J. Aımaýytov Qartqoja romany
Qazaq ádebıeti 9 - synyp
Taqyryby: J. Aımaýytov «Qartqoja»
Sabaq negizdelgen oqý maqsaty (maqsattary): Tapsyrmalar boıynsha atqarýshy uǵymyn meńgerte otyryp tapsyrmalardy oryndaýda mashyqtandyrý jáne taqyryp uǵymyn, túrlerin ajyratýǵa daǵdylandyrý.
Bastalýy Bilý: «Qaıtalaý - oqý anasy»
J. Aımaýytov kim?
Avtordyń qandaı kólemdi shyǵarmalary bar?
Jazýshy, dramatýrg, aqyn, aýdarmashy, zertteýshi Júsipbek Aımaýytov Baıanaýyl aýdany, Qyzyltaý atyrabynda týǵan. Eń alǵash óleńin 13 jasynda jazady. 1914 jyly Pavlodar qalasyndaǵy oryssha - qazaqsha eki klasty mektepti bitirip, Semeıdegi oqytýshylar semınarıasyna túsedi, ony 1918 jyly aıaqtaıdy. 1913 jyly "Qazaq" gazetinde alǵashqy maqalasy basylady. Alǵash Abaıǵa eliktep qolyna qalam alady. Semınarıany bitirgen soń Oqý komısarıatynyń múshesi, "Qazaq tili", "Aq jol" gazetterinde ádebı qyzmetker, Shymkent pedagogıka tehnıkýmynda dırektor bolyp isteıdi. 1929 jyly repressıanyń alǵashqy zobalańyna iligip, 1931 jyly atylady. Ol az ǵana shyǵarmashylyq ǵumyrynda pedagogıka, psıhologıa, metodıka, tárbıe týraly zertteýler jazdy, ádebı syn salasyna aralasty, "Qartqoja", "Aqbilek", "Kúnikeıdiń jazyǵy" romandary men povesteri, taza drama sharttaryna saı san alýan pesalary, áńgimeleri - qazaq ádebıetinde artynda qalǵan mol murasy. Qazaq ádebıetinde realısik roman prınsıpterin, taza kórkem proza tásilderin alǵash meńgergen jazýshy - Júsipbek Aımaýytov.
Túsiný: J. Aımaýytovtyń “Qartqoja ”romany tuńǵysh ret 1926 jyly Qyzylorda qalasynda jeke kitap bolyp basylyp shyqty. Bul – qazaq kedeıiniń ómirin, onyń áleýmettik arpalystar kezeńindegi kúrdeli taǵdyryn epıkalyq úlgide kórkem beıneleýge arnalǵan qazaq ádebıetiniń alǵashqy eleýli shyǵarmasy. Onda qazaq aýylynyń revolúsıa aldyndaǵy jáne áleýmettik qaqtyǵystar kezindegi tirshiligi, azattyq jolyndaǵy kúresten keıingi jańasha umtylysy shynshyldyqpen beınelenedi. Ásirese jazýshy osy tartystar talqysynda qazaq kedeıiniń qoǵamdyq teńsizdik syrlaryn túsinýge jetip, áleýmettik ádiletsizdiktiń sebepterine oı jiberýin nanymdy sýretteıdi. Shyǵarmanyń negizgi keıipkerin de Júsipbek osy turǵydan kórsetedi. Bul avtordyń taptyq pozısıasynyń ótkirligin jáne ustamdylyǵyn tanytady. Shyǵarma tarıhtyń osyndaı bir kezeńdi, shytyrman oqıǵalarǵa toly tustaryndaǵy qazaq aýylynyń ómiriniń jalpy shyndyǵyn jumsartpaı, shynaıy, keń turǵyda sýretteı alýymen de baǵaly. 1916 jylǵy ult - azattyq qozǵalysynyń bastalýy men onyń 1917 jyly aqpan kóterilisine ulasýy, qazaqtardyń el ishindegi áleýmettik kúresterge aralasýy “Alashordanyń ’’qurylýy men aq áskerleriniń bólshevıkterge qarsy kúresi, Qazan tóńkerisi men azamat soǵysynyń jeńisti oqıǵalary roman sújetine jeli bop kiredi. Shyǵarma qaharmany Qartqoja da, onyń eli, jurty da osy oqıǵalar fonyndaǵy tartysta eseıip, esin jınap, ilgeri basady, bolashaqqa qaraıdy.
Ortasy
Qoldaný: 1 - bólim. Shyǵarma taqyryby: Áleýmettik teńsizdik, bilimge umtylý.
2 - bólim. Shyǵarma ıdeıasy: Revolúsıa tusyndaǵy qazaq qoǵamynyń shyndyǵyn bas keıipkerdiń ómir joly arqyly jan – jaqty beınelegen.
3 - bólim. Shyǵarmadaǵy negizgi keıipkerler: Qartqoja, Juman, Qartqojanyń ájesi, Dármen, Andreı, Qasen, Polıdýb.
4 - bólim. Shyǵarmadaǵy qosalky keıipkerler: Tuńǵyshbaı, jeńgesi, Kenjeqara, Shiderbaı, shákirt, bolys, Imaqan, Bátish, Gúlsim, qaryndas, óshetil, Babataı.
5 - bólim. Shyǵarma jazylǵan ádebı baǵyt: synshyl realızm; janry – proza.
6 – bólim. Bas keıipker beınesin mátinnen tabý.
”Sol kezde qojadan talaı bala oqıdy. Sol balalardyń ishinde bosaǵa jaqta – astynda bir japyraq taı teri, murnyn qos - qostan tartyp, qojasynyń aq sabaýyna qaraı túsip, shıge shanyshqan bir japyraq qaǵazyna úńilip, qunysyp. Bir bala otyratyn edi. Jasy 10 - 11 shamasy bolar ma eken, qalaı... Eki jeńi saýys, betiniń bir jaǵy satpaq, kóziniń bylshyǵy da jóndi tazarmaıdy. Sol balanyń qaq soqpen isi joq, momaqan, ańqaý, kozi bajyraıyp aýzyn ashyp, murny qońqıyp otyrgany Jasynda bolpıǵan, súıkimdi bir bala bolady ǵoı, tap sol bala osy edi. Qudaı ońdap, aty da túrine saı bola keter me? Qartqoja...”
7 - bólim. Shyǵarmadaǵy monologti tapkyzý.
“ Qartqoja qazaǵyn, elin súıedi. Baıyn, jaýyzyn emes, buqarasyn, kedeıin, jalshysyn, jerin, sýyn súıedi. Qazaq pen orys tóbelesip jatsa, orystiki zorlyq dep uqqysy keledi. Biraq orystan kórgen jaqsylyǵyn umytpaıdy, orysty da baýyr tutqysy keledi. Andreı, Polıdýbterge qazaqtyń neshe Jaıdarqandaryn qurban qylǵysy keledi. Qazaq ta orys ta Andreıdiń, meniń kórgenimdi kórse, kózi ashylsa, meniń júregimdeı baýyrmal júrekteri bolsa, zorlyq, qıanat, teńsizdik joǵalar edi – aý dep, bir mezet oılaıdy. ”
- Monolog qandaı jaǵdaıda aıtylǵan?
8 - bólim. Shyǵarmada sýretteletin salt – dástúr.
Pidıege otyrý (ólgen adamnyń kúnásin moınyna kóterý), ámeńgerlik salty, turmys - salt sýretteri, kúres, án salý.
9 - bólim. Shyǵarmadaǵy naqyl sózder.
“İzdeseń, tabasyń”
10 – bólim. Shyǵarmadaǵy kórkemdegish tásilder.
“Úı ishi” bólimi boıynsha:
Epıtet - az, nashar atanyń tuqymy, momyn adam, qońyr adam, birtoǵa jan.
Metafora (aýystyrý) – tórt - bes qarasyn, aldanyshy, azbenishi - oraza ashary; qýaty, qýanyshy - úsh – tórt qarǵasy;
Turaqty sóz tirkesi - qutty jerine qondyrdy; tuńǵyshynyń aıaǵyn shyrmady;
Sınekdoha (araqatynasyn ashý)- ár aýyldyń, ár úıdiń bir qazan buzary, bir bıi.
Ironıa (kekesin) – osy baıǵustyń.
Egizdeý( paralelızm)- zdeý barǵa qanaǵat, joqqa sabyr etetin bir beıýaz.
Sınonım sózder - jabyqsa, taryqsa; jyrtyq - tesigin; aman - eseninde; momyn, birtoǵa; qaraǵym, shyraǵym; urys - janjal;
Antonım sózder - jazy - qysy:
Kónergen sózder: bolys, aýylnaı, molda.
Esir Aıshýaquly atyndaǵy orta mektep
Muǵalimniń esimi: Ermanova Farıza
J. Aımaýytov Qartqoja romany júkteý
Taqyryby: J. Aımaýytov «Qartqoja»
Sabaq negizdelgen oqý maqsaty (maqsattary): Tapsyrmalar boıynsha atqarýshy uǵymyn meńgerte otyryp tapsyrmalardy oryndaýda mashyqtandyrý jáne taqyryp uǵymyn, túrlerin ajyratýǵa daǵdylandyrý.
Bastalýy Bilý: «Qaıtalaý - oqý anasy»
J. Aımaýytov kim?
Avtordyń qandaı kólemdi shyǵarmalary bar?
Jazýshy, dramatýrg, aqyn, aýdarmashy, zertteýshi Júsipbek Aımaýytov Baıanaýyl aýdany, Qyzyltaý atyrabynda týǵan. Eń alǵash óleńin 13 jasynda jazady. 1914 jyly Pavlodar qalasyndaǵy oryssha - qazaqsha eki klasty mektepti bitirip, Semeıdegi oqytýshylar semınarıasyna túsedi, ony 1918 jyly aıaqtaıdy. 1913 jyly "Qazaq" gazetinde alǵashqy maqalasy basylady. Alǵash Abaıǵa eliktep qolyna qalam alady. Semınarıany bitirgen soń Oqý komısarıatynyń múshesi, "Qazaq tili", "Aq jol" gazetterinde ádebı qyzmetker, Shymkent pedagogıka tehnıkýmynda dırektor bolyp isteıdi. 1929 jyly repressıanyń alǵashqy zobalańyna iligip, 1931 jyly atylady. Ol az ǵana shyǵarmashylyq ǵumyrynda pedagogıka, psıhologıa, metodıka, tárbıe týraly zertteýler jazdy, ádebı syn salasyna aralasty, "Qartqoja", "Aqbilek", "Kúnikeıdiń jazyǵy" romandary men povesteri, taza drama sharttaryna saı san alýan pesalary, áńgimeleri - qazaq ádebıetinde artynda qalǵan mol murasy. Qazaq ádebıetinde realısik roman prınsıpterin, taza kórkem proza tásilderin alǵash meńgergen jazýshy - Júsipbek Aımaýytov.
Túsiný: J. Aımaýytovtyń “Qartqoja ”romany tuńǵysh ret 1926 jyly Qyzylorda qalasynda jeke kitap bolyp basylyp shyqty. Bul – qazaq kedeıiniń ómirin, onyń áleýmettik arpalystar kezeńindegi kúrdeli taǵdyryn epıkalyq úlgide kórkem beıneleýge arnalǵan qazaq ádebıetiniń alǵashqy eleýli shyǵarmasy. Onda qazaq aýylynyń revolúsıa aldyndaǵy jáne áleýmettik qaqtyǵystar kezindegi tirshiligi, azattyq jolyndaǵy kúresten keıingi jańasha umtylysy shynshyldyqpen beınelenedi. Ásirese jazýshy osy tartystar talqysynda qazaq kedeıiniń qoǵamdyq teńsizdik syrlaryn túsinýge jetip, áleýmettik ádiletsizdiktiń sebepterine oı jiberýin nanymdy sýretteıdi. Shyǵarmanyń negizgi keıipkerin de Júsipbek osy turǵydan kórsetedi. Bul avtordyń taptyq pozısıasynyń ótkirligin jáne ustamdylyǵyn tanytady. Shyǵarma tarıhtyń osyndaı bir kezeńdi, shytyrman oqıǵalarǵa toly tustaryndaǵy qazaq aýylynyń ómiriniń jalpy shyndyǵyn jumsartpaı, shynaıy, keń turǵyda sýretteı alýymen de baǵaly. 1916 jylǵy ult - azattyq qozǵalysynyń bastalýy men onyń 1917 jyly aqpan kóterilisine ulasýy, qazaqtardyń el ishindegi áleýmettik kúresterge aralasýy “Alashordanyń ’’qurylýy men aq áskerleriniń bólshevıkterge qarsy kúresi, Qazan tóńkerisi men azamat soǵysynyń jeńisti oqıǵalary roman sújetine jeli bop kiredi. Shyǵarma qaharmany Qartqoja da, onyń eli, jurty da osy oqıǵalar fonyndaǵy tartysta eseıip, esin jınap, ilgeri basady, bolashaqqa qaraıdy.
Ortasy
Qoldaný: 1 - bólim. Shyǵarma taqyryby: Áleýmettik teńsizdik, bilimge umtylý.
2 - bólim. Shyǵarma ıdeıasy: Revolúsıa tusyndaǵy qazaq qoǵamynyń shyndyǵyn bas keıipkerdiń ómir joly arqyly jan – jaqty beınelegen.
3 - bólim. Shyǵarmadaǵy negizgi keıipkerler: Qartqoja, Juman, Qartqojanyń ájesi, Dármen, Andreı, Qasen, Polıdýb.
4 - bólim. Shyǵarmadaǵy qosalky keıipkerler: Tuńǵyshbaı, jeńgesi, Kenjeqara, Shiderbaı, shákirt, bolys, Imaqan, Bátish, Gúlsim, qaryndas, óshetil, Babataı.
5 - bólim. Shyǵarma jazylǵan ádebı baǵyt: synshyl realızm; janry – proza.
6 – bólim. Bas keıipker beınesin mátinnen tabý.
”Sol kezde qojadan talaı bala oqıdy. Sol balalardyń ishinde bosaǵa jaqta – astynda bir japyraq taı teri, murnyn qos - qostan tartyp, qojasynyń aq sabaýyna qaraı túsip, shıge shanyshqan bir japyraq qaǵazyna úńilip, qunysyp. Bir bala otyratyn edi. Jasy 10 - 11 shamasy bolar ma eken, qalaı... Eki jeńi saýys, betiniń bir jaǵy satpaq, kóziniń bylshyǵy da jóndi tazarmaıdy. Sol balanyń qaq soqpen isi joq, momaqan, ańqaý, kozi bajyraıyp aýzyn ashyp, murny qońqıyp otyrgany Jasynda bolpıǵan, súıkimdi bir bala bolady ǵoı, tap sol bala osy edi. Qudaı ońdap, aty da túrine saı bola keter me? Qartqoja...”
7 - bólim. Shyǵarmadaǵy monologti tapkyzý.
“ Qartqoja qazaǵyn, elin súıedi. Baıyn, jaýyzyn emes, buqarasyn, kedeıin, jalshysyn, jerin, sýyn súıedi. Qazaq pen orys tóbelesip jatsa, orystiki zorlyq dep uqqysy keledi. Biraq orystan kórgen jaqsylyǵyn umytpaıdy, orysty da baýyr tutqysy keledi. Andreı, Polıdýbterge qazaqtyń neshe Jaıdarqandaryn qurban qylǵysy keledi. Qazaq ta orys ta Andreıdiń, meniń kórgenimdi kórse, kózi ashylsa, meniń júregimdeı baýyrmal júrekteri bolsa, zorlyq, qıanat, teńsizdik joǵalar edi – aý dep, bir mezet oılaıdy. ”
- Monolog qandaı jaǵdaıda aıtylǵan?
8 - bólim. Shyǵarmada sýretteletin salt – dástúr.
Pidıege otyrý (ólgen adamnyń kúnásin moınyna kóterý), ámeńgerlik salty, turmys - salt sýretteri, kúres, án salý.
9 - bólim. Shyǵarmadaǵy naqyl sózder.
“İzdeseń, tabasyń”
10 – bólim. Shyǵarmadaǵy kórkemdegish tásilder.
“Úı ishi” bólimi boıynsha:
Epıtet - az, nashar atanyń tuqymy, momyn adam, qońyr adam, birtoǵa jan.
Metafora (aýystyrý) – tórt - bes qarasyn, aldanyshy, azbenishi - oraza ashary; qýaty, qýanyshy - úsh – tórt qarǵasy;
Turaqty sóz tirkesi - qutty jerine qondyrdy; tuńǵyshynyń aıaǵyn shyrmady;
Sınekdoha (araqatynasyn ashý)- ár aýyldyń, ár úıdiń bir qazan buzary, bir bıi.
Ironıa (kekesin) – osy baıǵustyń.
Egizdeý( paralelızm)- zdeý barǵa qanaǵat, joqqa sabyr etetin bir beıýaz.
Sınonım sózder - jabyqsa, taryqsa; jyrtyq - tesigin; aman - eseninde; momyn, birtoǵa; qaraǵym, shyraǵym; urys - janjal;
Antonım sózder - jazy - qysy:
Kónergen sózder: bolys, aýylnaı, molda.
Esir Aıshýaquly atyndaǵy orta mektep
Muǵalimniń esimi: Ermanova Farıza
J. Aımaýytov Qartqoja romany júkteý
You Might Also Like
