InfoHub Logo

Qazaqstan Respýblıkasynyń bilim jáne ǵylym mınıstrligi Turan ýnıversıteti

Oryndaǵan: Medetbek Móldir

Top: Jýrnalısıka-3

Qazirgi álemde kóptegen mamandyqtar bar, qyzyqty mamandyqtardyń biri jýrnalısiń qolóneri dep ataýǵa bolady. Bul salanyń mamany-kez-kelgen oqyrmandy tarta alatyn ádemi mátinder jaza alatyn adam. Mamandyq kóptegen ǵylymdar men derekterdi zertteıdi, ıaǵnı osy mamandyqty tańdaǵan adam álemde bolyp jatqan oqıǵalardy sıpattaı bilýi kerek. Sonymen qatar, ol bul jańalyqtardy qyzyqty túrde usynýy kerek, sondyqtan adamdar olardy oqyǵysy keledi. 

Eger biz reporter mamandyǵyn qarastyratyn bolsaq, onda adamdar óz jumystaryn jarıalaýy kerek, al jumys ústelinde kóptegen maqalalary bar adamdar jýrnalıserdiń qataryna kirmeıdi. Tarıh kóptegen zertteýshiler jýrnalısıka tehnologıalyq proses týraly áńgime bolmaǵan kezde paıda boldy dep málimdeıdi. Biraq bul is júzinde olaı emes. Bul qyzmettiń ádemi tarıhy bar, sondyqtan jýrnalısıka eń kóne mamandyq dep sanaýǵa bolady. Birneshe ǵasyr buryn adamdar radıoda da, teledıdarda da, telefonda da ómir súrgen jáne bolmaǵan. Biraq olar qandaı da bir jańalyqty bildi. 17 ǵasyrda patsha adamdarǵa reformalar týraly eskertý týraly jarlyq shyǵardy, sol kezde talqylanatyn sala paıda boldy. QR jýrnalısıkanyń damýyn bastaǵan alǵashqy orys gazetteri basyla bastady. Bul sala únemi damyp, adamdar baspasózben tyǵyz baılanysty boldy.

Álemde jýrnalısıkany mamandyq retinde eń aldymen áleýmettaný turǵysynan qaraý kerek degen pikir bar. Sondaı-aq, bul qazirgi álemde óte mańyzdy mamandyq ekenin atap ótken jón, óıtkeni elde jyl saıyn halyqty tanystyrý qajet ózgerister men ınovasıalar paıda bolady. Halyqqa berilgen aqparattyń durystyǵyna tek jýrnalıs jaýap beredi. Jýrnalısıkamen aınalysatyn adamdy oqyrmandar men bolyp jatqan áreketter arasyndaǵy baılanys dep ataýǵa bolady. Ol tek jedel aqparat berip qana qoımaı, olardyń durystyǵyna jeke kóz jetkizýi mańyzdy. Mamandyqtyń biregeıligi osy salanyń kásibı qyzmetkeri tek óz oılaryn jaqsy tujyrymdaı alatyn jáne oqyrmanǵa qyzyqty aqparatty jetkize alatyn saýatty adam bola alady. Óıtkeni, korespondenttiń negizgi jumysy-adamdarǵa maqalalar jazý. 

Jýrnalısıka mamandyq retinde óte qyzyqty jáne paıdaly kásip bolyp tabylady, óıtkeni jaqsy tólemnen basqa, ár túrli elderde óz esebinen emes, árdaıym bolý múmkindigi bar. Ózderin reporter dep sanaıtyn adamdar ár sózge jaýap berýi kerek jáne óz maqalalarynyń biregeıligi úshin jaýap berýi kerek. Bul salada lıngvıser men orys tili muǵalimderi jıi jumys isteıdi. Shynynda da, ádemi jáne saýatty maqala jazý úshin siz úlken sózdik qoryna ıe bolýyńyz kerek jáne bizdiń qudiretti tilimizdiń erejelerinde habardar bolýyńyz kerek. Jýrnalıser bilýi kerek eń mańyzdy nárse - adamdardyń senimin oıatý. Kásiptiń táýekelderi óz ómirin osy qyzmet salasymen baılanystyrǵysy keletin kóptegen adamdar: "Jýrnalısıka qaýipti mamandyq pa, joq pa?"Siz senimdi túrde oń jaýap bere alasyz, óıtkeni maqala úshin biregeı jáne qyzyqty materıaldy alý úshin keıde qıyn jaǵdaıda jumys isteý kerek.

Sondaı-aq, tilshiler basqa adamdar baspasózden jasyrýǵa tyrysatyn aqparatty alýǵa tyrysady. Keıbir nemquraıly jumysshylardy sary baspasóz ókilderi dep sanaýǵa bolady. Olar kóbinese aqparatty burmalaýǵa júginedi jáne bul oqyrmandardyń senimin tómendetedi. Kórineý jalǵan aqparat berýdiń sebebi ataq-dańqqa umtylý, basylymǵa nazar aýdarý nemese sapaly materıaldyń bolmaýy bolýy múmkin. Mamandyqtyń erekshelikteri tómende kelesi taqyrypty qarastyryńyz: jýrnalısıka mamandyq retinde, mamandyqtyń paradokstary. Jańa jańalyqtardy halyqqa jetkizý - qazirgi memlekettiń mańyzdy bóligi.

Jýrnalısiń bilimi týraly suraqqa naqty jaýap joq. Tıisti bilimi bar bilikti mamandardy ǵana qabyldaıtyn agenttikter bar. Sondaı-aq, olar negizinen adamǵa jáne onyń jumys tájirıbesine qaraıdy. - Korespondent bolyp jumys isteıtin kóptegen adamdar basqa kásipterden shyqqan, óıtkeni olardyń syıy men jańalyqtar týraly qyzyqty ári senimdi jaza alatyn qabileti bar. Árıne, jaqsy nátıjege qol jetkizý úshin avtor tek til bilimi men úlken sózdik qoryna ıe bolyp qana qoımaı, mobıldi, árqashan óziniń kásibı mindetin oryndaýǵa daıyn bolýy kerek.

Artyqshylyqtary men kemshilikteri.

Jýrnalısıka (mamandyqtyń oń jáne teris jaqtary mamannyń oqý prosesinde aıqyn bolady) - óte suranysqa ıe mamandyq. Eger adam osy qyzmet salasyna qyzyǵýshylyq tanytsa, onda eń aldymen onyń barlyq jaǵymdy jáne jaǵymsyz jaqtaryn baǵalaýy kerek.

Bul qıyn jumystyń artyqshylyqtaryn kelesi aspektiler dep ataýǵa bolady:

bos keste;

- kásipti mektep ornynan bastap zertteýge bolady;

- únemi nazarda bolý jáne adamdarmen qarym-qatynas jasaý múmkindigi bar;

- kompanıa esebinen saıahattap, álemdi tanýǵa bolady;

- kóp satyly mansaptyq baspaldaq, onyń kóterilýi tek jeke qasıetterge baılanysty;

- yqpaldy tulǵalarmen qarym-qatynas; únemi ózin-ózi damytý.

Bul kásiptiń kemshilikteri:

- daıyndalýy jáne tapsyrylýy qajet materıaldyń joǵary deńgeıi;

- jaǵymsyz emosıalar men tájirıbeler;

- shamadan tys jumys jáne stress;

- kenetten issaparlar; basqa elderge barý úshin kóptegen qujattardy daıyndaý;

- jaýapkershiliktiń joǵary deńgeıi; 

- adamdardyń birjaqty kózqarasy. 

Osy tarmaqtardyń barlyǵynan óz ómirińizdi osy salamen baılanystyrmas buryn, barlyq oń jáne teris jaqtaryn ólshep, durys oılastyrǵan jón.

Mamannyń qabiletteri.

Kóptegen adamdar jýrnalısiń naqty ne isteıtinin durys túsinbeıdi. Jýrnalısıka mamandyq retinde qyzyqty jáne jańa aqparatty tabýdy ǵana emes, sonymen qatar materıaldy kópshilikke durys jetkizýdi de bildiredi. Muny úırený ońaı emes. Adamnyń týa bitken qasıetteri úlken ról atqarady. Árıne, reporter saýatty adam bolýy kerek, áıtpese onyń týyndylaryn eshkim oqymaıdy. Sonymen qatar, eshkimdi eshnárse úshin kinálamaý jáne renjitpeý úshin aqparat durys berilýi kerek.

Jýrnalısiń qabiletterine kelesi qasıetter jatady:

- reaksıa jyldamdyǵy;

- qozǵalystyń jedeldigi;

- eń sańyraý jańalyqtardy jetkizý qabileti;

- zeıindilik;

- synǵa durys kózqaraspen qaraý qabileti;

- aqparat alý kezindegi tabandylyq;

- shyǵarmashylyq;

- egjeı-tegjeıli bilgisi kelý;

- shydamdylyq. 

Bul mamandyq árdaıym nazarda bolýǵa tyrysatyn jáne basqalarǵa belgili bolǵanǵa deıin barlyq oqıǵalardan habardar bolýdy unatatyn adamdar arasynda óte qajet. Osylaısha, jýrnalısıka - bul álemniń ár túkpirine saıahattaýdan bastap belgili tulǵalarmen tanysýǵa deıingi kóptegen múmkindikterdi ashatyn kásibı sala dep qorytyndy jasaýǵa bolady. Mine, biz "Jýrnalısıka mamandyq retinde: Bul ne"taqyrybyna qysqasha ekskýrsıany aıaqtadyq. Endi siz bul qıyn qolónermen tanyssyz jáne osy qyzmet salasy týraly jalpy túsinikke ıe bolasyz.

---