InfoHub Logo

(novela)

I

Sýızın Forsaıt tósekte jatyr. Býryl murttyń astyndaǵy aýyzdyń eki buryshy eki qatparly buǵaqqa deıin salpaıyp túsip ketken. Aýyr tynystap jatyp ol:

— Dárigerdiń aıtýynsha, bul aýrýymnyń beti jaman kórinedi, Djems, — deıdi.

Djems, ózimen egiz týǵan syńary, alaqanyn qulaǵyna tosady.

— Estimedim, dárigerler maǵan emdelý kerek deı me? Áıteýir, qashan da emdelýden kóz ashpadyq qoı. Emılıa da emdelip edi...

— Ne dep mińgirlep kettiń, Djems, túk túsinbedim. Anaý Adolf birdeńe dese, meniń malaıymdy aıtam da, ony jaqsy estımin. Úırengen... úıretkem men oǵan. Al seniń aýzyńa múıiz jańǵyryq salmasa, sózińdi jan balasy uqpaıdy. Byljyrap ábden bittiń-aý, Djems.

Biraz ýaqyt ekeýi de únsiz qaldy. Sosyn Djems Forsaıt kútpegen jerde kúsh alǵandaı:

— Sen endigi ósıetińdi jazyp, aqshańnyń bárin aǵaıyn-týysyńa qaldyrǵan shyǵarsyń, — dedi. — Olardan basqa kimge qıasyń ony. Al anaý sársenbi kúni ólgen Denson aqshasyn túp-túgel aýrýhanaǵa aýdaryp ketipti.

Sýızınniń býryl murty tikireıe qaldy.

— Myna esýas dáriger de maǵan ósıet jazýym týraly aıtqan, — dedi ol — Ósıet jóninde bireýlerdiń byljyrap aqyl aıtqanyn sýqanym súımeıdi. Tábetim jaman emes: keshe keshkisin bir qurdyń etin jalǵyz jep qoıdym, kún ótken saıyn aranym ashyla túspese, basyla túser emes. Dáriger maǵan shampan ishýge bolmaıdy deıdi! Al men tamaqty toıa ishkendi jaqsy kórem. Jasym áli seksenge de jetken joq. Saǵan da solaı. Degenmen seniń sharshap qalǵan túriń bar.

— Sen basqa bir dárigermen keńesýiń kerek. Blankty shaqyryp kór, odan artyq dárigerdi izdeseń tappaısyń. Men ony Emılıaǵa shaqyrǵam. Bul úshin eki júz gın tóleýime týra keldi. Ol ony Hombergke jóneltti — ondaı jerdi de izdeseń tappaısyń. Oǵan hanzadanyń ózi barady, bári de oǵan barady, — deıdi Djems Forsaıt.

— Men taza aýada óte sırek bolamyn, — deıdi oǵan Sýızın Forsaıt. — Sondyqtan bolar, jaman uıyqtaımyn. Taıaýda besik-arba satyp aldym, tym qymbatqa tústi. Sen kókjótelmen aýyryp kórdiń be? Shampan ishý zıandy deıdi, al menińshe, odan ótken shıpaly dári joq.

Djems Forsaıt ornynan turdy.

— Qalaı bolǵanda da saǵan basqa dáriger shaqyrý kerek. Emılıa saǵan sálem aıtýdy ótingen. Ózi kirip-shyǵýǵa ýaqyty bolmady, oǵan "Nıgaraǵa" ketýge týra keldi ǵoı. Qazir eldiń bári so jerge barady — bul moda. Rechel oǵan kún saıyn barady, bunysy artyq endi, múlde jatyp qala ma dep qorqam. Búgin onda maskarad boldy, gersogtiń ózi syılyq úlestiredi.

Sýızın Forsaıt renjı til qatqan.

— Bizde tamaqty nashar daıyndaıdy, qalaı úıreterimdi bilmeımin. Al anaý klýbtyń shpınaty qandaı deseńshi!

Sýızınniń aıaǵy kórpe astynda qalaı dirildep jatqany kórinip tur.

— Sen Tıntorsttonyń kartınalaryn satyp ta biraz aqsha tapqan shyǵarsyń? Jer rentasynan da túsetin paıdań az emes. Aqshańnyń kóptigi sondaı, qaıda tyǵaryńdy bilmeı basyń qatatyn bolar, — dep Djems Forsaıt sýly erinderin sylp etkizip qoıdy.

Sýızın Forsaıt oǵan jep jibererdeı qarady.

— Aqsha! — dedi dúńk etip. — Bir dárigerge ǵana qansha shyǵatynyn bilesiń be sen!

Djems Forsaıt oǵan salqyndaý, dymqyl qolyn usyna berdi.

— Saý bol! Qalaı deseń de basqa dáriger shaqyrǵanyń jón. Attardy dalada uzaq qańtaryp qoıa almaımyn, ekeýin de jańadan satyp alǵam, úsh júzimdi qaǵyp aldy buǵan. Saqta ózińdi. Men Blankpen sóılesip kóremin. Ony sen shaqyrýyń kerek, odan ótken dáriger joq deıdi bári. Saý bol!

Sýızın Forsaıt tóbege qadala qarap: "Beıshara Djems! Mundaı da sarań bolady-aý! Qudaı biledi, onyń ózinde de eki myńnan kem joq shyǵar" dep oılady.

Ol uıqyly-oıaý jatyp, ómir týraly oılaǵan...

Ol aýrý edi, jalǵyz edi. Jalǵyzdyqtyń azabyn jyldar boıy tartyp kelse, sońǵy eki jylda buǵan aýrý degen bále qosylǵan; alaıda ol eń alǵashqy temekisin qalaı qushyrlana, qalaı tuqylyna deıin tartyp bitirse, ómirin de ol dál solaı ótkizgisi keledi. Ony kún saıyn klýbqa aparady. Jolda óz ekıpajynyń serippeli oryndyǵynda qoldaryn tizesine qoıyp, aldyna sál eńkeıe túsip, mańǵazdana otyrady. Jerge túsken soń alqymyndaǵy qyrtys-qyrtys ájimin jaǵasymen jasyryp, taıaqqa súıengen kúıi ózin tik ustaýǵa tyrysyp, basqyshpen mármár zalǵa kóteriledi. Sosyn ishine shampan salyp qoıǵan muzdy shelek aldynda otyryp, tamaq ishedi; ondaı sátte omyraýyna aljapqysh jaýyp, tamaq dámin tamsana tatyp, janyndaǵy malaıǵa qıǵashtaı qarap, sondaı tákappar keıip tanytady. Keıde jan-jaǵyna abaılap kóz salyp qoıady, biraq esh ýaqytta ne basyn salbyratyp, ne belin búgip kórgen emes.

Ol ózi kári, ózi sańyraý adam bolǵandyqtan eshkimmen sóılespeýshi edi. Sondaı-aq ony da sózge tartyp jatqan eshkim joq. Tek klýbtaǵy ósekshi ırlandıalyq áıel árbir jańa kelgen adamǵa:

— Ana otyrǵan Forsaıt shalǵa qarańdarshy! Bir sumdyqty bastan keshken bireý ǵoı, áıtpese búıtip qabaǵynan qar jaýyp otyra ma! — deıtini bar.

Biraq Sýızın óz ómirinde ondaı sumdyqty bastan keshken adam emes-ti.

Mine, ol óziniń opoponaks pen temeki ıisi ańqyǵan, kúmis, pýrpýr, elektr jaryǵymen san qubylǵan demalys bólmesinde úıelep jatqanyna birneshe kún bolǵan. Tereze perdesi jabyq, kamın oty óshken; tósek janyndaǵy kishirek ústel ústine arpa tunbasy bar qumyra qoıylǵan, onyń janynda "Taıms" jornaly jatyr. Sýızın ony oqyǵysy kelip edi, biraq shamasy jetpedi de, taǵy da qalyń oıǵa berilgen. Onyń aq qaǵazdaı qýarǵan qan-sólsiz beti qyrtysty jýan buǵaǵymen qosa quddy jastyq ústine tastaı salǵan betperdeni elestetedi. Áı, jalǵyzdyq-aı deseńshi! Eger osy bólmede áıel bolsa, bári de basqasha bolar edi-aý. Nege ǵana úılenbedi eken! Sýızın tóbege qarap jatyp, baıaǵy bir kúnderin eske aldy. Bul ózi qyryq jyl burynǵy oqıǵa bolsa da, endi ony keshe ǵana bastan keshirgendeı...

Ol ýaqytta Sýızın otyz segiz jasta bolatyn; egiziniń syńary Djems pen Traker degen bireýdi janyna alyp, alǵashqy da sońǵy ret Eýropaǵa saıahat jasaǵan. Jolaı Germanıadan Venesıaǵa ketip bara jatqanda, Zalsbýrgtegi "Altyn Alpi" qonaqúıine toqtap edi. Tamyzdyń sońy bolatyn, tabıǵat tamyljyp turdy: kún sáýlesi men jabaıy júzim japyraqtarynyń kóleńkesi qabyrǵalarda oınaıdy, al túnde aı sáýlesi men japyraq kóleńkeleri taǵy da qabyrǵalarda. Sýızın bireýdiń aqylyn qulaǵyna ilmeıtin adam edi, sondyqtan qamaldy qyzyqtaýǵa barmady; bul kúndi tutastaı jatyn bólmesiniń terezesi aldynda japadan-jalǵyz turyp, temekisin birinen soń birin tartyp, kóshede ketip bara jatqan adamdarǵa tákappar kóz salýmen ótkizdi. Al túski astan keıin erikkennen shydamaı serýendep qaıtýǵa syrtqa shyqqan. Jemsaýy bultıǵan kepter sıaqty keýdesin alǵa kere túsip, áskerı kıimdi adamdarǵa suqtana da sýyq qarap qoıyp, ol mańǵazdana basyp kele jatty; kóshede áskerılerdiń kóptigi onyń ári janyna, ári jynyna tıgen. Qaıdaǵy bir túsiniksiz tilde sóılep, sasyq temeki tartqan osynaý saqaldy sheteldikterdiń qarasy kóbeıgen saıyn onyń qabaǵy tipten kirjıe túsken-di. "Bulardy da el deıdi-aý!" dep bir qoıdy. Bir sát onyń kóńili shaǵyndaý dámhanadan estilgen mýzykaǵa aýǵan da, birden solaı burylǵan. Oǵan kirgen boıda osy jerde bir janjal shyǵa qalsa degen áldebir mysyqtileý oı kókireginde jylt ete qaldy, biraq onyń arty ádettegideı úlken shýǵa aınalmaǵanyn jáne tiledi; kezdeısoq bir keseldi oqıǵaǵa degen qulshynysy jaqsylap tamaq iship alǵannan keıin odan saıyn qoza túsip edi. Aqyry dámhananyń bir buryshyndaǵy Vier-Naiie1-den bir-aq shyqqan. Elýinshi jyldary Germanıada mundaı syrahanalar kóp bolatyn. Zaldyń eki esigi jáne aǵashtan jasalǵan úlken shamy bar eken — bul sham tóńiregine jaryǵyn mol shashyp, jarqyrap turdy. Shaǵyn estradada úsh skrıpkashy quıqyljyta saz tógedi. Temeki tútinine kómilgen qaz-qatar ústel basynda birden, ekiden, keı tusta tobymen otyrǵan adamdar, daıashylardy bokal-bokal syraǵa zyr júgirtedi. Sýızın otyra salyp birden: "Sharap!" degen gúj etip. Daıashy buǵan tańdana qarap, aıtqanyn alyp keldi. "Munda!" — dep syra saptyaıaqty nusqap, taǵy da ashýly gúj etti. Daıashy saptyaıaqty lyq toltyrdy. "Qaraı gór, — dep oılady Sýızın. — Eger peıili bolsa, ıttiń de tilin túsinedi bular!" Sonadaı jerde bir top ofıser daraqy kúlkige basyp, zaldy basyna kóterdi. Sýızın olarǵa jaratpaı qaraı qalǵan sátte, týra jelke tusynan bireýdiń qurǵaq jóteli estilgen. Baıqasa, sol jaǵynda bir adam aldyna jaıyp salǵan gazetine shyntaǵyn tirep qoıyp, oqyp otyr eken; onyń qýshıǵan ıyqtary kóz tusyna deıin kóterilip ketipti, jıren qaba saqaly keýdesine túsken, beti ýqalaǵan qaǵazdaı myj-myj.

Ózi bir tańǵalaryq jaratylys — júzinen tákapparlyq, kózinen ashý-yza bilinedi. Onyń kıim kıisi Sýızınge unaǵan joq, bulaısha kıiný jýrnalıser men kezbe ártisterge tán edi. Osyndaı kıim kıgen adam qalaısha Sýızınniń kóńilin aýdardy eken? Osy aralyqta álgi beıtanys kisi jún-jún qolyn sozyp, kemerine deıin kúreń-qyzyl suıyq quıylǵan bokaldy ústelden julyp aldy da, aýzyna taqaı berdi. Sýızın "konák" dedi titirkenip. Artynsha tars etip qulap túsken oryndyq dybysynan selk ete qaldy — kórshisi ornynan kújireıe turǵan. Ol syryqtaı uzyn, ári óte aryq adam ekenin Sýızın endi ǵana baıqady. Saqaly shýdalanyp, jelp-jelp etedi; sosyn ol qaraǵaıdaı sereıip turǵan kúıi ofıserler jaqqa yzaly qarap, birdeńe dep boqtap salǵandaı boldy. Sýızınniń qulaǵynda qalǵany: "Hunde! Deutshe Hunde!.." "Itter! Nemistiń tóbetteri!" degeni ǵoı dedi ol ózinshe aýdarǵan bolyp — İm-m! Qatty aıtty!" Bir ofıser ornynan atyp turyp, qylyshyna jarmasqan. Sol sátte álgi qaba saqal beıtanys janyndaǵy oryndyqty julyp alyp, ony bar pármenimen ofıserlerge qaraı laqtyryp úlgerdi. Ústel basyndaǵylar jamyraı kóterilip, oǵan tura umtyldy. "Qaıdasyńdar, madár baýyrlar!" dep beıtanys kisi aıqaıǵa basqan.

Sýızın jymıdy. Qaraqurym dushpanǵa jalǵyz shapqan osy bir alyp adamnyń júrek jutqan erligi buny eriksiz tánti etken. Alǵashynda tipti osy adamǵa kómektessem qaıtedi dep bir oılady da, sosyn qaradan qarap tumsyǵymdy buzyp almaıyn degendeı, jan-jaǵyna burylyp, qaýipsizdeý jer izdeı bastaǵan. Biraq dál osy mezette bireý laqtyrǵan lımon betine sart ete túsip edi. Budan ári... arystandaı aqyryp, ofıserlerge qaraı atoı sala umtylǵan. Jan-jaǵyn oryndyqpen jaıpap júrgen vengrdiń ózine degen rızashylyǵyn baıqap qalǵan bul odan saıyn órshelene túsken... biraq endi bir sátte bireýdiń qylyshy qolyn syzyp ketti de, vengrdi birden umytyp sala berdi. "Bul endi artyqtaý!" dep oılaǵanyn biledi... Sosyn oryndyqty kóterip alyp, shamǵa qaraı siltegenin biledi. Shynynyń byt-shyt bolyp synǵanyn... adamdar men qylyshtardyń kóz aldynan óshkenin biledi... Endi bir es jıǵan shaqta shyrt etkizip sirińke jaǵyp, sonyń jylt etken jaryǵymen esikke qaraı jan ushyra júgire jónelgen de, birer sekýndta syrtqa shyǵyp úlgergen...

II

Bireý aǵylshynsha: "rahmet, baýyrym!" dedi. Tý syrtyna shuǵyl burylǵan Sýızın ózine qol sozyp turǵan vengrdi kórdi. Onyń qolyn alyp turyp bul: "qaraı gór, kimdi aqymaq kórgenimdi!" dep oılady. Vengr óziniń kózqaras qımylymen: "biz ekeýmiz teń adamdarmyz!" degendi bildirdi. Sýızınge bul jaısyzdaý áser etti, ekinshiden, nege ekeni belgisiz, bunyń ózi kóńil jyqpas jalǵan peıilden kóringen. Endi baıqady, beıtanystyń boıy tipten bıik eken; betin qylysh tilip ketipti, saqalynan qan tamyp tur.

— Aǵylshynsyń ǵoı, — dedi ol — Men sizderdiń Geınaýdy qalaı taspen atqylaǵandaryńyzdy, qalaı Koshýtty qarsy alǵandaryńyzdy kórgem. Sizdiń halqyńyzdyń erkindik súıgish rýhy bizge óte jaqyn. — Sýızınge kóz sala turyp taǵy da: — Siz úlken adamsyz, júregińiz de úlken. Kúshińiz de zor. Olardy qalaı laqtyrǵanyńyzǵa qaıran qalamyn, — degendi qosyp qoıdy.

Sýızın eshteńege qaramaı qasha jónelgisi kelgen.

— Meniń aty-jónim — Boleshsko, — dedi venger. — Siz — meniń dosym bolasyz!

Aǵylshynsha ol jaqsy sóıleıdi eken.

"Baleshske, beleshske... Mine, qalaı bunyń aty-jóni" — dep túıdi ishinen Sýızın.

— Al men — Forsaıtpyn, — dedi bul yzǵarly.

— Forsaıt... Forsaıt... — dedi ol qaıtalap.

— Betińiz qatty jaralanypty, — dep kúńk ete qaldy bul.

Vengrdiń qanǵa uıysyp, satpaqtanyp turǵan saqaly Sýızındi jıirkendirip jiberdi.

Ol betin sıpap kórip, qan juqqan saýsaqtaryna qarady da, sosyn bir ýys saqalyn buryp aparyp jarasyna japsyrdy.

— Fý! — dedi Sýızın. — Minekı, myna oramalmen súrtińizshi!

— Raqmet! — dep, vengr taǵzym etti. — Bul týraly tipti oılamappyn da. Myń da bir raqmet.

— Aý, ustasańyzshy! — dedi Sýızın zildene. Nege ekeni belgisiz, qazir oǵan eń basty nárse osy sıaqty kórindi. Oramaldy vengrge berip jatqanda óz qolynyń qatty aýyryp ketkenin sezdi. "Al kerek bolsa!... Sińiri sozylǵan-aý, shamasy" dep qoıdy ishinen.

Vengr kóldeneń ótip jatqandarǵa kóńil aýdarmastan áli de birnárseni myljyńdaı bergen.

— Shoshqalar! Siz olardy qalaı jan-jaqqa laqtyrdy deseńizshi! Ekeýmiz birigip birnesheýiniń basyn jarǵanymyz anyq endi. Shoshqa ǵoı olar, shoshqalar!

— Aıtyńyzshy, — dedi kenet Sýızın. — Maǵan "Altyn Alpige" qalaı jetýge bolady?

— Siz ne, meniń úıime kirip, sharap iship shyqqyńyz kelmeı me? — dedi vengr.

Sýızın tómen qarap, ishinen: "Onyńyz bola qoımas" dep túıdi.

— A! Demek siz menimen dos bolǵyńyz kelmeıdi eken ǵoı? — dedi vengr er kóńilmen.

Sýızın "kedeıde de namys bar" degendi oılady da, batylsyzdaý mińgirlep:

— Qaıtemiz, siz solaı deseńiz, kónemiz de, — degen.

Vengr rıza keıippen ıilip taǵzym etti.

— Keshirersiz meni!

Olar on shaqty qadam júrmeı jatyp, aldarynan torsyq sheke, túbit ıek bir jigit shyǵa kelgeni.

— Qudaı úshin, qaıyr etińizdershi, myrzalar! — dep ol jalyna til qatty.

— Sen nemissiń be? — dedi Boleshske.

— Iá.

— Endeshe aram qat!

— Myrza, maǵan qarańyzshy! — jigit paltosynyń óńirin ashyp jiberip, jap-jalańash keýdesin kórsetti.

Sýızın taǵy da qasha jónelgisi kelgen. Naǵyz serilerge laıyqsyz osy bir jaılarǵa tym jaqyndap kettim-aý degen jıirkenishti sezimnen ol áli de qutylyp bolǵan joq edi.

— Baýyrym, júr bizben birge, — dedi Boleshske shoqynyp alyp jigitke.

Sýızın serikterine senimsizdeý kóz qıyǵyn tastady da, "jaraıdy, sheshingen sýdan taıynbas" degendeı olarǵa ilesip júre berdi. Tipti kózge túrtse kórgisiz deıtindeı qarańǵyda olar jan-jaǵyn sıpalaı júrip, bıik basqyshpen joǵary kóterildi de, terezeden aı jaryǵy túsip turǵan úlken bir bólmege kirgen. Óleýsireı janǵan maısham. Bólme ishinen raıhan gúliniń, spırt pen temekiniń ıisi bilinedi. Bir buryshta býma-býma gazet, onyń janynda sımbala deıtin saz aspaby tur. Qabyrǵaǵa kóne tapanshalar ilingen. Úı jıhazdary óte uqypty jınalypty, biraq barlyq jerde tutasqan shań. Kamın janyndaǵy ústel ústi jýyp-tazalamaǵan ydystarǵa bylyǵyp tur. Bólmeniń tóbesi de, edeni de qaralaý taqtaımen jabylǵan. Úı jıhazdarynyń qolǵa túskenin ǵana qoıa salǵanmen, olar kózge súp-súıkimdi kórinedi. Vengr býfetten shısha alyp staqandarǵa sharap toltyryp, onyń birin Sýızınge usyndy. "Qaı jerde súrinerimdi kim bilsin, degenmen qaıdan shyqsa, odan shyqsyn" dep oılaǵan bul staqandy jaılap aýzyna apara berdi. Sharap ári qoıý, ári óte tátti eken, degenmen ishýge bolatyndaı.

— Sizderdiń densaýlyqtaryńyz úshin, baýyrlar! — dedi vengr staqandardy taǵy da toltyryp.

Jigit kúttirmeı-aq tartyp saldy. Sýızın de sóıtti; endi bul jigitke aıaı qaraǵan.

— Erteń maǵan kelińiz, birer kóılek bereıin, — dedi bul oǵan.

Biraq jigit shyǵyp ketkennen keıin oǵan mekenjaıyn aıtýdy umytyp ketkenine bir jaǵynan qýanyp ta qaldy.

"Bunyń ózi durys boldy, — dep oılady bul. — Árıne, qaıdaǵy bir alaıaq qoı ol".

— Siz oǵan ne dedińiz? — dep surady sosyn vengrden.

— Men oǵan: "Seni toıǵyzdym, sharap berdim, endi sen meniń jaýymsyń" dedim, — dep jaýap berdi vengr.

— Durys! Óte durys! Qaıyrshylar árqaısymyzdyń jaýymyz, — dedi Sýızın.

— Siz meni túsinbedińiz, — dep vengr sypaıy qarsylyq bildirdi. — Buǵan deıin ol ash-jalańash, qaıyrshy ǵana boldy... Kezinde meniń de qaıyr suraǵanym bar. ("Qudaı-aý, men kimdermen júrmin ózi!" dep oılady Sýızın.) Al endi men toıyndyrǵan kezde kim ol? Kádimgi nemis tóbeti. Men eshbir avstrıalyq ıtke úıimdi bylǵatqyzbaımyn!

Osyny aıtqan kezde vengrdiń tamaǵy qyryldap, murny tańyraıyp ketkenin Sýızın baıqap qaldy.

— Men qýǵyndaǵy adammyn. Meniń halqym tutastaı qýǵyn kórip otyr. Bári de solardyń kesiri, sol ıtterdiń ylańy.

Sýızın buǵan tez-aq kelise saldy. Osy sátte esikten bireý syǵalaǵan.

— Rozı! — dep vengr aıqaı saldy.

İshke bir jas qyz kire berdi. Ol ózi orta boıly, jumyr deneli, dóńgelek júzdi, jýan burymdy boıjetken eken. Marjandaı tizilgen appaq tisterin aqsıta kórsetip, móldiregen qoı kózderin anaǵan bir, mynaǵan bir tóńkere tastap, kúlimsireı beredi. Qasy sál kóterińki, jaǵy shyǵyńqy; betinde tań shapaǵyndaı bolmashy qyzyl nur oınaıdy. Qandy kórip, shoshyna betin basqan ol: "Margıt!" dedi jan ushyra bireýdi shaqyrǵandaı. Bólmege odan jasy úlkendeý, biraq boıy da kishirek taǵy bir qyz kirdi. Bunyń qoldary sondaı ádemi, kózi úlken, erinderi qaımyjyqtaı, al murny — keıinirek Margarıtti aýyzǵa alǵanda ákesi aıtatyndaı — "úırek tumsyqtaý" kórindi. Eki qyz birden ákeleriniń jaraqatyn emdeýge kirisken. Sýızın olarǵa arqasyn berip otyrdy. Onyń qoly aýyryp, shydatpaı tur edi.

"Kóringen jerge tumsyq tyǵa berseń, kóretin kúniń osy, — dep qoıdy ol ishinen. — Óstip júrseń, bir kúni moınyńdy syndyrarsyń!" Kenet ol óz qolynyń syrtynan bireýdiń jumsaq alaqanynyń tabyn sezgen, sosyn tý syrtyna burylǵan sátte... ózine uıańdaý jymıyp, móldireı qarap turǵan qyzdy kórdi. Artynsha "Rozı!" degen daýys estildi de, qyz zyp etip syrtqa shyǵyp ketti. Sýızın tús kórgendeı ańyryp, taǵy vengrdiń janynda jalǵyz qalǵan.

— Sizdiń qyzyńyzdyń aty Roza ma? — dedi ol. — Bizde, aǵylshyndardyń arasynda da mundaı esim bar. Roza gúldiń aty ǵoı.

— Joq, onyń aty — Rozı, — dep vengr túzetip qoıdy. — Aǵylshyn tili óte qıyn til. Ol fransýz tilinen de, nemister men chehtardyń tilinen de qıyn, tipti orys pen rýmyn tilderinen de. Basqalaryn bilmeımin.

— Ne? — dedi Sýızın tańyrqap. — Siz sonda alty til bilesiz be? — İshinen ótirikti sýdaı soǵady eken dep oılady.

— Siz eger ylǵı da basqalardan qysym kórgen elde tursańyz, eshteńege tańdanbas edińiz, — dedi vengr mińgirlep. — Biz erikti elmiz, biz quryp baramyz, biraq ázirge quryǵamyz joq.

Onyń ne týraly aıtyp otyrǵanyn Sýızın múlde túsingen joq. Osy bir qara saqaly uıysqan, basyn aq dákemen orap alǵan adamnyń susty júzi, mińgirlep sóılegeni, qystyǵa jótelgeni — bári-bári Sýızınge jıirkenishti kóringen. Ózi bir qıalı bireý sekildi. Aldy-artyna qaramaı oıyndaǵysyn ashyq aıtyp salatyny da ádepti adamnyń qylyǵy emes, biraq osy qylyǵynyń ózi tabıǵı tazalyǵymen, sezimtal da sergek bolmysymen Sýızındi ózine tarta berip edi. Tipti, bir qyzyǵy, jaınap janǵan qyzyl shoqtyń aldynda adam qandaı sezimge bólense, bul da óz boıynan sondaı bir sezimniń paıda bola bastaǵanyn sezgen-di. Boleshske bólmede ary-beri júrgenin qoıyp:

— Sonymen siz bári bitti dep oılaısyz ba? — dedi. — Joq, árbir madárdyń júreginde laýlaǵan ot baryn bilip qoıyńyz... Ómirden qymbat, aýadan qymbat, myna biz jutyp otyrǵan aýadan da qymbat ne bar dep oılaısyz? Ol — Otan!..

Ol osy sózderdi bıik rýhpen nyǵyzdap, shegelep aıtqany sondaı, Sýızınniń tipti, aýzy ashylyp qalyp edi, biraq artynsha ótirik esinegen syńaı tanytyp úlgergen.

— Aıtyńyzshy, eger sizderdi fransýzdar jeńip ketken bolsa, ne ister edińizder? — dep surady Boleshske.

Sýızın jymıdy, al sosyn bireý uryp jibergendeı aıqaı salǵan.

— Ne? Bizdi jaman Franstar jeńýi kerek pe? Aldymen tumsyq tyǵyp kórsin!

— İshińiz! — dedi Boleshske, — mundaı sharapty esh jerden taba almaısyz. — Ol Sýızınniń staqanyn toltyryp qoıdy. — Men sizge ózim týraly aıtaıyn.

Sýızın ornynan asyǵa kóterilgen.

— Kesh bop qaldy, — dedi ol — Al sharap keremet. Sizde bul kóp pe?

— Joq, osy sońǵy shısha.

— Qalaı? Sonda buny qaıyrshyǵa da quıdyńyz ba?

— Meniń atym Stefan Boleshske, — dedi vengr basyn mańǵaz kóterip. — Men komorondyq Boleshskeniń tuqymynanmyn.

Osy sózdiń keń tynystan shyqqanynyń ózi-aq basqadaı saǵan qandaı túsinik kerek degendi bildirgendeı edi. Bul Sýızınge jaqsy áser qaldyrdy da, áli de otyra turǵysy keldi. Al Boleshske aýyz jappaı sóıleı bergen.

— Qanshama qorlyq, qanshama ádiletsizdik... beısharalyq boldy deseńizshi. Men óz Otanymnyń basyna úıirilgen talaı-talaı qara bultty kórdim... Avstrıalyqtar bizdi tunshyqtyra qysyp, bostandyq ataýlynyń sulbasyna deıin tartyp almaq boldy. Al bizdegi qalǵannyń ózi — tek sol sulba ǵana edi... Eki jyl buryn, qyryq segizinshi jyly... oı, baýyrym, qarǵys atsyn olardy! Sol jyly eńkeıgen kárimiz ben eńbektegen balamyzǵa deıin túp-túgel qolǵa qarý alyp, Otan qorǵaýǵa shyqtyq. Meniń búkil tuqym-týystarymnyń biri de odan qalǵan joq, al men... Men qalamdy qarý etýge tıis edim. Buıryq solaı bolǵan. Olar meniń balamdy óltirdi, baýyrlarymdy túrmege tyqty, ózimdi ıtteı ǵyp qańǵytyp jiberdi. Biraq men jaza berdim, júrek qanymmen jazdym... boıymdaǵy búkil qanmen jazdym.

Boleshske alyp kóleńkedeı kórindi. Aryp-ashyǵan, qajyp-talǵan ol kózin bir núktege qadaǵan kúıi bólme ortasynda sereıip turdy.

Sýızın ornynan turyp, kibirtiktep til qatty.

— Sizge óte rızamyn. Men úshin bul qyzyqty boldy... Qarsy aldyna qarap áli de oılanyp turǵan Boleshske bunyń ketýine qarsy bolǵan joq. Sýızın:

— Cay bolyńyz! — dedi de, aýyrlaý basyp, basqyshqa qaraı bettedi.

III

Aqyry túnniń bir ýaǵynda qonaq úıge jetken Sýızın esik aldynda abyrjyp turǵan syńary men dosyn kórdi. Traker — shotlandyq aksentpen shobyrlaý sóıleıtin, óz jasynan erterek qartaıǵan erkek edi.

— Tym erte oraldyń, dostym, — dedi ol keketkendeı. Sýızın oǵan jaýap retinde muryn astynan myńq ete qaldy da, uıyqtaýǵa ketti. Qolynyń shamaly kesilgen jerine qarap yzasy kelgen. Jazmyshtan basqany kútse de, dál osyny kútpep edi. Sóıte tura Rozı eske túskende, onyń jup-jumsaq, yp-ystyq alaqanyn oılaǵanda, jańaǵy renishti kóńildiń bir túkpirinen áldebir aldamshy, áldebir jyly sáýle jylt ete qalǵandaı boldy. Tańerteń tamaq iship otyrǵanda syńary men Traker sapardy odan ári jalǵastyrý kerektigin bildirgen. Djems Forsaıttyń túsindirýinshe, "kolleksıoner" úshin munda túk te joq eken, óıtkeni "kóne" ataýlyny satatyn dúkenderdiń barlyǵy jóıtter men alypsatarlardyń qolynda kórinedi. Sóz yńǵaıyn Sýızın birden sezdi, aldyndaǵy kofe shynysyn ıtere saldy da:

— Sender ne isteseńder ózderiń bilińder, al men munda qalamyn, — dedi.

Djems Forsaıt bastyrmalata sóıleı jóneldi:

— Sen nege qalasyń munda? Ne bar saǵan munda? Bul jerde adam qyzyǵatyn túk te joq, eski qamaldan basqa! Ony da kóreıin degen sende nıet joq.

— Ony saǵan kim aıtty? — dep Sýızın dúńk etti de, qoıdy. Óz degenine kóndirgen soń, ol biraz jeńildep qalǵan. Qolyn jibek shúberekpen asyp alǵan edi, buny ol aıaǵym taıyp, qulap qaldym dep, bir-aq aýyz sózben túsindirgen. Sýızın tańerteńgi astan soń serýendeýge shyqqan da, kópirge deıin jetken. Jaqut taýlardyń ortasynda úılerdiń naızadaı úshkir tóbeleri kún sáýlesimen jarqyrap turdy. Tap-taza qalashyq. Qaıda qarasań da, kóz qýanady. Sýızın qamal jaqqa qarap turyp: "Jaman qamal emes, buny eshkim buzyp kire almaıdy dese, eshqandaı tańdanbas edim" dep oılady. Bul oı áldebir qyzyq sebeppen onyń kóńilin kóterip tastady.

Sosyn kútpegen jerden vengrdiń úıin taýyp alýǵa degen qulshynysy oıanyp shyǵa kelgen.

Eki saǵat boıy sandalyp izdeý men shyjyǵan ystyqtan ábden qajyp-sharshaǵan, biraq budan buryn óziniń qısaıǵan jaǵyna qulamaı tynbaıtyn qyrsyqtyǵyna jyny kelgen Sýızın tal tús shamasynda, bir kósheniń boıynda mańaıyna alaq-julaq qarap turǵan sátte, bas jaǵynan: "Mıster!" degen daýysty estip edi. Kózin joǵary kótergende, Rozıdi kórdi. Ol dóńgelene bitken ıegin qolyna súıep, buǵan uıaly tereń kózimen qýlana jymıyp tur eken. Sýızın eńkeıip sálem bergende, qyz alaqandaryn shapalaqtap qoıdy. "Qoshemet kórsetip jatyr, demek meni unatyp qalǵan ǵoı" dep jorydy bul ony. Óziniń sereıgen, qolapaısyz boıyna qonymsyz bolsa da ol shıraq qımyldap kelip, ózin eki birdeı qyz kútip otyrǵan úıge kire berdi. Sosyn, nege ekeni belgisiz, qaıdaǵy bir shet tilinde sóılegisi kelip edi.

— Mademýazel, — dep bastady ol, — gm... e... e... bond joup2 e-e... sizderdiń ákelerińiz — pere comment3?

— Biz de aǵylshynsha sóıleı alamyz, — dedi úlkeni. — Ótinem, kirińiz.

Sýızın alaburtqan kóńilin basyp, ishke kirdi. Bólmeniń jaısyz, kútimsiz, kózge qorashtyǵy kúndiz anyq baıqalady eken, quddy odan qashqan, budan qashqandar men taǵdyr tálkegine ushyraǵandardyń bas qosatyn orny tek osy jer sekildi. Sýızın jaıǵasyp otyrdy. Onyń kózqarasy: "Men sheteldikpin, biraq meni qýyp shyǵý qıyn. Al qaıtesińder!" dep turǵandaı edi. Qyzdar oǵan únsiz qaraı berdi. Rozı ústine qysqa qara beldemshe men aq kezdeme kóılek kıipti; ıyǵyna toqyma sháli japqan; al apaıynyń kıgeni — qara-jasyl kóılek, moınynda — appaq tastar tizilgen uzyn alqa... Ekeýi de shashtaryn burymdap órip alǵan. Bir mınýttaı únsizdikten keıin Rozı onyń qolyndaǵy jaraqatyn sıpap kóre bastady.

— Túk emes, — dep, Sýızın qolyn silteı saldy.

— Tóbeleskende ákeıdiń qolynda oryndyq bolypty, al siz qur qolmen... — dedi Rozı tańdanǵandaı bop.

Sýızın saý qolynyń judyryǵyn túıip alyp, bireýdi urǵandaı qatty siltep qaldy. Rozı mazaq qylǵandaı kúlip jiberdi. Buǵan onyń shamy keldi de, jańaǵy saý qolyn aýyr ústeldiń astyna tyǵyp jiberip, ony jerden tik kótergen. Rozı qolyn shapalaqtap: "O-o! Mine, endi sizdiń qandaı kúshti adam ekenińizdi baıqadym!" dedi máz bolyp. Sosyn sálem bergendeı tájim etti de, terezege qaraı jalt buryldy. Onyń oınaqy da ushqyr kózqarasy Sýızındi abyrjytyp tastaǵan: al sosyn Rozıdiń áldebir zatqa buny janaı qarap turǵandaı bolýy Sýızındi odan saıyn qysyldyra túsip edi. Ol Margıtten: bulardyń barlyǵy eki jylǵa jýyq Anglıada turǵanyn, ákeleri onda shet tilinen sabaq berip, kúnkóris jasaǵanyn bildi. Al qazir bir jyl boıy osynda, Zalsbýrgte turyp jatqan kórinedi.

— Biz kútip júrmiz, — dep málimdedi tosynnan Rozı, ony Margıt ta qostap qoıdy.

— Iá, biz kútip júrmiz.

Sýızınniń kózi baqyraıyp ketti: Olardyń neni "kútip júrgenderin" sondaı bilgisi keldi. Qandaı qyzyq jandar, bunyń óńmeninen tesip ótkendeı ótkir kózderimen áldebir jaqqa qalaı qyzyq qaraıdy deseńshi! Ol qyzdarǵa qadala kóz tastap otyrdy. "Bulardy jutyndyryp kıindirse ǵoı" dep oılady, sosyn Rozıdi jańa úlgimen tigilgen qynama bel beldemshemen, etimen et bop turatyn tarlaý kókirekshemen, ádemilep qıylǵan qysqa shashpen elestetip kórdi. Iá, osyndaı qoıý shashty, qoldary da sondaı názik qyzdy qalaı kıindirseń de jarasar edi! Endi bir sátte ol óziniń qoly men betine, kıgen kıimine qarap, yńǵaısyzdana berdi. Endigi jerde osy bir shań basqan, tozyp bitken, qaı jaǵynan da jaısyzdaý bólme buǵan jıirkenishti kóringen. Ol ornynan turyp, qabyrǵada ilýli turǵan tapanshalardy qyzyqtaı bastady. Artynsha: "Syrahanadaı múńkip tur!" dep, murnyn tyjyrtty da, Rozıge jaqyn kelip otyrdy.

— Siz bıleı alasyz ba? — dedi qyz. — Bı degenińiz ǵajap qoı! Mýzyka estilse boldy, aıaǵyń qozǵala bastaıdy. Keremet! Aldymen jaılap bastaısyń... sosyn tezirek, tezirek... ári-beriden soń aýada qalqyp bara jatqandaı bolasyń, basqa eshteńeni sezbeısiń!.. Oı, qandaı tamasha!

Sýızınniń óńi birtindep qyzara tústi. Rozı odan kóz almastan sóıleı berdi:

— Oı-oı! Men bılep júrgen sátte... kóz aldyma ne kelmeıdi deısiz... shalqyǵan kól, jazıra dala... al aıaǵyńmen bir-eki-úsh... bir-eki-úsh...tezirek, tezirek, taǵy da tezirek, sonda ushyp bara jatasyń...

Qyz boıyn tiktep alǵan kezde, búkil denesi dirildep qoıa bergen. "Margıt, kel bıleıik!" degendi estýi sol-aq, Sýızındi eki qyz tań-tamasha etip, bir-biriniń ıyǵyna qol salyp alǵan da aıaqtarymen edendi tarsyldata uryp, birde olaı, birde bulaı teńsele júrip, qalyqtaı jónelgen. Kózderin jumyp, bastaryn shalqaıtyp endi bir mezette aıaqtary birden jyldamdaı túsip, birde ońǵa, birde solǵa qaraı qustaı ushyp júrdi de, aqyr sońynda bunyń týra aldynda shyr kóbelek aınala bergen. Sýızın raıhan gúliniń hosh ıisine bólendi. Bólmege Boleshske kirip kelgende, qyzdar áli de dóńgelene bılep júr edi. Ol Sýızınniń qolyn qos qolymen qysyp turyp:

— Qosh keldiń, baýyrym. A, sizdiń qolyńyz jaraqattanyp qalyp edi ǵoı! Men keshegini áli umytqam joq, — dedi. Onyń shúńireıgen kózderi men sarǵaıǵan óńinen buǵan degen alǵys nyshany anyq bilinip turdy. — Meniń dosym — baron Kastelısti sizge tanystyrýǵa ruqsat etińiz.

Sýızın bıalaı kıgen qolyn keýdesine basyp, baıqatpaı baspalap kirgen taıqy mańdaı adamǵa bas ızedi. Onyń búkil bolmysy mysyq sıaqty kórindi. Sýızın ony birden unatpady, tipti jek kóre qarady. Boleshskeniń boıynda da soǵan uqsas birdeńe bolǵanmen ony jek kórý múmkin emes-ti. Múmkin bunyń ózi onyń zor denesiniń mysy basyp turatynynan shyǵar, álde dosqa degen adal seziminiń kúshtiliginen bolar, álde bet-júziniń qandaı da bir sustylyǵy men yzbarlyǵynan ba, tipti bolmasa oǵan degen qarapaıym iltıpattan ba eken — áıteýir bul adamǵa basqasha qaraý qıyn-dy. Al myna kózi oınaqshyp turǵan taıqy mańdaı, juqa erindi Kastelıs degenniń aldynda Sýızın ózin áldeqaıda joǵary sezingen. "Sizdiń dostaryńyz — meniń de dostarym ǵoı," — dedi Kastelıs sypaıy ǵana. Sýızın onyń tilin shaınap sóıleıtinin baıqady. Osy sátte bólmede áldebir mýzykalyq dybys uzaq dirildep turyp alǵan. Tý syrtyna burylǵan Sýızın Rozıdiń sımbala aldynda otyrǵanyn kórdi. Onyń qolyna ustaǵan kishkentaı balǵasynyń astynan metal dybysy jańǵyryp shyǵyp jatty; bul jaı dybys emes, birde kókke órlep, endi birde quldyraı tómen qulap, san qubylǵan ádemi bir áýen edi. Kastelıstiń ushqyn atqan kózderi Rozıge qadala qaraı qalǵan. Boleshske basyn shulǵı otyryp, óz aıaǵynyń astynan kóz alar emes. Al óńi bozara túsken Margıt tas músindeı siresip, qozǵalyssyz tur edi.

"Munda ne keremet bar? Osy da mýzyka ma?" dep oılady Sýızın. Sosyn qalpaǵyna qol soza berdi. Buny ańǵaryp qalǵan Rozı oınaǵanyn birden qoıa qoıǵan, renishten erinderi sál-pál dirildep ketkendeı boldy. Qyzdyń renjip qalǵanyn Sýızın de sezip, ony tipti aıap ketti. Al Rozı bolsa, ornynan ushyp turǵan da, ernin burtıtqan kúıi teris burylyp ketken. Osy arada Sýızınge kenet bir oı kelgendeı:

— Sizderdi tústikke shaqyrýǵa qalaı qaraısyzdar? — dedi Boleshskege burylyp. — Erteń dosyńyzben birge"Altyn Alpi" qonaqúıine kelińiz.

Ol otyrǵandardyń nazary túp-túgel ózine aýǵanyn ańǵardy. Buǵan vengrdiń ádemi kózderi de, baqyraıa túsken Margıttiń kózi de, renishti, qysyńqy Kastelıstiń kózi de, eń sońynda Rozıdiń kózi de qadala qalǵan. Sýızın ózine-ózi súısingendeı edi. Biraq syrtqa shyǵysymen: "Osy men ne istedim!" degen oı janyn jegideı jeı bastaǵan. Biraz jerge barǵan soń, artyna burylyp, terezeden qarap turǵan qyzdarǵa jymıa qol bulǵaǵan boldy. Osy bir sáttik kóńilsiz jaıǵa qaramastan, Sýızın kúni boıy áldebir ádemi áserge bólenip júrgen; al túski as ústinde óziniń syńary men Trakerge jumbaqtaý kóz sala otyryp: "Ómir týraly bular ne biledi? — dep túıdi. — Bular munda bir jyl tursa da eshteńe kóre almaı ketetini anyq". Ol kóńildi edi, qaljyńǵa da basty, tipti daıashynyń arqasyna as mázirin túıreı japsyryp jibergeni de bar, sóıte otyryp, aqyry:

— Bul jer maǵan unaıdy. Men munda áli de úsh aptadaı bola turam, — dep qoıyp qaldy.

Aýzyna bir túıir meıizdi sala bergen Djems tańdanǵannan qaqalyp qala jazdap edi.

IV

Qonaqtaryn tústikke shaqyrǵan kúni Sýızın qatty tolqyǵan. Boleshske qalaı kıinip keler eken degen oıǵa deıin basyn qatyrǵany bar. Meıramhanada adamdardyń az bolatyn mezgilin shamalap, tústik ýaqytyn ádeıi erte belgilegen. Ózi ádetten tys ádemi kıindi, qolynyń aýyrǵanyna qaramastan, ony tańyp alǵan shúberekti sheship tastady...

...Ol úsh saǵattan soń óziniń qonaqtarymen birge "Altyn Alpiden" qyzara bórtip shyǵyp edi. Kún uıasyna qonǵan, jaryǵy semip bara jatqan aspan aıasynda jaǵalaý boıyndaǵy úılerdiń sulbasy birden kózge urady; kóshede úılerine asyqqan adamdardyń qarasy molaıa túsken. Basy tumandanyp kele jatqan Sýızın aıaq astyndaǵy jerdi de, jerde shashylǵan bos shólmekterdi de buldyr-syldyr ǵana kóredi jáne... dúnıede ózinen ótken qudiret joq sıaqty kórinedi. Álginde, dastarhan basynda aıtqan óziniń nebir aqyldy sózderi, sosyn zaldyń bir buryshynda buǵan tańyrqaı qarap otyrǵan syńary men Trakerdiń múskin keıpi esine túskende, masattana jymıyp qoıady. Qonaqtarynyń aldynda ózin joǵary kórsetkisi kelip, múmkindiginshe denesin tip-tik ustap, aıaǵyn kerdeń-kerdeń basýǵa tyrysady. Shyndyǵynda, ol meıramhanadan soń qaı jaqqa, qandaı bir oımen ketip bara jatqanyn da anyq túsingen emes. Kóz aldynda tek ózin yntyqtyra túsken Rozıdiń oınaqshyǵan júzi ǵana turdy. Bir-eki ret Kastelıske de jep jibererdeı jek kóre qarap qoıǵan. Al Boleshskege kerisinshe dostyq peıil tanytyp, ótken joly onyń bir bokal sharapty bir demde qalaı tóńkere salǵanyn rızashylyqpen eske aldy. "Onyń ishisi maǵan unaıdy, — dep qoıdy ishinen. — Qalaı degenmen ol jentlmen ǵoı!"

Boleshske eshkimge kóńil aýdarmaı, birtúrli ekpindeı júrip kele jatty. Kastelıs endi mysyqtan tipti aýmaı qalǵan. Bular sobordan alys emes bir kishkentaı kóshege jetip, áldebir úıdiń janyna toqtaǵanda, múlde qarańǵy túsip úlgergen. Bularǵa esikti bir kárileý áıel ashty. Onyń abyrjyǵan kózqarasy, taza aýadan keıin qolqany qysqan dálizdiń qapyryq aýasy, jáne sart etip jabylǵan esiktiń dybysy Sýızındi sergitip jiberdi.

— Men oǵan siz úshin týǵan balamdaı jaýap beretinimdi aıttym, — dedi Boleshske buǵan burylyp.

Sýızın ashýlanyp qaldy: bul úshin jaýap beretindeı kim edi ol!

Olar áıelder men erkekter lyq tolyp otyrǵan úlken úıge kirdi; barlyǵy ózine burylǵanyn Sýızın seze qoıǵan. Óz kezeginde ol da otyrǵandardy túgel sholyp ótti; munda ár túrli tektiń ókilderi bas qosqan eken; bireýleri frak pen jibek kıgen, endi biriniń ústinde qarapaıym jumys kıimi; bylǵary aljapqyshty etikshi de osynda, beıne ol jumys ústinen júgirip kelgen sekildi. Boleshske Sýızınniń ıyǵyna qolyn salyp turyp, sóıleı bastady, tegi bunyń kim ekenin tanystyryp jatsa kerek. Budan soń oǵan qol sozǵandar kóbeıip ketti, al alysyraq turǵandar bas ızesti. Olarǵa jaýap retinde Sýızın de salmaqty túrde bas ızedi de, sosyn otyra bastaǵan jurtpen birge ózi de kresloǵa jaıǵasty. Artynsha bireýler bunyń atyn atap, sybyr ete túskenin estidi — sóıtse... art jaǵynda Margıt pen Rozı otyr eken.

— Qosh keldińiz! — dedi Margıt, biraq Sýızın Rozıge qarady.

Onyń sondaı bir mazasyzdanyp, abyrjyp turǵany baıqalady. "Bularǵa ne bolǵan? — dep oılady Sýızın. — Biraq qandaı jaǵdaıda da osy qyz tym súıkimdi-aq!.." Rozı qoldaryn artyna jyldam jasyra qoıdy da, kóz qıyǵyn taǵy da bunyń tusynan asyra, alysqa qaraı qadady. "Ne bop jatyr ózi?" dep oılady Sýızın degenmen...bir sát kresloǵa shalqasynan jata qap, qyzdyń erninen qushyrlana súıgisi kelip ketti. Sóıte otyryp, báriniń nazary bir jaqqa aýǵan osy jurttan bul qyz ne kórip turǵanyn túsingisi de keldi. "Ne? Taǵy da anaý anturǵan mýzyka ma?" dedi bul ishinen. Margıt buǵan eńkeıe túsip: "Tyńdańyz,bul Rakosı! Tyıym salynǵan marsh!" dep, sybyr ete qaldy. Sýızın art jaǵynda endi Rozıdiń joq ekenin bildi. Demek tyıym salynǵan marshty sol oınap otyr eken ǵoı. Ol jan-jaǵyna kóz saldy — mańaıy erekshe áserge bólengen, qybyr etken pende joq, yzǵarly únsizdik. Kúńirengen áýen, osy áýenniń ózi de yza men kekke batqandaı. Sýızınniń ózine-ózi jyny keldi. "Qudaı-aý, men osy qaıda turmyn?" dep oılady. Mańaıyndaǵylardyń qas qaqpaı turyp mýzyka tyńdaýynyń ózi sumdyq úreıli edi...

"Bul jerden tezirek sytylyp ketý kerek, — dedi qara terge túsken Sýızın kreslo jaqtaýyn qysa ustaǵan kúıi. — Naǵyz topalańdy mýzyka bitkende kóresiń". Biraq jańaǵydan beter óli tynyshtyq ornady. Mynalardyń kózine qazir jaý kórine qalsa, tútip jeıtini sózsiz degen oı keldi Sýızınge. Bir áıel eńkildep jylap jiberdi. Budan ári shydaý múmkin emes edi, Sýızın ornynan turyp, urlana basyp syrtqa bettegeni sol.. bireý "Polısıa!" dep aıqaı saldy. Sol-aq eken, birin-biri ıtergen jurt japa tarmaǵaı esikke lap berdi. Bul ýaqytta Sýızın esikke jaqyndap ta qalǵan, biraq artqa bir moıyn burǵan sátte, Rozıdi áldekimniń aıaqtan qaǵyp jibergenin baıqap qaldy. Úreıden ımany ushqan ony kórgende Sýızınniń basyna qan shapshyǵan. "Joq! Áýleki áýenimen jurtty jyndy qylýǵa jetkizse de, dál mundaı jazaǵa ol laıyq emes", — dep, yzaǵa býlyqqan Sýızın jurtty buzyp-jaryp, keri umtylǵan Rozıge. Qoly ilikken boıda qyz buǵan jabysa berdi, balǵyn deneniń ot-qyzýy tula boıyn sharpyp ótkendeı boldy. Óstip ony qapsyra qushaqtaǵan kúıi qalyń nópirdi qoǵadaı japyryp, kóshege bir-aq shyqty.

— Qatty qorqyp kettim! — dedi Rozı.

— Qoryqpaǵan da she, — dep, Sýızın kúńk etti de qoıdy. Qyz qushaǵynan bosaǵan endigi sátte bunyń kóńili taǵy da qulazı tústi.

— Siz sondaı kúshti ekensiz, — dedi Rozı sybyrlap.

— Sizge munda qalýǵa bolmaıdy, — dedi bul ámirli túrde. — Men úıińizge deıin shyǵaryp salamyn.

— Oı! Papam men Margıtti qaıttik ? — dedi Rozı abyrjyp.

— Qaıtetinderin ózderi biledi, — dep Sýızın qyzdy jeteleı jóneldi.

Rozı bunyń qolynan ustap alǵan. Onyń denesi óz denesine árbir jeńil tıip ótkenine deıin bul ap-anyq sezip kele jatty, bunyń ózi Sýızınniń jynyn tipten qozdyra túsip edi. Árıne, oǵan degen ashýynyń orynsyz ekenin de bilgen, alaıda ishine ashshy zapyrandaı tola túsken osy bir ashýdyń syrtqa lyqsyp shyǵýyna shaq qalǵan-dy. Sondyqtan da bolar, jol boıy bir aýyz til qatqan joq. Rozı de úndemedi, tek úıine taqaǵanda ǵana qolyn bosatyp alyp:

— Ashýlanyp tursyz ǵoı? — dedi.

— Ashýlanyp? — dep, Sýızın jorta tańdanys bildirdi. — Jo-joq! Ony qaıdan shyǵardyńyz?

— Joq, siz ashýlanyp tursyz, — dedi Rozı qaıtalap. — Papam men Margıtti men osy jerde kúteıin.

Qabyrǵaǵa súıene turyp, Sýızın de olardy kútýge qalǵan. Jaratylysynda bunyń kózi ótkir edi, Rozıdiń ózine bir emes, eki ret urlana, jalynyshty qarap qoıǵanyn baıqap qaldy da, osydan bir erekshe lázzat alǵandaı boldy. Arada bes mınýttaı ótkende Boleshske, Margıt, Kastelıs te jetken. Rozıdi kórgende olar qatty qýanyp qalyp edi. Kastelıs tipti Sýızınniń kózinshe onyń qolyn ernine tosa berdi. Al Sýızın Rozıdiń kózinen: "Siz ne qarap tursyz?" degendi sezgen-di. Biraq shuǵyl buryldy da, kete bardy.

V

Sýızın sol kúngi túndi uıqysyz ótkizdi — ǵumyry dál mundaı qınalmaǵan shyǵar. Túnniń bir ýaqytynda tóseginen atyp turyp, maısham jaqty da, aına aldyna baryp, óz betine uzaq úńildi. Budan keıin shamaly kirpigi ilinip edi, qaıdaǵy-jaıdaǵy tústen taǵy mazasy ketti. Oıana salyp birden: "meniń baýyryma birdeńe bolǵan eken" dep túıdi. Basyn sýyq sýǵa bir tyǵyp alyp, jyldam kıindi de, kóshege bet aldy. Birazdan keıin qonaqúı artta qalǵan. Shóp basy túgel shyqqa shylanypty. Buta-qaraǵannyń arasynda qara torǵaılar bezek qaǵady. Aýa tap-taza, shynydaı móldirep tur. Bul bala kezinde de dál osylaı erte turyp kórmegen. Endeshe ne jetti buǵan? Tań atpaı dymqyl ormandy kezip ketkeni nesi? Sirá, jyndanǵan shyǵar. Áıtpese, esi durys adamnyń tirligi me bul? Sýızın kenet qaqqan qazyqtaı bir ornynda turyp qaldy da, sosyn kibirtikteı basyp keri buryldy. Qonaq úıge jetken soń, ol qaıtadan tósegine qulaǵan. Bir mezet kózi ilinip ketken eken... qaıdaǵy bir belgisiz elde júr ekem deıdi — bólmede qaptaǵan qurt-qumyrsqa, al qoldaryna shótke ustaǵan úı kútýshi men Rozı buǵan muńaıa qaraıdy. Baıqaýynsha, ózi tezirek bir jaqqa ketýi kerek bolǵan da, qoljúkterin jınap-tazalap, olardy kúni buryn attandyryp jiberýdi Rozıge tapsyrǵan sıaqty. Bul jumys úshin jıyrma eki shılıń tóleýge tıis eken, ony tym qymbatsynyp turǵandaı. Ol ne isterin bilmeı qınalǵan syńaı tanytady da: "Joq! Bul júkterdi ózimmen birge alyp júrem!" deıdi aqyry. Úı kútýshisi kenet álde bir qubyjyqqa aınalyp ketedi... Bul shoshyp oıandy.

Kózine birinshi ilingeni — sýǵa shylqyǵan báteńkesi. Basqa zattardyń bári de buǵan úreıli, jıirkenishti kórinip ketti de, ornynan ushyp turyp, kıim-keshek, júkterin shamadanǵa asyǵys sala bastady. Ol barlyq zatyn jınap alyp tómenge túskende, saǵat on eki de bop qalǵan, syńary men Traker ekeýi aldaǵy sapar jóninde aqyldasyp otyr eken, olardyń tańdanysyna qaraı bul da birge júretinin bildirdi; kúndegideı qaıda bolǵanyn táptishtep te jatpaı, birden tamaqqa kiristi. Djems osy araǵa jaqyndaý jerde tuz shyǵatyn bir ken orny baryn estipti, sony ol jol-jónekeı kóre ketelik, kóp bolsa bir saǵat ýaqytymyz keter degen usynys jasady. "Tuz shyǵatyn ken ornyn kórdińder me dep bári suraıtyn bolady. Men ony kórmedim dep qalaı aıtam, uıat qoı, — dedi ol — Tuz kenin kóre almasań, sonshama alys jerge nesine bardyń demeı me bireýler..." Buǵan qosa ol ekinshi daıashyǵa sháı úshin aqsha bersem be, bermesem be dep jáne qınalǵany bar. Bul sarańdyq degendi qoısańshy!

Baraıyq, barmaıyq degen daý bastaldy. Sýızın túnere otyryp, tamaǵyn ishe berdi; meniń óz ýaıymym ózime jeterlik dep qoıdy ishinen. Kenet... kósheniń arǵy betinde kishkentaı sebet ustap bara jatqan Rozı men Margıtti kózi shalyp qaldy. Sýızın ornyna ushyp turǵan sátte Rozı de beri qaraı moıyn buryp úlgergen. Sondaı súıkimdi júz! Súıirleý ıek... Burtıa qalǵan tómengi erin... aqqýdaı burylǵan moıyn... Netken keremet! Sýızın: "Ózderiń kelise berińder, meni qaıtesińder" dedi de, zaldan júgire shyǵa jóneldi. Ań-tań bolyp Djems qaldy artynda.

Biraq Sýızın syrtqa shyqqanda, qyzdar ǵaıyp bolǵan. Ol kóldeneń bir arbakeshti toqtata qoıyp, kúımege sekirip mindi de, taıaǵymen nusqap: "Aıda!" dedi bir-aq. Dońǵalaqtar tastardy tarsyldata uryp, alǵa umtyldy. Sýızın jastyqqa shalqaıa jatyp, jan-jaǵyna qas qaqpaı qarady da otyrdy. Birazdan keıin qyzdardy tabam degen úmiti de úzilgen, degenmen arbakeshti qala boıymen qýa berýden jalyqqan joq. Sóıtip kóshe-kósheni túk qaldyrmaı adaqtap shyǵyp, aqyry qala syrtyna shyǵyp ketkenin de baıqamaı qalǵan. Óstip kúni boıy saldyrlaǵan kúıme ústinde otyryp, arbakeshtiń attardy ústi-ústine aıdaýyn bir toqtatpap edi. Tula boıyn qutyrynǵan bir shydamsyzdyq bılep alǵan. Bunyń bári de aqyry derevnályq bir kishkentaı traktırden júrek jalǵap alýmen bitken. Qyrsyqqanda, onyńa tamaǵy ıt ishkisiz eken.

Ábden qarańǵy túskende úıge oralǵan Sýızın óz bólmesinen Traker jazyp qaldyrǵan bir japyraq qaǵazdy taýyp aldy. "Osy seniń esiń durys pa, dostym? — depti ol — Budan ári biz ýaqytymyzdy bosqa jibere almaımyz. Eger bizge qosylǵyń kelse, Venesıaǵa kel, Danıellı qonaqúıine". Sýızın buny oqydy da kúldi, sosyn qatty sharshaǵanyn sezip, birden tósegine qulaǵan. Bul kúni ol tuıaq serippeı uıyqtap edi.

VI

Arada úsh apta ótti, biraq Sýızın áli de Zalsbýrgten taban jyljymaǵan; ras, bul kúnderi ol burynǵy "Altyn Alpide" emes, Boleshskege taıaý jerdegi bir dúkenniń ústinen shaǵyn páter jaldap alyp edi. Osy bir kúnderi tek gúl satyp alý úshin ǵana bar aqshasynyń jartysy ketken shyǵar. Ár sát saıyn onyń ákelgen shoq-shoq gúlderine Margıt qatty qýanǵanmen Rozı naq solaı bolýǵa tıistideı-aq olardy enjar ǵana qabyldap: "Úlken raqmet" deıtin de, aına aldynda ár tal gúldi shashyna qystyrǵan kúıi uzaq turyp alatyn. Sýızın oǵan birtindep tań qalýdy qoıǵan — endi olar ne istese de buny qyzyqtyrmaıtyn edi. Birde keshkilik ol Boleshskeniń áldebir júdeýleý, óńi bózdeı bozarǵan bireýmen mańyzdy bir másele tóńireginde áńgimelesip otyrǵanynyń ústinen tústi. — Bizdiń dosymyz — mıster Forsaıt. Al myna kisi Graf D, — dep tanystyrdy bulardy ol.

Graftyń syrt pishini Sýızınge bylaısha qurmetpen qaraýǵa turarlyqtaı kóringen, biraq butyndaǵy shalbaryna qarap: "Bul pátshaǵar grafqa dym uqsamaıdy eken", — dep qoıdy. Sosyn jym-jyrt otyrǵan qyzdardy mazaq etkisi kelgendeı basyn ıip, taǵzym etken boldy da, ile qalpaǵyna qol sozǵan. Alaıda alakóleńkeleý aldyńǵy bólmeden ótip, tómen túse bergende, art jaǵynan aıaq dybysy estilgen. Bul Rozı edi. Tómenge júgire túsip kele jatqan ol qarańǵyda eshkimdi baıqaı almaı, qapy qalǵandaı keýdesin qolymen basa berdi. Sosyn jyldam keri burylǵan sátte, týra janynda turǵan Sýızındi kórgen. Sýızın onyń qolynan ustaı aldy. Ol qolyn tartyp ala qoıdy, artynsha syńǵyrlaı kúlip, keri qaraı júgire jóneldi, sonan soń baspaldaqtyń orta tusynda toqtaı qalyp, buǵan jumbaqtaý bir qarap aldy da, kete bardy, Sýızın ne isterin bilmeı abdyrap qalǵan, áldebir ókinish ózegin órtegen, biraq keri burylýdyń jóni joq edi...

"Bul qyz maǵan ne aıtqysy keldi eken?" dep oılady artynsha.

Iá, sońǵy úsh aptada osyndaı mazasyz oılar bunyń sanasyn sansyratyp jiberip edi: osy Rozı meni shynymen súıe me? Álde ýaqytsha aldanysh qylyp júr me? Jalpy men osynda ne ǵyp júrmin osy?" degen suraqtardan ábden qajyǵany bar. Keıde tún ortasynda turyp, quddy sham jaryǵymen birdeńe isteıtindeı balaýyz shyraqty jaǵyp qoıady, sonan soń áldeqashan oty óshken temekisin qolyna ustaǵan kúıi qabyrǵaǵa tesile qarap, samal jel lekigen tereze aldynda uzaq-uzaq únsiz otyrady da qoıady. Al tańerteń: "Jetti! Ketem!" deıdi de, júkterin jınastyra bastaıdy. Óstip eki ret tipti kúıme de shaqyryp qoıǵan. Biraq eki rette ony qaıtaryp jibergen. Neni kózdep, nemenege úmittenip júrgenin, qandaı sheshimge kelý kerektigin ózi de bilmeıdi — oılaıtyny tek Rozı, biraq onyń jumbaq qylyqtarynyń syryn túsine almaı taǵy dal bolady. Al Boleshske? Sýızın ony kórse-aq boldy "Qudaıym-aý, bolmaǵanda ústi-basyn taza ustasa etti" degen oı kókiregin tyrnap ótkendeı bolady. Sondaı mezette óziniń ádemi galstýgyna qolynyń qalaı júgirip ketkenin de sezbeı qalatyn. Bul adammen sóılesip te jarymaısyń. Aıtatyny tek qana — bostandyq, teńdik, bul jolda ózin qurban etý! "Osyndaı myljyń sózdi qoıyp, mańyzdy birnársemen nege aınalyspaıdy bul?" dep oılaıdy Sýızın. Onyń ár nársege senimsizdigi, ylǵı da ózin-ózi kem sezinip otyrýy, onymen qoımaı joqtan ózgege toryǵýy Sýızınniń yzasyn keltiredi. "Qudaı atqan beıshara ǵoı bir, — deıdi sonda bul ashýlanyp.

— Shúkirshilik, qudaı maǵan mundaı sezim bermegen! Sóıte turyp tákapparlyǵyn qaıtersiń! Kedeıdiń kerbezdiginen bez! Keıbir qylyǵy tipti aqylǵa syımaıdy!" Bir kúni keshkisin Boleshske úıine ýdaı mas bolyp kelgen. Sýızın ony jatyn bólmesine aparyp, sheshindirip jatqyzyp, uıyqtaǵansha janynda otyrýǵa májbúr bolyp edi. "Bunysy endi óreskel! — dep túıdi bul — Ólesi mas. Qyzdarynyń aldynda. Uıat-aq!.." Osy qaladan bezinip, kúıme shaqyrǵany da sodan keıin edi. Al ekinshi ret júkterin jınastyrýǵa sebep bolǵan nárse — keshki as ústinde Boleshskeni bylaı qoıǵanda, Rozıdiń ózi taýyqty qolyna ustaı otyryp, onyń sıraǵyn sıpalaı bergeni...

Tańerteńgilik Sýızın taza aýada temekisin raqattana tartý úshin "Mırabel" saıabaǵyna jıi baratyn. Betine kún túspes úshin qalpaǵyn eńkeıte kıip alyp, keı kúnderi qaz-qatar tizilgen mármár músinderdi tamashalap, uzaq-uzaq qydyrýshy edi. Bul músinderde baqytsyzdaý áıelderdi batyrsymaq erkektediń urlap bara jatqany beınelengeni de qyzyq-ty.

Al kelesi bir kúni, álgi Rozı buny baspaldaq túbinde qaldyryp, júgire jónelgen kúnnen keıin, Sýızın ádettegideı taǵy da sol saıabaqqa kelgen. Aspanda bir shókim bult joq, kóne saıabaqqa kún de nuryn meıirlene tógip turdy; baıaǵy qaz-qatar músinder, syńsyǵan jemis aǵashtary: alma, órik, shabdaly...

Sýızın kúnde ózi kelip demalatyn oryndyqqa taqaı bergende... onda otyrǵan Rozıdi kórdi.

— Qaıyrly tań! — dedi tili kúrmelip. — Bul meniń oryndyǵym ekenin siz bilýshi me edińiz?

— Iá, — dedi qyz aqyryn ǵana. Júzinen yńǵaısyzdanyp qalǵany bilindi.

Áýelde Sýızın de abdyrap qalyp edi.

— Siz maǵan óte bir qyzyq minez kórsetip júrgenińizdi sezesiz be?

Buny tańdandyrǵany sol — Rozı óziniń sondaı názik, sondaı jyp-jyly qolyn bunyń qolynyń ústine qoıdy, al sosyn eshteńe aıtpastan ornynan ushyp turyp, júgire jóneldi. Sýızın eseńgirep qalǵandaı edi. Mańaıy tolǵan adam, qyz sońynan tura umtylýǵa alǵashynda yńǵaısyzdandy da, degenmen ony kópirge jetkizbeı qýyp jetip, qolynan ustaı aldy.

— Sizdiń bunyńyz ne? — dedi ol — Nege qashtyńyz? — Rozı kúldi, — Sýızın óz qolyn julyp alyp, Rozıdi qapsyra qushaqtap silkilep jibergisi keldi, biraq artynsha bul raıynan qaıtyp, birazǵa deıin únsiz júrip otyrdy da, bir mezette:

— Qudaı úshin, aıtyńyzshy, saıabaqqa siz nege keldińiz? — dedi.

Rozı oǵan jalt burylyp:

— Erteń karnaval bolady, — dedi salmaqty túrde.

— Al bolsyn delik, — dep Sýızın kúńk ete qaldy.

— Eger siz shaqyrmasańyz, biz oǵan barmaımyz.

— Al, men qarsylyq bildirsem she? — dedi bul túnerip. — Menen basqa da talaı seri tabylyp qalar o jerden...

Aıaǵyn jyldamdaı basqan Rozıdiń eńsesi túsip ketkendeı kórindi.

— Joq, — dedi qyz sybyrlap. — Eger siz barmasańyz, men de barmaıyn.

Sýızın onyń qaıtadan qolynan ustaǵan. Qandaı jumsaq, qandaı ystyq qol deseńshi. Sýızın qadalyp turyp qyz betine qaraǵysy keldi. Biraq bul ýaqytta olar úıge de taqalyp qalyp edi, Sýızın áldebir belgisiz sebeppen eshkim ekeýiniń qatar kele jatqanyn kórip qalmaýyn qalady da, qyzdyń qolyn bosatyp turyp: "Saý bolyńyz!" dedi jaı ǵana. Sonan soń Rozı kózden tasa bolǵansha sońynan uzaq qarap turǵan, ol tek nedáýir ýaqyttan keıin ǵana keri burylyp, taǵy da saıabaqqa bettegen... Álginde Rozı otyrǵan oryndyqqa jetken soń, qaıtadan oǵan jaıǵasyp, temekisin tutatyp, mármár músinderdi qyzyqtaýmen kópke deıin únsiz otyryp edi...

VII

Taqtaılardan ýaqytsha jasap qoıǵan oıyn-saýyq otaýlarynyń mańaıy qujynaǵan halyq. Sýızın qyzdardyń qolynan ustap júrýdi óziniń mindeti dep bilgen. "Jeksenbi kúni London túbinde serýendegen klerkterdiń sherýi sıaqty eken" dep oılady ol. Biraq osy bir kórinister onyń júıkesine tıip kele jatqanyn qyzdar ańǵarǵan joq, ý-shýy mol, syǵylysqan osynaý qalyń nópir ishindegi árbir dybys-daýystyń bári olardyń jandaryna qatty jaqqandaı, máz bolyp, kúle beredi.

Sýızın qyzdarǵa synaı kóz salyp qoıady: olardyń joqtan ózgege tańdanyp, tamsanyp, keıde qattyraq sóılep, bir-birimen shúıirkelese ketýi buǵan jabaıylaý kóringen. Adamdar taǵy bir tusta ıin tirestire túskende, ol Margıtten qolyn bosatyp ala qoıyp edi, alaıda endi qutyldym-aý degende, álgi jaramsaq qol qaıta ózine jabysa bergen. Sýızın ony taǵy da bosatyp alǵysy kelgende, ábden kóńildenip alǵan Margıt tipten bunyń qolyna qulaı túsken. Sýızın endi bul sátsizdikke kekesinmen ǵana qaraýǵa májbúr bolǵan-dy. Al Rozı ózine qabysa jaqyndaǵan sátte, onyń betinen sharpyǵan ystyq lep te jymıa kúlgen ádemi erinderi men jumbaqtaý ushqyn atqan qaraqat kózderi de Sýızındi erekshe bir sezimge bólegeni bar. Endi bir mezette qyzdar áldebir syǵan áıelimen túsiniksiz tilde sóılese ketkende, bul olardyń áńgimesi bitkenshe sál shetkerirekte kúte turdy. Kútip turyp syǵannyń aryq taramys qoldary men uzyn qara burymyna jıirkenishti kóz saldy. Rozı oǵan alaqandaryn tosqanda: "Qandaı aqymaqtyq!" dep teris aınalǵan, al syǵan áıel qyzǵa birdeńe aıtyp turyp, buǵan oqty kózimen qarap edi. Rozı kenet qolyn jınap alyp, shoqyna bastady. "Budan ótken nadandyq bar ma!" dep oılady Sýızın taǵy da. Sosyn qyzdardy qolynan jetelep, aýlaqqa qaraı súıreı jóneldi.

— Álgi qaqpas kempir ne deıdi? — dep surady ol Rozı tek basyn shaıqady da qoıdy. — Sizder qalaısha olarǵa senesizder?

— Syǵandar óte kóregen, — dep Rozı sybyrlaı til qatty.

— Já, já, sonymen ne aıtty ol?

Rozı jan-jaǵyna jyldam kóz salyp ótti de, júgire jóneldi. Bular qalyń jurttyń arasyn biraz súzip júrip, ony ázer taýyp aldy. Sýızın yzadan býlyǵyp oǵan dúrse qoıa bersin.

— Sizdiń qasha jónelgenińiz durys bolmady, bul óte jarasymsyz qylyq!

Dóńgelek alańnyń ortasyndaǵy bıikte áskerı orkestr oınap turǵan. Osy bir yrdý-dyrdýy mol ortaǵa kirý úshin Sýızın úsh kron tóledi, esesine, árıne, bular eń jaqsy orynǵa jaıǵasty. Onymen de qoımaı Sýızın sharap aldyryp, ony bokaldarǵa quıa otyryp, kóz qıyǵymen Rozıge qarap qoıýdy da umytqan joq. Degenmen osy beıshara kóptiń ishinde keshegi názik sezimderinen aıyrylyp qalǵandaı edi. Biraq árkimniń óz qyzyǵy bar ǵoı, Rozıdiń súıkimdi júzi alaýlap, osy otyrystan sonshama raqat tapqany baıqalady. Sálden soń ol bokalyn kúrt ústelge qoıa salyp:

— Raqmet sizge! — degen. — Endi maǵan ishýge bolmaıdy.

Ádemi erinderi kúlkiden bir jıylmaı otyrǵan Margıt:

"Liber Gott4. Shirkin, ómir súrý degen ǵanıbet emes pe?! Solaı ǵoı?" — dep qoıdy. Bul suraqqa jaýap qatýdy Sýızın artyq kórgen. Orkestr váls oınady. "Qazir jurt bıleıdi! Liber Gott! Jarq-jurq etken shamdar qandaı ǵajap!". Aǵash túpterindegi shamdar beıne bir myń san jaryq qońyzdaı myń qubylyp jarqyraıdy. Jurt aranyń uıasyndaı gý-gý etedi. Biri ketip, biri keledi; biri bılep, biri qarap turady; osy kórinistiń barlyǵy Rozıdi bir ádemi lázzatqa bólegendeı.

Adamdardyń kóbi orkestrdi aınala jup-jubymen dóńgelep júr. Rozı mýzyka yrǵaǵymen basyn shaıqaı beredi.

— O, Margıt! — dep qoıady keıde kóńili lepirip. Sýızınniń óńinen tákapparlyqpen qosa kóńildiń pástigi bilingen. Áldebir er adam qalpaǵyn kóterip, Margıtti bıge shaqyrdy. Qyz onymen bılep júrip, buǵan ıyq ústinen jymıa qarap:

— Bizdiń dos qoı, — dep kóńilin jaılaǵan syńaı bildirdi. Sýızın Rozıge qaraǵan — onyń kózi jaınap, erinderi diril qaǵyp tur edi. Bul ústel astynan qol sozyp, onyń saýsaqtaryn ustap qoıdy. Qyz nazaryn buǵan aýdarǵan: osy bir qas qaǵymdyq kózqarasta náp-názik muń da, buny ózimsingen ádemi peıil de, tipti kinálaý da — túp-túgel tunyp turǵandaı edi. Budan ol ne tiledi eken? Nege meni bıge shaqyrmaısyz degisi keldi me? Myna aıqaılaǵan, shýlaǵan qalyń kópir ishinde ózińizdi kórsetip qalýǵa qalaısyz deı me álde? "Qaıyrly kesh!" degen daýys shyqty kenet jandarynan. Sýızın tý syrtyna burylsa, qara sýrtúgin tastaı qyp túımelep alǵan Kastelıs bularǵa jelke tusynan tónip tur eken.

— Siz nege bıge shyqpaı otyrsyz Rori Kisaszony (mıss Rozı)? Endeshe maǵan qurmet kórsetýińizdi ótinem, — dep, ol qyzǵa qolyn sozǵan.

Sýızın olarǵa qaraǵan joq. Rozı Kastelıspen ketip bara jatyp: "Al siz she?" degendi buǵan jáýdiregen kózimen ap-anyq bildirip edi. Sýızın jaýap qaıtarýdyń ornyna kózin odan taıdyryp áketti, al oǵan qaıta qaraǵan sátte... qyz top ishine sińip ketkenin baıqady. Ol daıashymen eseptesti de, qalyń toptyń arasymen alǵa umtyldy. Beti ottaı janyp, tereń tynystap júrgen Rozı buny qalaıda toqtatqysy kelgendeı, bı ekpinimen buǵan jaqyndaı tústi. Sýızınge onyń kózi móp-móldir jasqa tolǵandaı kórindi. Sosyn ony taǵy da joǵaltyp alǵan. Ekeýi endi ǵana qalǵan ońasha sátte buny jalǵyz tastap ketkeni nesi? Ne úshin, kim úshin? Anaý kózi oınaqtaǵan shoqparbas, sholtyrańdaǵan Kastelıs úshin be? Joq, bunysy óreskel endi! Kenet buǵan Rozıdiń tún ishinde jalǵyz, úıinen aýlaqta álgi bir shoqparbaspen qalǵany esine túsken.

"Meniń onda sharýam qansha?" dep oılady Sýızın qalyń toptyń ishinde kımelep, alǵa umtylyp bara jatyp. — Osyndaı adamdarmen tuz jalasqan ózime de obal joq. "Ol karnavaldan sytylyp shyqqanmen ashý-yzasy birden basylǵan joq, qaıta opasyzdyq jasap ketkendeı kóringen qyzǵa degen ókpesi, oǵan degen qyzǵanyshy aıaǵyn attap basqan saıyn ózegin órtteı kúıdire túsken. "Baron, biraq beıshara", — dep qoıdy ishinen.

Kútpegen jerden áldeqaıdan janyna Boleshskeniń qatarlasa qalǵany. Sýızın bir qaraǵanda-aq seze qoıdy — taǵy da mas! Bul shydamnyń shegine jetkeni edi.

Soryna qaraı, Boleshske buny tanyp úlgergeni. Ózi qatty qystyǵyp keledi eken.

— Qaıda olar? Qaıda meniń qyzdarym? — dep dúrse qoıa bersin. Sýızın janynan jylystap ótip ketpekshi bolyp edi, biraq Boleshske qolynan ustaı alǵan. — Baýyrym, tyńda! — dedi ol — Meniń otanymnan mynadaı habar bar. Búrsúgini..

— Meni endi mazalamańyz! — dep, Sýızın barq ete qaldy da, qolyn julyp aldy.

Bul týra óziniń páterine jetti de, sham jaqpastan qarańǵylaý qonaq bólmesindegi qatty dıvanǵa jata ketti. Alaıda qansha ashý-yzaǵa býlyqsa da Rozıdiń burtıǵan erinderi, onyń jalynyshpen qaraǵan muńǵa toly kózderi, qulyn músindi denesi kópke deıin kóz aldynan ketpegen.

VIII

Tańerteń kún bulyńǵyr, tumandy boldy da, Sýızınge kúıme shaqyrýdyń reti kelmeı, saparyn keıinge qaldyra turýdy jón kórgen. Sosyn ıesinen adasyp qalǵan ıt sıaqty kóshedegi kóringenge suqtana qarap, qala aralap kete bardy.

Keshke qaraı páterine oralsa... qonaq bólmesiniń bir buryshynda Rozı tur eken. Sýızın óziniń qýanyp, bir túrli jeńildep qalǵanyn sezdi, biraq jaı ǵana jymıdy da qoıdy. Rozı alaqandarymen betin basqan kúıi únsiz tura berdi. Osy bir únsizdik Sýızınniń janyna qatty batqandaı edi. Qyz buny qalaıda birinshi bop sóıletýge májbúr etkendeı! Ne sebepten ol jasyrynady? Beti báribir ashyq tur ǵoı! Al nege úndemeıdi? Bul jerde jáne ne ǵyp júr, nege jalǵyz? Munda bir gáp bar.

Kenet Rozı betin basyp turǵan qoldaryn tómen túsirip jibergen — búkil beti narttaı qyzaryp, dirildep, bir aýyz sóz aıtsań boldy, kózinen jas yrshyp-yrshyp ketetindeı kórindi.

Sýızın tereze jaqqa oıysa berdi. "Ózine-ózi kelgenshe úndemeıin" dep oılady ol, biraq osy bir únsizdik ústinde ózine-ózi esep bermes bir doıyr sezimniń jetegimen jyldam burylyp kelip, ony qolynan shap berip ustaı aldy. Rozı shalqalaı qısaıyp baryp, qaıta tik turdy da, sosyn basyn Sýızınniń keýdesine qulata saldy...

Arada jarty saǵat ótkende Sýızın bólme ishinde oıǵa batyp, ary-beri sendeldi de júrdi. Bólmede áli de raıhan gúliniń hosh ıisi ańqyp tur edi. Edende ımektelip qalǵan bes saýsaqty bıalaı jatty. Sýızın ony kóterip alyp, qolyna ustaǵan kúıi uzaq turdy. Onyń oıy men sezimi múlde shatasyp ketkendeı. Qyz buǵan rıasyz berilgennen keıingi osy bir mınýttar — bunyń óz ómirindegi alǵash ret nápsisin aqylǵa jeńdirgen mınýttar edi. Alaıda ol birtindep yńǵaısyz da usaq bir sezimderge berile bastaǵan. Bólmege bireý kelip kirgende, bul áli de bıalaıdy qolyna ustap turǵan-dy. Ol Kastelıs edi.

— Sizge qandaı qyzmet isteıin? — dedi bul mysqylmen. Vengr ashýly eken. Keshe keshkisin Sýızın nege óz mindetin oryndamady? Óz áreketin ol nemen aqtaı alady? Aqyr sońynda mundaı qylyqty ne dep baǵalaýǵa bolady?

Osy mınýttarda Sýızın búldog ıtke óte uqsap ketip edi: "Bunyń bárinde seniń ne shataǵyń bar?" — dep surady ol Kastelısten.

— Ne shataǵyń bar? Másele jentlmendikte! Qyzdyń basqan izinen qalmaıtyndaı aǵylshynnyń qandaı qaqysy bar?

— Basqan izinen qalmaıtyn? — dedi Sýızın kózin ejireıtip. — Demek siz meniń sońymnan tyńshylyq jasap júr ekensiz ǵoı?

— Tyńshylyq? Men, Kastelıs... Maýrýs Iogann Kastelıs? Bul qorlaý!

— Á, buny siz qorlaý deıdi ekensiz ǵoı, — dep Sýızın ony mazaq etti, — Demek siz: "Men tereze túbinde timiskilep júrgem joq" degińiz keledi ǵoı. Solaı ma?

Kastelıs qalshyldap ketti.

— Eger siz bu jerden óz erkińizben ketpeseńiz, men qanjarmen ketirem, uqtyńyz ba?

— Al siz osy úıden dereý taban jaltyratpasańyz, men sizdi terezeden bir-aq laqtyramyn.

Kastelıs birer mınýt vengrshilep birdeńe aıtqan boldy, al Sýızın oǵan qadala qaraǵan kúıi kúldi de turdy. Árıne, ol vengr tilin bilmeıdi ǵoı.

— Eger siz erteń keshkisin áli de osy qalada júrseńiz, men sizdiń betińizge bylsh etkizip bir-aq túkiremin.

Sýızın óziniń jynyn qozdyryp, kóńilin nildeı buzyp ketken Kastelıstiń sońynan uzaq qarap turyp qaldy. "E, jaraıdy, meniń de munda jetisip júrgenim shamaly", — dedi aqyry.

Bul týraly oılaý kóńilsiz edi, biraq basyna berik uıalap alǵan osy oı bir sheshimge kelýin jedeldete túsken-di. Endi ol tek Rozıdi qalaı kórsem degendi ǵana oılaýmen boldy: onyń ystyq súıisinen qany áli de qyzyp tur edi...

IX

Kelesi kúni Sýızın "ne istesem eken?" dep, kóp oıǵa batqan. Aqyry Rozıge keshki besten erte barmaıyn degen toqtamǵa kelip edi. "Óz basyńdy qadirleý kerek" dep oılaǵan ol. Sodan altylar shamasynda kóshege shyǵyp, salqyn sabyrmen Boleshskeniń páterine qaraı aıańdaǵan. Úıge jaqyndaǵanda Rozıdi ádettegideı tereze aldynan kórem dep oılap edi, biraq ol kórinbedi. Tańdanǵany sol, tereze jabyq tur eken: tipti onyń túbindegi gúlderdiń de bastary salbyrap, muńaıyp turǵandaı. Sýızın syrtqy esikti jaılap qaǵyp qoıdy. Jaýap joq. Sosyn judyryǵymen qatty ura bastady. Nedáýir ýaqyttan keıin beti myjyraıǵan, sary saqaldy, túpki tegin tevtondardan taratatyn etikshi deıtin qaýymǵa kóbirek uqsaıtyn bir adam syrtqa shyqqan.

— Bul ne shý? Sizge ne kerek ózi? — dedi ol nemisshe.

Sýızın basqysh jaqty nusqady. Sary saqal ıyǵyn qıqań etkizdi de, basyn shaıqady.

— Men joǵaryǵa shyǵaıyn dep edim, — dedi Sýızın. Etikshi taǵy da ıyǵyn qozǵady da qoıdy, Sýızın basqyshpen órleı jóneldi. Bólmede eshkim joq. Úı jıhazdary ornynda, biraq tiri pendeniń ıisi bilinbeıdi. Bul ákelgen gúlderdiń bir shoǵy shyny ydysta sólpireıip tur; kamın qolamtasy sýyp qalǵan, onyń janyndaǵy sórede usaqtap jyrtyp tastaǵan qaǵaz qıqymdary jatyr. Qysqasy, bólmede tirlik nyshany baıqalmaıdy. Sýızın jatyn bólmesine kirip, qyzdar jatatyn qabyrǵa tusyndaǵy tósekke mán-maǵynasyz qarap, uzaq turdy. Kózine jerde jatqan lenta tústi de, Rozıdi ylǵı da eske alyp júreıin degen oımen ony qaltasyna salyp qoıdy. Aına aldynda birneshe túıreýish pen opa untaǵy shashylyp qalypty. Bul aınadan óziniń toryqqan, tolqyǵan júzine qarap turyp: "Meni aldap ketti!" dedi jeńil kúrsinip. Etikshiniń daýysy esin qaıta jıǵyzǵandaı boldy.

— Tausend Teufei! Eilen Sie nur! Zeitist Geid. Kann nicht lander warten!5

Sýızın asyqpaı basqyshtan tústi.

— Olar qaıda ketti? — dedi ázer sóılep. — Aǵylshynsha aıtqan ár sózińe bir fýnttan beremin, sterlıń fýnty. — Sýızın saýsaqtarymen dóńgelek beınelep kórsetti.

Etikshi myrs etti.

— Geld! Pff! Eilen Sie nur!6

Sýızındi kenet ashý qysa bastaǵan.

— Eger aıtpasań, menen jaqsylyq kútpe! — dep aıqaı saldy.

— Sind ein kommicler kerl, — dedi etikshi. — Hier ist meine Frau7.

Dáliz boıymen asyǵa basyp kele jatqan kárileý áıeldiń nemisshe aıqaılap sóılegeni Sýızındi eleń etkizip edi.

— Ustaı tur, jiberme ony!

Etikshi ashýlana birdeńe dedi de, Sýızınge tý syrtyn berip, tarp-tarp basyp kete berdi.

Áıel Sýızınniń qolyna bir japyraq qaǵazdy jyldam ustata salyp, sol jyldam qımylymen burylyp ketti. Bul Rozıdiń haty eken.

"Qoshtaspaı attanyp bara jatqanyma ǵafý etińiz. Búgin ákemiz ózimiz kópten kútip júrgen týǵan qalamyzdan shaqyrý qaǵazyn aldy, — dep jazypty ol — Endi eki saǵattan keıin biz jolǵa shyǵamyz. Men Áýlıe-Anadan jalbarynyp suraıtynym: qaı ýaqytta da sizge ol jar bolsyn jáne meni múlde umyttyryp jibermesin sizge. Esh ýaqytta da sizdi umytpaıtyn dosyńyz — Rozı".

Hatty oqyp bolǵanda Sýızınniń taban astyndaǵy jer jyljyp bara jatqandaı boldy, biraq sol sáttiń ózinde qısaıǵan jaǵyna qulamaı tynbaıtyn qyrystyǵyna taǵy basqan. "Joq, men sheginbeımin!" — dedi ol Dedi de bir fýnt sterlıńti áıelge kórsetip turyp, eger Boleshskeniń qaıda ketkenin aıtsań, men saǵan mynany berem degendi uqtyrǵan boldy. Áıel áıteýir buny túsingendeı qoıyn kitapshasyna birdeńe jazyp berdi. Sýızın aqshany onyń qolyna ustata saldy da, birden "Altyn Alpige" attandy, sol jerdegi bir daıashynyń aǵylshyn tilin biletini esine túsip edi... Ol qaǵazdaǵy jazýdy bylaısha aýdaryp berdi: "Olar saǵat úshte kúımege minip, Lıns jaqty betke alǵan. Attary shaban. Myrzanyń ózi aq boz atqa salt minip ketti".

Bunyń kóńili kóterilip qaldy, biraq artynsha: olar ketkeli úsh saǵat bolypty, qýyp jete alam ba, joq pa degen oı janyn taǵy jegi qurttaı jep edi. Ras, sońǵy eki tún boıy jańbyr tolassyz jaýǵan, demek jol jaman, buǵan qosa kúımege shekken attary aryq-turyq, shaban deıdi, al bunyń attary júrdek, keremet, shaı-sýyna artyǵyraq aqsha alǵan kóshir de kóńildi, endeshe saǵat ondar shamasynda bul olardy sózsiz qýyp jetýge tıis.

Biraq kóńili osyny qalaı ma? Bárinen buryn júkterin jınap almaǵanyn aıtsańshy! Aldy-artyna qarap, sál daıyndalyp shyqsa, bet-júzi de ońdy kóriner edi. Endi mine, ne saqal-murty qyrylmaǵan, ne bir jóni túzý kóılegin de kımegen. Myna júdep-jadaǵan túrin kórgende, olar" mynaý jyndanǵan shyǵar" demesine kim kepil? "Men ózimdi-ózim tozdyrǵan adammyn" dep oılady ol. Sosyn taǵy: "Já, qoıshy, túsindirip kórermin" dep ózin jubatyp qoıdy. Ol osyndaı oılarmen jol boıy kóshirdiń artynda túnerdi de otyrdy. Sosyn bir mezet Rozıdyń hatyn qaıta oqyǵan — odan qyz ıismaıynyń hosh ıisi áli de ańqyp tur edi. Sýızın óstip ala kóleńke keshte jolsoqty bolyp sharshap, bir jaǵynan ar-uıaty janyn qınap, endi bir jaǵynan ózine jeńsik bermes yntyzarlyqtyń adýyndy arynymen alysyp kele jatty.

Birazdan keıin qarańǵylyq múlde qoıýlanyp aldy. Tóńirek sýyta túsken, Sýızın paltosynyń jaǵasyn kóterip, qymtanyp otyrdy. Esine bir sot Pıkadıllı tústi de, osy bir essiz qýǵynnyń ózi buǵan kenet sonshama qaýipti, sonshama esýastyq bolyp kórindi. Shamdary jarqyraǵan kósheler, dý-dý etken kóńildi orta, janǵa jaıly dúnıeniń bári artta qaldy. "Qudaıym-aý, — dedi ol. — Nege olar meni magnıtteı tarta beredi osy!" Biraq "olar" dep kimdi, neni meńzep otyrǵany jáne túsiniksiz edi. Boleshskeniń otbasy ma, álde óziniń mazasyz sezimderi me nemese mıynan bir shyqpaǵan Rozı týraly ádemi oılary ma — belgisiz. Bolmaǵanda bir shabadanyn kótere ketpedi! Sonshama esten aıyrylatyndaı ne boldy buǵan? Aqyr sońynda bul júrisi qaı júris ózi? Maqsaty ne, nıeti qandaı? Sýızın bul suraqtardyń birine jaýap taba almaǵan. Qabaǵy tas qarańǵy túnnen ármen túnere túsip edi. Saǵatyna álsin-álsin qarap qoıady. Kóshir jigit árbir eldi mekende toqtap, aldaǵy baǵytty anyqtap alady. Óstip kele jatyp ol kúımeni kúrt toqtata qoıǵan kezde, saǵat tili on birge aýyp edi. Juldyzdar salqyndaý jymyńdaıdy, joldan áýdem jerde aı nurymen shaǵylysyp jatqan qamysty kól kórinedi. Sýızınniń júregi dir ete qaldy: salt atqa mingen bireý kúımeniń aldyn kes-kestep tur eken, bul ádettegi birbetkeıligine basyp: "Aıda!" dedi kóshirge buıryqty daýyspen. Artynsha... yńyrshaǵy aınalǵan aq boz attyń ústinen Boleshskeni kórip edi. Qolynda pıstolet, jol ortasynan keter emes.

"Ártissymaq!" — dedi Sýızın yzaly kúlip, biraq ony ádeıi tanymaǵan syńaı tanytqan. Boleshske mástek bozymen bulardyń janyna aqyryn jaqyndap kelip, Sýızınge qarady da, qatty tańdanǵannan aýzyna sóz túspeı qalǵandaı boldy.

— Aý, bul siz be edińiz? — dedi sosyn qýanyshty. — Ne, siz de bizben birge bolasyz ba?

— Solaı bop tur ǵoı, — dep, Sýızın mińgir ete qaldy.

— Ne kórseńiz de bizben birge kórgińiz keldi me?! Bulaı bolýy múmkin be? Siz... siz naǵyz júrek jutqan serisiz.

— Qudaı jar bolsyn! — degennen basqa Sýızınniń aýzyna sóz túspegen.

Mástek bozyna qamshy basyp, Boleshske áldebir jaqqa shaba jóneldi de, sálden keıin bir eski shekpendi alyp kelip, Sýızınge berdi. Buǵan qosa búıiri bultıǵan bir quty usynyp turyp:

— Tońyp qalǵan shyǵarsyz? — dedi jymıyp, — Ǵajap! Sizder, aǵylshyndar, ǵajap adamsyzdar! — Ol asa rızashylyq peıilmen Sýızınge meıirlene qaraǵan.

Olar birazdan soń ekinshi kúımeni qýyp jetti, biraq shekpenge myqtap oranyp alǵan Sýızın onda kimderdiń otyrǵanyn tipti syǵalap ta kórýge zaýqy soqpady. Vengrdiń óbektegen janashyrlyǵy bunyń júıkesine tıip, yzasyn keltirgen. İshtegi mysqylyn sezdirmeı, aqyryn ǵana ol:

— Qatty asyǵyp bara jatqan sıaqtysyzdar ǵoı? — dedi.

— Eger qanatymyz bolsa, ushar edik, — dep jaýap qatty Boleshske.

— Qanatty qaıtem, maǵan aıaǵym da jetedi, — dedi Sýızın estiler-estilmes.

X

Olar túnniń bir ýaqytynda túnemelik jaıǵa jetken kezde, Sýızın úıge "dabyrasyz" kirip baraıyn dep, kúımeden túsýge tym asyqpaǵan, biraq aqyr-sońynda syrtqa shyqqanda esik aýzynda eki qyzdyń ózin kútip turǵanyn kórdi; Margıt buǵan qyzyq bir tańdanyspen shıqyldaı kúlip sálem berdi; bunysy, nege ekeni belgisiz, Sýızınge áldebir mysqyl sıaqty kóringen. Al óńi bop-boz bolyp, dirildep turǵan Rozı buǵan úreıli túrde qolyn usyna berdi de, artynsha onysyn jyldam tartyp ala qoıyp, apaıynyń art jaǵyna tyǵyla qaldy. Eki qyz óz bólmelerine ketken kezde, Sýızın Boleshskeni izdep edi. Kóńili birshama kóterile túsken ol:

— Qojaıynǵa aıtyp as-sý ákeldire berińder, al ázirge biz saparymyzdyń sátti bolýy úshin bir shólmektiń basyn qaıyryp jibereıik, — dedi.

Bólme terezesi qalyń qara orman jaqqa qaraǵan eken. Aǵashtardyń jaqyndyǵy sondaı, sozsań qolyń jeterdeı edi. Bólme ishinde qylqan japyraqtardyń qyshqyltym ıisi ańqıdy. Tuńǵıyq ormandy biraz tamashalap turǵan Sýızın sálden soń keri buryldy da, shólmektiń tyǵynyn ashýǵa kirisken. Tars etip tyǵyn atylǵan kezde, dál sony kútip turǵandaı-aq Bolesshke de bólmege kire berdi. Ústi-basy saltaq-saltaq, ón-boıynan atqoranyń ıisi múńkıdi. Onyń sońynda ala qashanǵy muntazdaı taza qalpymen Margıt te kelip jetken. Biraq Rozı joq.

— Al sińliń qaıda seniń? — dedi Sýızın.

— Rozı sharshańqyrap qalypty.

— Sharshasa, bizben otyryp sergimeı me? — dedi Sýızın batyl túrde.

— Ol otan úshin bir rúmka ishýge tıis, — dep Boleshske mińgir ete qaldy da, qyzynyń bólmesine qaraı adymdaı jóneldi.

Onyń sońynan Margıt te ketti, al Sýızın taýyq etin borshalaı bastady. Artynsha olar ózderi ǵana qaıta oralǵan, Rozıdiń "saqınasy" ustap qalypty.

Sýızınniń qabaǵy túsip ketti.

— Jaraıdy, — dedi ol — Endi men baryp kóndirip kóreıin ony. Mensiz-aq bastaı berińder.

— Iá, ıá, — dedi Boleshske ókinishti túrde, oryndyqqa otyra berip. — Rasynda kóndirseńshi ony, baýyrym.

Sýızın dáliz boıymen ketip bara jatyp júreginiń birtúrli lúpildeı soǵyp, keýdesine tyǵyla túskenin sezdi. Esikti jaılap tyqyldatyp edi, sálden soń bas kórsetken Rozı buǵan tańdana qaraǵan. Shashy dýdyrap tur.

Bul kibirtikteı sóılep:

— Rozı, dál qazir seniń menen qorqatyn jóniń joq qoı... — dedi.

Rozı bunyń betine tike qarady, biraq til qatqan joq.

— Sen nege bizben birge otyryp tamaq ishkiń kelmeıdi? Qyz sol únsiz turǵan kúıi buǵan jalańash qolyn usyna berdi. Sýızın ony ózine tartyp, qushaǵyna qysty. Rozı quddy sýyqtan tońǵandaı dirildep turyp, bunyń qulaǵyna: "Qazir baram" dep, sybyr ete qaldy da, esikti jaılap jaýyp aldy. Sýızın aıaǵyn sybdyrsyz basyp kelip, qonaq bólmesiniń aldyna jetkende, ózin qalypqa keltirý úshin esik aýzynda bir mınýttaı kidire turdy... Qolyna shólmek ustap otyrǵan Boleshskeniń túri bunyń kóńilin jaılaı túsken.

— Ol qazir keledi, — dedi Sýızın. Aıtqandaı-aq artynsha Rozıdiń de tóbesi kórindi. Qoıý qara shashyn asyǵys órip úlgirgeni baıqalyp tur.

Sýızın eki qyzdyń ortasyna jaıǵasqan, biraq óte az sóılep otyrdy. Aýyr oıǵa batqan Boleshske de únsizdikke berilgen. Al Rozı tipti maqaý bolyp qalǵandaı, tynymsyz aýyz jappaı otyrǵan tek Margıt qana.

— Siz shynymen-aq bizben birge júretin boldyńyz ba? Bizdiń qalaǵa? Biz sizge bárin, bárin kórsetetin bolamyz. Iá, bárin de kórsetemiz ǵoı, Rozı, solaı ma?

Rozı buny shaqyrǵandaı qolymen ıshara jasady da:

— Biz sizge bárin kórsetemiz! — dedi.

Osy sózderden keıin onyń álgindegi baılanyp qalǵan tili kilt sheshilip sala bergendeı boldy da, eki qyzdyń kózderi jaınap, betteri alaýlap, tamaqty asa bir tábetpen jeı otyryp, ózderiniń "súıikti týǵan qalalary", "súıikti dostary", "súıikti týǵan úıleri" týraly toqtaýsyz sóılesin kelip.

"Aıtyp otyrǵandary qaıdaǵy bir qıyr bolar" dep oılady Sýızın. Lepirip aıtqan sóz buǵan qashan da senimsizdeý kórinetin, degenmen qyzdardyń áńgimesin "óte qyzyǵa" tyńdap otyrǵan keıip tanytyp edi, sonysy úshin Rozıdiń ushqyn atqan nurly kózderinen erekshe iltıpatqa da ıe bop qalǵan.

Ókinishke qaraı, bul ýaqytta shólmektiń túbi kórinip qalyp, Boleshskeniń qabaǵy tipten túnere túsken, tek anda-sanda ǵana óńine qan júgirgendeı bolady. Sóıtip otyryp ol bir mezet ornynan turdy da:

— Múmkin biz bárinen aıyrylýǵa, qaıyrshy bolýǵa attanyp bara jatyrmyz, — dedi. — Buny umytýǵa bolmaıdy. Múmkin tipti ólimge bas tigip otyrǵan shyǵarmyz. Biraq báribir barýymyz kerek, otan taǵdyry úshin barýymyz kerek... Men úshin de, qyzdarym, myna sender úshin de, bul ońaı is emes. Men buny ásirese myna aǵylshyn dosqa qaratyp aıtamyn. Buǵan osyndaı izgi júrek bergeni úshin Qudaıǵa alǵys aıtýymyz kerek! Ol qazir oz otany úshin, óz dańq-bedeli úshin, aqsha-baılyq úshin ketip bara jatqan joq, álsizder men ezilgenderge kómekteseıin dep bara jatyr. Endeshe osy azamat úshin isheıik! Qaharman Forsaıt úshin kóterińder bokaldaryńdy!

Bári typ-tynysh bola qaldy, Sýızın kóz astymen Rozıge qaraǵan. Onyń tup-tunyq móldir janarynan bolmashy mysqyl sezilgendeı. Sosyn bul "osy bizdi mazaq qylyp, tur ma?" degen pishinmen vengrge kóz tastap edi. Alaıda ol bokaldy aýzyna bir-aq tóńkerip, kreslosyna otyra berdi de, tańqalarlyǵy sol — birden qor ete tústi.

Ornynan jedel turǵan Margıt ákesine eńkeıe úńilip: "Jolda sondaı sharshaǵan-aý shamasy", — dedi aıanyshty túrde. Sosyn ony qarýly qolymen kreslodan súıemeldeı kóterip, eki aıaǵynan tik turǵyzdy. Boleshske onyń ıyǵyna súıengen kúıi sendelekteı qozǵalyp, bólmeden shyǵyp ketti. Sýızın Rozımen jeke qalǵan. Dastarqannyń taıaý shetinde etbetinen jatqan qyzdyń qolyna bul óz qolyn sozdy. Osyny qyz qoly da kútip jatqandaı sezildi. Osy sátte Sýızındi ishteı tejep júrgen áldebir qysylý-qymtyrylýdyń bári ada bop shyǵa keldi de, til tıegin aǵytsyn-aı bir: sóz degeniń sýdaı aqtarylyp, ózinen-ózi tógile jónelgen. Óstip sóılep otyryp Sýızın bir sát janyndaǵy qyzdan basqa dúnıeniń barlyǵyn: ózin de, ózgeni de, túp-túgel umytqandaı bolyp edi. Qyz basyn bunyń ıyǵyna súıegen, Sýızın onyń shashynan ańqyǵan jupar ıiske tunshyqqandaı demikken. Sosyn... áldebir ýaqytta: "Qaıyrly tún!" degen tátti bir sybyr qulaq túbinen sondaı jaǵymdy estildi de, bul es jıǵansha... kóz aldynan qyz ǵaıyp bolyp edi...

Qyz aıaǵynyń sybdyry dálizden áldeqashan alystap ketse de, Sýızın ústel ústine tamǵan jalǵyz tamshy sharapqa áli de qadala qarap otyra berdi. Osy bir mınýttarda Rozı óziniń dármensizdigimen, mahabbatymen Sýızınge dúnıedegi eń asyl jannyń ózindeı kóringen: "meniń buǵan deıingi ómirim túkke turǵysyz" eken-aý degen oı da basyn shyrmap alyp edi. Iá, bunyń ómiri — oılap qarasa, tek ádet-daǵdydan, dástúr men senimnen, tárbıeden ǵana turady eken, al ózi qaıdaǵy bir qumarlyqtyń, serilik sezimniń jetegimen qoıý munar, qalyń tumannyń ishinde ketken eken. Sýızın bir túıir nanmen ústelde jyltyrap jatqan jalǵyz tamshy sharapty aqyryn ǵana súrtip aldy da: "Bul degeniń ǵajap qoı!" dep oılady. Sosyn ashyq turǵan tereze aldynda qara ormanǵa qadala qarap kóp turyp edi.

XI

Sýızın osy bir bóten jerdegi jatar orynnyń qolaısyzdyǵynan ba, álde túnde kórgen túsiniń jaısyzdyǵynan ba, áıteýir, tań sáride oıanyp ketken. Qalyń kórpeniń astyna murnyn tyǵa túsip jatqan ol tósekten turǵansha sumdyq bir kúdikti oıǵa berilip ketip edi. Bul kúdik birtindep búkil sanasyn jaýlap alǵany sondaı, ornynan qalaı atyp turǵanyn ózi de sezbeı qaldy. Aý, osynyń bári de buny Rozıge úılendirý úshin ádeıi istelip júrgen aıla-sharǵy emes pe eken? Osy oı buny bir sát jıirkendirip te jiberdi... Biraq solaı dep oılaǵanmen... qyzdyń óz basy eshteńe bilmeýi de múmkin ǵoı? Degenmen ol múlde kinásiz be? Qandaı kúnádan pák, kináden taza qyz jigitke ózi kelip súıkenedi? Iá, qandaı qyz? Al onyń ákesi tek óz otanynyń taǵdyryn ǵana oılaıtyndaı túr tanytatyny qalaı? Erkek adam dál osyndaı aqymaq bolady degenge qalaı senesiń! Iá, bunyń bári kúni buryn oılastyrǵan oıynnan basqa eshteńe emes! Qarǵys atqan qandaı jeksuryndyq bul, á! Anaý Kastelıs te bul aramdyqtan qur emes, keshegi kúni ne dep qoqańdaǵanyn esińe túsirip kór! Demek bári jabylyp buny úılendirgisi kelgen. Osy jıirkenishti oılar bunyń nekege, nekelesýge degen qurmetin tipten jırendire túsken. Neke máselesi bul úshin muntazdaı tazalyqtyń, adamı asyl qasıettiń móp-móldir tunyǵyndaı kórinetin de, mahabbattaǵy kezdeısoq baılanystardan ólerdeı qorqýshy edi. Sondyqtan ba eken, Rozımen nekelesý jaıyn oılaǵanda, mańdaıynan sýyq ter burq ete túsken. Onymen qoımaı Rozıdiń buǵan álden-aq berilip qoıǵany esine túskende, onymen nekelesý odan saıyn sumdyq bolyp kóringen. Sóıtip sol bir ashyq ta salqyn tań jaryǵynda Sýızın alǵash ret óz jaǵdaıyn barlyq qıyndyǵymen qosa tarazyǵa tartyp, salıqaly saraptap edi. Tósek ústinde beıne jaǵaǵa laqtyryp tastaǵan balyqtaı entige tynystap otyrǵan ol óz kúmán-kúdik, boljamdaryna tereń boılaǵan saıyn sanasy sansyrap ketkendeı bolǵan. Bunyń ózi ishtegi nebir zapyranyn da qozǵaǵandaı edi.

Ol basyn qos qolymen qysa ustap, tósekte qybyrsyz otyrǵan qalpy bul neke maǵan ne berýi múmkin degendi jáne oılaǵan. Eshteńe! Birinshiden — bunyń bári qısynsyz, ekinshiden — eshbir maǵynasyz, úshinshiden — qaı jaǵynan qarasań da mánsiz.

Bul ony súıgisi kelgen sátte, ol taýyqty qolmen butarlap jep otyrady. Basqa bir erkektermen jyn urǵandaı bılep-bılep kelip, sosyn óziniń "súıikti týǵan qalasy" týraly taýsylmas jyrǵa basady. Odan keıin árdaıym onyń kózderi buǵan eshqandaı qatyssyz qaıdaǵy bir qarǵys atqan jerge bunyń óńmeninen óte qadalyp turady. Sýızın tóseginen ushyp turyp, bólmede ary-beri júgire bastady. Osy mezette ol ózin jyndanyp ketkendeı sezingen.

Olar buny úılendirgisi keledi. Tipti ol da, onyń ózi de soǵan yntyq. Onyń ózine yntyqtyryp qoıatyn jumbaq qylyqtary, onyń tylsym náziktigi, onyń ádemi kúlkisi, qas qaǵym sáttik jyldam súıisi, tipti qoldarynyń qozǵalysy men móldiregen kóz jasy — bári-bári oǵan taǵar kinániń dálelindeı. Oǵan jaratqannyń ózi isteýge májbúr etken istiń barlyǵy da Sýızın úshin kinálaýǵa turarlyq sıaqty, biraq sonyń bári de bunyń sezimin qalaı qytyqtap, qalaı qumaryn arttyryp qoıǵan deseńshi! Sýızın aına aldyna baryp, shashyn saýsaqtarmen taraǵysy kelip edi, biraq shashy suıyq bolǵandyqtan qaıta-qaıta sýsyp betine túse berdi. Buǵan onyń tipten yzasy kelgen. Aqyry aıaǵyna kir-kir sandalyn kıip jatqanda, basyna taǵy bir oı túsip edi. "Eger onymen betpe-bet júzdessem, biz qalaıda birnársege keliser edik". Alaıda bul oıynan tez aını qaldy. Óıtkeni kez kelgen kelisim tek qaýipti ǵana emes, sumdyq bir táýekelge bel baılatyp jiberýi de múmkin ǵoı. Ol qalpaǵyn qolyna ustaı alyp, ańshydan qashqan qoıandaı bólmeden zytyp shyqqan. Sosyn basyn jerge salǵan kúıi yzaly da úreıli keıippen dymqyl orman ishinde uzaq júrip edi.

Biraq kókjıekten kún kóterilip, shynydaı móldir aýadan qylqan japyraqtardyń ıisi ańqı bastaǵanda, bunyń álem-tapyryq ishki jan dúnıesi birtindep qalypqa túse berdi. Ne deseń de buǵan qyzdyń ózi berilgen, demek buǵan kóp jaǵdaı ázirge belgisiz... Óziniń birqalypty aıaq sybdyry kóńil mazasyzdyǵyn jaılap basa tústi de, bári de ońymen sheshiletinine senimi ornyqqandaı boldy. "Já, máseleni is júzinde kóre jatarmyz" dep oılaǵan ol neǵurlym jyldam aıaq basqan saıyn soǵurlym bul tyǵyryqtan ońaı shyǵatynyna senimi kúsheıe bergen. Qaltasynan saǵatyn alyp qarasa, segizge taqap qalypty. Ol úıge qaraı asyǵa jóneldi.

Kóshir jigit attardy kúımege jegip qoıǵan eken. Oǵan jaqyn kelgen Sýızın:

— Kim saǵan buny jek degen? — dedi.

— Der Herr8 - dedi ol.

Sýızın teris burylyp ketti. "On mınýttan keıin men osy kúımede bolamyn, — dep oılady ol — Al basymnyń máńgirip turǵany mynaý!

Sonda Anglıany adyra qaldyryp?.. bárin tastap?.. ósken, úırengen jerdi?.. sonda qaıda?.. "Buǵan ózi daıyn ba? Búgin tańerteń ǵana janyn jegideı jegen jaılarǵa bir kún, bir tún emes, ómir boıy tózýge bul daıyn ba? Basyn kótergen sátte ashyq turǵan terezeden ózine Rozıdiń qarap turǵanyn kórdi. Onyń osyndaı súıkimdi de, qylyqty túrin Sýızın buryn-sońdy baıqamaǵandaı. Adam aıtsa túsinip bolmaıtyn bir sumdyq sezim tula boıyn shymyrlatyp jiberdi. Ol júgirgen boıda aýlaǵa jetti de, kúımege sekirip mindi.

"Aıda! Zalsbýrgke!" — dedi aıqaılap. Kúıme saldyr-gúldir etip qaqpadan shyǵa bergende, Sýızın jan-jaǵyna qaramastan túnemelik jaıdyń ıesine bir baqyr altyn aqshany (soveren- aýd.) laqtyryp tastap, kete bardy. Qaıtar jolda attardy keshe munda kele jatqan kezdegiden de qatty aıdatty. Kózderi mops ıttiń kózindeı oısyz, mánsiz bozara túsken, jol boıy bir aýyz til de qatqan joq, tek Zalsbýrgtegi jatar ornyna jetkende ǵana kóshirge attardy toqtatýǵa buıyrǵan.

XII

Jol azabyn ábden kórip, óńi sarǵaıyp, jaǵy sýalyp júdegen Sýızın besinshi kún keshke qaraı ǵana jalǵyz eskekti qaıyqpen Danıellı qonaqúıine jetip toqtaǵan. Esik aýzyndaǵy basqyshta buǵan tańyrqaı qarap Djems turdy.

— Aý, bul sen be ediń! — dedi ol — Jaqsy jettiń be, áıteýir?

Sýızınniń yzasy keldi.

— Jaqsy jetpegende, ne qylaıyn dep ediń!

— Men oılap edim, sen dostaryńdy qımaıtyn shyǵar dep, — dedi Djeme.

— Qandaı dostar? — dep bul yrshyp tústi. Djems sózdi basqaǵa buryp jiberdi.

— Óńiń júdeý ǵoı ?

— Ras pa? — dep, Sýızın mińgir ete qaldy. — Júdeý bolsa ne isteıin dep ediń?

Keshkilik ol tamaq ishýge tómenge túsken, biraq kofe iship otyryp qalǵyp ketkendeı boldy. Traker de, Djems te odan eshteńe suraǵan joq. Tegi mazasyn almaıyq degen bolar. Sodan olar tórt kún boıy Venesıany túk qaldyrmaı aralap shyqty. Sýızın eńsesin tik ustap, alshań-alshań basyp júrgenmen quddy esinen aıyrylyp qalǵan adamdaı eshteńege eleń de etpegen, mán de bermegen. Tek Genýıaǵa baryp, parohodqa otyrǵanda ǵana tóńiregine sergek kózben qaraı bastap edi. Borttaǵy bir adam pıanınony qaıta-qaıta dańǵyrlatyp oınap qoımaǵan soń, ol aspap qaqpaǵyn tars etkizip japqan da, kiltti teńizge laqtyryp jibergen.

Kelesi qysty ol Londonda qalypty jaǵdaıda ótkizdi, biraq ara-tura shamkóstigi ustap ketkende onymen eshkim baılanysyp barqadar tappaı qalatyn.

Birde keshkilik dostarynyń birimen Pıkadıllı boıynda serýendep júrgende áldebir qyz buǵan nemisshe birdeńe dep edi, Sýızın oǵan únsiz qaraǵan qalpy bes fýnttyq qaǵaz aqshany ustata salǵan. Bul jomarttyǵyna dosynyń qaıran qalǵany bar. Bunysyn dosy túgil ózi de túsinbeı qalyp edi.

Budan keıin Rozı týraly eshqashan eshteńe estigen emes.

Mine, aýrý ábden meńdegen shaqta Sýızınniń tósekte jatyp esine túsirgen ótken kúnderdiń soraby osy edi. Qolyn sozyp qońyraý túımesin basty. Bólmege mysyqsha basyp kamerdıner-shved kirdi de, tósekke jaqyndaı tústi; osy bir júıkesi tozǵan, alaqandaı betin ájim torlaǵan, tikireıgen murtty kishkentaı adam Sýızınge baıaǵydan beri qyzmet etip kele jatyr edi, qojaıynǵa mundaı berilgen jan dúnıede joq shyǵar.

Sýızın álsiz ǵana qol ushyn jybyrlatty.

— Adolf, men óte qınalyp jatyrmyn.

— Iá, ser.

— Esek qusap nege máńgirip tursyń sen? — dedi Sýızın. Álde sen meniń qınalǵanymdy kórmeı tursyń ba?

— Iá, ser. — Kamerdınerdiń beti dir ete qaldy, ony aıaǵanyn ózinshe bildirgisi kelmegen sekildi.

Sýızın óz sózine qarsylyq kútkendeı, sodan bir jubanysh tabatyndaı kúrsinip qoıdy.

— Men biraz uıyqtap alaıyn. Jeti jarymǵa taman ystyq sý ákelip, tústikke qaraı saqal-murtymdy qyryp berersiń.

Kamerdıner esikke qaraı bettedi. Sýızın basyn sál kóterip:

— Mıster Djems ne dep ketti? — dedi.

— Ol sizge basqa dáriger shaqyrý kerek dedi. Eki dárigerdiń durys bireýin ǵana dedi. Sosyn taǵy da aıtqany — úıge qaıtarda jáne bir kirip shyǵam dedi munda.

Sýızın kúńkildeı til qatty.

— İm-m, taǵy ne aıtty?

— Ol sizdi óz densaýlyǵyna qaramaıdy dedi. — Sýızın oǵan ashýlana qaraǵan.

— Basqa eshkim kelgen joq pa? — Kamerdıner budan júzin taıdyryp áketti.

— Eki apta buryn, dúısenbi kúni mıssıs Tomas Forsaıt kirip shyqqan.

— Men osy qaı ýaqyttan beri aýyryp jatyrmyn?

Senbi kúni bes apta bolady.

— Seniń oıyńsha, meniń aýrýymnyń beti jaman ba? Adolftiń beti tipten tyrtysyp ketti.

— Bundaıdy menen suramańyz! Maǵan osyndaı suraqtarǵa jaýap berý úshin aqy tólenbeıdi, ser.

Sýızın jeńil kúrsinip qoıdy da:

— Sen de bir betpaq ekensiń! Ash, kánekı, shampannyń tyǵynyn! — dedi.

Adolf býfetten shólmekti alyp shyǵyp, sym temirin buraý úshin qolyna kempiraýyzdy ustap turyp, buǵan qadala qaraǵan.

— Dáriger aıtady...

— Ash shólmekti!

— Asham ǵoı, biraq bul..

— Ash deımin saǵan, áıtpese jumystan shyǵaryp jiberemin seni.

Adolf shólmek tyǵynyn atyp jiberdi. Sosyn bokaldy muqıat súrtip, oǵan sharapty móltildete quıyp, Sýızınge asa eppen usyndy da, murtyn sıpaı otyryp:

— Bul degenińiz ý ǵoı, — dedi. Sýızın álsizdeý ezý tartty.

— Aqymaq!.. Bar, kete ber! — Kamerdıner shyǵyp ketti.

"Adolftyń mıy ashyp ketken", — dep oılady Sýızın. Ol bokaldy aqyryn aýzyna kóterdi, aqyryn ornyna qoıdy, sosyn entige demalyp, jastyǵyna qısaıdy. Bir mınýttan keıin ol endi uıyqtap ketip edi.

Túsinde ol tústen keıin baıaǵy klýbta, adamdar lyq tolǵan temeki tartatyn bólmede otyrǵanyn kórdi: úsh taǵan shyraqtyń jaryǵy bólme qabyrǵasyn jap-jaryq qylyp tur... Kún saıyn ol mańyzdy da saltanatty túrde munda jalǵyz kelip, kesh boıy asqan shydamdylyqpen otyratyn edi. Keıde qalǵyp ta ketetini bar, sonda ájim torlaǵan myj-myj beti keýdesine qaraı salbyrap túsip ketetin. Al osy joly túsinde sondaǵy kamın ústinde ilýli turatyn kartına aldynda otyr ekenmin deıdi. Bul ózi juqalaý óńdi, túksıgen qabaqty baıyrǵy bir memleket qaıratkeriniń portreti — tek qana shyndyqty aıtýdy ózine aınymas ádet etken adamnyń jumbaqtaý portreti bolatyn. Sýızınniń mańaıyndaǵy klýbtyń turaqty qonaqtary gý-gý áńgimege basady da otyrady, jaq kirisin ashpaıtyn jalǵyz bul ǵana — ózi aýrý, ózi kári bolsa ne deıdi! Átteń, olar jalǵyz otyrýdyń, jalǵyz otyryp óz qaıǵy-muńyn sezinýdiń ne ekenin bilse ǵoı. Al olardyń aıtar áńgimesin bul kemi júz ret estigen shyǵar. Sonda ne aıtady deısiń, aqshalaryn qaıda salý týraly, temekilerdiń túr-túri týraly, mashına, at, ártister týraly. Bul ne? Qazandyqtardy tazalaıtyn sheteldik mashınanyń patenti deı me? Ottapty! Qazandyqtardy tazalaý múmkin emes ekenin kez kelgen aqymaq biledi. Eger qazandyqty aǵylshyndar tazalaı almasa, basqalar qaıdan tazalaı alsyn!

Sýızın kári jentlmenniń portretine tesile qarady, biraq bul joly onyń kózi buǵan birinshi ret kúmándi, tumandy, býaldyr kórindi de, artynsha múlde joǵalyp ketti. Onyń ornyna alys bir qıyrǵa qumarta, jumbaqtaý qaraǵan Rozıdiń kishkentaı, oıly kózderi paıda bola qaldy. Osy bir kózderge qarap otyrǵan sátte, olarǵa ǵaıyptan jan bitkendeı ushqyn atyp, bunymen tildese bastaǵandaı boldy. Sosyn portrettiń kúńgirtteý fonynda birtindep onyń búkil bet júzi — alaýlaǵan, alystaı bergen, ózine qaraı tarta túsken, erni dirildegen, bul eń sońǵy ret kórgendegi Rozıdiń súıkimdi júzi ap-anyq bolyp aıqyndala túsken. Rozı beıne buǵan "Sen bir nárseńdi joǵaltyp aldyń ba? Taýyp berýge kómekteseıin" degendeı bolady. "Qazir bári de jaqsy" deıdi Sýızın túsinde yqylyq atyp.

Ol mańdaıyna jyp-jyly saýsaqtardyń tıgenin sezip jatyp, túsinde:"Bul meniń túsim ǵoı" dep oılaǵan.

Rozı kenet ǵaıyp boldy da, portrettiń arǵy jaǵynan, alystan onyń aıaq dybysy estilgen.

Sýızın oıanbaı jatyp: "Men joǵalttym..." dedi ap-anyq. Artynsha taǵy da tym taıaý jerden jeńil aıaq sybdyryn, týra qulaq túbinen bireýdiń óksip jylaǵanyna uqsas bir ún estilgendeı boldy. Osy sátte ol oıanyp ketken. Álgi óksigen ún óziniki ekenin sezdi. Mańdaıynan shyp-shyp ter shyqty. "Bul ne? — dep oılady ol — Men ne joǵalttym sonda?" Oı sarabyna jıǵan aqshasyn salyp kórip edi, joǵaltqan eshteńesin taba almady. "Iapyraý, nemdi joǵalttym men? Neden aıyryldym?.." Jastyqtan basyn ázer kóterip, Sýızın bokalǵa bas qoıdy. "Osy da naǵyz Hıdsek pe?" dedi yzalanyp. Onyń osy qanaǵatsyz yndyny kóz aldyndaǵy tumandy elesterdi seıiltip jiberdi. Ol taǵy da ishý úshin basyn eńkeıte berip edi, biraq ishinde birdeńe úzilip ketkendeı boldy da, tereń tynystap baryp, kóbikti bokalǵa eńkeıgen kúıi Sýızın Forsaıt máńgilikke kóz juma berdi.

Djems Forsaıt úıine qaıtyp kele jatyp munda soqqanda, búkil denesi diril qaǵyp turǵan kamerdıner onyń qalpaǵy men taıaǵyn qolyna alyp edi.

— Qalaı qojaıynyń seniń?

— Qojaıyn óldi, ser.

— Óldi!? Múmkin emes! Men ony bir saǵat buryn ǵana kórip edim ǵoı!

Sýızınniń denesi myj-myj bolǵan qap sıaqty tósekte búktetilip jatyr edi; qoly áli de bokaldan aıyrylmapty. Djems Forsaıt kesh qalǵanyn endi ǵana sezgendeı.

— Sýızın, — dedi ol qolyn qulaǵyna tosyp, jaýap kútip. Biraq jaýap bolǵan joq, tek bokal túbindegi sońǵy túıir kópirshik tereńnen úzilip shyǵyp, sharap betine shyqty da, jarylyp ketti.

Orys tilinen aýdarǵan D. Áshimhanuly

---