InfoHub Logo

Qaraǵaıǵa qarap tal óser,
Qataryna qarap ul óser.
Bizdiń halqymyz er - azamatty shańyraq ıesi dese, áıel - anany otbasynyń altyn qazyǵy dep baǵalaǵan. «Halyq aıtsa qalt aıtpaıdy» degendeı, erli - zaıypty adamdarǵa arnap aıtylǵan osy bir tamasha teńeý ǵasyrdyń tereńinen tolǵanyp, ómirdiń baı tájirıbesinen shyqqan bolsa kerek. Buryn «áıel teńdigi» uǵymy - másele bolsa, búgingi kúni ol «genderlik teńdik» degen úlken saıasatqa ulasyp, memleket basshysynyń qoldaýymen osy genderlik teńdik aıasynda «Turmystyq zorlyq - zombylyqtyń profılaktıkasy týraly» Zań qabyldandy. Buǵan qosa Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti janyndyǵy Otbasy isteri jáne demografıalyq saıasat jónindegi ulttyq komısıa jumys isteıdi. Joǵaryda aıtylǵandaı, bizdiń elimizde áıelder teńdigin qamtamasyz etýge yqpal etetin 2009 jyly eki zań qabyldandy. Onyń biri -«Erler men áıelderdiń teń quqyqtarynyń jáne teń múmkindikteriniń memlekettik kepildikteri týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń 2009 jylǵy 8 jeltoqsanyndaǵy №223 - İÚ Zańy bolsa, ekinshisi -«Turmystyq zorlyq - zombylyq profılaktıkasy týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń 2009 jylǵy 4 jeltoqsanyndaǵy №214 - İÚ Zańy.
Jalpy, gender - erler men áıelder arasyndaǵy qatynastardyń ómirdiń barlyq salalarynda kórinis tabatyn áleýmettik qyry degen uǵymdy bildiredi.
Memleket basshysy bekitken genderlik teńdik strategıasy negizinen erler men áıelderdiń teńdigine qol jetkizý maqsatyndaǵy bılik pen qoǵamnyń ózara tıimdi áreket etýine baǵyttalyp shyǵarylǵan zań. Qazirgi kezeńde azamattyq qoǵam ulttyq genderlik saıasatty júzege asyrýǵa jáne ómirdiń barlyq salasynda genderlik teńdikke qol jetkizý tetigin jasaýǵa belsendi túrde, keń kólemde jumystar júrip jatyr. Bizdiń elemizde bul maqsattaǵy jumys kóńilge qýanysh uıalatady. Bul saıasatqa Elbasynyń ózi tereńirek mán berýde. Prezıdent N. Nazarbaevtyń óziniń halyqqa arnaǵan Joldaýynda «Qoǵamnyń órkenıettik deńgeıi onyń áıelderge degen qarym - qatynasymen ólshenedi…» dep tujyrymdaýynda úlken mán jatyr. «Otbasy - turmystyq zorlyq - zombylyqtyń profılaktıkasy týraly» Zań tek áıelderge ǵana emes, otbasynyń basqa da músheleriniń teń quqyqtaryn saqtap, turmystaǵy, qysymdy boldyrmaýǵa yqpal etedi. Aıta ketý kerek, áıelder qaı salada qyzymet etpesin, óz bedelderimen qatar, sol sala jaýapkershiligin de arttyryp, jurtshylyq qurmetine bólenýde. Árbir jumystyń qıynshylyǵ men qyzyqshylyǵy, jetistigi men jemisi bolady. Jaqsy is áriden bastaý alady. Atap aıtqanda, tuńǵysh ret Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N. Á. Nazarbaevtyń 1998 jylǵy qarasha aıyndaǵy Jarlyǵymen osy otbasy jáne áıelder isteri jónindegi Ulttyq komısıa dúnıege keldi. Áıelderdi saıasatqa, úkimettik bılik organdaryna, ekonomıkaǵa, bızneske qatystyrý, ana men bala densaýlyǵyn qorǵaý, sonymen qatar otbasyndaǵy zorlyq - zombylyqqa qarsy turý. Áıelder qoly tımegen sala joq desek artyq aıtqandyq emes. Memleket qaıratkeri, batyr, el basqarýshysy bolǵan kórnekti áıel tulǵalardyń esimderi belgili. Qazir qoǵam bolyp ustaz qaýymynyń mártebesin kóterýge kúsh salýda. Bilim zańyna da «ustaz mártebesi» degen arnaıy bap engizildi. Ustaz adamnyń adam bolyp qalyptasýyna yqpal jasaıtyn birden bir maman. Osy oraıda ustaz eńbeginiń baǵalanýy óte durys. Bul men úshin zor qurmet. Qazir kóp ata - ana «balany kıindirip, ishkizip, ata - analyq mindetimdi oryndadym» dep oılaıdy. Al ósip kele jatqan óskeleń urpaq úshin eń basty, kerek nárse ata - analyq jylylyq ekenin túsinbeıdi. Ata - ananyń bala aldyndaǵy basty paryzy, kıindirip, ishkizýden de buryn - durys tárbıe berýi. Urpaq tárbıesiniń jaqsy bolýy - eldiń jarqyn bolashaǵynyń kepili.

Eger otbasynda bári jetip tursa áıel adam syrttan góri úıdiń ishiniń sánin kirgizgeni durys qoı. Áıel adam ómirge sábı ákelip, sony jaqsylap tárbıelese basty mindetin oryndaǵany der edim. Ras İskerlik, aqyldylyq, bilimdilik jaǵynan alda turǵan áıelderimiz barshylyq. Biraq kóp emes. Sondyqtan er adamdardyń oqboıy ozyp turǵany jarasymdy da. Ózim genderlik saıasatty qoldamaımyn.
Ustaz baqyty shákirtińmen birge qýana bilý. Biz úshin basty marapat - ata - ana men oqýshynyń alǵysy.
«Áıel bir qolymen besikti terbetse, ekinshi qolymen álemdi terbetedi» demeı me? Búgingi kúni áıelder qoǵamymyzdyń barlyq salalarynda da, belsendilik tanytýda. Olar qandaı qyzymet atqarsa da, analyq quqyǵyn gúldendire otyryp, úlken jaýapkershilik pen senimdiliktiń, joǵarǵy kásibıliktiń úlgisin kórsetip, ýaqyt kóshinen qalmaı, bolashaqqa degen senimniń zor uıytqysy bolýda.

Ul tárbıesi
Jas ákelerge arnalǵan keńester usynyp otyrmyz. Kim de bolsa óziniń, atqa miner, úıdiń tútinin túteter ulynyń tárbıeli bolǵanyn qalaıdy. Sondaı ákelerge arnalǵan uldardyń tárbıesi jaıynda oı bólispekpiz.
Ul tárbıesinde, uldarǵa bolashaq el men jurttyń qorǵany, otbasynyń uıytqysy, halyqqa baqyt - baılyq, jaratýshy ekendigin shynaıy uǵyndyrý basty maqsat etiledi. Erjigittiń qalaı bolý kerek ekendigin shynaıy uǵyndyrý basty maqsat etiledi. Erjigittiń qalaı bolý kerektigi, el - jurt, úlken kishi, kári - jas aldynda ózin qalaı ustap, áıelder men balalarǵa qalaı qamqorlyq jasaý, otbasy men el - jurtyna qalaı úlgi - ónege bolý, qıyn sátter men el basyna kún týǵan syn saǵattarda qalaı erlik kórsetip, qalaı azamattyq tanytý sekildi isterdiń barlyǵy muqıat úıretiledi.
«Ulym jaqsy bolsyn deseń, biliktimen aýyl bol» deıtin halyq danalyǵyna saı, uldary taıǵa minip óz tizginin ózi ustap júrýge jaraı bastaǵan soń, adamgershiligi joǵary, bilimi tereń jaqsy adamdarmen kórshi bolyp, ónerli, úlgi - taǵylymdy kisilermen jıi barys - kelis jasap, urpaqtarynyń tamasha úlgi – ónege alyp ósýine tamasha shart - jaǵdaı ázirlep beredi. Arly, adal, ónerli, bilimdi azamat bolyp shyǵýǵa talpyndyrady, túrli jıyn - toılar men úlken kishi ortasynda ádepti, ıbaly, tártipti, mádenıetti bolýǵa, ózin durys ustap, jaman minez, jaǵymsyz qylyq kórsetpeýge daǵdylandyrady. Úlken kishi ortasynda beı - ádep sóz sóılep, asyp - taspaýǵa, ashyq – shashyq júgirmeýge úıretedi. Qaı jerde júrse de, qandaı qyzmet istese de kishpeıil, qarapaıym, qajyrly bolyp, er azamatqa laıyq erlik, serilik tanytyp, erkektik minez, azamattyq turǵydan jazbaýǵa jeteleıdi. «Erkek minezdi áıelden, áıel minezdi erkekten bez» dep erkekte erkektik, áıelde áıeldik qasıet bolýyn dáripteıdi.

Uldardy eńbekke tárbıeleýde ár otbasy «eńbegiń qatty bolsa, tatqanyń tátti bolady», «eńbek etseń erinbeı, toıady qarnyń tilenbeı», «erte turǵan erkektiń bir isi — ilgeri«, «eńbek - baqyt, baılyqtyń atasy» dep urpaqtary es bilip, qolǵabysqa jaraı bastaǵan kezden bastap erte turǵyzyp, túrli sharýalardy istetip, jumystarǵa jumsap tárbıeleı bastaıdy.
Er balalardyń 7 men 10jas aralyǵyn «qozy jasy» dep, bul jastaǵy balalarǵa ár túlik mal men onyń tólderiniń bógenaıyn, belgi, qasıetterin jyǵa taný talabyn qoıǵan. 10jastan 20jasqa deıingi jasty «qoı jasy», «qotan jasy» dep atap, osy on men jıyrma jas aralyǵyndaǵy er balalarǵa qoıdyń qyryq qaıyrymyn bilý, astyq jınaýdyń «uryq tańdaý, aıdaý, baptaý, orý, jıý, qambalaý» sıaqty alty ádisin, baǵbandyqtyń kóshet otyrǵyzý, baptaý, jalǵaý, butaý, úzý, saqtaý, sıaqty amaldaryn tolyq meńgerý talaby qoıylǵan. 20 jastan 30 jasqa deıingi jasty «jylqyshy jasy» dep atap, bul jastaǵy azamattarǵa el tanyp, jer tanyp, jylqynyń jıyrmaa qasıetin meńgerip, jeti qarańǵyda adaspaı jol tabatyn, qaýip qaterge jolyqqanda erlik kórsete alatyn, batyl da batyr bolý talaby qoıylady. Urpaqtardy jasyna qaraı talap qoıyp tárbıeleý tárbıeniń juǵymdylyǵyn arttyrady. Ar - namysty, ataq – dańqty jeke basy men óz múddesin joǵary qoıýdaı uly murat, asqaq arman ornatýyna tamasha negiz qalaıdy.
Bul tárbıe ul balalardyń jaýapkershilikke jáne qojaıyndyq sezimi bıeleı bastaıdy. Men otbasyna, balalar men analarǵa, el - jurtyna qamqorshy, qorǵan bolý sezimin joǵarylatady. Eseıgende aqyl - aıla, kúsh - qaırat jaqta aqaýsyz eseıip, týǵan jerge, Otanǵa, halyqqa mol úles qosý sanasyn joǵarylatady. Árqashan ózderin el aldynda er azamattyq bıikten kórsetýge tyrysatyn namysqoı, batyl, batyr, halyqshyl azamat bolyp shyǵady.
Genderlik saıasat jáne genderlik tárbıeniń mazmuny men máni júkteý