InfoHub Logo

...Profesor Sadyqov laboratorıaǵa qabaǵy túksıe kirdi. Buryn jurtpen jaıdary sálemdesetin ol búgin tek basyn ızep, ústindegi boloná plashyn sheshpesten óz kabınetine óte shyqty. Bıonıkalyq mıkrotolqyndardy zertteıtin «MT-6» apparatynyń jumysyn tártiptep, ony kezekti seansqa daıyndap turǵan aspırant Qaırat Saýryqov profesordyń keskinin kórip, azdap abyrjyp qaldy. «Búgingi seansqa tıym salmasa ne qylsyn»,— dep oılady ol ishinen. Áıtse de syr bermeı óz isimen aınalysa berdi.

Uzynsha kelgen bólmeniń ishinde úsh adam bar. Árqaısysy arnaıy bıotájirıbelerge laıyqtap qurastyrylǵan aspaptardyń qasynda tıisti jumystaryn shuqylap ún-túnsiz qaldy. Aǵa laborant Jámıla Dáýletova juldyz qurttardyń bir nesheýin kolbaǵa salyp tokpen titirkendirdi. Qurttar birinen soń biri yrshyp qarǵyp shyǵyp jatyr. Qaırat «MT-6» apparatyn jınastyrdy da tokqa qosty. Qolyna kádimgi mıkrofondy ustap Jámıla dep óte aqyryn sybyr etti. Onyń daýysy apparattyń tyrsyldaǵan dybysyna súńgip estilmeı qaldy. Degenmen Jámıla jalt buryldy.

— Qaırat, sen maǵan birdeńe dediń be?

— Joq,—dep jaýap berdi Qaırat.

Qaırat «MT-6» apparatyn joǵary jıiliktegi tokqa qosty da, basyna radıoqulaqshyndy kıip aldy. Osılograftan qyzyl kúreń jolaqtar kórindi. Bul onyń mıyndaǵy bıotolqyndardys ekrandaǵy kórinisi. Qaırat Jámılamen oısha sóılese bastady.

— Jámıla, sen maǵan dos ediń ǵoı. Men profesordyń qabaǵynan qorqyp qaldym. Sen meni estısiń be? Maǵan burylshy qazir.

Jámıla keri buryldy da, jymıyp kúldi.

— Qoryqpaı-aq qoı. Sadyqov túnimen ǵylymı sovetke baıandama ázirlegen. Bálkim uıqysy qanbaǵan shyǵar.

Jámıla bul sózderdi kúlimdep turyp oısha aıtty. Biraq Qaırat radıoqulaqshynnan anyq estidi. Ol qýanyp ketti. Bulardyń sózderin bólmedegi úshinshi adam estimegen edi.

Qaırat ýnıversıtettiń bıologıa fakúltetin bitirip, bıofızık mamandyǵyn alǵan-dy. Aspırantýraǵa týskenine ekinshi jyl. Alǵan taqyryby «Bıotolqyndardyń túrli adamdar organızmindegi úndestigi». Bıotolqyndar jónindegi kóp jáı ǵylymǵa burynnan da belgili. Ol adam organızminde shaǵyn mólsherde paıda bolyp, biliner-bilinbes magnıt órisin týdyrady. Bar bolǵany osy ǵana. Alaıda keıbir shet elderde parapsıhologıa degen ǵylym bar. Bul ǵylymmen kóptegen ǵalymdar shuǵyldanady. Arnaıy jýrnaldar shyǵyp turady. Bul jóninde «toqsan toǵyz» ǵylymı eńbekter de jazylǵan. Biraq bizdiń ǵalymdar munyń barlyǵyn qur shımaı dep uǵady. Rasynda da sener-senbesińdi bilmeısiń. Shet el ǵalymdarynyń oıynsha adam organızmi, dáldep aıtqanda ortalyq mı qabyǵy shoǵyrlanǵan bıotolqyndar shyǵarady. Ol bógde bir adamǵa áser etedi. Tipti álem keńistigine taraıdy. Qashyqtyq talǵamaıdy deıdi. Bul bul ma, olardyń aıtýynsha keıbir qabiletti adamdar kózden ushqyndaıtyn pikir tolqyndar arqyly birshama jerde turǵan jeke zattardy ornynan qozǵaýy da múmkin eken. Tutqasynan tartpaı-aq esikti de ashyp jiberýi ǵajap emes. Árıne, bul bos sóz delik... Adam mıynda paıda bolatyn magnıt órisiniń kúshi ulpa júndi de ushyra almaıdy. Degenmen...

Qaırattyń esine balalyq shaǵynda bolǵan bir oqıǵalar tústi. Ol tym jas edi sol kezde. Uly Otan soǵysynyń surapyl jyldary. Qaırattyń ákesi Saýryq maıdanda júr. Apta saıyn saǵynyshty sálem hattar kelip turady. «Qaıratymnyń mańdaıynan súıdim» dep jazatyn.

Álde qandaı bir kúni Qaırattyń júregi dúrsildep shoshynyp ketti. İshki dúnıesin aznaǵan bir sýyq keýlep, jany egile berdi onyń. Ol úıinde otyra almaı, dalaǵa bezip ketti. Túsiniksiz bir qaıǵyly áýen onyń jan dúnıesinde oınap, azap shektirdi. Kózinen ashshy jas shyǵardy. Ol bir qaıǵyly oqıǵanyń bolatynyn sezgendeı. «Qaırat qosh bol, meni eshqashan umytpa» dep ákesi óte bir alystan sóılep turǵandaı. Kóz aldyna ákesiniń ólip jatqan beınesi keldi. Ol solqyldap jylaı berdi. Árbir japyraqtyń sybdyrynda, jeldiń ýilinde, árli-berli zýlap júrgen qarlyǵashtyń qanat sýsylynda Qaıratty jubatatyndaı áýen bar tárizdi. Ol júgirip úıge keldi. Aldynan júgirip anasy shyqty.

— Sen neǵyp joǵalyp kettiń, jaryǵym.

Qaırat anasynyń tósine basyn qoıyp jylap jiberdi.

— Apashym, apataıym, meniń ákem óldi ǵoı deımin. Jańa men onyń qoshtasqan daýsyn estidim,— dedi.

Anasy Qaıratty qushaqtap qosa egildi. Onyń da kýregi álde bir sumdyqty sezgendeı bolatyn. Sol kúnnen bastap Qaırattyń ákesinen habar bolmaı ketti. Úsh aıdan keıin qara qaǵaz keldi...

Saýryqov, sizdi profesor shaqyrady,—dedi bireý.

Shym-shytyryq oı-qıaldyń qundaǵynda turǵan Qaırat selt etip qaldy da, shaqyrýshy qaıtalap aıtqanda ǵana baryp uqty. Ol kabınetke jedeldeı basyp endi.

Profesor basyn kótergen joq. Aldyndaǵy qaǵazdaryn ári-beri aýdarystyryp tiktep qaraı almaıdy. Bir kezde:

— Qaırat, shyraǵym, seniń bıotelefon dep júrgeniń ne nárse,— dedi profesor.

Qaırat endi túsindi. Profesor ekeýiniń dál qazir bir oıdyń tizgininde otyrǵanyn sezip dúrsildegen júregi ornyna tústi. Ol óziniń ótkendegi bir tájirıbesinen shıki shyǵyp qaldy ma dep qoryqqan edi. Qazir qýanyp qaldy. Ondaı oqıǵa budan úsh kún buryn bolǵan-dy. Ol laboratorıaǵa sırktiń bir artısin alyp kelip tájirıbe júrgizgen. Sırk artısi sahnaǵa shyǵyp, jurttyń oılaǵan oıyn tabady eken. Kádimgi ózimizdiń Volf Messıng, Karl Nıkolaevtar sıaqty sahnadan kez kelgen adamdy shaqyryp alady da odan bir jumysty atqarýǵa buıryq ber dep ótinedi. (máselen, stakanǵa sý quıyp ishý, zalda otyrǵan bireýdin saǵatyn sheship, ekinshi bireýdiń qaltasyna salý, oryndyqty kóterip ekinshi jerge qoıý t. s. s.). Buıryq beretin kisi artısiń oń bileginen ustaıdy da, oısha buıryq beredi. Artıs buıryq bergen jaqqa qozǵalady. Sol kezde buıryq etýshi óziniń maqsatyn durys oryndatý úshin qaıtalap buıyra beredi. Artıs oısha berilgen buıryqty sózben aıtqandaı túsinip oryndap shyǵady eken. Buryn talaı kórgenmen kóńili onsha tolmaıtyn Qaırat bul joly artısiń ǵajap oıynyn erekshe qushtarlana baqylady. Sodan keıin ol artısi laboratorıaǵa alyp kelip, birneshe tájirıbe júrgizgen. Oǵan profesor Sadyqov ta qatysyp otyrdy. Seanstar túgel derlik tamasha nátıje berdi. Sırk artısi Karbýj adam oıyn shynynda da oqı alatyn bolyp shyqty. Laboratorıanyń barlyq qyzmetkerleri tań qalysty. Mine qazir profesor sol jaıǵa qaıta oralyp otyr. Alǵashqyda sen bir alaıaqty alyp kelip, bárimizdi jas baladaı aldap soqtyń dep urysqaly otyr ma dep qalǵan Qaırat profesordyn baısaldy júzine kóz salyp kóńili ornyna tústi. Endi baıqasa kabınette taǵy bir eki fızık otyr eken. Esikten Jámıla kirdi. Birden sýyryla sóılep ketýge yńǵaısyzdanyp otyrǵan Qaırat jumǵan aýzyn ashpady. Tek jypylyqtap profesorǵa qaraı beredi. Profesor óziniń suraǵyn qaıtalap:

— Bizdiń laboratorıada Saýryqovtyń bıotelefony jóninde neshe qıly sóz gýleıdi. Sonyń ózi ne nárse? Aspırant Saýryqov sol jóninde baıandap bersin, — dedi.

Qart fızık Kolomıes profesordyń sózine bas shulǵyp «ıa sóıtsin» degendeı maquldap ısharat bildirdi. Aǵa laborant Jámıla Dáýletova kúlim-kúlim etip Qaıratqa kózin qysty.

— Bıotelefon jóninde baıandaýdan buryn,— dedi Qaırat,— sırk artısimen jasaǵan tájirıbemiz jóninde pikir alyssaq. Óıtkeni, bizdiń qyzmetkerler arasynda alypqashty sózder týyp júr. Osy jóninde joldas profesor sizdiń pikirińiz qandaı?

— Tájirıbede eshbir min joq,— dedi Sadyqov. Biraq sonyń bıotolqyndar kúshi ekenine shúbám bar. Menińshe Karbýjdyń bıotolqyn qabyldaıtyndaı qabıileti joq. Onda logıkalyq jumbaqtardy sheshetin qabilet bar sıaqty. Sizder jumbaqty shesher kezdegi onyń bet álpetine nazar aýdaryp kórdińizder me? Ol únemi shytyrman oı arpalysynda júredi ǵoı.

— Iá, ıá,— dedi Kolomıes,— ol buıryq berýshi adamdy bileginen ustatyp júrýinde de bir syr bar. Óıtkeni, adamzat balasynyń nerv júıesi óte názik qoı. Bálkim Karbýj júrip kele jatqanda buıryq berýshi adam óz oıyn tamyr soǵysy arqyly bildirip qoıýy ǵajap emes.

— Ruhsat bolsa,—dep olardyń sózin Jámıla bóldi. Menińshe, másele tek Karbýjdyń basynda emes. Taıaýda men Moskvada bolǵanda Karl Nıkolaev degen artısiń oıynyn kórip edim. Ol keıbir seanstarda kisiniń oıyn bileginen ustatpaı-aq tabady eken. Tamyr soǵysyn qalaı estidi ol sonda?

— Keıbir adamdarda ekinshi bireýdiń ishki sezim tolǵanysyn da túsinetin qabilet bolady,— dep Kolomıes berile qoımady. Qarl Nıkolaevty jáne Messıngti men de bilemin. Olar tapsyrma berýshi adamnyń aıaq alyp júrýine, irkilý-irkilmeýine, dem shyǵarýyna kúshti nazar aýdaratyn sıaqty. Tipti ol adamdardyń júrek soǵysyn da estı me qaıdam. Buǵan tańdanýdyń eshbir reti joq. Óıtkeni, adam turmaq qarapaıym jándikterdiń basynda da myń-mıllıon sezimtaldyq qasıet bar emes pe?

— Árıne, jarqanat shyǵaratyn últradybystardy, balyqtyń únderin bizdiń qulaǵymyzdyń estimeıtini ras,— dedi baǵanadan beri sózge aralaspaı otyrǵan Qaırat. Sonda sizdiń oıyńyzsha, adamdar jıiligi túrlishe tolqyndar shyǵaryp qatynas jasaıtyn bolǵany ma?

— Bul jaǵyn zertteý kerek,— dedi Sadyqov. Qandaı tolqyn bolmasyn ol bıologıalyq tolqyn. Últra meıli ınfra, meıli basqa bir adam balasyna belgisiz jıiliktegi tolqyn bolsyn, onyń shyǵatyn kózi bolýǵa tıis. Al qazirgi zertteýlerge qaraǵanda adam mıynyń ondaı kúsh-qýatty tolqyn kózi bolýyna eshbir dálel joq.

Qaırat ornynan tura keldi.

— Júrińizder, men sizderge bir qyzyq kórseteıin. Bıotelefon jóninde de sol jerde jaýap bereıin.

Profesor kúlimsirep ornynan turdy.

— Qaırattyń julqyna turýyna qaraǵanda bizdiń laboratorıada bir úlken ǵylymı tóńkeris bolyp júrmesin.

— Ia, sóıtpese ıgi edi,— dep shanshyp aldy Jámıla.

Barlyǵy túregeldi de dabyrlasa kúlip, Qaıratty túrtkilep aldaryna túsirdi. Qaırat bulardy óziniń bólmesine alyp keldi.

Laboratorıanyń syrt kórinisinde tańdanatyndaı eshnárse joq eken. Kádimgi fızıkalyq laboratorıa. Tór aldynda osdılograf onyń janynda potensıometr, shaǵyn reostattar. Bir jerde paralel jalǵanǵan tizbek. Biraq sol jaqta úlken qara jamylǵynyń astynda týmba stol tur. Ol qara jamylǵysh arqyly ekinshi fotolaboratorıa tárizdes shaǵyn bólmege jalǵasypty. Stoldyń ústińgi jaǵynan jıiligi joǵary tok generatory tónip tur. Qaırat stolyna otyrdy da astyńǵy jaǵynan eki shyny qobdısha kóterip aldy. Qobdıshalardsh ishinde eki baqa jatyr.

— Meniń, bıotelefon dep júrgenim mine. Durystap aıtsam bul bıotelefon emes, bıotelegraf. Qazir men sizderge ony dáleldep kórsetem,— dedi ol. Ol qobdıshanyń bireýin stolǵa qoıdy. Ony elektr tizbekke jalǵady. Vóltmetrdi tekserip jóndep shyqty. Reostattyń qulaǵyn sol jaqqa qaraı shegindirdi. Baqalar tuıaq serppeı typ-tynysh jatyr. Al ekinshi qobdıshany Qaırat Jámılanyń qolyna ustatty.

— Al endi qarańyzdar, qoldaǵy qobdısha elektr tizbeginen oqshaý tur. Kerek deseńiz syrtqy qabyǵy da ızolátor. Men stoldaǵy qobdıshaǵa tok jiberemin. Ol myna baqany soǵady. Sol kezde sizder Jámılanyń qolyńdaǵy baqaǵa qarap turyńyzdar.

Qaırat tok kózin qosty. Vóltmetrdiń jebesi oınaqshyp, osılograftyń jasyl ekranynda qubylma tolqyndy syzyqtar paıda boldy. Bir kezde tok jalǵasqan qobdıshanyń ishindegi baqa typyr-typyr etti. Barlyǵy Jámılanyń qolyna qarady. Baqa alǵashynda tynysh jatty.

Sodan keıin basyn kóterdi de atyp turyp, shorshyp ketti. Qobdıshanyń qabyrǵasyna soǵylyp jalpasynan tústi. Qaıta shorshydy. Osy kezde Qaırat tok kózin ajyratyp jiberdi. Baqa jantalasqan minezin qoıa qoıdy. Kózi jyltyrap sulyq jatyp qaldy. Tájirıbe osylaısha birneshe qaıtalandy.

Profesor Sadyqov elektr tizbegin, qobdıshalardy jan-jaqty zerttep shyqty. Bári de durys. Kolomıes qaıran bop tur. Jámıla óziniń tańdanǵan keıipin jasyra almaǵandaı.

— Tájirıbeńniń túri osy ma — dedi profesor biraz únsizdikten keıin.

— Sizdiń qandaı qarsy daý aıtaıyn dep turǵańyzdy sezip turmyn,— dedi Qaırat. Tok soqqan baqanyń nerv júıesi aýada terbelis týdyrdy. Ol ekinshi baqaǵa berildi demekshisiz ǵoı. Endeshe myna tájirıbeni qarańyz.

Qaırat qarańǵy bólmeniń ishinen aǵash jáshik alyp shyqty. İshinde bilekteı jylan jatyr eken.

Syrt jaqtan biz jylandy kóremiz, al jylan bizdi kórmeıdi dep túsindirdi Qaırat. Sodan keıin ol kishkene shyny saýyt aldy da oǵan bir baqa otyrǵyzdy. Saýytty jáshiktiń esik jaǵynan aparyp aqyryn kirgizdi. Alǵashqy sátte jylan sulyq tynysh jatty. Sodan keıin jáshiktiń ishinde sýmańdap, tilin jalaqtatyp júre bastady. Baqa tym-tyrys. Jylan shyny saýytty tilimen eki-úsh ret jalap etip, ıyǵymen soqty. Sodan keıin saýytqa orala bastady. Baqa shydaı almaǵan bolý kerek, saýyttyń ishinen shorshyp atyp shyqty. Turǵandardyń bir kózi jylan arbaǵan baqada bolsa, ekinshi kózi Jámılanyń qolynda. Kenet eshqandaı qaýip tónbegen, qannen-qapersiz jatqan álgi baqa dóńbekship aýnap tústi. Tyrbańdap qobdıshanyń ekinshi jaǵyna qashty. Jylan osy kezde ekinshi baqany jutyp jatqan edi...

«Aqbóken» raketasy kosmos álemin betke alyp jerden ushyp shyqqanyna ekinshi kún. Kosmonavtar spýtnık stansıada birer saǵat dem alyp Iýpıter planetasyna bettep barady. «Aqbókenniń» bortynda kosmos bıologıasynan jazǵan eńbekteri dúnıe júzi ǵalymdarynan úlken baǵa alǵan jas ǵylym doktory, áıgili akademık Qaırat Saýryqov otyr. Qolynda óziniń perzenti bıotelefon. Ol bıotelefondy aldy da basyna kıdi. Kóz aldyna jerde qalǵan týystary, súıikti jary, balalary elestedi. Júregi týlap qoıa berdi. Osy kezde bıotelefon da jumys istep, jasyl ottary jypylyqtap jandy. Qolyndaǵy ekrannaná Qaırat jaýap ottardy kórdi. «Men týraly olar da oılap otyr eken ǵoı. «Gúljan dep ishteı sybyrlady ol. Estımisiń sen meni, meniń jaǵdaıym jaqsy, kóńilim qýanyshty, sender qalaısyńdar?»

«Janym, súıiktim, estidim júregińniń dúrsilin. Biz de amanbyz. Alańdamaı durys baryp qaıt».

Osy kezde kabınanyń esigi ashylyp, bort radıs kirip keldi. Joldas Saýryqov men abaısyzda sizdiń bir jaqyn adamyńyzdan bıotelefonogramma qabyldadym. Minekı ol dep Qaırattyń aldyna tastaı saldy. Qaırat qaǵazdan jańa ǵana ózi Gúljanmen sóılesken sózderdi oqydy. İshteı máz bolyp kúldi.

Baıaǵyda ata tegimiz «adam birin-biri júrekpen uǵynysady» deýshi edi. Durys eken-aý, sol, á...»

Qaırat dál qazir óziniń laboratorıasynda otyr. Onyń júregi álde nege elegizip týlaıdy. Ony men estip otyrmyn. Oǵan jaýap retinde meniń de júregim dúrs-dúrs etti.

— Qaırat, men seniń qıalyńdy estidim. Sen meni estısiń be?

---