InfoHub Logo

Mine, mine, oraıy kelip, endi eki-úsh kúnnen soń jańa fılmniń túsirý alańynan tabylýǵa tıisti Áskerbektiń áldeneden túńilgendeı, sirkesi sý kótermeı kirpigi áreń-áreń qımyldap, tús aýǵansha kerilip-sozylyp jatqan túri mynaý. O-ho-oý, mundaı bosbelbeýlikti kim kóripti. Tańdaı qaqtyratyn qubylys qoı munysy! Esik aldyndaǵy eskileý máshenesin ókpege bir teýip, Kúnsulýdy jumys ornyna jetkizip salysymen jolaı balabaqshaǵa soǵyp, qyzy Aqmaraldy aınalyp-tolǵanyp, jany tyrnaq ushyna tirelse de ol shydamsyzdyǵyn sezdirmeı, ózin barynsha baıypty ustap, keshkilik keshikpeı áketýge jáne ýáde berip, sodan ákemteatrǵa jetkenshe kóshe keptelisterine urynbaý úshin qýys-qaltaryspen janushyra júıtkıtin ol Áskerbek pen myna Áskerbekti salystyryp kórińiz! Ol Áskerbektiń tirligi onymen de túgesilmeıtin. Eń basty sharýasy, árıne ákemteatr. Óner ınstıtýtyn bitire salysymen kıeli shańyraqtyń qutty tabaldyryǵynan júreksine attaǵany bolmasa, berer jyldyń bederinde osy záýlim ǵımarattyń «otymen kirip, kúlimen shyqqan» aǵa-apalarynyń jyly qabaqtarynyń arqasynda ma, álde óziniń qoldy-aıaqqa turmaıtyn pysyqtyǵynan ba, áıteýir orta býyn akterlerdiń tobyna qosyldy da ketti. Rejıserler kúrdeli rólderdi de senip tapsyrdy. Áskerbek te áliniń kelgeninshe aıanyp qalǵan joq. Aıanyp qalmaǵany — sahnaǵa shyqqan saıyn ózine deıingi korıfeılerdi ishi-baýyry eljirep, qanshalyqty moıyndaǵanymen báribir oraıyn taýyp, sol «psıhologıalyq qaıshylyqtar men jan alyp, jan berisken arpalystar» arasynan eshkimge uqsamaıtyn óz «menin» de kórsetip baǵýǵa tyrysty. Jantalatasty deseńiz de meılińiz. Oý, kókiregi oıaý kórermen sál anaıylaý aıtqanda, in aýzynan tyshqan aýlaǵan mysyq qoı. Jurtqa qaıdam, osy teńeý ózine unaıdy. Jylt etken jańalyǵyńdy birden ańǵara qoıady. Foıeden túsip kele jatyp, sen týraly áńgimelesedi, bara-bara álgi jylt etken jańalyǵyń, izdenisiń «jańa Jantórınder men jańa Smoktýnovskıılerdiń aıaq alysyn baıqaǵan bolarsyz?» deıtin lepti sóılemmen aıaqtalady.

Áskerbekti Áskerbek qyp elge tanystyrǵan sóz joq — teatr. Sondyqtan jumysy bolsyn bolmasyn, erteńgilik teatrdyń ap-aýyr emen esigin ashyp, basshylarǵa bir kóriný mindeti. Sahnaǵa daıyndyq tústen keıin bastalady. Keıde dataly kúnderge baılanysty jınalystar ótip jatady, meıli kásipodaqtyń jınalysy bolsa da, Áskerbek erinbeı-jalyqpaı bir tóbe kórsetip ketedi. Shyǵarmashylyq ortada elde joq erkindik qalyptasqan. Akter de gúl qaýyzynan nár jınaıtyn bal arasy tárizdi ǵoı táıiri! Bul teńeýdi de ózi oılap tapqan. Soǵan oraı kóshede, jıyn-toılarda áldekim buryn-sońdy estimegen tosyn oı, tosyn pikir aıtyp qalmas pa eken dep eleńdep, únemi qulaǵyn tosyp júredi. Ázil-qaljyń, anekdottardy da erinbeı-jalyqpaı tyńdaıdy. Týrasyna kóshkende jınalys qumarlyǵy shamaly, ony sondaı ortaǵa eriksiz súıreleıtin álgi qushtarlyq.

Áldeqashan eńbek demalysyna shyqsa da, teatr tóńireginen qol úzbeı júrgen eki-úsh aqsaqalǵa sálem berse de, ústinen aýyr júk túskendeı jeńildenip qalady. Ol kisilerdiń búginde biri-kúzetshi, biri-aýla sypyrýshy, biri taǵy birdeme. Áskerbektiń etitiriligine, eńbekqorlyǵyna kádimgideı qyzyǵady. Jastyq kúnderin esterine túsiredi. O zamandy et-baýyrlary eljirep sonshalyq saǵynbasa da, biraq onyń da azdy-kópti qyzyq-shyjyǵy bolǵandyǵyn jasyrmaıdy. Altyndaı ýaqyttarynyń tekke rásýa bop, jel sóz — ótirik maqtaýdyń, ótirik qolpashtaýdyń jelkensiz qaıyǵyna minip, ashyq teńiz ústindegi adýyn tolqynnyń qaqpaqylyna túsip, sergeldeńge ushyraǵandaryna da barmaq tistep ókinedi. Qazirgi jaǵdaı múldem basqasha, qoǵamnyń bet-alys baǵdary ózgeshe. Ár kún, ár saǵat qatań baqylaýda. Sana, adamnyń aqyl-oıy atoılap aldyńǵy planǵa kóterilgen. Ýaqyttyń degenine kónip, sonyń yǵyna jyǵylyp, «kórer jaryǵyńdy, berer yrysyńdy ortaıta kórme» dep aspanǵa alaqan jaıyp, qurǵaq qıalǵa berilip, «butyna tolyp, isip-keýip» júrgen bir jan joq. Bálkim, ondaılar da arakidik kezdeser, biraq kóp emes. Deni myna Áskerbek sekildiler, bular kele jatqannyń ketpenin, bara jatqannyń baltasyn beline qystyra ketip, eshkimge táýeldi bolmaı, eshkimge jaltaqtamaı, kerek deseńiz, kúlli ýaqyty da óz múddesine jarata biletin, toq eterin shıyrǵanda, «shyǵynsyz, taza paıdamen ómir súrýge daǵdylanǵan osy kúngi «jańa qazaqtar».

Oı, shirkin-aı, álgi aqsaqaldardyń kókirek kiltin taýyp armansyz syrlassa, tyńdaıtyn qulaq tabylsa — olar áli de ashylmaǵan altyn sandyq qoı. Óstip, eshkimge kesirin tıgizbeı, «bala, qalaısyńdy?» kádimgi qamqor kóńilmen aıtyp, aralarynda tompańdap qashanǵy júrer deısiń... Deýin dese de aryǵa tereńdep bara almaıdy. Úıine shaqyryp, ıyqtaryna bir-bir shapan jaýyp, Kúnsulýdyń jyly jumsaǵyn aldaryna tosyp, qurmettep qonaq etkisi-aq keledi. Úlkenderdiń batasyn alsa da nesi ketedi.

Áne, bul netken jantalas?! Basshylardan jeńil-jelpi tapsyrmalar alyp shyqqan Áskerbek teatrǵa kirgen-shyqqandy baqylap, grımer kabınetteriniń kiltin qabyldap, áldekimderge «durys júrseńdershi túgeler!» dep óz balasyndaı aqyl aıtyp jatatyn Úrgenishbaı aqsaqalmen de jóndep amandasa almaıdy. «Assalaýmaáleýkúm!», «Áleıkúmsalammen» aıaqtalady barlyǵy. Áskerbek ózi bilim alǵan ınstıtýttyń tómengi kýrs stýdentterine aıyna eki-úsh márte sheberlik-synybyn ótkizedi. Odan qoly sál bosasa eshqaıda burylmastan Qazaq radıosyna tartady. Aqyn-jazýshylardyń ádebı shyǵarmalaryn náshine keltirip, aıyz qandyryp oqýǵa kelgende Áskerbektiń aldyna túsetinder sırek. Aıtqandaı, qalanyń shet jaǵyna qonystanǵan orta mekteptiń joǵary synyp oqýshylaryna qobyzdan sabaq beretini taǵy bar...

Sóıtip uzaqtykún anda shapqylap, munda shapqylap, keshtiń qalaı batqandyǵyn baıqamaı, balabaqshadaǵy jurttyń sońynda qalatyn qyzynan «sógis» alyp, onyń ókpesin jazýǵa da birshama ýaqytyn shyǵyndap, shala búlinip júretin Áskerbektiń oý, myna jatysyna jón bolsyn! Bul jatysy qaı jatys?!

HHH

Súıretilip balkonǵa shyqty. Úlken shahar eki-úsh táýliktiń ishinde ózgerip ketkendeı, tóńirigine tiktelip qarady. Altynshy qabattan tómenge nazar salǵany sol edi, kommersant kórshisiniń máshıneden áldebir qoraptardy asyǵys túsirip, áldekimderge asyǵys pármen bergendigin ańǵaryp qaldy. Abzaly kórinbegen. Eski ádet boıynsha «amansyńdar ma?» degendi qol kóterisip ańǵartatyny eske tústi de, ilkide keıin shegindi. «Áskerbek, qalaısyń?», «Jaqsy, bári jaqsy». «Al úlken ekrandaǵy beıneńdi qashan kóremiz?» — Osy ma estıin degeni. Buryn álgi suraýly sóılem bir esepten Áskerbektiń óner jolyndaǵy oń saparyna senim, ekinshi jaǵynan adamdy, ásirese akterdi úlken jaýapkershilikke jigerlendiretin, qamshylaı túsetin syn tezi sekildi estiletin. «Asyqpańyz, kórshi, bári ret-retimen. Ónerdegi asyǵystyq — ózińe jaý. Buıyrsa jyldyń sońyna taman bir qaraǵa tuıaq iliktirip qalarmyz. Aldymen kınoteatrǵa ózińizdi shaqyramyn. Tusaýkeserdiń qurmetti qonaǵy bolasyz. Artynan banket...»

«Sol bankettiń núktesin buıyrsa bizdiń úıde túıindermiz!»

Ádemi nıet. Jáne aýyzǵa salǵannan erip júre beretin qant qıyǵyndaı táttiligin aıtsańshy! Já, bul bergi jaǵy ǵoı. Áskerbektiń kastıngten súrinbeı ótip, tarıhı kınodramaǵa túskeli jatqany kúlli teatr qaýymyna belgili bolǵan. Meıli, basty róldi oń janbasyna aqy-pulsyz kim óńgere qoıady, qosymsha, janama ról bolsa da shúkirshilik. Kıno men teatr sahnasyn qatar alyp júrý úshin de ózin-ózi azapqa salyp, shúmektep terleýge tıis ekendigin jaqsy biledi. Áskerbek óner jolyndaǵy azaptan qashpaıdy. Ońaı oljadan saqtasyn. El aýzyna iligip, kózge túsýdiń de qıamet-qaıym qıynshylyǵy jeterlik. Aldymen tyrbyńdap, ómir kórgen, azdy-kópti tájirıbe jınaqtaǵan bolmys-bitimiń, bilim-biligińniń kómegimen belgili bir bıikke kóterilesiń. Jurt japatarmaǵaı dúrligip, dýyldatyp qol soǵady. Ondaıda seniń keıbir róldegi shalaǵaılyǵyń, jerine jetkize almaǵan álsizdigiń de eskerile bermeıdi kóp. Qyzýy bet sharpıtyn kórermenniń yqylas-peıili de burq-sarq qaınaǵan qazan sekildi ǵoı beınebir! Bári, barshasy jınalyp keledi de bir róldi jan-tánińmen oınap, myń-san júrekti dir etkizgen jalqy sátiń — úlken óner jolyndaǵy altyn kópirge aınalyp shyǵa keledi sonan soń. Mańdaıyńa shań tımeıdi. Osy tusta: "mynaý qaıtedi-eı, basa kóktep qaıda barady-eı!" deıtin qyzǵanyshtyń qyzyl ıti de álgi tileýlesterińniń ortasyna qosyla ketip, biraq jymyn bildirmesten «bir oraıy kelgende ońbaı súrindirermin» deıtin baqaı eseppen azýyn kórsetip-aq úlgeredi. Baıqamaısyń, múmkin baıqasań da birge júrgen áriptestiń qolynan ondaı aramdyq qaıdan kelsin deıtin keńpeıil, ary ketkende etek-jeńi jınalmaıtyn qazaqılyq oǵan bas aýyrtýǵa mursha bermeıdi.

Oý, bul netken túbi kórinbeıtin zilmaýyr oı-tuman?! Kóńildengisi-aq keledi, ózgeler sekildi kákir-shúkirdi jumyr basyna tyqyshtamaı, jeliden bosanyp ketken arǵymaqtaı erkindikke shyqqan boıda, quıryq-jalyn dala jeline súıgizip, armansyz sharyqtaǵysy-aq keledi. Bolǵan ondaı dáýrender. Ónerge úsh qaınasa sorpasy qosylmaıtyn eski kózkórgendermen serýendep, syra iship, artyn konákpen tuzdyqtap, túnniń bir ýaǵyna deıin bir-eki kún shalyqtaǵan. Pah! Al sodan shyqqan múıizi qaısy? Eki ıini túsip, eki kózi ilelenip, sharshaǵandyǵy umytylar ǵoı birtindep. «Óner adamyna mundaı shalyqtaý da qajet, munyń aty — shańnan silkiný» dep qansha jerden ózin aqtaǵysy kelse de, Kúnsulý jyly qabaq tanytpady. Tárelkedegi sýyǵan asty «toıyp kelgen bolarsyń» dep aldyna nemkettileý ysyra salady da, qyzyn qushaǵyna qysyp, arǵy bólmege kiredi de ketedi. Aqmaralynyń : «menen qaıran shamaly» degendeı up-uzyn kirpikterin ústi-ústine qaǵyp, sońyna jaltaq-jaltaq qarap, ákesine aıashylyq bildirgen túrin kisi umyta alar ma?!

Keıin mundaı «azattyqtyń» jeke basyna kók tıyn paıda ákelmeıtindigi bylaı tursyn, shyǵarmashylyǵyna kúlli zıan ekendigin sezdi de, kilt toqtady. Sirá, der kezinde «tormyz» berdi. Al keshegi Áskerbekke múldem uqsamaıtyn búgingi Áskerbek «bul keleńsizdikten kishkene boı tasalaımyn ǵoı, bárin umytamyn ǵoı, myna jaryqtyqtar bárin umyttyrady ǵoı» dep syıly qonaqtarǵa dám tattyrý úshin satyp alynǵan óte qymbat konáktar men bıskılerdiń jyltyraǵan bótelkelerin aınaly býfetten bir-birlep sýryp alǵanymen, tyǵynyn ashýǵa batyly jetpeı, batylynan buryn «qarǵam-aý, bularmen serik bolǵandardyń qaısynyń juldyzy janyp edi?!» deıtin gúrzimen mı shaıqaltqandaı qatal úkim eki qolyn kótertpeı, tula boıyn diriletip ala jóneldi. Ash ózekke túsken ýdyń áserimen qudaı bergen bar talantynan jurdaı aıyrylyp, jer sıpap qalǵandar az ba? Já, jurtqa belgili bul «tarıhtyń» betin tyrnalasań ar jaǵynan tanys, beıtanys beıneler kese-kóldeneńdep, birimen-biri ıyq túıistirip, birde bireýleri tylsym qupıasymen qol bulǵap jandaryna shaqyrǵandaı; birde ekinshileri «jolama, bizdiń janymyzdan saǵan oryn joq, bizden úlgi alatyndaı ónege jáne joq» dep qatýly qabaǵymen asqan janashyrlyq tanytqandaı, jan túrshigerlik aıqaıǵa basyp, tus-tustan andyzdap shyǵa keledi.

Áskerbek álgi «bas jazarlardy» aınaly býfetke qaıta tyǵyp, endi sál keshikse kózge kórinbeıtin bir sıqyr qurdymyna jutyp jiberetindeı, balkonǵa atyp shyqqan-dy. Sóıtse... munyń basy qatatyndaı, dúnıeniń ózgerip ketkeni shamaly eken. Úlken qalanyń qoıý tútin tumshalaǵan kóńil-kúıi báz-baıaǵysy; sol aspan, sol azan-qazan tirshilik, kóshe toly keptelis. Áldeneden qur qalǵandaı arly-berli asyqqan damdar. Qaıda barady, qaıdan keledi? Tiri pende tis jarmaıdy. Onyń saǵan da qajeti shamaly. Áıteýir, jer basyp júrgenderdiń qatary sıremese eken... Kenet Áskerbektiń júzinen shýaq tógilip, jadyrap sala bergeni. Ernine tıgizgen bir tal shylymdy da ýmajdap-ýmajdap kúl salǵyshqa atyp urdy. Ózi, jalǵyz ózi ne sheshedi. Áskerbektiń ónerdegi janashyrlary da, qatal synshylary da myna kóshe boıymen ary-beri aǵylǵan adamdar. Teatr tabaldyryǵynan attaǵan sátten olar kórermen keıpine aınalady. Kórermen — altyn taqtaǵy aıbarly patsha. Sen onyń oı-pikirin satyp ala almaısyń. Kóńil jyqpastyqpen aıtyla salatyn «aldyraz bolsyndy» árkim-aq aıta salady.

Al Áskerbekke keregi ol emes, kórermenniń de kórermeni bar, shybyn janyńdy kózińe kórsetip, arqańa aıaýsyz myń-mıllıon dúre soqqandaı qabyrǵańdy sógetin ádil syn aıtatydardyń qatary sıreksip ketken be dep sodan úreılenedi keıde. Qazir kúlli álemdi ishinde ilip alar bir dánegi joq, óńsheń jelbýaz sózder kóterip tur. Qaı jaǵyńa qarasań da kóretiniń oty joq óleýsiregen múskin janarlar, gúmpildegen maqtaýlar. Jumyr basty pende baıǵustyń da «men keremet ekenmin ǵoı, sirá, óz-ózimdi tanymaı júrgen bolarmyn» dep sonyń yǵyna ıile salýǵa daıyn turatyny nesi eken, a?! Bóıte berse myna qoǵam qaıda barady?! Qaıda barsyn — ashyq teńiz ústindegi eskeksiz qaıyqtaı qaqpaqyldaǵan adýyn tolqyn tepkisine shydamaı, ári-sári kúı keshedi de, kúnderdiń kúninde oqys jartasqa soǵylyp, ortasynan qaq bólinedi. Saǵan keregi osy ma?!

E, sony aıtam-aý, muny kınodramaǵa túsirgisi kelmegen shaqar rejıserdiń qatań talaby da Áskerbekke kórsetilgen janashyrlyqtyń bir belgisi shyǵar. Jartasqa soǵylatyn jerden qutqaryp qaldy. Alqynba, aspa-saspa, óner jolyndaǵy abyroı-bedeldi ótirik, jádigóı, jıirkenishti uǵymmen shatastyrma! Jáne kidi, kirpıaz óner áleminde usaq-túıek bolmaıtyndyǵyn esten shyǵarma! Al Áskerbek ne istedi deseńshi! Rejıserdiń bir eskertpesin durys qoryta almaı, bulqan-talqan ashýlanǵan. Bitip tuǵan sharýanyń ádeıi shyrqyn buzdy dep, mán-jaıǵa tereńdep bara almaǵan. Bir jaqty túsindi, pendeliktiń tar sheńberinen asa almady. Meniń ornyma bir tanysyn oınatpaqshy ǵoı, meni sóıtip bir súrindirmekshi ǵoı, Áskerbek sekildi ońdy-solyn ańǵaratyn ári sahnada ysylǵan akterdi jurttyń kózinshe túsirý alańynan shettetse basqalarǵa sabaq, sen túgili ákemteatrdyń ortań qoldaı akterin de qýyp jibergem deıtin aıbar taptyrmaıtyn kózdir. Ońtaıynan kelgen olja. Kınoda Áskerbek oǵyz zamanyndaǵy baqsynyń rólin oınamaqshy-tyn. Jarty jyl boıy róldiń ishine kirgen. Qobyz shanaǵyn baýyryna qysyp, túnniń bir ýaǵynda balbyrap uıqyǵa ketetindigin bylaıǵy jurt qaıdan bilsin. Sol dáýirdegi baqsylarǵa tán is-árketterdi eski kitaptardan tirtinektep oqyǵanyn, rólge tolyqtaı daıyn ekendigin endi kimge dáleldeıdi. Rejıserge á degennen Ádilbektiń shań qobyzy unamady. Qyzyl qaıyńnan oıyp jasalǵan jyp-jyltyr prıma qobyzdyń dybys yrǵaǵyna mán bermesten, birden qarsylyq tanytty. «Ústińde alba-julba kıim, al qolyńda prıma qobyz. Joq, munymen oǵyz zamanynyń shyndyǵyn asha almaısyz! Sińiri shyqqan, ishekteri úzilgeli turǵan, shanaǵy kúnge kúıip qaqyraǵan, bir sózben aıtqanda, eski qobyzdyń jurnaǵyn tabyńyz. Jáne tabýǵa tıistisiz, onsyz maǵan ókpelemeńizdi» nyǵarlap, shegelep aıtty. Oý, aǵaıyn-aý, osyndaıda talap-tilek bola ma?! Qaqyraǵan qyl qobyzdy qaıdan tabady? Qorqyttyń qobyzy, onyń qaıda qalǵandyǵyn kim biledi? Jergilikti mýzeılerge suraý salǵan. Olardan jarytyp jaýap ala almady. Joǵarǵy synyp oqýshylaryna qobyzdan dáris beretin Áskerbek óner úshin nesin aıaıdy, prıma qobyzyn «qurbandyqqa shalyp», «oǵyz zamanynyń jádigerindeı súrgilep, jamap-jasqap, eski dúnıege aınaldyryp» jiberse másele birden sheshilmeı me?! Rejıser bul amalyna da qulaq qoımady. «Jasandylyqty janym súımeıdi" boldy bar aıtqany. Al munan soń júıkeni juqartpaı kór, jyndanbaı kór! Tarıhı dramaǵa túskeli jatqany kúni buryn elge jaıylǵan. Já, bárinen buryn súıikti jary Kúnsulý ne oılaıdy. Kúıeýi týraly onyń paıym-túsinigi tipti ózgeshe. Kommersant kórshisiniń kelinshegi ekeýi tusaýkeserge kıetin kóılekterin de tiktirip qoıǵan. Mundaı da qyzyq bolady, á?!

HHH

— Nege kóńilsizsiń? - dedi Úrgenishbaı vahter Áskerbekti teatrǵa kirer jerde jolaı toqtatyp.

— Jáı.

— Joq, jáı emes. Sen keshegi Áskerbekke múldem uqsamaısyń. Kelinmen urysyp qalǵannan saýmysyń?

— Joq - á, kelinniń tilin tabamyz ǵoı bir adamdaı.

— Jón-aq, endi ne, súzekten turǵandaı kóziń kirtıip. Meıli, aıtpasań aıtpa, senderdiń semályq jaǵdaılaryńda ne shataǵym bar, durys júrse degen tilek qoı bizdiki.

Áskerbek sál bógeldi. Úrgenishbaı aqsaqaldyń kisi aınala almaıtyn qýyqtaı kúzet bólmesine kirip, kirsheńdeý kesedegi sýyp qalǵan shaıdy bal urttaǵandaı eki-úsh márte ashqaraqtana jutty.

— Sizden jasyratyn ne bar... «Osylaı da osylaı», — Áskerbek bolǵan jaıdy búkpesiz baıandady. — Oǵyz zamanyndaǵy shań qobyzdy qaıdan tabamyn?

— Sen bylaı iste, — dedi aqsaqal aq kirpik kóleńkelegen solǵyn janaryn Áskerbektiń júzine buryp, — Sen bylaı iste... repetısıadan soń úıińe tura júgirme, aıalda, bir amalyn qarastyraıyq. Umytpasam, teatr jertólesinde eski-qusqylar saqtalǵan qoıma bar. Oǵan tiri jan bas suqpaǵaly jıyrma-otyz jyl bolǵan shyǵar. Onyń kiltin suraǵan da adam joq. Kilt mende, úıde... nemereme zvandap, osynda aldyraıyn. Sonda... umytpasam eski qoımada... túkpirdegi aǵash sandyqtyń ishinde arsa-arsasy shyqan bir shań qobyz jatýshy edi. Seniń izder júrgeniń sol bolar. Onyń ishegi bar ma, joq pa, daýysy shyǵa ma, shyqpaı ma... oǵan jaýap bere almaımyn. Meniki... eger bireý-mireýdiń kózine túsip, qoldy bop ketpese... saǵan járdemdesý...

Úrgenishbaı aqsaqal aıtpaqshy, «arsa-arsasy shyqqan» shań qobyzdy kórgende rejıseri túspegirdiń áıeli ul tapqandaı qýanǵany: — Al siz ondaı qobyzdy qaıdan tabamyn dep qara aspandy qapyltasyz. İzdemeısizder, izdegilerińiz kelmeıdi. Barǵa shúkirshilik barlyǵyńyzdyki. Mine, oǵyz zamanyndaǵy baqsynyń róli shynaıylyǵymen jarq ete qalady dep úmittenemin. Bizdiń túbimizge jetip júrgen kesel — jasandylyq.

Áskerbekke mundaı tótenshe jumystardyń qajeti shamaly edi. Shań qobyzdyń qyl ishegin qalpyna keltirý de bir azap. Jarylǵan shanaqty jelimdep, buzaý terisimen qaptamasa, durystap dybys shyǵarmas. Aldymen ystyq sýǵa salyp, qyryq jylǵy shań-tozańnan tazartty. Sábıdi qundaqtaǵandaı qobyzdy aq mataǵa orap, jer úıde turatyn bir aǵaıynynyń orama peshiniń qýysyna tyǵyp, ábden keptirdi. Árıne, osynyń bári sheberdiń qolynan ótse arman ne. Skrıpka sheberhanasynaǵylar at-tondaryn ala qashty. Áskerbektiń qobyzǵa degen ala-bóle qushtarlyǵy men janashyrlyǵyn sezdi de «osy páleden aýlaq júrgenimiz abzal» degendeı, baǵasy týraly aýyz ashpastan, keri buryldy.

Tún jarymynda tura salyp, qý aǵashtyń kómeıinen kúı tógiletindeı, suq saýsaǵymen shiregen shanaqty shertip-shertip jiberip, qulaǵyna tosatyndyǵyn qaıtersiń. Bul qyl qobyzdyń qashan dúnıege kelgendigin jáne qandaı sheberdiń qolynan shyqqandyǵyn bir qudaı biledi. Qobyz saǵaǵynda san saýsaqtyń izi bar. Ábden aq jemi shyǵyp eskirgen. Jylqynyń qylynan esilgen ishekti áke-kókelep júrip, qala syrtyndaǵy fermer jigitiń qorasynan ázer tapty. Tıegin arnaýly aǵash sehyna baryp, tapsyryspen jasatty. «Arsa-arsasy shyqqan» qyl qobyzǵa birtindep jan ene bastaǵandyǵyn da ishki túısikpen rıasyz senedi. Baqsynyń qobyzy daıyn, úıkelis arqyly dybysy shyqsa bolǵany. Qalǵan sharýa Áskerbektiń moınynda, rólin baryn salyp oınap shyǵaryna kúmán keltirmeıdi. Ekinshi jaǵynan, kózi shatynaǵan rejıserdiń aýzyna da qum quısam dep armandandy. «Dúnıeniń bar tetigi tek sonyń ǵana qolynda turǵandaı, ol bolmasa aspan men jer tóńkerilip ketetineı shirengenin aıtam da!» Áskerbek te shart synatyn tusta óz-ózin ázer tejegen. Iilgen. Uly mártebeli Óner úshin degen soń tistesip, ún shyǵara almady. Sol kónbistigi men shydamdylyǵy munyń paıdasyna sheshilip kele jatyr birtindep. Qobyzdyń ylǵaldy shanaǵy dańǵyrlap kepse, túsirý alańynan bir-aq tabylady. Rejıserdiń júzine de shyraı júgirer; talabyn oryndatqan tabandylyǵyna mazattana ma, álde Áskerbek sekildi birbetkeı akterdi «jýasytqanyna» raqattana ma, áıteýir júrgen júrisinen bir nársege rıza bolǵandyq raı baıqatar.

Aıaly alaqanymen sylap-sıpap, ara-tura qushaǵyna qysyp, eskilikti túsinik boıynsha qobyzdyń ıesi de, kıesi de munan bylaı ózi ekendigin dáleldegisi kelip, tilge oralǵan súrelerdi ishinen qaıtalap, al kep, symdaı tartylǵan qyl ishekke saýsaq ushyn tıgize bergeni sol ... O, jaratqan, taǵy qandaı jol-joralǵyny umytty?!... Taǵy sol, ekinshi márte... saýsaq tıgizbesten ishek úziledi de ketedi. İshektiń buraýy kelisken-di. Shanaqqa taqpas buryn kúsh salyp, tartqylap kórgen. Oıpyr-aı, osyndaıda tym taqýalyq jolǵa túspese de, kimniń aldynda kinálimin, kimge qıanat jasap edim deıtin suraqtardyń týra keńirdekten alatyny-aı! Oý, áıtpese ne kórindi? Bylaıǵy kezde shıyrshyq atyp, tispen tartqylasań da anaý-mynaýǵa úzile qoımaıtyn qyl ishektiń saýsaq tıgizbeıtini qalaı?! Byrt, byrt... Tilin kalımaǵa keltirip, boıdaǵy diril ataýlydan aıyǵyp, Qorqyt babasynyń arýaǵyna syıynýdy da esten shyǵarmaı, úshinshi márte nıettengen... Masqara, adam senbeıtin qubylys qoı munysy?! Dyń-dyń... qulaǵy shalǵan alǵashqy dybys osy ǵana. Qyl ishek almastyń júzi tıgendeı shorshyp, byrt ete qalady. Jamap-jasqaýdan da sharshaǵan, sharshaǵanynan buryn Áskerbek altyn ýaqytynyń tekke shashylǵanyn ishi ashıdy! Óner ınstıtýtyndaǵy sheberlik sabaǵyn bir tanysyna tabystaǵan. Orta mekteptegi qobyz synyby qaldy jaıyna. Mine, namazǵa jyǵylǵan moldadaı qubylaǵa júzin buryp, «arsa-arsasy shyqqan» qyl qobyzdy aldyna óńgergen kúıi áldenelerdi kúbirlep, ózimen-ózi áldebir qıal álemine «kirip» ketken túri mynaý! Keıde «kórgen-baqqanym osy ma, atamnan ármen!» dep, meıli Qorqyt zamanynan kele jatqan kıeli jádiger bolsa da, tizege bir basyp, qaq bólingen shanaqty balkonnan laqtyryp jibergisi-aq keledi. «Munan basqa da tirligim jetedi bir basyma».

Teatrdaǵy kezekti spektákl Áskerbek eski qobyzdy qolǵa úıretip alsynshy dep qarap tura ma?! Teatrǵa barar, qaıtar jolda da álgi oqıǵalar esinen eki eli shyǵa qoımaıdy. Bireýler aıtsa senbes edi, qurdastary aıtsa kúlki qylar edi, Áskerbektiń kóz aldynda ótip jatqan álgi qubylystarǵa tań qalmaı kórińiz! Endi ne istemek, qobyz tabyldy, qaıta jóndeldi. Biraq qobyzdyń kómeıine qorǵasyn quıǵandaı úni shyqpaıdy. Erteń kórde tur, «qaıda joǵalyp kettińiz?» dep kózi shatynaǵan rejıser dikekter tiri tursa. Álde tarıhı dramadaǵy janama rólinen bas tartyp, úlken senim bildirgen rejıserge de raqmet aıtyp, ózine tanys eski súrleýdi shıyrlaı túskeni jón be eken, a?! Kınoǵa túspese de ólmes!

Eki keshtiń arasynda Úrgenishbaı qarıanyń qurqultaıdyń uıasyndaı úıshiginen qaıta tabyldy.

— Ne?

— Ne bolsyn, qobyzdan dybys shyqpaıdy, dybystan buryn ishegi úzile beredi. Shertip qalsań bitti, shıyrshyq atqan qyl ishek úzilip túsedi. Munda adam túsinbeıtin ne qupıa bar? Aıla-amalym túgesildi.

— Aı, ózim de solaı bolar-aý dep topshylaǵam. — Aqsaqal kirsheńdeý kesedegi qanjylym qara shaıdy basyna bir-aq kóterip, jasaýraǵan janarymen Áskerbektiń júzine jaqynyraq úńildi: — Bári tús-in-ik-ti, budan ári ózińdi de, qobyzdy da qınama. Qobyzdyń ıesi bar ám kıesi bar.

— Qıal-ǵajaıyp ertegi aıtýǵa shebersiz-aý, aǵasy?!

— Qyńyraıma, aıtqan tildi al, bul — túbi seniń basyńa qonǵan baq, ónerdegi baǵyń! Qobyzdyń úni shyqqan sátten seniń jolyń bolady. Qobyzdyń ıesi bar, tiri, Syr boıynda, Josaly stansasynda Ýáıis degen qobyzshy turady. Esebim boıynsha jasy toqsanǵa taıaǵan bolar. Qol sozym jerden Qorqyt kesenesi kórinedi. Baryp batasyn al. Myna qobyz Ýáıistiki. Daýystyń ıesi tiri turǵanda onyń ruqsatynsyz ózim bilemdikke salyný — soraqylyq. Erteńnen qalmaı jolǵa jınal. Artyńa qaraılama...

HHH

Syr boıyndaǵy Josaly stansasynda turatyn Ýáıis aqsaqal Áskerbek barǵanda kirpigi ǵana qımyldap, ólim aýzynda jatqan-dy. Kádimgi kópke belgili aýyr syrqat. Qyltamaq. Óńeshten qara sýdan basqa as ótpeıdi. Úı ishindegiler úrpıisip qaldy. Ólmeli qarıa kimge kerek, sonsha jerden at sabyltyp...

Kókiregi syryldaǵan qarıa taramys qoldaryn ilgeri sozyp, qobyzdy kórgende júzine nur júgirip, jastyqtan basyn qaqshań etkizip julyp aldy: — Sen áli tiri ekensiń ǵoı, abyzym... Men seni baıaǵyda... Qaıdan tabyldy.?

— Teatr qoımasynan.

— Já, muny bir kádege jaratpaqsyń ǵoı shamasy? — Ýáıis aqsaqal Áskerbektiń jón-josyǵyn da suramastan, baýyryna basqan qobyz shanaǵy boıyna erekshe qýat darytqandaı tiktelip otyryp, áńgimege kóshti: — Biz de jas bolǵanbyz, qalqam. Ónerli jannyń aıaq-qolyn jerge tıgizbeı kóterip júretin jeli bolady. Ony bireýler jyn deıdi. Bolsa bolar. Osy óńirdegi №1-shi Ýáıis qobyzshy myna -- men, el qatarly ómir súrdik. Kúnshilik jerge jetetin erekshe daýysym qobyz únimen qosylǵanda tóńirek dirildeıtin. Ataǵym elge jaıyldy. Almatyǵa, óner ordasyna shaqyrdy. Quzyrly organdardyń adamdary aralasty. Han saraıynda júresiń dedi shalqaqtap. Barmadym, barmaǵanym -- qol sozym jerdegi Qorqyt kesenesin qalaı qıyp ketemin... Aqyry kúder úzdi bilemin. Ertirekte álgi sen aıtqan teatrdyń bir top ártisteri gastróldik saparmen kelgen bizdiń oblysqa. Men de sahnaǵa shyqtym solarǵa qosylyp. Taǵy da shaqyrtý. Aýylda qalsań talantyń tuńshyǵyp óledi dedi. Biraq olar Qorqyt kesenesiniń qudiretin qaıdan túsinsin. Kónbedim. Erteń myna qobyzynyń sońynan súmeńdep ózi keledi dep, myna jaryqtyqty qoıar da qoımaı kúshtep áketken. Men kesene irgesinde qala berdim... Kórer jaryǵym túgesilmegen eken. Qazir ólsem de armanym joq! Qobyzym senimdi adamnyń qolyna túsipti. Aldymen meniń daýysymdy tyńda. Sosyn saǵan batamdy beremin. Sodan soń ishegi de úzilmeıdi, úni de tunshyqpaıdy...

Bálı, Áskerbek óz kózine ózi senbedi. Ýáıistiń qobyz únine qosylǵan dıapozondy daýysy barǵan saıyn ekpin alyp, jańǵyryqtaı estildi. Qobyzdyń ishegi dyń-dyń. Birazdan soń batasyn berip, qobyzdy balasyndaı aınalyp-tolǵanyp, Áskerbektiń qolyna tabystady.

Qap, tarıhı dramanyń rejıseri osy epızodty túsirgende fılm taqyryptyq turǵydan jandanyp, ónerdegi shynaıylyq óz órnegin qurar edi-aý dep, ishteı tebirenis ústinde Ýáıis aqsaqaldyń -- daýys ıesiniń batasyn alǵan Áskerbek qalta telefony arqyly endi bar sharýany bylaı ysyryp qoıyp, oǵyz zamanyndaǵy baqsynyń róline shabyttana kirisetindigin jáne teatrǵa taptyrmaıtyn tyń keıipker tapqandyǵyn áldekimderge qýanyshpen habarlap jatty.

---