Jerdiń paıda bolýy, pishini, ólshemi, qozǵalysy
Jaratylystaný 5 synyp
Sabaqtyń taqyryby: Jerdiń paıda bolýy, pishini, ólshemi, qozǵalysy
Sabaqtyń maqsaty: Jerdiń paıda bolýy men qozǵalystary týraly oqýshylarǵa tolyǵyraq málimet berip túsindirý.
Damytýshylyǵy: Óz betinshe izdenispen shyǵarmashylyq turǵyda jumys isteýge daǵdylandyrý. Óz oılaryn erkin de saýatty, naqty jetkizý qabiletterin arttyrý.
Bilimdilik: Oqýshylarǵa jerdiń pishini, ólshemderi, qalaı paıda bolǵandyǵy jóninde túsindirý.
Tárbıelik: Jan-jaqtylyqqa, izdenimpazdyqqa baýlý, tyńdaı jáne sóıleı bilý mádenıetin arttyrý.
Sabaqtyń túri: Jańa sabaq.
Sabaqtyń ádisi: Suraq - jaýap, áńgime - dáris
Sabaqtyń kórnekiligi: karta, atlas, taratpa qaǵaz
Sabaqtyń barysy:
I. Uıymdastyrý
II. Úı tapsyrmasyn suraý
III. Jańa sabaq
IV. Bekitý
V. Úıge tapsyrma
VI. Baǵalaý
İ. Uıymdastyrý bólimi
Sálemdesý, oqýshylardy túgendep sabaqqa daıyndyǵyn tekserý.
II. Úı tapsyrmasyn suraý
III. Jańa sabaq
Jer — Kún júıesindegi Kúnnen ári qaraı sanaǵanda úshinshi ǵalamshar adamzattyń tirshilik etetin besigi. Jer elıpstik (dóńgelekke jýyq) orbıta boıymen 29, 765 km/s jyldamdyqpen 149, 6 mln. km ortasha qashyqtyqta 365, 24 ortasha kún táýligi ishinde Kúndi bir ret aınalyp shyǵady. Onyń tabıǵı serigi – Aı. Aı Jerdi 384000 km ortasha qashyqtyqta aınalady. Jer osiniń eklıptıka jazyqtyǵyna kólbeýligi 66°33´22˝, onyń óz osinen aınalý perıody 23 saǵ 56 mın 4, 1 s. Jerdiń óz osinen aınalýy sebebinen Jerde kún men tún aýyssa, al onyń osiniń orbıta jazyqtyǵyna kólbeýligi men Kúndi aınalýy saldarynan Jerde jyl mezgilderi ózgerip otyrady. Jerdiń jasy shamamen 4, 5 mlrd. jyl dep esepteledi. Jer Kúndi aınalyp júrgen 9 planetanyń ishinde mólsheri men massasy boıynsha 5 orynda. Jerdiń massasy 5, 975•1021 t, ortasha tyǵyzdyǵy 5, 517 g/sm ³, kólemi 1, 083 mlrd. km ³, aýdany 510, 2 mln. km ³, syrtqy pishini 3 osti elıpsoıdqa (sferoıdqa) jaqyn. Osy kúngi kosmogonıalyq túsinik boıynsha Jer osydan 4, 5 mlrd. jyl buryn Kún aınalasyndaǵy keńistikte shashyraǵan gaz - tozań zattan, planetalar tartylys kúshiniń áserinen paıda bolǵan. Qatty materıa kesekteriniń soqtyǵysyp, jabysýynan planetalar ulǵaıa bergen. Gaz - tozań zat iriktelip, olardyń jeńil elementteri Kún sáýlesiniń qysymymen onan árirek, al birshama aýyrlary Kúnge jaqyn ornalasqan. Jer quramyna Kún júıesinde kezdesetin barlyq hımıalyq elementter enedi. Zattyń planeta sentrine tartylýy jáne onyń ós boıymen aınalýy saldarynan Jer elıpsoıdty pishinge kelgen. Ǵylymı derekter boıynsha Kún júıesine jatatyn Jer ǵalamshary budan 4, 5 — 5 mlrd. jyl buryn gazdy - shańdy tumannan paıda bolǵan. Ǵalamsharǵa energıa aǵysy bir qalypty túspese tirshiliktiń paıda bolýy men damýy múmkin emes. Óıtkeni tiri aǵzalardyń tirshiligi belgili bir temperatýralyq jaǵdaıda ǵana júrip otyrady. Qoryta aıtqanda, Jer ǵalamsharynda tirshiliktiń paıda bolýynyń alǵysharttaryna — ǵalamshardyń qajetti mólsheri, energıa jáne belgili temperatýralyq jaǵdaılar jatady.
Qorytyndylaý
IV. Jańa sabaqty bekitý
1. Jerdiń shar tárizdi ekendigin anyqtaǵan?
2. Jerdiń kishireıtilgen modeli?
3. Ekvator jer sharyn...... bóledi, joǵarǵy bóligi....., tómengi bóligi...... dep atalady.?
V. Qorytyndylaý, baǵalaý.
Vİ. Úıge tapsyrma berý.
Úıge: Jerdiń paıda bolýy, pishini, ólshemi, qozǵalysy
Sabaqtyń taqyryby: Jerdiń paıda bolýy, pishini, ólshemi, qozǵalysy
Sabaqtyń maqsaty: Jerdiń paıda bolýy men qozǵalystary týraly oqýshylarǵa tolyǵyraq málimet berip túsindirý.
Damytýshylyǵy: Óz betinshe izdenispen shyǵarmashylyq turǵyda jumys isteýge daǵdylandyrý. Óz oılaryn erkin de saýatty, naqty jetkizý qabiletterin arttyrý.
Bilimdilik: Oqýshylarǵa jerdiń pishini, ólshemderi, qalaı paıda bolǵandyǵy jóninde túsindirý.
Tárbıelik: Jan-jaqtylyqqa, izdenimpazdyqqa baýlý, tyńdaı jáne sóıleı bilý mádenıetin arttyrý.
Sabaqtyń túri: Jańa sabaq.
Sabaqtyń ádisi: Suraq - jaýap, áńgime - dáris
Sabaqtyń kórnekiligi: karta, atlas, taratpa qaǵaz
Sabaqtyń barysy:
I. Uıymdastyrý
II. Úı tapsyrmasyn suraý
III. Jańa sabaq
IV. Bekitý
V. Úıge tapsyrma
VI. Baǵalaý
İ. Uıymdastyrý bólimi
Sálemdesý, oqýshylardy túgendep sabaqqa daıyndyǵyn tekserý.
II. Úı tapsyrmasyn suraý
III. Jańa sabaq
Jer — Kún júıesindegi Kúnnen ári qaraı sanaǵanda úshinshi ǵalamshar adamzattyń tirshilik etetin besigi. Jer elıpstik (dóńgelekke jýyq) orbıta boıymen 29, 765 km/s jyldamdyqpen 149, 6 mln. km ortasha qashyqtyqta 365, 24 ortasha kún táýligi ishinde Kúndi bir ret aınalyp shyǵady. Onyń tabıǵı serigi – Aı. Aı Jerdi 384000 km ortasha qashyqtyqta aınalady. Jer osiniń eklıptıka jazyqtyǵyna kólbeýligi 66°33´22˝, onyń óz osinen aınalý perıody 23 saǵ 56 mın 4, 1 s. Jerdiń óz osinen aınalýy sebebinen Jerde kún men tún aýyssa, al onyń osiniń orbıta jazyqtyǵyna kólbeýligi men Kúndi aınalýy saldarynan Jerde jyl mezgilderi ózgerip otyrady. Jerdiń jasy shamamen 4, 5 mlrd. jyl dep esepteledi. Jer Kúndi aınalyp júrgen 9 planetanyń ishinde mólsheri men massasy boıynsha 5 orynda. Jerdiń massasy 5, 975•1021 t, ortasha tyǵyzdyǵy 5, 517 g/sm ³, kólemi 1, 083 mlrd. km ³, aýdany 510, 2 mln. km ³, syrtqy pishini 3 osti elıpsoıdqa (sferoıdqa) jaqyn. Osy kúngi kosmogonıalyq túsinik boıynsha Jer osydan 4, 5 mlrd. jyl buryn Kún aınalasyndaǵy keńistikte shashyraǵan gaz - tozań zattan, planetalar tartylys kúshiniń áserinen paıda bolǵan. Qatty materıa kesekteriniń soqtyǵysyp, jabysýynan planetalar ulǵaıa bergen. Gaz - tozań zat iriktelip, olardyń jeńil elementteri Kún sáýlesiniń qysymymen onan árirek, al birshama aýyrlary Kúnge jaqyn ornalasqan. Jer quramyna Kún júıesinde kezdesetin barlyq hımıalyq elementter enedi. Zattyń planeta sentrine tartylýy jáne onyń ós boıymen aınalýy saldarynan Jer elıpsoıdty pishinge kelgen. Ǵylymı derekter boıynsha Kún júıesine jatatyn Jer ǵalamshary budan 4, 5 — 5 mlrd. jyl buryn gazdy - shańdy tumannan paıda bolǵan. Ǵalamsharǵa energıa aǵysy bir qalypty túspese tirshiliktiń paıda bolýy men damýy múmkin emes. Óıtkeni tiri aǵzalardyń tirshiligi belgili bir temperatýralyq jaǵdaıda ǵana júrip otyrady. Qoryta aıtqanda, Jer ǵalamsharynda tirshiliktiń paıda bolýynyń alǵysharttaryna — ǵalamshardyń qajetti mólsheri, energıa jáne belgili temperatýralyq jaǵdaılar jatady.
Qorytyndylaý
IV. Jańa sabaqty bekitý
1. Jerdiń shar tárizdi ekendigin anyqtaǵan?
2. Jerdiń kishireıtilgen modeli?
3. Ekvator jer sharyn...... bóledi, joǵarǵy bóligi....., tómengi bóligi...... dep atalady.?
V. Qorytyndylaý, baǵalaý.
Vİ. Úıge tapsyrma berý.
Úıge: Jerdiń paıda bolýy, pishini, ólshemi, qozǵalysy
You Might Also Like
