InfoHub Logo

Berdende aınala sanaǵanda úsh-aq tuıaq bar: jaýyr qara at, muqyl sıyr, qyzyl buzaý. Asharshylyq, juttan beri osy úsh malynyń sany artqan da emes, kemigen de emes.

Qatyny Kákish ashýyna mingende Berdendi keıde búrip alady:

— Jurttyń bir maly ekeý bolyp, ilgeri basyp barady. Asharshylyq jyly Dáýqaranyń adal qarasy qalmap edi, osy kúni 10 shaqty mal qylyp aldy. Seniń berekeń joq, yrysyń joq — dep kúıdiredi.

Kákishtiń ashýly sózine Berdenniń qulaǵy úırenip bolǵandyqtan elemeıin dese de, adal qarasy joq adamdardyń jyldan jylǵa mal sanyn arttyryp bara jatqandyǵy esine túskende Berden oılanady:

"— Apyrmaý, solar qalaı ósiredi eken? Men retin keltire almaı qoıdym: azǵana astyq ishýden artylmaıdy. Jalǵyz sıyrdyń buzaýy jyl saıyn jumsalýmen keledi — bir jylǵysyn balamnyń qaınyna qalyń malǵa berdim, keler jylǵysyn qatynnyń tórkinine azaǵa saldym, byltyrǵy buzaýyn qudaǵa soıyp bergen toqtynyń tóleýine berdim. Osynyń ishinde orynsyz jumsaǵan jerim bar ma? Jarlymyn dep jegjat adamdarmen alys-beris qylmaı qalaı turasyń? Jyl táýliginde keletin qudaǵa toqty soımaı neǵyp shydarsyń?!.." Berdenniń oıy qyzyl buzaýǵa kelip toqyrady. Qyzyl buzaý — urǵashy. Qyzyl buzaý qolda tursa, birer jyldan soń buzaýlaıdy. Sıyr bolady. Sıyrdyń sany ekeýge tolady. Eki sıyr buzaýlasa, jylyna eki tól qosyp otyrsa, Berden ilgerilemegende, kim ilgerileıdi?!..

Berden qýanǵan nemedeı Kákishke kúlimsireı qarady:

— Qatyn, seniń degeniń de bolsyn. Qyzyl buzaýdy jumsamaıyq. Buzaýlasyn, sıyr qylarsyń,— dedi.

Kákish baıynyń betine ajyraıyp qarady da, úndemedi, ishi eljirep sene qoımaǵandaı pishin kórsetti.

* * *

Muqymnyń úıi ala sıyryn soǵymǵa soıyp jatyr degen soń, Berden taıaǵyn artyna kese kóldeneń ustap, aıańdap sonda bardy. Esik aldyndaǵy jalańǵa qamysty tósep jiberip, Muqym men Esen ala sıyrdy aqtarlap jatyr eken. Muqymnyń qatyny men taǵy bir áıel ishek-qaryn arshyp jatyr.

— Ýa, soǵym shúıgin bolsyn!

Muqym:

— Aıtsyn! — dedi.

Muqymnyń qatyny jaratpaǵan pishin kórsetip:

— Soǵymyńdy daıyndap jatyrmyz, — dedi.

— Ábden bolady. Bizdeı eti joqtardy asyramasańdar, senderdiń baılyqtaryńnan kóretinimiz ne?!

— Ábden, bereıin dep jatyr edim... Qıt etse baı degendi shyǵaryp alypty. Seniń malyńdy biz tartyp aldyq pa? Baı bolsaq, tıisti nalogimizdi tartyp otyrmyz. Eshkimge jalpańdap qaranar jaıymyz joq... Ótken jyly ylǵı qara taıaqty toıdyram dep jazǵa bir túıir súr shyǵara alǵanym joq. Bizdeı soǵym soıǵan Byrqyldaqtyń úıi bir sóre súrdi Eginkóldiń basyna alyp bardy...

Báıbisheniń mineziniń teristigi burynnan da málim ǵoı, áıtse de, Berdenniń óńmeninen ótip ketti. Soǵymsyz otyrsa da Berden bul úıge telmirip kórgen joq edi. Et berse, báıbishe aıap bermeıtin. Muqymnyń úıiniń bar tigini Berdenniń moınynda, aqysyz-pulsyz tigip berip, bútindep otyrady. Sóıtip otyryp-aq, báıbisheniń aıtyp otyrǵany mynaý!

Berden turyp júre berdi. "Qýyrdyq je" dep Muqym da qatyny da aıta almady.

* * *

— Qatyn, qyzyl buzaýdy soıaıyq.

— Ne deıdi, sorly-aý, "sıyr qylamyn, buzaýlatasyń" degeniń qaıda?

— Úırengen kedeılik qoı, jalǵyz sıyr da jarar. Muqymnyń úıine eregiskende ózim soǵym soıam. Salmalap iship otyryp qystaı tigin tiksem, jazǵa sheıin bir buzaýdy qaıtsem de tabarmyn.

— Baıǵus-aı, tigin tigip mal tapsań, artyq bolar deısiń be? Qysqa jeterlik astyǵyń bar. Bórtpege jeterlik tary-talqanyń bar. Et jemegennen ólmespiz ǵoı...

Qatyn tilin alatyn Berden be, qara pyshaǵyn qaırap alyp, qyzyl buzaýdy albardan jetektep shyǵyp, tórt aıaǵyn baılady. Qara pyshaqpen tamaǵynan oryp jibergende, qatyny ózin baýyzdaǵannan jaman yshqynyp, jylamsyrap úıge kirip ketti...

Berdenniń oıy júzege shyqpady, qyzyl buzaýdyń da ózine laıyq qonaǵy boldy. Bir aıǵa jetpeı eti bitti. Etke dándegen Berden burynǵy sertin buzyp, Muqymnyń úıiniń tiginin tikti. Muqymnyń úıiniń etinen jedi.

Jazǵyturym muqyl sıyr kóteremge shaldyǵyp, sýat basyna barǵan jerde qulap óldi. Berden sıyrsyz qaldy. Qyzyl buzaýdy qatadan soıǵanyn endi sezdi. Qatynynyń jylap otyryp aıtqan sózi saı-súıegin bosata bastady:

— Qatyn, meniki qata eken. Endi sıyr bitse, buzaýyn jumsamasqa ant isheıin. Et úshin tigin tigýdi qoıyp, álimnen kelse, mal tabýǵa kiriseıin. Muqymnyń ońdyrmaıtynyna endi kózim jetti,— dedi.

---