Ekologıa til biliminde
Qazaq ádebıeti 5 synyp.
Taqyryby: «Ekologıa til biliminde»
Anotasıa
Synyptan tys is - shara oqýshylarǵa til biliminen alǵan bilimderin paıdalana otyryp, ekologıalyq bilim berýge baǵyttalǵan. Pánaralyq baılanys arqyly til baılyǵyn arttyrýǵa, týǵan jerge degen súıispenshilikke, qorshaǵan ortany aıalaýǵa tárbıeleıdi.
Sabaq túri: saıys sabaq
Ádis - tásil: suraq - jaýap, áńgimeleý, salystyrý
Kórnekilik: taqyryptyq kitap kórmesi, kartochkalar, ınteraktıvti taqta
Sabaq barysy.
Muǵalim.
Sálemetsińder me, balalar. Búgingi sabaǵymyz erekshe. Qazaq tili men ádebıeti páni boıynsha jyl boıy ótken taqyryptardy qaıtalaımyz, ıaǵnı qazaq tilinen «Leksıka», «Fonetıka» taraýlarymen tanyssaq, ádebıet páninen aýyz ádebıeti men jazba ádebıettiń týyndylaryn oqydyq. Biraq jattyǵý, taldaý jumysynyń ornyna qorshaǵan orta, tabıǵatqa baılanysty áńgime, suraq - jaýaptar sheshemiz. Taqyryptyń ózi qyzyqty, sender jaratylystaný páninen bilesińder, «ekologıa» - ol qorshaǵan orta, tabıǵat, jan - janýar, ósimdikter álemi. Endeshe, til biliminiń ekologıaǵa qatysy qanshalyqty, eki ǵylymdy ne baılanystyrýy múmkin? Mine, osy suraqtardyń sheshýin búgin osy synyptan tys is - sharamyz barysynda tabýǵa tyrysamyz.
Saıys sabaq 2 komanda arasynda ótedi, synyp ekige bólinýi kerek. Komanda basshysyn saılap alyńdar, ár durys jaýapqa men qolymdaǵy juldyzshany joǵary kóterem, ol - 1 upaı, alǵan upaı sandaryn belgilep, qorytyndy esebin shyǵaratyn osy top basshylary.
İ kezeń. «Jumbaqty shesh» saıysy
Ár komandaǵa jumbaqtar jazylǵan kartochkalar beriledi.
1 - komandaǵa tapsyrma:
Jylt - jylt etken, jylǵadan ótken (sý).
Aýzy bar, tili joq,
Terisi bar, júni joq.
Qanaty bar ushpaıdy,
Sý astynda qystaıdy (balyq ).
Bir túkti kilem,
Bir túksiz kilem (jer men aspan)
2 - komanda tapsyrmasy:
Qoly joq sýret salady,
Tisi joq, tistep alady (aıaz)
Bar ma, joq pa, ony anyq bilmeısiń,
Ol joq jerde ómir súrmeısiń (aýa)
Sadaqsha moınyn ıiltip,
Kórgen jandy súısintip,
Júzgende kóldiń sáni ózi,
Sýdaǵy qustyń náni ózi.
Jerdegi qustyń serkesi,
Kóktegi qustyń erkesi (aqqý)
« Kim kóp biledi?» saıysy
Muǵalim. Bul saıysta ár komanda ınteraktıvti taqtada kórsetilip turǵan jan - janýarlar, ósimdikter aty kezdesetin maqal - mátel, turaqty tirkester tabýy tıis.
Taqtadaǵy sýretter:
Jylqy. (múmkin jaýaptar: Adam - jylqy minezdi. Júırik at – jigit serigi. At izin salmaý. At oınatty. Ereýil atqa er salý t. b. )
Qasqyr. (Qasqyrdyń aýzy jese de qan, jemese de qan. Qasqyrdy qansha asyrasań da, ormanǵa qarap ulıdy. Qasqyrǵa qoı baqqyzǵandaı t. b.)
It. (It arqasy qurysty. It terisin basyna qaptady. It – jeti qazynanyń biri. It úrdi, kerýen kóshti. t. b.)
Qoı. (Qoı aýzyna shóp almas. Qoı ústine boztorǵaı jumyrtqalaǵan zaman. Qoıǵa shapqan qasqyrdaı)
Jylan. (Jylan jalaǵandaı. Jyly - jyly sóıleseń, jylan ininen shyǵar. Aýzy ajdahadaı.)
Qoıan. (Batyrdy namys, qoıandy qamys óltirer. Qoıan júrek. )
Aqqý. (Aqqýdy atpa. Aqqý – aıdyn kóldiń erkesi. Aqqýdy atý - tabıǵatqa qastandyq.)
Gúl. ( Qyz - eldiń kórki, gúl - jerdiń kórki. Gúl - gúl jaınaý. Ne ekseń, sony orasyń)
Aǵash.(Bir aǵash kesseń, on aǵash ek. Aǵash kórki – japyraq. Aǵashtyń jemisi – butaqta.)
«Maqal – sózdiń máıegi» saıysy
Muǵalim. Adam óz oıyn qysqa da nusqa jetkizý úshin maqal - mátelder, turaqty tirkester qoldanady. Ádebıet páninen ótken ańyz áńgimeler men sheshendik sózder - sonyń bir ǵana dáleli. «Toqsan aýyzdyń sózdiń tobyqtaı túıini», «Maqal – sózdiń máıegi» degeni taǵy bar. Ata - babamyz bir aýyz sózge toqtaı bilgen, aıtylǵan sózdiń astaryn túsine bilgen. Beriletin tapsyrma: aldaryna taratylatyn kartochkalardaǵy maqal - mátelderdiń astaryn taýyp, qara sózben jetkizý.
1 - komanda tapsyrmasy:
1. Bir aǵash kesseń, on aǵash ek.
2. Týǵan jerdeı jer bolmas,
Týǵan eldeı el bolmas.
3. Jylqynyń súti – em.
2 - komanda tapsyrmasy:
1. Sıyrdyń súti – tilinde.
2. Jer qadirin bilmegen,
El qadirin bilmeıdi.
3. Qystyń qamyn jaz oıla.
Bilimińdi tekser» saıysy
Muǵalim. Balalar, senderdiń bilimderińe shek joq eken. Endigi saıysymyz sheshýshi saıys bolady. Bul saıysta 5 - synypta ótken aqyn - jazýshylardyń qorshaǵan orta, tabıǵat, týǵan jer týraly shyǵarmalarynan úzindi oqylady. Tapsyrma: oqylǵan shyǵarmanyń avtory men atyn tabý.
Úzindi:
1. Kóńiliń sýyn ishseń ashylady,
Deneńde bar dertińdi qashyrady.
Óksigen ottaı janyp janýarlar
Ózennen raqat taýyp basylady.
Qynarda tilsiz turǵan toǵaılar da
Shýyldap jelmen birge bas urady... (Y. Altynsarın «Ózen»)
2.
Aq kıimdi, deneli, aq saqaldy,
Soqyr, mylqaý, tanymas tiri jandy.
Ústi - basy aq qyraý, túsi sýyq,
Basqan jeri syqyrlap, kelip qaldy.
Dem alysy – úskirik, aıaz ben qar,
Kári qudań – qys kelip, álek saldy.
Ushpadaı bórkin kıgen oqshyraıtyp,
Aıazbenen qyzaryp ajarlandy...(A. Qunanbaev «Qys»)
3. Qarańǵy tún, sar dala,
Kórinbeıdi aınala.
Boran soǵyp tur borap,
Joldy basqan qur sorap... (M. Jumabaev «Qysqy jolda»)
4. Bókennen sulý ańdy men kórmedim,
Basqaǵa janýardy - aý teńgermedim.
Kózderi móldir qara aq bókendi,
Adamnyń balasynan kem kórmedim... (S. Seıfýllın «Aqsaq kıik»)
5. Taý deıtin alyp júrek Ana týǵan,
Men taýlyqpyn!
Taýdan men jaratylǵam.
Kıiktiń sútin emip er jetkenmin,
Qýat alyp qyrannyń qanatynan.
Men taýlyqpyn!
Taýdan men jaratylǵam,
Bult búrkenip jaı otyn ala týǵam... (M. Maqataev «Men taýlyqpyn»)
Qorytyndy. Balalar! Sender barlyq tapsyrmalardyń sheshimin ońaı taptyńdar. Baıqaǵan bolarsyńdar, ǵylym men bilimde jekelený joq, bir - birimen tyǵyz baılanysty. Týǵan elińdi qorǵaý, tabıǵatty aıalaý, qorshaǵan ortaǵa janashyrlyq tanytý ana tilińdi súıýden bastalatynyn árdaıym este saqtańdar.
Saıys qorytyndysyn shyǵarý, marapattaý.
Paıdalanylǵan ádebıetter:
1. Jalpy orta bilim beretin mekteptiń 5 – synybyna arnalǵan qazaq tili men ádebıeti páni oqýlyqtary. «Atamura» Almaty. 2012 j
2. S. Kenjeahmetuly «Jeti qazyna». Almaty JSHS «Ana tili» 2007 j.
Pavlodar oblysy, Ekibastuz qalasy
Abaı Qunanbaev atyndaǵy №2 jalpy orta bilim beretin mektep
qazaq tili men ádebıeti páni muǵalimi
Shynyqulova Kúnzırash Asanbaıqyzy
Taqyryby: «Ekologıa til biliminde»
Anotasıa
Synyptan tys is - shara oqýshylarǵa til biliminen alǵan bilimderin paıdalana otyryp, ekologıalyq bilim berýge baǵyttalǵan. Pánaralyq baılanys arqyly til baılyǵyn arttyrýǵa, týǵan jerge degen súıispenshilikke, qorshaǵan ortany aıalaýǵa tárbıeleıdi.
Sabaq túri: saıys sabaq
Ádis - tásil: suraq - jaýap, áńgimeleý, salystyrý
Kórnekilik: taqyryptyq kitap kórmesi, kartochkalar, ınteraktıvti taqta
Sabaq barysy.
Muǵalim.
Sálemetsińder me, balalar. Búgingi sabaǵymyz erekshe. Qazaq tili men ádebıeti páni boıynsha jyl boıy ótken taqyryptardy qaıtalaımyz, ıaǵnı qazaq tilinen «Leksıka», «Fonetıka» taraýlarymen tanyssaq, ádebıet páninen aýyz ádebıeti men jazba ádebıettiń týyndylaryn oqydyq. Biraq jattyǵý, taldaý jumysynyń ornyna qorshaǵan orta, tabıǵatqa baılanysty áńgime, suraq - jaýaptar sheshemiz. Taqyryptyń ózi qyzyqty, sender jaratylystaný páninen bilesińder, «ekologıa» - ol qorshaǵan orta, tabıǵat, jan - janýar, ósimdikter álemi. Endeshe, til biliminiń ekologıaǵa qatysy qanshalyqty, eki ǵylymdy ne baılanystyrýy múmkin? Mine, osy suraqtardyń sheshýin búgin osy synyptan tys is - sharamyz barysynda tabýǵa tyrysamyz.
Saıys sabaq 2 komanda arasynda ótedi, synyp ekige bólinýi kerek. Komanda basshysyn saılap alyńdar, ár durys jaýapqa men qolymdaǵy juldyzshany joǵary kóterem, ol - 1 upaı, alǵan upaı sandaryn belgilep, qorytyndy esebin shyǵaratyn osy top basshylary.
İ kezeń. «Jumbaqty shesh» saıysy
Ár komandaǵa jumbaqtar jazylǵan kartochkalar beriledi.
1 - komandaǵa tapsyrma:
Jylt - jylt etken, jylǵadan ótken (sý).
Aýzy bar, tili joq,
Terisi bar, júni joq.
Qanaty bar ushpaıdy,
Sý astynda qystaıdy (balyq ).
Bir túkti kilem,
Bir túksiz kilem (jer men aspan)
2 - komanda tapsyrmasy:
Qoly joq sýret salady,
Tisi joq, tistep alady (aıaz)
Bar ma, joq pa, ony anyq bilmeısiń,
Ol joq jerde ómir súrmeısiń (aýa)
Sadaqsha moınyn ıiltip,
Kórgen jandy súısintip,
Júzgende kóldiń sáni ózi,
Sýdaǵy qustyń náni ózi.
Jerdegi qustyń serkesi,
Kóktegi qustyń erkesi (aqqý)
« Kim kóp biledi?» saıysy
Muǵalim. Bul saıysta ár komanda ınteraktıvti taqtada kórsetilip turǵan jan - janýarlar, ósimdikter aty kezdesetin maqal - mátel, turaqty tirkester tabýy tıis.
Taqtadaǵy sýretter:
Jylqy. (múmkin jaýaptar: Adam - jylqy minezdi. Júırik at – jigit serigi. At izin salmaý. At oınatty. Ereýil atqa er salý t. b. )
Qasqyr. (Qasqyrdyń aýzy jese de qan, jemese de qan. Qasqyrdy qansha asyrasań da, ormanǵa qarap ulıdy. Qasqyrǵa qoı baqqyzǵandaı t. b.)
It. (It arqasy qurysty. It terisin basyna qaptady. It – jeti qazynanyń biri. It úrdi, kerýen kóshti. t. b.)
Qoı. (Qoı aýzyna shóp almas. Qoı ústine boztorǵaı jumyrtqalaǵan zaman. Qoıǵa shapqan qasqyrdaı)
Jylan. (Jylan jalaǵandaı. Jyly - jyly sóıleseń, jylan ininen shyǵar. Aýzy ajdahadaı.)
Qoıan. (Batyrdy namys, qoıandy qamys óltirer. Qoıan júrek. )
Aqqý. (Aqqýdy atpa. Aqqý – aıdyn kóldiń erkesi. Aqqýdy atý - tabıǵatqa qastandyq.)
Gúl. ( Qyz - eldiń kórki, gúl - jerdiń kórki. Gúl - gúl jaınaý. Ne ekseń, sony orasyń)
Aǵash.(Bir aǵash kesseń, on aǵash ek. Aǵash kórki – japyraq. Aǵashtyń jemisi – butaqta.)
«Maqal – sózdiń máıegi» saıysy
Muǵalim. Adam óz oıyn qysqa da nusqa jetkizý úshin maqal - mátelder, turaqty tirkester qoldanady. Ádebıet páninen ótken ańyz áńgimeler men sheshendik sózder - sonyń bir ǵana dáleli. «Toqsan aýyzdyń sózdiń tobyqtaı túıini», «Maqal – sózdiń máıegi» degeni taǵy bar. Ata - babamyz bir aýyz sózge toqtaı bilgen, aıtylǵan sózdiń astaryn túsine bilgen. Beriletin tapsyrma: aldaryna taratylatyn kartochkalardaǵy maqal - mátelderdiń astaryn taýyp, qara sózben jetkizý.
1 - komanda tapsyrmasy:
1. Bir aǵash kesseń, on aǵash ek.
2. Týǵan jerdeı jer bolmas,
Týǵan eldeı el bolmas.
3. Jylqynyń súti – em.
2 - komanda tapsyrmasy:
1. Sıyrdyń súti – tilinde.
2. Jer qadirin bilmegen,
El qadirin bilmeıdi.
3. Qystyń qamyn jaz oıla.
Bilimińdi tekser» saıysy
Muǵalim. Balalar, senderdiń bilimderińe shek joq eken. Endigi saıysymyz sheshýshi saıys bolady. Bul saıysta 5 - synypta ótken aqyn - jazýshylardyń qorshaǵan orta, tabıǵat, týǵan jer týraly shyǵarmalarynan úzindi oqylady. Tapsyrma: oqylǵan shyǵarmanyń avtory men atyn tabý.
Úzindi:
1. Kóńiliń sýyn ishseń ashylady,
Deneńde bar dertińdi qashyrady.
Óksigen ottaı janyp janýarlar
Ózennen raqat taýyp basylady.
Qynarda tilsiz turǵan toǵaılar da
Shýyldap jelmen birge bas urady... (Y. Altynsarın «Ózen»)
2.
Aq kıimdi, deneli, aq saqaldy,
Soqyr, mylqaý, tanymas tiri jandy.
Ústi - basy aq qyraý, túsi sýyq,
Basqan jeri syqyrlap, kelip qaldy.
Dem alysy – úskirik, aıaz ben qar,
Kári qudań – qys kelip, álek saldy.
Ushpadaı bórkin kıgen oqshyraıtyp,
Aıazbenen qyzaryp ajarlandy...(A. Qunanbaev «Qys»)
3. Qarańǵy tún, sar dala,
Kórinbeıdi aınala.
Boran soǵyp tur borap,
Joldy basqan qur sorap... (M. Jumabaev «Qysqy jolda»)
4. Bókennen sulý ańdy men kórmedim,
Basqaǵa janýardy - aý teńgermedim.
Kózderi móldir qara aq bókendi,
Adamnyń balasynan kem kórmedim... (S. Seıfýllın «Aqsaq kıik»)
5. Taý deıtin alyp júrek Ana týǵan,
Men taýlyqpyn!
Taýdan men jaratylǵam.
Kıiktiń sútin emip er jetkenmin,
Qýat alyp qyrannyń qanatynan.
Men taýlyqpyn!
Taýdan men jaratylǵam,
Bult búrkenip jaı otyn ala týǵam... (M. Maqataev «Men taýlyqpyn»)
Qorytyndy. Balalar! Sender barlyq tapsyrmalardyń sheshimin ońaı taptyńdar. Baıqaǵan bolarsyńdar, ǵylym men bilimde jekelený joq, bir - birimen tyǵyz baılanysty. Týǵan elińdi qorǵaý, tabıǵatty aıalaý, qorshaǵan ortaǵa janashyrlyq tanytý ana tilińdi súıýden bastalatynyn árdaıym este saqtańdar.
Saıys qorytyndysyn shyǵarý, marapattaý.
Paıdalanylǵan ádebıetter:
1. Jalpy orta bilim beretin mekteptiń 5 – synybyna arnalǵan qazaq tili men ádebıeti páni oqýlyqtary. «Atamura» Almaty. 2012 j
2. S. Kenjeahmetuly «Jeti qazyna». Almaty JSHS «Ana tili» 2007 j.
Pavlodar oblysy, Ekibastuz qalasy
Abaı Qunanbaev atyndaǵy №2 jalpy orta bilim beretin mektep
qazaq tili men ádebıeti páni muǵalimi
Shynyqulova Kúnzırash Asanbaıqyzy
You Might Also Like
-
Taqyryby: «Bilimdiler álemi» ıntellektýaldyq oıyny.
