InfoHub Logo

Sabaq №15
Taqyryby: Jartyjyldyq baqylaý jumysy
Maqsaty:
Bilimdilik: Oqýshylardyń alǵan bilimderin tekserý.
Damytýshylyq: Oılaý, este saqtaý qabiletterin damytý.
Tárbıelik: Jaýapkershilikke tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: baqylaý sabaǵy.
Sabaqtyń ótý barysy:
1. Oqýshylardy uıymdastyrý.
2. Úıge berilgen tapsyrmany tekserý.
3. Ótken materıaldy qaıtalaý.
Test jumysy

Sabaq №16
Taqyryby: Syzyqtyq algorıtmderdi programmalaý, engizý jáne shyǵarý, menshikteý operatory.
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdiligi: Oqýshylardy syzyqtyq algorıtmniń komandalary jáne onyń qurylymyn túsindire otyryp, kompúterde esep shyǵarý kezeńderimen tanystyrý, praktıka júzinde qoldanýǵa úıretý;
Damytýshylyǵy: Oqýshylardy syzyqtyq algorıtmniń komandalarymen jáne qurylymmen tanystyra otyryp, algorıtm qurý daǵdylaryn qalyptastyrý, logıkalyq oı - óristerin damytý;
Tárbıelik: Oqýshylardy uqyptylyqqa, jınaqylyqqa adamgershilikke tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: aralas sabaq
Sabaqtyń barysy:

1. Uıymdastyrý
2. Ótken materıaldy qaıtalaý
3. Jańa sabaqty túsindirý
4. Sabaqty bekitý
5. Úıge tapsyrma

İİ. Ótken materıaldy qaıtalaý suraqtary
• Algorıtmdi órnekteý, jazý tásilderi degenimiz ne?
• Algorıtmderi grafıktik túrde keskindeý erekshel3kteri qandaı?
• Blok - sqema degenimiz ne?
• Negizgi bloktarǵa jáne kómekshi bloktarǵa neler jatady?
• Algorıtmdik til, programmalaý tili degenimiz ne?

İİİ. Jańa sabaq.
Syzyqtyq algorıtmniń BASIC tilindegi jazylýy. Menshikteý operatory
Syzyqtyq algorıtm birneshe menshikteý operatorynan turady. Mundaı algorıtmdi BASIC tilinde jazýdyń eshqandaı qıyndyǵy joq. Tek órnekterdiń BASIC tilinde qabyldanǵan jazylý tártibin saqtasaq jetkilikti. Mundaı operatorlar bir qatarǵa ornalasa alady. Bul jaǵdaıda olar “:” qos núkte arqyly ajyratylyp jazylady. Algorıtmdik tilde “;” núkteli útir arqyly ajyratylyp jazylady.

Mysaly,
alg trapesıa aýdany (naq a, b, h, s)
berilgeni a, b, h
kerek s
basy
s: =(a+b) /(2*h)
sońy
sońy csońy
basy
S=(A+B)/(2*H)
S
A, B, H
Bul algorıtm BASIC tilinde bylaısha jazylady:

10 REM Trapesıa aýdany
20 INPUT A!, B!, H!
30 LET S = (A+B) / (2*H)
40 PRINT “Trapesıanyń aýdany S = ”; S
50 END
BASIC tiliniń operatorlaryn myna tómendegideı múmkindikterge ıe toptarǵa jikteýge bolady.

• mánderdi esepteıdi jáne olardy aınymalylarǵa menshikteıdi;
• ınformasıany endiredi jáne nátıjeler men habarlardy baspaǵa shyǵarady;
• esepteýlerdiń oryndalýyn basqarady;

Kompúterde programmanyń oryndalýy kezinde aınymaly shama ár túrli mánder qabyldaýy múmkin. Derbes jaǵdaıda esepteletin arıfmetıkalyq órnektiń máni menshikteý operatory arqyly aınymaly shamaǵa menshikteledi.

BASIC tilinde bul amal “ =” tańbasymen belgilenedi. Menshikteý belgisiniń sol jaǵyna aınymalynyń aty, al oń jaǵyna arıfmetıkalyq órnek jazylady. Bul amaldy oryndaıtyn arnaıy menshikteý operatory bar.
Operatordyń jazylý pishimi: k LET v = e
Munda k - qatar nómiri; LET - operatordyń aty; v - aınymalynyń aty; e - arıfmetıkalyq órnek (jeke jaǵdaıda sandyq nemese lıterlik turaqty nemese sandyq jáne lıterlik aınymaly bolýy múmkin).

Menshikteý operatorynyń oryndalýyn eki kezeńge bólýge bolady:

• e órneginiń máni esepteledi;
• e órneginiń esepteletin máni v aınymalysyna menshikteledi, ıaǵnı v aınymalysyna bólingen jady uıashyǵyna jiberiledi.
Eger e sandyq turaqty nemese aınymaly bolsa, onda birinshi kezeń oryndalmaıdy.

Mysal keltireıik:
LET X%=1 - bútin aınymaly H - ke 1 sany menshikteled;
7. LET A=27, 4 - naqty aınymaly A - ǵa 27, 4 sany menshikteled;
8. LET A$ = «Mektep» - sımvoldyq (mátindik) aınymaly A$- ǵa lıterlik turaqty «Mektep» sózi menshikteledi.

Al myna mysaldardy joǵaryda atalǵan birinshi kezeń oryndalady:

• LET H=A* SIN(T)- naqty aınymaly h - ke a Sin t órneginiń eseptelgen máni menshikteledi.
• LET C$=A$+B$ - sımvoldyq aınymaly C$- ǵa sımvoldyq aınymalylar A$ men B$- nyń aǵymdaǵy mánderiniń qosylýynan paıda bolǵan nátıje menshikteledi.

Osylaısha LET operatorynyń oryndalar aldynda "=" menshikteý tańbasynyń oń jaǵyndaǵy órnektegi barlyq aınymalylardyń mánderi, basqasha aıtqanda e órnegi anyqtalǵan (eseptelgen) bolýy tıis. Myna tómendegi programmada 10, 20, 30 – qatarlardaǵy operatorlar oryndalǵanda birinshi kezeń oryndalmaıdy, al 40, 50 - qatarlardaǵy operatorlar oryndalǵanda birinshi kezeń oryndalady.

10 LET A=5
20 LET B=3
30 LET C=- 2
40 LET D=B^2 - 4*A*C
50 LET K= «Dıskrımınantty esepteý»
60 PRINT"D=; K=; K

BASIC tilindegi "=" menshikteý tańbasy men kádimgi matematıkadaǵy teńdik tańbasynyń arasynda úlken aıyrmashylyq bar. Mysaly, matematıkalyq jazýda myna H=X+1 órnegi durys emes, al BASIC tilindegi 30 LET H=X+1 jazylýy durys jáne mynadaı maǵyna beredi:

• jadtyń H atty uıasynan aınymalynyń máni alynady;
• bul alynǵan mán birimen qosylady da H+1 - ge jańa mán jasalady;
• osy paıda bolǵan H+1 máni H atty jady uıasyna ondaǵy alǵashqy mándi óshirip ózi ornalasady.
Mysaly,

10 LET X=5
20 LET X=4
30 LET X=X+Y
programma úzindisindegi 30 - qatardaǵy LET operatory oryndalǵanda H aınymalysy 9 - sanyn menshikteıdi ıaǵnı jadtyń H aty uıasynda alǵashqy 5sanynyń ornyna 99sany paıda bolady.

BASIC tiliniń kóptegen túrlerinde operatordyń orny LET sózin qaldyryp ketýge de bolady. Mysaly, joǵaryda keltirilgen programma úzindisi bylaı jazylady.
10 LET X=5
20 LET X=4
30 LET X=X+Y
Informasıany engizý jáne baspaǵa shyǵarý operatorlary
Kompúterde qandaı da bir derekterdi óńdeý úshin, ol derekter aldyn - ala kompúterdiń jadyna endirilip qoıylýy tıis. Kompúterge derekterdi syrtqy qurylǵylardan da engizýge bolady. Bul derekter ınformasıanyń syrtqy tasymaldaýshylarynda mysaly, magnıttik dıskide saqtalady. Syrtqy tasymaldaýshylardan derekterdi qajet bolǵanda kompúterge engizý úshin, programmaǵa arnaıy endirý operatorlaryn qosady.

Mundaı operatorlar birneshe bolýy múmkin jáne olar programmanyń kez kelgen jerinde ornalasa alady.

BASIC tili kompútermen dıalog rejıminde jumys isteýge múmkindik beretin óte qolaıly til. Munda barlyq derekter kompúterge endirý qurylǵysynan kelip túsedi. Bul jaǵdaıda derektiń árbir qatary pernetaqta arqyly terilip, ekranda kórinedi. Kelesi qatardy terý úshin, pernetaqtadaǵy (EP) pernesin basý kerek.

Basqarý qurylǵysynyń kómegimen paıdalanýshy programmany túzetedi, programmanyń oryndalýyn basqarady. Ekranǵa nemese baspaǵa shyǵarý qurylǵysyna nátıjeler shyǵarylady. Olar sandar, kesteler, grafıkter, sýretter nemese mátinder bolýy múmkin,

Engizý operatory

Engizý qurylǵysynan derekterdi engizý úshin, INPUT (engizý) operatory qoldanylady.
Operatordyń jazylý pishimi: k INPUT r1, r2,..., rp
Munda k - qatar nómiri; INPUT – operatordyń aty; r1, r2,..., rp – útirmen ajyratylyp jazylǵan aınymalylar tizimi.
Bul operator bylaısha oryndalady. Programmany oryndaý barysynda, kompúter INPUT operatoryn kezdestire sala, ekranǵa suraq belgisin shyǵarady. Kompúter óz jumysyn ýaqytsha úzedi, osy úzilis kezinde paıdalanýshy pernetaqtadan aınymalynyń mánderin útirlermen ajyrata otyryp, terip shyǵady da, pernesin basady. Sonda endirilgen mánderdiń ishindegi birinshi mán, endirý operatorynyń tizimindegi birinshi aınymalyǵa, ekinshi mán tizimdegi ekinshi aınymalyǵa t. s. s. menshiktelgen bolady. Biraq engizilgen mánderdi pernetaqtadan tergen kezde, olardyń sany jáne tıpi aınymalylar tiziminde kórsetilgen aınymalylardyń sany men tıpine dál kelýin qadaǵalaý kerek. Eger olardy artyǵymen terseńiz, onda artyq sandar esepke alynbaıdy.

Al eger endirilgen mánderdiń sany jetkiliksiz bolsa, onda kompúter taǵy da suraq belgisin shyǵaryp, jetkiliksiz mánderdiń engizilýin kútedi.

Barlyq derekter durys jáne túgelimen endirilip bolǵanan keıin, kompúter INPUT operatorynan keıingi kelesi operatory oryndaýǵa kóshedi. Mysaly, programmanyń oryndalýynyń belgili bir kezinde kompúter jadyna mynadaı mánderdi engizý kerek bolsyn: 1. 2,- 0. 004, 2 - shi, mektep jáne de bul mánder H, Ú, Z$ K$ aınymalylaryna menshiktelsin. Osy atalǵan áreketterdiń oryndalýy úshin myna tómendegi programma úzindisi jumysqa qosylsyn:
100 INPUT X, Y, Z$, K$
120 LET A=X+Y
125 LET V=K+Z
Kompúter osy programmanyń 100 - qataryndaǵy INPUT operatoryn kezdestirgennen keıin, ekranǵa suraq belgisin shyǵarady da, paıdalanýshy pernetaqtadan tıisti mánderdi engizgenshe kútip tutady. Paıdalanýshy joǵarǵyda aıtylǵan? 1. 5,- 0. 4 E - 2, "2 - shi", "mektep" mánderin terip, pernesin basady, osydan keıin H, Ú, Z$, K$ aınymalylaryna osy mánder menshikteledi.

Baspaǵa shyǵarý operatory
Kompúterdiń operatıvtik jadynan, derekterdi magnıttik dıskilerge, baspaǵa shyǵarý qurylǵylaryna jáne ekranǵa shyǵarýǵa bolady. Derekterdi baspaǵa shyǵarý úshin PRINT operatory qoldanylady.
Operatordyń jazylý pishimi:
k PRINT
Munda k - qatar nómiri; PRINT operatordyń aty; - birinen - biri útirmen nemese núkteli útirmen ajyratylyp shyǵarylatyn elementterdiń tizimi.

Baspaǵa shyǵarylatyn elementterge mynalardy jatqyzýǵa bolady:
• sandar;
• aınymalylar;
• órnekter;
• mátinder;
• TAV(H) fýnksıasy.

PRINT operatory bylaı oryndalady. Eger qandaı da bir sandardy baspaǵa

shyǵarý kerek bolsa, onda olardy jaı ǵana shyǵarylatyn tizimge qosyp qoıý kerek. Tizimge aınymalylardyń da attaryn kórsetýge bolady. Aıtarlyq, myna PRINT 24, H, A, 5 operatoryn oryndaý kezinde H jáne A aınymalylardyń 7 jáne 8 mánderine ıe bolsyn. Sonda PRINT operatory oryndalǵannan keıin, ekranǵa 24, 7,- 8, 5 sandary shyǵady. Shyǵarylǵan tizimde órnekter men fýnksıalar da kezdesýi múmkin. Bul jaǵdaıda aldymen olardyń mánderi esepteledi, odan keıin sol mánder ekranǵa shyǵady.

Úıge tapsyrma. 3. 2 - taqyryp, 3 - 7 suraqtarǵa jaýap jazý.

Tolyq nusqasyn qaraý