InfoHub Logo

Baqbergenniń ne aıtqany esinde joq. Birnárselerdi tútindetti, tútindetti-aı kelip. Qalalyq jer basqarmasynan ókilder keldi dedi me-aý; jıyrma sotyq atshaptyrym aýlanyń ana basyna bir shyǵyp, myna basyna eki shyǵyp, adymdap ólshedi dedi me-aý; árbir aǵashty shekesinen shertip sanady, esepke aldy dedi me-aý; akt toltyrdy, sosyn Shyrynkúldi ákimdikke shaqyrdy dedi me-aý... Bul ne qylǵan bitpeıtin akt, bul ne qylǵan bitpeıtin shaqyrtý?! — Shyrynkúl tabaldyryqtan attaı berip, myna «sýyt» habardy estigen sátte Syrdyń kúlábi qaýyny sekildi ashýdan tars jarylǵysy kelip turdy, turdy da ózi—ózin ázer tejedi. Bes-alty mınýt ótti-ótpedi me, tipti túk bolmaǵandaı qalyńyraq grım jaqqan ájimdi júzine jasandylaý kúlki júgirtip, Baqbergenniń alpamsadaı ıyǵynan bir nuqydy da bıik basqyshty tyrp-tyrp basyp, tórgi bólmege ótip ketti. Kimge tıiserin jáne bilmedi. Baqbergenge me, álde birneshe jyldan beri Shyrynkúldi de sharshatyp, oblystyq fılarmonıanyń bildeı betke ustar ánshisin áýre-sarsanǵa salǵandary úshin ara-tura ózderiniń de jer-jebirlerine jetip, osy úıdiń tabaldyryǵynan júreksine attaıtyn basqarmanyń shıkiókpe ókilderine me? Túsine almady.

Al shyntýaıtyna kelgende Baqbergenniń bu máselege qatysy shamaly. «Júrgen bir beıshara ǵoı» deýge de dáti shydamady. Kózbe-kóz astamshylyqqa urynatyndaı sezindi. Bar bolǵany ol osy úıdiń kúzetshisi, úıdiń ǵana emes, bir jaǵynan Shyrynkúldiń de kútýshisi. Osy kúnginiń tilimen aıtqanda oqqaǵary. Bireýler aralarynda anaý aıtqandaı ıntımdik qatynas bolmasa da apyl-ǵupyl Baqbergendi Shyrynkúlge qosa salady. Ajyratyp alatyndary odan jyldam. Sebebi, Shyrynkúldiń júris-turysyn ańdyp, jeke bastaryna kók tıyn paıdasy bolmasa da ósek gýletetinder, Súleımenova dáp bir kúni erteń La Skala sahnasynan án shyrqaıtyndaı ánshiniń ımıjin tómendetý úshin sypsyńdaıtyn baqtalastary da jetip artylady. Myń-mıllıon. Keıde olary qulaqtyń qurt etin jeıtin ash masadaı yzyńdaıdy, keıde aıdaladaǵy ash qasqyrdaı ulyp, saı-súıegińdi syrqyratady.

Shyrynkúl kimniń aýzyna qaqpaq qoıady, kimniń aýzyn jabady. Ózderine yńǵaıly eken, aıtsyn, aıta bersin. Bir jaǵynan sonysy durys. Bul aǵaıynnyń óner adamdaryn aǵash atqa teris mingizip, syrtynan aıtaqtaıtyndary jańa ma. Buǵan deıin de bolǵan, budan keıin de jalǵasa beretin syńaıly.

Baqbergen de erkek, erkek bolǵanda da eńgezerdeı. Qara jumysqa qaqtalǵan shoıyndaı dene bitimin kórgende keıbir áıel baıǵustardyń kózderi shoqtaı janyp, yndyndary quryp, demderi úzilip qalatyndaı áserlenetindigi ... oý, onsyz da belgili ǵoı. Belgili bolǵanda da týra qolmen qoıǵandaı, osyndaı erkekpen tún lázzatyn birge bólisken shirkin Shyrynkúldiń ne armany bar dep bir qaıyrady; dúnıe jetedi, asta-tók molshylyq dáýrende áıelderge jetpeıtini anaý ǵoı dep, uıat ta bolsa amaldary qaısy, júrekteri qan jylap eki qaıyrady. Buǵan kelgende bul mańaıda Shyrynkúldiń aldyna túsetin urǵashy joq. Baq-dáýleti de, úlde men búldege oranǵany, jyl saıyn syzylyp shetelge kýrortqa baratyny... bári-bári quryp ketsin, Baqbergen sekildi atan jilikti azamatpen bir túndi birge bólisken aı-haı dáýrenge ne jetedi?! Jetpeıdi. Oıpyr-aı, sonda Shyrynkúldiń Baqbergen sekildi erkekti tósekte qalaı yńǵaılaıtyndyǵyn ózi bilsin, al qudaıdyń tapa-tal túsinde murny tesilgen taılaqtaı izinen súmeńdetip qoıatyn ne sıqyry bar, a?! Bir jerden oqyp kelgen be bul patshaǵar?! Erkektiń basyn dýalaǵanda únin shyǵarmaı, qas-qabaǵyna tabyndyryp qoıatyn áıelder týraly ańyzdar qanshama! Buǵan kelgende Shyrynkúlmen de tiri jan talasa almaıdy. Mańaıdaǵy kórshileri túp-túgel kórip otyr.

Eki qaptaly jýan sanǵa deıin jyrylǵan jibek kóılegin kólbeńdetip Shyrynkúl úıden shyqty ma, qudaı salmasyn, tetigin burap jibergen oıynshyq máshıne sekildi qoldy-aıaqqa turmaı Baqbergenniń oıǵa-qyrǵa shapqylaǵan túrin kórseńiz. Qıal-ǵajaıyp ertegi ǵoı kádimgi. Jáne zamatynda taksı shaqyrtyp, sýsyldaǵan jibek kóıleginiń etegi jýan sanǵa deıin túrilip, artqy oryndyqqa jaıǵasyp jatqan Shyrynkúlden «qaıda barasyz, qashan kelesiz?» dep bir aýyz surasa ne deısiz. Suramaıdy, nesin suraıdy? Eki qaptaly jyrylǵan ádemi kóılekti Shyrynkúl fılarmonıadaǵy kezekti konserti ótetin kúni ǵana kıedi.

Eki balaǵyn túrip alǵan Baqbergen eki shelekti qańbaq qurly kórmeı kóterip alady da aýladaǵy japyraqtary alaqandaı-alaqandaı, baltyrlary túp-túzý aqqaıyńdardyń túbine túgeldeı sý quıyp shyǵady. Sirá, ókpek jelmen ántek terbetilip, bir túrli yńyldap án salyp turǵandaı elesteıtin myna aqqaıyń japyraqtarynyń qońyr kúzge deıin jap-jasyl bop turǵandyǵy da osynyń arqasy. Ózgelerdiki baıaǵyda-aq solyp, japyraqtarynan jurdaı bop sıdıyp qalǵan. Al Shyrynkúldiń «ranchosy» kirse shyqqysyz.

«Ońbaǵan!»—Zyr qaǵyp júrgen Baqbergen jer qatynastarynan keletin ókilderdi de syrtynan sypyrtyp bir boqtaıdy. Urtyn toltyryp jáne boqtaıdy. Únemi shartaqtyń esigin ózi ashatyn bolǵan soń Baqbergen olarmen de tanys-bilis bop qalǵan. Olar da qaıdan bilsin, ózgeler sekildi Baqbergendi Shyrynkúldiń kúıeýi ǵoı dep oılaıdy. Biraz buıymtaılaryn túbi áıeline aıtatyn bolar dep munyń qulaǵyna sybyrlaıdy. Búgin be, erteń be, myna qaıyńdar túbi bir otalady. Qyrqylady. Jap-jasyl japyraqtar jermen jeksen bolady. Óledi. Iaǵnı, Baqbergenniń eńbegi de dalaǵa ketedi. Biraq osy ýaqytqa deıin adam balasyn renjitip kórmegen Baqbergen kózderi qıyp, myna aqqaıyńdardy aralaýǵa kimniń batyly barar eken dep te oılaıdy. Aqyr aıaǵynda olaı bolmaıtyn shyǵar dep sodan úmittenedi. Al jer qatynasynan keletinderdi tyńdasań júregiń tas tóbeńnen shyǵady: «Árbir sotyqqa memleket mıllıondap aqsha tólep otyr ǵoı... Al sizdiń áıelińiz Dostoevskııdiń keıipkerleri sekildi únemi aǵysqa qarsy júzedi. Bitip turǵan isti ári sozǵylaıdy. Úkimettiń quryǵy uzyn. Olar aıtqanyn báribir oryndaıdy...»

Oryndasyn, on márte artyǵymen oryndasyn. Oǵan Baqbergenniń qatysy qansha. Sý tasyp zyr júgirip júrgende áldebir áńgimelerdiń úzik-úzik bólshekteri eriksiz oıǵa oralady. Sirá, bir kezderi Shyrynkúl Súleımenovanyń áke-sheshesi oblysqa belgili aýqatty adamdar bolǵan. Qala ortalyǵynan qos qabatty úı salǵan. Sovet ókimetiniń kezinde, partıanyń gúrlep turǵan ýaqytynda-aq jıyrma sotyq aýmaqty qorshap, qujattaryn mórlep, zańdastyryp úlgergen. Bylaı qarasańyz, bári aqylǵa sıady. Keı-keıde Shyrynkúldiń arzanqol shylymnyń qoıý tútinin býdaqtatyp otyryp, «men OON-ǵa aryzdansam da jeńip shyǵamyn» dep kókirek uratyny bar. OON-ǵa aryzdana ma, Eýroodaqqa aryzdana ma, o jaǵyn Shyrynkúl biledi-daǵy. Oǵan qarsy jer basqarmasyndaǵylar da sala qulash dáleldemeler keltiredi. Ótken ǵasyrdaǵy talaı qundylyqtar ózgeriske ushyraǵan, tipti bir eldiń, bir qalanyń aty ózgertilip jatqanda Súleımenovanyń jıyrma sotyq jerin memleket menshigine alý degen ne táıiri?! Jáne teginnen-tegin surap tursa bir jón-aý. Zańǵa sáıkes alty sotyq Súleımenovanyń menshigine beriledi. «Eger men Súleımenova Shyrynkúl bolsam qalǵan ǵumyrymda jumys istep nem bar. Aqshany bankke salyp, sonyń dıvıdendimen-aq kúnimdi kórmeımin be. Fılarmonıanyń aýyz jarymas aılyǵyna telmirip, erteńdi-kesh soǵan bola salpaqtap...» Aıtqandary ashshy ózegińe túsedi. Argýmetteri túz granıtindeı shymyr. Jel men jańbyrǵa mújilmeıdi. Tosyndaý áńgimelerdi aýzyn ashyp, múlgip tyńdaıtyn Baqbergen ara-tura solardyń da yǵyna jyǵylyp bara jatqandyǵyn ańǵarmaıdy. Qarajattyń kólemin san márte ishinen qaıtalaıdy, bireýler estise urlap alatyndaı qıpaqtaıdy.

Erkek, endeshe erkektik minez tanytyp qoıǵany da artyq bolmas. Shylymyn burqyratyp janynda shirenip Shyrynkúl tursa bir sári. «Aıtamyn, ol áıeldiń kózin jetkizemin bir nársege!» Sóziniń sońyn lepti sóılemmen aıaqtaıdy. Jer basqarmasyndaǵylar Baqbergenniń osy ýádesinen úmit sáýlesin kórgendeı, kórikti odan ári qyzdyrady: «Shyrynkúl tátemizdiń bizdi de túsinýi kerek qoı bir jolǵa. Bos jatqan jer jaý shaqyrady. Halyq úshin eshnársemdi aıamaımyn dese ǵoı, ataq-abyroıy odan ári aspandar edi. Shyrynkúl Súleımenova týraly gazetter jabyla jazar edi. Shyǵarmashylyǵyna arnalǵan derekti fılm túsiriler edi. Tapsyrysty biz berer edik qala ákimimen aqyldasyp... Sizderden jasyratyn ne bar, qala kúnnen kúnge kórkeıip keledi. Bir súıem jer aýadan qat. Osy alańǵa turǵyndardyń tilegi boıynsha eki qabatty sýpermarket salynady. Bas jospar bekitilgen. Al osy jaılardan tolyqtaı habardar bola otyryp, sizdiń áıelińiz Dostoevskııdiń keıipkerleri sekildi únemi aǵysqa qarsy júzedi...»

«Aıtamyn!» deıdi Baqbergen daýysyn odan ári ústemelep. «Ákesin kózine kórsetip!..» degen tirkes til ushyna eriksiz oralsa da, amalsyz ishke qaraı jutyp kep jiberedi. Qaıdaǵy aıtqan. Shyrynkúl syrtqy esiktiń qońyraýyn basysymen esi shyǵady. Kókeıindeginiń bári umytylady. Sál jasandylaý keıipke túsken Baqbergen súıekke sińgen róline lezde kóship alady. Gaz plıtasyna shaı qoıady, aýyzúıge dastarhan jaıady. Dastarhandy da tátti taǵamdarmen jaınatyp jiberedi. Sonyń arasynsha «Shyrynkúl sharshap kelgen bolar, vana qabyldaımyn dese...» dep úlken úıge japsarlas salynǵan shaǵyn monshanyń ishin tazalap, qazandyq sýyn ysytyp ta úlgeredi.

* * *

—Sen, sen beri jaqyndasańshy!—dedi Shyrynkúl bıik basqyshta turyp, patsaıy halatynyń tómengi túımelerin salyp jatqan kúıi. Baqbergen shynymen estimedi me, álde estigisi kelmedi me, qaz-qatar qoıylǵan aǵash kesindilerine ótkir baltanyń júzin kirsh etkizdi. Qulashtap kúsh jumsap ta jatqan joq, ala jazdaı kún kózinde turyp dańǵyrlap kepken jańqalar balta tıgen sátte qaq jarylady. Shyrynkúlge solaı kórindi. Belýaryna deıin jartylaı sheshinip tastaǵan Baqbergenniń shıyrshyq atqan dene bitimine nemkettileý qaraýdyń ózi ǵajap! Olaı ótken, bylaı ótken tómen etektilerdiń shartaqtyń tesiginen syǵalap, Baqbergenge ólerdeı ǵashyq bolyp qalatyndary osy tus. Qara jumysqa ólgen ǵoı jaryqtyq! Al qyrly staqandy jutqyzyp jiberseń, ishi-baýyryn ot jalǵandaı shúńirek kózderinen jalyn ushqyndap, sen aıtyp, sen nusqamasań da atqarylýǵa tıisti tóńirektegi bar jumysty túbirimen tóńkerip tastaıdy. Tas kómirdi jyly kúzdiń basynda túsirip alǵandary maqul. Mine, esik aldyndaǵy taý bop úıilgen kómirdi Baqbergen ondaıda túske jetkizbeı saraıǵa kirgizip, kózine quıylǵan terdi qolynyń syrtymen bir sylyp tastap, qaıta aınalyp kelgende aýlanyń ishin jylan jalaǵandaı sypyryp-sıyryp, sý seýip jatady. Oý, mundaı erkekti qaıdan tabasyz, dúnıeni túgel sharlasań da taba almaısyz!

Buǵan kelgende Shyrynkúldiń syrt kóz úshin «baqyttymyn» deıtin de jóni bar. Jatqan-turǵany jóninde bireýlerge esep bere me. Meıli, jurt solaı-aq oılasyn, Baqbergenniń alpamsadaı keýdesine basyn qoıyp, uzaqqa sozylatyn túngi lázzattan soń talyqsyp baryp, uıqyǵa ketetin Shyrynkúldiń kaıf alar shaqtaryn qyzǵansa qyzǵana bersin. Al syrttaı salystyryńyz: bóksesi bylqyldap, balanyń basyndaı qos anary dirildep, ahlap-ýhilep, qý tizesin qushaqtap, tańdy ázer atyratyn Shyrynkúl qandaı; túnniń bir ýaǵynda uıqysynan oqys oıanyp ketse bitti, kerilip-sozylyp monshaǵa kirip, ystyq vana qabyldap, bas-aıaǵyna Baqbergenniń qarýly qoldarymen ózi sharshaǵansha massaj jasatatyn Shyrykúl qandaı! Ekeýiniń arasy jer men kókteı. Shyrynkúlge árıne, sońǵysy unaıdy. Sońǵysy!

Shyrynkúldiń daýysyn estimegendeı, nemese Súleımenovaǵa azdap ókpesi bardaı, basyn kótermesten óz sharýasymen aınalysyp jatqan Baqbergendi de azdap túsinýge bolady ǵoı. Oý, Baqbergen de et pen súıekten jaralǵan pende. Onyń da dúrsildegen júregi bar, onyń da atsha týlaıtyn sezim-túısigi bar. Bir tústi tirshilik te kisini jalyqtyrady. Sharshadym demese de soǵan uqsas kúı keshedi. Al onyń emi aspanda emes, jerde. Aýyzǵy bólmedegi shkaftyń bir buryshynda jasyrynyp tur. Typ-tynysh. Jartylaı ishilgen jartylyqtan bir staqan jutqyzsa Shyrynkúlden asqan danyshpan bolar ma?! Jer betindegi jalǵyz qamqorshysy—Shyrynkúl. Basqalardan túńilgen. Túgeldeı. Kerek deseńiz aǵaıyn-týǵandaryn da kórgisi kelmeıdi.

Bir kezderi basy balshyqqa kirip, salynyp ta ishken. Sol balshyqtan sýyryp alǵan Adam—Shyrynkúl! Ól-ólgenshe osylaı dep aıqaılap ótedi. Eger bireýlerge dáleldeý kerek bolsa. Árıne, Shyrynkúlge salsań ishpe, aýzyńa alma, so páleden aqı-taqı qutyl deıdi. Durys-aq, aqyl onyki. Biraq Baqbergen baıaǵy jan dúnıesin túgeldeı araqqa jeńdirgen ataqty maskúnem emes qoı. Shyrynkúl ara-tura bir staqan quıyp bermese de súıretilip júre beredi, árıne. Úırendi ǵoı eptep. Degenmen sol ataýkereniń de kóńil demdeıtin qudireti joq emes. Qyrly staqandy dem almastan tartyp jibergende she, arqa-basyń keńeıip, janyń jadyrap, raqat kúı keshesiń. Án salý jaǵynan Shyrynkúlge jetý qaıda, Shyrynkúldeı bolmasa da Baqbergenniń de sondaıda yńyldap án salǵysy keledi. Buryn-sońdy ondaı «óneri» joq-ty. Araqty qoıǵaly beri osyndaı ádet taýyp aldy. Álde araqty qoıǵyzýǵa ánge degen ǵashyqtyq sezim sebep boldy ma, a?!

Shyrynkúl ájimdi júzine qalyńyraq jaǵylǵan grımdi qol oramalymen súrtkilep turyp, Baqbergendi taǵy shaqyrdy:—Sen búgin bir túrlisiń ǵoı óziń?

—Qaıdaǵy...

—Endeshe beri jaqynda.

Baqbergen ótkir baltany aǵash dińgekke kirsh etkizdi de kirsheńdeý jeıdesin asyǵys-úsigis kıe saldy. Buryn búıtpeıtin. «Denemniń ter sasyǵandyǵyn sezse Shyrynkúl murynyn shúıirip júrer» dep aldymen asyqpaı jýynyp, tazalanyp, sosyn baryp Shyrynkúldiń janyna jaqyndaıtyn. Al Shyrynkúldiń janyna jaqyndaý Baqbergen úshin bir keremet álem. Alǵashynda ádemi átir ıisti aýany ishteı, Shyrynkúlge sezdirmeı, kózderi kúlimdep qumarta jutady. Juta bergisi keledi. Shyrynkúl de ómirdiń ashshy-tushshysyn qatar tatyp tushynǵan pále ǵoı. Baqbergenniń jynynan aıyrylǵan baqsydaı tómenshiktep, múláıimsı qalǵan túrine qýaqylana ezý tartyp, jeńil halatynyń eki etegin jelge kerip, olaı-bylaı erkinsip júrer edi.

«O, beıshara, beıshara bolmasań, óstermisiń?! Osynsha sulýlyq aýrasyna kózbe-kóz qıanat jasaǵandaı ne basyńa kún týdy?!»—Baqbergen átir ıisin qumarta jutqanymen jutqynshaǵyna áldene keptelip qalǵandaı, eki ıininen ázer-ázer dem aldy. Bul aradan yńǵaıyn taýyp taıyp turǵansha asyǵady. Túk bolmasa «oı-boı, ıtke tamaq quıylmapty ǵoı» dep apyl-tapyl tura júgiredi.

Ústinen ter sasymaq túgili, taǵy bir nárse bolsa da bu joly erkektik minez kórsetpekshi-tin Baqbergen. Qabaǵy túsińki. Nesin mindetsıtindigin qaıdam, aıaǵyma jyǵylyp, jalynyp-jalbarynsyn deı me, álde shynymen mánisi bolmaı júr me. Fılarmonıa basshylarymen kelise almaı, sózge kelip qaldy ma... Fılarmonıa basshylary da óńsheń keýdelerimen kók tiregen bireýler. Baqbergen talaıyn tasyǵan, talaı basshyǵa júrgizýshi bolǵan. Qala ortalyǵyndaǵy qyzyl kirpishten qalanǵan oblystyq fılarmonıa úıiniń ishinde ne bolyp, ne qoıyp jatqandyǵyn ol mańǵa at izin salmaǵaly biraz jyl ótse de, bes saýsaǵyndaı jaqsy biledi. Bári-bári kóz aldynda saırap tur. Bylaıǵy jurt qaıdan bilsin, oblystyq fılarmonıa tazalyqtyń Táj-Mahaly, adaldyqtyń, mádenıettiń Mekke-Mádınesi ǵoı dep baǵamdaıdy. Durys olardyki. Jalpy, eldiń osy túsinikten ajyramaǵany abzal. Biraq sory qaınaǵan Baqbergen ondaǵy kózge kórinbeıtin ybyr-jybyr tirshiliktiń bárin biledi. Bilgenimen ne paıda. Qolynan keletin qaırany shamaly. Keshkilik hrýstal zaldaǵy konsert ótip jatqan tusta ǵoı fılarmonıanyń totydaı taranyp, kúndizgi kir-qoqystan arylyp, rýhanı hramǵa aınalatyndyǵy. Túske deıin adamdar arasyndaǵy ózekke túsken órt myń gradýstyq temperatýrada burq-sarq qaınaıdy. Gastrólge shyǵatyndardy irikteýdiń ózi daý-damaı, shetelge joldama berilse onyń aıaǵy aryz jazýǵa ulasyp, oblákimdikke baryp bir-aq tireledi. Myń jerden osy fılarmonıanyń otymen kirip, kúlimen shyqsa da olary keıde eskerilip, keıde eskerilmeı, alaryn alyp, bererin bergen kisilershe ánderi talaı urpaqty tárbıelesin, jeme-jemge kelgende Shyrynkúl, ne Shyrynkúl sekildiler eriksiz ekinshi planǵa ysyrylady. Betiniń qyzyly, qoıynynyń qyzýy qaıtpaǵandar aldyńǵy tizimge iligedi. Onyń ber jaǵynda oblystaǵy bir dókeıdiń «qamqorlyǵyna» zárý, anaý aıtqandaı daýysy aspandap turmasa da sol kisiniń arqasynda sheteldik gastrólden qalmaıtyn «ánshi» aldyńdy oraıdy. Fılarmonıa basshylarynyń kabınetterine de erkin kirip, erkin shyǵatyndar jeterlik. Óksheńdi basqan, tárbıeleseń sanatqa iligip keterdeı qabilet-qarymy bar jastardy kóziń qıyp, qaıtip keýdeden ıteresiń. Mine, osy túıtkilder qordalanyp keledi de, Shyrynkúldiń de shát-shálekeıin shyǵarady, júıkesin juqartady. Syrtqy dúnıemen sharýasy bolmaıdy, samsoz. Bul syrqat eki-úsh aptanyń kóleminde jáne tarqamaıdy. Sonyń áserinen qasynda qara bop júrgen Baqbergen de elenbeı, týrasyna kóshkende umytylyp ketedi. Umytady. Biraq Shyrynkúlden basqa tiri jannan ondaı raqymshylyq kúte qoımaıtyn Baqbergen ony tirileı umyta alar ma?! Bylaı qarasańyz ózi túkke de turmaıtyn sharýa. Shańnan silkinip, ál shaqyrý ǵoı onyń aty. Kún aralatyp bir staqan jutqyzyp turatyn. Ruqsatsyz kisiniń múlkine qol júgirtý—Baqbergenge buıyrmaǵan batyldyq. Áıtpese kim bilip jatyr, aýyzúıdegi shkaftyń ishinde turǵan orta jartylyqtan bir simirip, toıǵan qozydaı tompıyp júre bermeı me.

Sońǵy kezderi Shyrynkúlge de ókpeleıtin sebebi sol. Al úı mańaıyndaǵy qat-qabat sharýanyń tigisin jatqyzý úshin adam jaldasa qaıter edi. Shyrynkúldiń shashynyń túgi jetpes. Eńbekti ara-tura baǵalaý degen bolmas pa?!

—Iá... jer basqarmasyndaǵylar tanys ánderin taǵy gýletti me?

—Solaı...

—Ne solaı?

—Ózińiz bilip tursyz ǵoı, bilip turyp menen suraısyz. Nesine suraısyz?!

—Alty sotyqtyń qujattaryn qolǵa ustatty ma?

—Joq, sizdi ákimdikke shaqyrtty. Sonda sheshemiz dedi bar máseleni.

—Shesher. Eregestirmesin, eregestirse bar-aý, tirileı aıyrylmaımyn bul jerden! Aǵashtardy ákem óz qolymen ósirgen.

—?

—Sosyn ne dedi?

—Sol ǵoı, sol...

—Mánisiń joq qoı bir túrli. Aýyryp turǵannan saýmysyń?

—Jo-ǵa, aýyrǵannan saqtasyn.

—Já, bopty, endi túsindim.—Halatynyń eki etegin jel kernegen Shyrynkúl aýyzúıge kirdi de, aınalmaı qaıta shyqty. Qolynda qyrly staqan:—Seniń densaýlyǵyń úshin!—Saýsaǵynyń ushymen ántek shertti.

—Sizdiń de!..—Baqbergen jerik asyna endi qol jetkizgendeı, kózin tastaı jumdy da dem almastan tartyp jiberdi.

—Pah! Qalaı?

—Tamasha!

—Qyrtys-tyrtysyń eni jazylatyn shyǵar.

Shaınamanyń ornyna Baqbergen gúrzideı judyryǵyn ıiskedi.

—Tiske basatyn bir nárse kerek pe?

—Joq-a, dámi ketip qalar,—Baqbergenniń júzine qyzyl araı júgirdi.

Tamaǵyńdy qansha jutynsań da budan artyq dámetý kúpirshilik. Norma. Búginshe osyny sińirip alyńyz.

—Qap, myna bos jatqan jerge kartop egip tastaý kerek pe edi?—dedi Baqbergen birazdan soń ózi jarǵan aǵash dińgektiń birine quıryq qoıyp jatyp.

—Ekseń qaıda qaldyń?!—Shyrynkúl bıik basqyshtyń belaǵashyna súıendi,—Saǵan osyny qoı dep em, seniń biraq qoıatyn túriń joq. Qaıdaǵy bos jatqan jer?! Bul jer ákemdiki, bári zańdastyrylǵan.—Daýysy sál qataıa tústi.

—Meıli ǵoı.

—Taǵy ne dedi?

—Aǵashtardy túgel sanap shyqty.

—Bulary jańalyq, árıne.

—Ár aǵashqa tólenetin stavkalary bar eken.

—Baııtyn boldyq deseńshi! Aǵashta neleri bar, a?! Aqqaıyńdar kirip pe eken bir jerlerine!

—Men... men qaıdan bileıin.

* * *

Súıekke sińgen ádet qoı qashannan. El uıqyǵa ketti-aý, tóńirek tynyshtaldy-aý degen mezette Shyrynkúl ájimdi júzine grımdi qalyńyraq jaǵyp, eki qaptaly jýan sanǵa deıin jyrylǵan gúldi kóılegin kólbeńdetip, yrǵala bılep, bıik basqyshpen tómen túsip kele jatady. Jolaı dáý tóbettiń úıshigine burylady. O paqyr da buǵan ábden úırengen. Qarǵy baýdy saýsaǵyna ilgen boıda Shyrynkúldiń sońynan búlkildep ere beredi.

Shyrynkúl juldyzdy aspanǵa bir qarap alady da, baqtyń ishine boılaı túsedi. Barǵan saıyn júrisi baıaýlaıdy. Aldymen ókpek jeldiń súıemeldeýimen bolar-bolmas yńyldaıdy. Daýys yrǵaǵyn óstip jónge túsiredi. Jaý qýǵandaı birden joǵarǵy yrǵaqqa kóshýdi jany qalamaıdy. Solaı úırengen. Sahna mádenıetin bir kisideı ishke sińirgen. Ánshige sahnaǵa shyǵýdan artyq baqyt bar ma! Shyrynkúldiń de myna ómirden enshilegen bar oljasy osy. Eger aıyna eki-úsh márte sahnaǵa shyǵyp, repertýaryndaǵy halyq ánderiniń qulaq kúıin keltirip, tyńdaýshylarynyń aldyna jaryq etip shyǵa kelmese, artyq-kemi joq, taǵdyry shynymen tuıyqqa tireler edi. Qaradaı-qarap mújiler edi. Bireý moıyndar, bireý moıyndamas, al týrasyna kóshkende Shyrynkúldi myna jaryq dúnıemen baılanystyryp turǵan álsiz tin sol ǵana. Án bolǵanda da óńsheń halyq ánderi. Halyq ánderiniń maıdan qyl sýyrǵandaı jymdasqan mahamy qandaı, mátininiń uıqasy qandaı! Sonaý atam zamannan halyqpen birge jasasyp, birge muńaıyp, birge qýanyp kele jatqan Shyrynkúl repertýaryndaǵy osynaý ánderdiń biriniń osy qalaıy joq. Ózgelerde nesi bar, sahnaǵa shyqqan saıyn Shyrynkúldiń júregi esebin taýyp áıteýir, bir dir ete túsedi. Sonsha jyldan beri qaıtalap júrgen ándi qapelimde umytyp kúlkige qalmaıyn deı me, álde daýysy belgili bıiktikti baǵyndyra almaı myńqyldap turmaıyn deı me, sahnaǵa shyǵar aldynda kádimgideı tolqıdy. Ózgeler sekildi grımerden sahnaǵa júgirip shyqpaıdy. Júregimen tildesedi, júregimen syrlasady. Sahnaǵa shyǵar aldynda ómirde kezdesetin pendelik ataýlynyń bárinen aıyǵyp, júrektiń qan aınalysyn ánge yńǵaılaıdy. Al taza júrektiń kópshilik aldyna shyǵarda bir dir etýiniń ózi zańdylyq. Bir diril. Júrek dirildemegen jaǵdaıda án aspandamaıdy, záý bıikke usha almaıdy. Tómendep, tómendep barady da tumsyǵymen topyraqqa shanshyla qulaıdy. Munyń sońy báribir jaqsylyqqa aparmaıdy. Daýys dıapazonyna birtindep kirbiń túsedi. Júrisinen jańylǵan jorǵadaı bolmaıtyn jerden súrinedi. Kópshiliktiń talǵamy degenińiz de qan-jyny aralas salystyrmaly birnárse. Myń jerden suńǵyla bolsa da báribir taza, shynaıy daýysty tap basyp aıyra almaıdy. Onyń ústine Shyrynkúlder sahnaǵa shyqqaly qaı zaman. Alǵashqy tyńdaýshylarynyń ózi aqsaqaldyq dárejege jetti. Qulaqqa sińisti, úırenshikti daýys bolǵan soń ári ánshige munan asqan qurmettiń qajeti qansha dep alaqandary dýyldaǵansha qol soǵady.

Birtindep buǵan da etiń úırenedi. Daýysyń jaraǵan attaı aýyzdyǵymen alysyp turmasa da táýekelge basyp, jurt aldyna shyǵa kelesiń. Ándi ıinin qandyryp oryndaǵan sekildisiń. Tyńdaýshylaryń edendi dúrsildetip ushyp turady. Demeý ǵoı, árıne. Seni erekshe qurmetteıtin tyńdaýshylaryńnyń bolǵany qandaı jaqsy. Biraq ne pálesiniń baryn qaıdam, júrek burynǵydaı dirildemeıdi. Júrek bar bolǵyrǵa báribir me sonda?! Aıt, aıta tús, óstip-óstip túzelip ketesiń ǵoı dep syńarezýlenip, bir buryshtan syqylyqtap kúletin tárizdi me. Kúlkisiniń ashysyn!

Alda-jalda mundaı kúıge túsire kórmeńiz dep san márte ishinen jalbarynady. Degenmen shekaradan asyp qaıda barady. Shyrynkúldiń de sahnamen qoshtasatyn kúni týady áli. Erte me, kesh pe, shyǵarmashylyq toqyraýdyń alasat qońyraýy dańǵyrasyn úzdiksiz qaǵady. Munyń tileıtini—sol syn saǵatty dál ýaqytynda ustap qalsa... Áli de tyńdaýshylaryma kerek ekenmin-aý dep, soǵan maldanyp súıretilip júre bermese... Máńgilik ne bar?!

Adam-aý, ne qudiretiniń baryn qaıdam, myna jıyrma sotyq baq ishinde Shyrynkúl buryn-sońdy bastan keshpegen bólek kúıdiń búlkiline túsedi. Baq ishi aıadaı sahna emes, munyń áleýeti ushan-teńiz. Ókpek jelmen terbelgen aqqaıyńdardyń myń-san japyraqtary quddy bir damylsyz soǵatyn tyńdaýshylardyń alaqandaryna uqsaıdy. Shatyrlaǵanda qulaǵyń tunady. Soǵan laıyq daýys yrǵaǵyn da údete túsesiń. Baıaý bastalǵan áýen aspandaǵy juldyzdarmen úndeskendeı, solarmen tildeskendeı: «Biz tý-tý alystamyz, ánnen alǵan áserimizdi ánshiniń qulaǵyna qaıtip aıtamyz, bizdiń qoshemetimizdi siz jetkizińiz!» dep japyraqtarǵa pármen bergendeı me nemene?! Qalaı degende de juldyzdy aspan men aq qaıyń japyraqtarynyń arasynda jumyr bastylar uǵyna bermeıtin bir erekshe túsinik bar. Japyraqtar sybyrlaıtyn sekildi. Sybyr, sybyr... Biraq olardyń ne dep sybyrlaıtyndyǵyn tiri pende tap basyp aıta alar emes. Aıta da almaıdy.

Shyrynkúl kúz aıynda tósek bop jatatyn aıaq astyndaǵy sarǵysh japyraqtardy jalpaq tabanymen basqysy kelmeıdi. Kádimgideı kóńili qobaljıdy. Shyrynkúldiń ánimen tún qoınyna birtindep kire túsetin «tyńdaýshylarynyń alaqandary» deneden bólinip, aıaq astynda shashylyp jatyr... Sumdyq qoı munysy! Bul oıyn Baqbergenge de sezdiredi. Baqbergen sorly da ne kinárat bar, erteńdi-kesh úzilip túsken japyraqtardyń birin qaldyrmastan sypyryp alady. Erteńinde aı jaryǵymen izine dáý tóbet ertken Shyrynkúl aıaǵyn sanap basyp, daýys yrǵaǵyn san qubyltyp, baq ishine baıaýlap enip bara jatady. Daýys yrǵaǵyn san qubyltatyndyǵy da ózine unaıdy. Bir jaǵynan tájirıbe ári ánshilik talǵam. Sóıtip júrip daýystyń bir tolqynyna turaqtaıdy. Tabyldy! İzdep júrgeni de osy yrǵaq bolatyn. Endi erkin kósilýine tynys ashylady.

O-ho-ho, sol, sol-aq eken, tóńiregindegi aq qaıyń japyraqtarynyń ústi-ústine satyrlatyp alaqan soqqandyǵyn kórseńiz! Japyraqtar qoshemetin barǵan saıyn údete túsedi. Shyrynkúl de aıanbaıdy. Bir áýendi aıaqtap, ekinshisine, odan úshinshisine kóshedi. Sharshamaıdy. «Tyńdaýshylary» alaqan soǵyp, qaıta-qaıta suranys túsirip jatsa, mundaıda ánshi sharshaı ma?! Júzi bal-bul janyp qulpyryp keter, eki qaptaly jýan sanǵa deıin jyrylǵan gúldi kóılegi aı sáýlesimen shaǵylysar. Oı, keremet! «Túngi tyńdaýshylary» Shyrynkúldiń talantyna shynymen-aq tabynady.

Nesin jasyrady, fılarmonıadaǵy keıbir konsert júnjitip jiberedi. Kórermen zalynda—ár buryshta búrisip otyrǵan bireýler. Baryńdy salyp oryndaǵan bolasyń. Olardyń sol manaýraǵan qalpy. Qabyldaǵany, ne qabyldamaǵany belgisiz. Boldyryp qaıtasyń. Túńilesiń. Bir jartylyqty teńdeı bólip, qyrly staqanǵa quıǵan bette Baqbergenshilep tartyp kep jibergiń keledi. Ázer tejeısiń. Daýystyń birinshi jaýy ishimdik. Aýlaq, aýlaq! Sosyn kesh batqanyn asyǵa kútesiń. Aq qaıyńdy baqtyń ishi jumaq. Kómeıden yńyldap bastalǵan án bara-bara babyna kelip, áýeleı túsedi. Arqa-basyń keńıdi. Ómir súrýge degen qulshynysyń oıanady. Erkin sharyqtap án de quıqyljıdy. Bul neniń arqasy?! Bul sózsiz myna aq qaıyń japyraqtarynyń qoshemetiniń arqasy! Tylsym sybdyrynyń arqasy. Kirshiksiz, taza yqylas. Alaqandaı-alaqandaı japyraqtar satyrlaǵanda bar ma, qaradaı-qarap esińdi tandyrady. Qaıta túleısiń. Daýysyń áýelegen ústine áýeleı túsedi. Myń jasaısyń. Fılarmonıanyń syry ushqan taqtaı sahnasynda emes, aspan men jerdiń arasynda qalyqtap júresiń.

Tósekke jantaıar aldynda sál muńaıady. Ólsheýli ómir ótip barady osylaı. Baıdy da, balany da ánshilik ónerge basy bútin aıyrbastaǵan-dy. Bárin óner úshin qurbandyqqa shaldy. Al osy kúnderi bulaı ómir súrý kúlkili. Ápendisiń, ne psıhıkalyq aýytqýǵa ushyraǵansyń. Esi bar adam bulaısha ómir súrmeıdi. Bireýdiń eteginen ustaıdy, nekesiz bolsa da bala taýyp alady. Ne sókettigi bar, erteńgi aldanyshyń, ómirińniń jalǵasy ám qyzyǵyń.

Eteginen ustaǵan erkegi Baqbergen. Jastaıynan birge ósti, bir jerde qyzmet istedi. Fılarmonıa basshylarynyń talaıyn tasyǵan. Keıingi kelgen jas dırektor ózi sekildi jas júrgizýshini qabyldady da, Baqbergendi kózbe-kóz qysqartýǵa iliktirdi. Pensıaǵa úsh-tórt jyly qalǵanda qańǵytyp jiberdi. Nege ekendigin kim bilsin, Baqbergen de ómiri úılenbegen. Saıaq. Osy qaladaǵy aǵaıyndarymen de aralaspaıdy.

Bir jyldan soń Shyrynkúl onda da oılamaǵan jerden, kúzdi kúni kómir bazǵa bara jatqan jolda, qalaǵa jylý tartatyn úlken turbanyń mańynan ábden araqqa salynǵan, túri buzylǵan, ústi-basy kir-qojalaq Baqbergendi kórip qaldy. Qaıtar jolda taksımen úıine ákeldi. Jýyndyrdy, kıindirdi, jatatyn oryn saılady. Sonan beri de qansha ýaqyt... Shyrynkúl áıel, áıel bolǵanda qandaı! Aınanyń aldyna baryp, balanyń basyndaı domalanǵan qos anaryn alaqanymen salmaqtap-salmaqtap turady da kózderi jasaýrap teris aınalady. Shydamaıdy. Oý, Baqbergen erkek emes pe?! Eńgezerdeı erkek. Sol erkegiń aýyzǵy bólmede jatyr áne, uıqyny soǵyp, pyryldap. Shyrynkúldiń balanyń basyndaı qos anarymen de sharýasy joq. Shyrynkúl dene músheleri anyq kórinetin ish kóılegimen Baqbergenniń janynan arly-berli ótedi átirin burqyratyp. Baqbergende ún joq. Mynanyń aqyl-esi bútin be? Aıla-amaly taýsylǵan Shyrynkúl birde Baqbergendi monsha jaǵýǵa jumsady da ózi tyr jalańash sheshinip, vanaǵa tústi. Uzaq shomyldy. Sosyn... arqamdy ysqylap ber dep Baqbergendi shaqyrdy. Erkektiń ıisine ólerdeı qumartty. Dobaldaı qolyn sıpalap, kún tımesine deıin jaqyndatty...

Erteńinde Baqbergendi jatqan ornynan taba almady. Keler, oralar dep eki-úsh kún kútti. Araǵa apta tústi. Qalaǵa jylý tartatyn úlken turbanyń janyna barsa, basy keýdesine qulaǵan Baqbergen otyr bar dúnıeden túńilip. Taksıge salyp alyp keldi. Sonan beri osy úıde...

* * *

Kórshi oblysqa gastrólge ketken Shyrynkúl Súleımenova qaıtyp oralǵanda qala ortalyǵyndaǵy óz úıin tanymaı qaldy. Aq qaıyńdar túgel otalǵan. Baǵana basyndaǵy sýpermarkettiń maketi ilingen jarnama yzǵyryq jelmen arly-berli terbetiledi.

Arzanqol jartylyqty ortaǵa alǵan Shyrynkúl erteńinde shylymnyń qoıý tútini astynda Baqbergenmen ázildesken bolyp, qaıdaǵy-jaıdaǵy kódı-sódı áńgimeler aıtyp otyrdy.

---