InfoHub Logo

Maqsaty: oqýshylarǵa temeki, araq, esirtki, SPID - tiń qazirgi tańdaǵy adamzattyń basty problemasy ekenin, onyń zıandy jaqtaryn túsindirý, ǵasyr dertine aınalyp otyrǵan keselderdiń zalalyn jan - jaqty meńgertý, zıandy zattardan barynsha aýlaq bolýǵa shaqyrý, sana - sezimderin damyta túsý.
Sabaqtyń ádisi: konferensıa sabaq
Kórnekilikteri: ınteraktıvti taqta, syzbalar men arnaıy daıyndalǵan dısk

Barysy:
İ Uıymdastyrý kezeńi
- oqýshylarmen sálemdesý;
- oqýshylardyń nazaryn sabaqqa aýdarý.
Muǵalim: Qosh keldińizder, búgingi konferensıaǵa jınalǵan qaýym! Siz ben biz búgin 9 - 10 - 11 synyp oqýshylarynyń arasynda ótkeli otyrǵan «Ǵasyr derti» atty konferensıaǵa jınalyp otyrmyz. Bul konferensıanyń maqsaty – temeki, araq, nashaqorlyq, SPID týraly maǵlumattar bere otyryp, oqýshylardy osy zıandy ádetterden qorǵaý, qarsy kúrese bilýge shaqyrý.
Qurmetti oqýshylar! Qazirgi tańda búkil álemdi tolǵandyryp otyrǵan máselelerdiń biri – adam densaýlyǵy. Jalpy densaýlyq degenimiz ne? Qysqasha túsinik berip ótsek: Deni saý adam degenimiz ol fızıkalyq, psıhologıalyq jáne rýhanı jan dúnıesi taza adam.

Muǵalim: Elbasy N. Á. Nazarbaevtyń Qazaqstan halqyna Joldaýynda «Jalpy adamdar nelikten óz densaýlyqtaryn qurtyp, ony ýlaıtyndarǵa tózimmen qaraýǵa tıis? Men barlyqtaryńyzdy shylym shegýshilerge ymyrasyz bolýǵa shaqyramyn», - dep esirtki, shylym, ishimdik sıaqty densaýlyqqa zıan keltiretin ádetterge qarsy kúres bar ekenin aıtqan. Sondyqtan Elbasymyzdyń aıtqan sózderine mán berip salaýatty ómir saltyn qalyptastyrýǵa at salysaıyq.
Adam ómirine qaýip tóndiretin jaǵdaılarǵa soǵys, asharshylyq, ekologıalyq jaǵdaılar jáne adam aǵzasyn azǵyndaıtyn zıandy áreketter jatady.

Osy jaǵdaılar ishinde bizge túsinbeýshilik týdyratyn sońǵysy, ıaǵnı adam aǵzasyn azǵyndaıtyn zıandy áreketter.
Bular qandaı áreketter?
Bular: shylymqorlyq, ishimdik, nashaqorlyq jáne XXI – ǵasyr indetine aınalyp otyrǵan SPID aýrýy. Búgingi sabaǵymyzda biz osy zıandy áreketter týraly áńgime qozǵap, solardan saqtaný joldaryn qarastyramyz.
Osy konferensıaǵa shaqyrylǵan qonaqtarmen tanystyryp óteıin:
1.
2.
3.
4.
Muǵalim: Osy otyrysta óz oılaryńyzdy, sizderdi tolǵandyryp júrgen máselelerdi tolyq sheshýge, qınalǵan suraqtaryńyzǵa qatysyp otyrǵan qonaqtarymyzdan jaýap alýǵa bolady.
Endeshe aldyńǵy kezekte temekiniń zıanyna toqtalaıyq.

İ bólim: «Temekini tartqanyń, ózińdi - óziń qurtqanyń»
Adam alǵash ret temeki tartqanda ýlanady, basy aınalady, júregi qaǵady, qusady, qol - aıaǵy dirildeıdi. Temeki tynys alý músheleriniń bárine zıandy áser etedi. Nıkotın tynys alý joldarynyń silemeıli qabyqshasyn titirkendirip, ony qabyndyrady. Nıkotın qan tamyrlaryn taryltady. Bul aýa tamyr jáne ókpe, rak aýrýlaryna shaldyqtyrady. Shylym shegetinderdiń 97% ókpe ragymen aýyrady. Temeki tútini ókpe taramdarymen tynys joldaryn bitep, adam aǵzasyna qajetti ottekti mólsherimen qamtamasyz ete almaıdy. Radıoaktıvti zattar da bar. Kúnine 1 qorap temeki tartqan adam jylyna ókpesine 1 lıtr qara maı jınaıdy.
Endeshe sizderge qysqasha osy temekiniń zıany týraly myna dıskide kórinis berilgen tamashalaımyz.
Temeki shegý bizdiń turmysymyzǵa ǵana kirip qoıǵan joq, mádenıetimizge de kirdi. Bir kezde oı - órisi damyǵan, mádenıetti adamǵa shylym shegý jaraspaǵan. Al kisi ólimine aparatyn jaman ádet qaıdan kelgen? Ol týraly bizge tarıhshymyz aıtyp beredi.

Tarıhshy: (Abylaıhan) Temeki adamǵa erte kezden bastap belgili bolǵan, ony dinı ǵuryptarǵa paıdalanǵan. Temekiniń shyǵý tarıhy – temeki Eýropa men Azıaǵa 15 ǵasyrda kelgen. Alǵashqy kezde temeki tis aýrýyna qarsy qoldanylatyn dári retinde paıdalanylyp júrgen. Reseıde temeki tartý daǵdyǵa aınalyp, keń etek jaıǵan mezgil – Petr İ patshalyq etken kez.
Ertede Túrkıada temeki tartýshylardyń qulaǵyn, murnyn kesip, qolyn shaýyp tastaǵan. Anglıada temeki tartatyndardy darǵa asqan. Al Shvesıada 2000 jyldan beri jas urpaq shylym shegýdi bilmeıdi.

Eýropalyqtarǵa temeki shegýdi úndister úıretken, olar temeki tútini arqyly masalardy qýǵan. Ú dostastyq belgisi retinde «ómir tútigin, ıaǵnı temekini shekken».