleý;
- mýzyka qabiletterin jan - jaqty damytý jáne sazdyq tárbıe berý;
Bilim berý salasynda balalardyń estetıkalyq, etıkalyq jáne adamgershilik normalaryn meńgertý mindetin júzege asyrýda vokaldyq án salýdyń da orny erekshe ekenin atap ótken jón. Án arqyly estetıkalyq tárbıe berýdiń tikeleı mindeti mýzykanyń ıdeıalyq mazmunymen anyqtalady. Tulǵanyń maqsatqa baǵyttalǵan damý júıesin qurýdy talap etetin estetıkalyq tárbıe berý mýzykasyz, onyń adamǵa kóp túrli áserin, onyń qabyldanýy men tárbıelik rólin zerttelýsiz múmkin emes.
Kóptegen aldyńǵy qatarly qoǵam qaıratkerleri ánshiliktiń adam ómirindegi rólin joǵary baǵalap keledi. N. G. Chernyshevskıı ánshilikti «joǵary» jetilgen óner qataryna jatqyza otyryp « Án aıtý - sóıleýdiń áýeli jáne eleýli negizi ispettes» dep ata aıta kele, án tyńdaýshyǵa jarasymdy mýzyka men sóz arqyly áser ete otyryp, aıtýshynyń ózindik sezimin bildirýge múmkindik týǵyzyp qana qoımaıdy, sonymen qatar ózgelerdiń de emosıalyq úlgi, túsiný sezimderin oıatady. Onyń balalardyń qabyldaýyna aıryqsha ońaı bolatyny da osydan. Adam daýsynyń áserli yrǵaqtary men bet - beınesiniń tıisti jerde qubylyp otyrýy búldirshinderdi elirtip áketedi. Balalar búldirshin shaǵynda - aq ánniń mazmunyn tolyq túsinbese de de onan áser ala alady. Oıy men sóıleýiniń jetilýine qaraı jınaqtaǵan jańa uǵymdarynyń tolyqtyrylýyna baılanysty balanyń tolǵanystary kúrdelilenedi, sóıtip, án aıtýǵa talaptanǵany sıaqty onyń aıtylýyna da yntasy artady.
Balalabaqshada tárbıelenetin búldirshinderge mýzykanyń alatyn orny erekshe. Ár oqý is – árekette túrlishe tájirıbelerdi qoldana bilýi qajet. Dástúrden tys ádisterdi paıdalaný oqý is – áreketti odan ári jandandyra túsedi.
Dástúrden tys metodtardy paıdalanbas buryn, dástúrli joldardy zerttep alǵan jón. Dástúrli oqý is áreketi ádette; áýen tyńdaý, án aıtý, mýzykalyq yrǵaqtyq qozǵalys, balalar aspabynda oınaý bolyp tabylady. Osyndaı dástúrli ádisterge mynandaı dástúrden tys ádisterdi paıdalanýǵa bolady.
Jańashyldyq turǵysynan bilim berýdiń kóptegen maqsattary tabylyp otyr. Jańasha bilim berýdiń shekarasyna negizgi bilim berýmen qatar shyǵarmashylyq, jeke jáne ujymda jumys jasaý jatqyzylyp otyr. Dástúrden tys oqytý ádisi – eń mańyzdy ádis túri bolyp tabylyp otyr. Ol balanyń oqýǵa degen turaqty qyzyǵýshylyǵyn qalyptastyryp, psıhologıalyq, fızıkalyq turǵysynan shyńdap, bilimge degen tereń kóz qaras qalyptastyrady.
Dástúrden tys oqytý muǵalimniń bala ómirin ár túrli ózin ózi taný, jeke shyǵarmashylyq, emosıalyq turǵysynan damytýyna múmkindik beredi. Mundaı oqý is – áreketin ótkizý muǵalimniń tájirıbesine de baılanysty. Negizgi metodıkaǵa súıene otyryp jańasha baǵyt ashý tájirıbeniń arqasy. Eskere ketetin jaı, dástúrden tys ádispen búkil oqytý prosesin qurý múmkin emes.
Dástúrden tys oqytý - bul oqytýdyń jańasha turǵysynan oılastyrylǵan sıstema. Bul sıstema muǵalimmen bala arasyndaǵy óz ara baılanys, muǵalim dırıjer, al balalar – ansámbl. Osyndaı qurylymnyń arqasynda bireýi «solıs» qyzmetin atqarady, birde muǵalim, birde bala.
Taqyryp tańdaýda kezdeısoqtyq emes. Jańashyl zaman, jańa suraqtar. Qoǵam ózgergen soń, oqýǵa degen, pánge degen kóz - qaras ózgeredi. Qoǵamda, presada, teledıdarda, kitaptarda ár túrli oqytý túrleri paıda boldy. Bárinde bir suraq, ortaq problema. Búgingi tańda kóp adam osy problemanyń sheshimin izdeýde.
Pedagogty ár qashan bir suraq mazalaıdy, qalaısha oqý is – áreketimdi bárine qyzyqty etip ótkizsem eken?!
Ózimniń ár túrli suraqtaryma bir jaýap taptym. Ol – dástúrden tys ádispen oqytý. Onyń negizgi maqsaty tirideı, kózbe kóz oqýǵa degen qyzyǵýshylyqty damytý, tárbıeleý jáne oınaı otyryp jetildirý.
Dástúrden tys oqý is – áreketin ótkizý úshin daıyn materıaldy paıdalanǵan jón jáne mundaı ádispen qorytyndy oqý is - áreketin ótkizgen ynǵaıly. Únemi dástúrden tys ádispen ótkizý nátıjesinde, dástúrli ádistiń joıylýy ábden múmkin.
Dástúrden tys shyǵarmashylyq mýzykany bala boıyna darytý. júkteý
You Might Also Like
