InfoHub Logo

Búgin jaýapkershilik týraly sóıleseıik. Jaýapkershilik jetistikke jetý jolyndaǵy eń qajetti elementterdiń biri. Ol kez-kelgen ómirlik salada, kez-kelgen alǵa qoıylǵan maqsatqa qol jetkizerde aýadaı qajet.

«Eger nátıje qajet bolsa — oǵan ózińiz talpynyp, qol jetkizińiz. Óz ómirińizge jaýapkershilikti alý — dittegen maqsatqa qol jetkizý úshin bárine de daıyn bolý degendi bildiredi»

Stıv Pavlına

Al shyn máninde kópshilik qaýym qalaı áreket etedi? Jer betindegi adamdardyń basym bóligi belgili bir jaǵdaılarda ózin qalaı ustaıdy? Mysal retinde keńinen taralǵan jaǵdaıdy qarastyryp kóreıik: Óndiris. Basshy qolastyndaǵylarǵa qandaı da bir jumysty tapsyrdy delik. Ony orandaý kezinde bir keleńsiz jaǵdaı oryn aldy. Mysaly, elektrıkter toq symdaryn aýystyrý úshin jumys obektisine shyqty. Jumys kezinde eski syzbalar boıynsha symdardy tartýǵa bolmaıtyny anyqtaldy. Eger eski syzbamen jumys istese, toq symy eki metrdeı jetpeıdi. Osy oraıda eki nusqany qarastyramyz: birinshisi, jumysshylar basshylyqqa habarlasyp, ary qaraı ne isteıtinin suraıdy. Ekinshi nusqada da habarlasady, biraq, jetpeı qalǵan eki metrdiń aqshasyn qaıtarýdy nemese máseleni sheshýdiń basqa joldaryn qarastyrýdy usynady. Eki nusqanyń aıyrmashylyǵyn baıqaǵan shyǵarsyz? Birinshi nusqada jumysshylardyń árketi ózderinen jaýapkershilikti birden alyp tastaýǵa baǵyttalǵan. Al ekinshisinde, tolyq bolmasa da, máseleni sheshý úshin jumysshylar ózderine jaýapershiliktiń bir bóligin alyp tur. Iá, birinshi nusqadaǵy adamdardyń kóńili jáı, sebebi jaýapkershilik olarda emes. Biraq, eshteńe utpaıdy da. Budan olar qandaı ómirlik tájirıbe ala alady? Jaýaby anyq — ESHQANDAI. Al ómir damý barysynda bir orynda turmaıtynyn eskersek, bundaı adamdar óziniń damý jolynda keri baǵytta qozǵalady, ıaǵnı degradasıaǵa ushyraıdy. Mine, «biz nege jaman ómir súremiz?» degen suraqtyń jaýady osy jerde.

Taǵy bir mańyzdy qyry: jaýapkershilikten qashatyn adamdar, osy qylyǵymen basqalarǵa jeke basynyń damýynda joǵary satylarǵa kóterilýine múmkindik beredi. Iaǵnı olardan keri qalady.

Joǵaryda kórsetilgen mysal jaýapkershiligi bar adamdar men jaýapkershilikten bultaratyndardyń arasyndaǵy aıqyn aıyrmashylyqty ańǵartady. Shyn mánisinde jaýapkershilik túsiniginiń tamyry tym tereńde jatyr. Máselen, kelisim-shartqa qol qoıý úshin satý bóliminiń menedjeri kezdesýge bara jatyr derlik. Jolda kepteliske tap bolyp, kezdesý keıinge shegerildi. Árıne, bul jaǵdaıda kezdesý ótpegeni úshin keptelisti kinálaıdy. Saraptap kóreıikshi: adamdar ózine táýeldi bolmaıtyn jaǵdaılarǵa kiná artady. Iaǵnı keıinge qaldyrylǵan kezdesý úshin jaýapkershilikti ózinen alyp tastap, jaǵdaılarǵa silteıdi. Al eger ol keptelistin bolýy múmkin ekenin oılasa, erterek jolǵa shyǵar edi. Mine osyndaı qyzmetkerler «jaýapkershiligi joq» degen sıpatqa ıe bolady.

Orystyń ataqty ınjener-konstrýktory, praktıkalyq kosmonavtıkanyń negizin qalaýshy S.P. Korolóv bylaı degen eken:

«İstegisi keletin adam — múmkindik, al istegisi kelmeıtin — syltaý izdeıdi».

Jaǵymsyz jaǵdaılardy syltaý etip aryzdanatyn adamdar jıi kezdesedi, sol máselelerdi sheshetin shynaıy nusqalardy usynǵanda, nusqalardy jaramsyz etetin syltaý oılap tabady. Qysqasha aıtqanda eshteńesin qurban etpeı maqsattaryna qol jetkizgisi keledi. Al ol múmkin emes. Kez-kelgen maqsatqa qol jetkizý úshin, belgili bir kólemde qurbandyqqa barýyń kerek (másele tek aqshada emes). Al eger syltaý tabylyp jatsa, demek jaýapkershilik ózgege júkteldi: jaǵdaı nemese aınalasyndaǵylarǵa, biraq ózine emes. Ondaı adamdar keńes alý úshin kelgendeı bolady, biraq negizinde olar aıanysh kútedi, jaýapkershiligin syltaýǵa artqysy keledi. Mynadaı jaǵdaılar da kezesip jatady: keı adamdar máseleni sheshý barysynda o bastan-aq ózinen emes, ózgelerge baılanysty sheshiletin joldaryn qarastyrý kúıine túsip alady. 

Másele shynynda ózgeden bolsa «Men jaýapkershilikti óz moınyma qalaı alamyn? Basqalardyń qateligi úshin jaýap berýim kerek pe?» — degen suraqtar týyndap jatady. Árıne joq, jaı ǵana ózińdegi jaýapkershilik sezimińdi oıatý kerek, bar bolǵany sol. Júregińdegi jaýapkershilikti sezin. Jaýapkershilikti tek óziń úshin ǵana emes, jaqyndaryń, áriptesteriń úshin de alýǵa bolady. Eger jaýapkershilik sezimi shynaıy bolsa, ol tipti jahandyq máseleler bolsa da, ony sheshýge jol tabylatyny anyq. Arhımed vanada shomylyp jatyp ne úshin "Evrıka" dep aıǵaı saldy? Kólemdi ólsheýdi oılap tabýdan buryn ol talaı ret vanaǵa túsken joq pa? Bári de ońaı. Oǵan bul tapsyrmany patshanyń ózi bergendiktent Arhımed bul tapsyrmany oryndaýǵa bar jaýapkershilikpen kirisken. Sonymen qatar, onyń ǵalym retindegi bedeli synǵa alynatynyn bildi. Mine osy jaýapkershilik sezimi onyń máseleniń durys sheshimin taýyp, zeıinin durys baǵalaı alýy úshin túpki sanasyn qoldanysqa qosty.

Qorytyndylaıyq:

1. Jaýapkershiliktiń bolmaýy ómirdiń barlyq salalarynda quldyraýǵa alyp keledi:

    - Jaýapkershilik seziminiń bolmaýy — adamdardyń basym bóliginiń jetistikke jetpeýiniń jáne jete almaıtyndyǵynyń eń mańyzdy sebepteriniń biri;

2. Jaýapkershiliksizdiktiń belgileri:

    - qıyndyqqa aryzdana berý;

    - beıqarekettiń sebebin izdeý, aqtalý;

    - aınalasyndaǵylardy nemese jaǵdaıdy kinálaý;

    - ózgeniń aıaýshylyǵyn kútý;

    - ózin qurban etip kórsetý;

    - máselelerdiń sheshimi ózine baılanysty bolǵan joldardan qashqaqtaý;

    - maqsatyna jetý jolynda qandaı da bir qurbandyqqa (qadam, is, áreket) barýdy qalamaý;

3. Máselelerdiń sheshimin tabý úshin mindetti túrde ózińdegi jaýapkershilik sezimińdi oıatý kerek;

4. Jaýapkershilik belgili bir qurbandyq (qadam, is, áreket) jasaýǵa daıyn bolýdy bildiredi;

5. Jaýapkershilik sezimi máseleni sheshýge kómektesetin, kez-kelgen aqparatqa zeıinińdi baǵyttap, baǵdar beretin túpi sanany qoldanysqa qosady.

---