InfoHub Logo

Meniń bes jasar kishkentaı qyzym Mını bir mınýt ta tynysh otyrmaıdy. Bir jasqa tolyp, tili shyǵysymen-aq sóıleı bastap edi. Kózi uıqyǵa ketkende bolmasa, birdemeni byldyrlap kep júrgeni. Osy qylyǵy úshin sheshesi oǵan burqyldap ursa beretin. Mını sonda ǵana tynyshtalady. Al men bolsam oǵan ursýǵa dátim jetpeıdi. Mını úndemeı qalsa uzaq shydap otyra almaımyn. Sondyqtan ol menimen laıym shyn peıilmen áńgimelesedi.

Bir kúni ertesimen povesimniń on jetinshi taraýyn jazyp jatyr edim. Mını kirip keldi. Esikti asha berip-aq:

— Áke, kúzetshi Ramoıal qarǵany qarǵy deıdi. Ol eshtemeni bilmegendikten aıtady emes pe, o? — dep sóıleı jóneldi.

Ár túrli tilderde bolatyn erekshelikterdi ózimshe túsindireıin degenimshe bolǵan joq, taǵy birdemeni aıtyp ketti.

— Áke, sen bilesiń be, Bola aıtady, aspanda pil bar deıdi. Ol tumsyǵynan sý shashyp turady eken. Myna jaýyn sol pildiń tanaýynan shashyraǵan tamshy deıdi. Bala ánsheıin joqty aıta beredi ǵoı. Ol tek myljyńdaǵannan basqa ne biledi, kúndiz-túni myljyńdaı beredi, myljyńdaı beredi.

Kenet ol meniń Bola týraly pikirimdi kútpesten:

— Áke, osy apam saǵan kim bolady? — dep surady. "Baldyzym" degim keldi. Biraq aıtqam joq.

— Mını, sen Bolamen oınaı turshy. Qazir meniń qolym bos emes,— dedim. Mını ketpeı qoıdy. Meniń jazý ústelimniń qasyna kelip otyrdy, sosyn eki tizesin qapsyra qushaqtap alyp "agdým-bagdým" dep oınaı bastady.

Bul kezde on jetinshi taraýdaǵy geroılarym Protapsıngh pen Kanchonmala qarańǵy túndi jamylyp qapastyń bıik terezesinen sýǵa qarǵyp jatqan.

Bólmeniń terezesi kóshe jaqta bolatyn Kútpegen jerden Mını "agdým-bagdýmdy" doǵara salyp, tereze aldyna júgirip bardy da:

— Kabýlıvala, áı kabýlıvala! — dep aıǵaılady. Qolynda júzim salǵan birneshe qoraby, ıyǵynda kótergen sebeti bar, basyna sálde oraǵan, keń kir kıimdi, uzyn boıly kabýldyq baıaý basyp kósheni kesip ótti. Ony daýystap shaqyrǵanda meniń qyzymnyń ne oılaǵanyn kim bilsin. Oıpyrmaı taǵy ne bálege tap boldym, endi myna on jetinshi taraý bitpeı qalatyn boldy-aý dep renjidim.

Biraq aıǵaılaǵan daýysty estip, kelimsektiń bizdiń úıge burylýy muń eken, Mını ishkeri úıge zytyp otyrdy. Dáýde bolsa sebetiniń ishinde dál ózi sıaqty balalar byqyp jatqan shyǵar dep seziktengen bolýy kerek.

Kelimsek maǵan keldi de ezý tartyp kúldi, basyn ıip sálem berdi. Protapsıngh pen Kanchonmalanyń háli qanshama múshkil bolǵanmen de, ádeıilep shaqyrǵan soń odan birdeme satyp alýyma týra keldi. Osylaı istedim de. Sosyn ekeýimiz biraz áńgimelestik. Abdur Rahmet óz bilgeninshe Reseıdiń, Anglıanyń, taǵy da basqa elderdiń shekara saıasaty týraly aıtty.

Bir zamatta ketýge yńǵaılandy. Ornynan tura berip:

— Babý, sizdiń qyzyńyz qaıda ketken? — dep surady.

Men Mınıdiń beker qoryqqandyǵyna kózin jetkizgim keldi de ony ertip keldim. Sonda da ol birese kelimsekke, birese onyń sebetine kúdiktene jaýtańdap maǵan tyǵyla beredi. Rahmet oǵan bir ýys meıiz ben kepken shabdaly usyndy. Mını almady, tipti onan saıyn qorqyp meniń tizeme jabysa tústi. Sóıtip olardyń alǵashqy tanystyǵy osylaı bastalǵan edi.

Birneshe kún ótkennen keıin dalaǵa shyǵyp bara jatyp ekeýiniń esik aldyndaǵy oryndyqta otyrǵanyn kórdim. Mını asyǵyp-aptyǵyp áldeneni áńgimelep jatyr. Kelimsektiń júzinde kúlki oınap, bar yntasymen zeıin sala tyńdap qapty. Ara-arasynda buldyr-saldyr bengal tilinde Mınıdiń sózin túzetip, ózi de bir nárselerdi qosyp qoıady. Ákesin bylaı qoıǵanda, óziniń bes jyldyq ómirinde Mını dál osy kelimsekteı jalyqpaıtyn, tózimdi tyńdaýshysyn tapqany osy bolar. Etegi de meıiz ben badamǵa tolyp qalypty.

— Seniń munyń ne? Endi berýshi bolma! — dep Rahmetke eskerttim de, qaltamnan jarty rýpıa alyp usyndym. Ol aspaı-saspaı aqshany alyp, sebettiń túbine tastaı saldy.

Osy bir jarty rýpıanyń bútin bir rýpıalyq shý kótergenin úıge kelgen soń bir-aq bildim.

— Sen bul aqshany qaıdan aldyń? — dep sheshesi Mınıdi qysyp surap jatyr.

— Kabýlıvala berdi.

— Nege aldyń?

— Alǵam joq, ózi berdi,— deıdi Mını jylamsyrap. Men Mınıdi bólmeden ertip áketip, áıteýir tónip kele jatqan apattan aman saqtap qaldym.

Baıqasaq, bul Mınıdiń kelimsekpen ekinshi kezdesýi bolmaı shyqty. Ol óstip kúnde kelip turady eken Meıiz, badam syılap, balanyń kishkentaı júreginiń meıirimin jaýlap alsa kerek.

Bul eki dostyń ózderinshe ermekteri bar. Rahmetti kóre salysymen-aq Mını jaırańdaı jóneledi.

— Kabýlıvala, ay, Kabýlıvala, seniń sebetińde ne bar?— dep jabysyp surap jatqany.

— Pil,— deıdi ol.

Sebetke pildiń syımaıtyny belgili ǵoı. Ázildiń bar tuzdyǵy da osynda edi. Muny sonshalyq qýaqylyqtan týǵan nárse deýge de bolmaıdy, biraq ekeýi osyǵan da máz bolyp kúlisip qalady. Qońyr kúzdiń tańynda eki balanyń kóńildi kúlkilerin estip men de qýanatyn edim.

Olardyń taǵy bir ermekteri bar edi. Rahmet turyp:

— Khokı, sen esh ýaqytta qaıyn atańnyń úıine barýshy bolma!— deıtin.

Bengal otbasylarynda erte bastan-aq "qaıyn ata úıi" degen sózdi qyzdyń qulaǵyna quıa beretin ǵuryp bar. Biraq biz edáýir mádenıetti adamdar bolǵandyqtan Mınıdi bul sózge úıir etpegen edik. Sondyqtan Rahmettiń neni aıtyp turǵanyn ol túsinbeıdi. Túsinbese de bir sóılep qalý Mınıdiń úırenshikti ádeti emes pe:

— Al óziń she? Sen qaıyn atańnyń úıine barasyń ba?— dep Rahmettiń ózinen qaıyra surady. Rahmet judyryǵyn túıip, quddy bir qyzyl kóz páleni kórip turǵandaı-aq:

— Men onyń tumsyǵyn buzamyn!— dep kijinip jaýap beredi. Mını bolsa syqylyqtap kep kúledi.

Qazir kúz aılarynyń eń bir ashyq kezi. Baǵy zamanda bul mezgilde patshalar dúnıeni ózderine tabyndyrý úshin joryqqa attanady eken. Al men Kalkýttadan eshqaıda attap shyqpaımyn. Sondyqtan bolar, oı-qıalym sharyqtap búkil jer sharyn sharlap júredi. Ózimdi osy bir bólmege qamap qoıǵan qapastaǵy jandaı sezinem de, oıym bolsa shartarapta jatady. Qaıdaǵy bir bóten eldiń atyn estisem-aq qıaldaı bastaımyn, al eger basqa eldiń azamatyn kórsem, oısha qalyń ormandy, taý-shatqaldy jaryp aqqan ózen jaǵasyndaǵy lashyqty kóz aldyma keltiremin, meniń qulaǵyma baqytty, erkin ómirdiń úni estilgendeı bolady.

Alaıda, osynshama qushtarlyǵyma qaramastan, alda-jalda óz bólmemnen shyǵa qalǵandaı kún týsa dál osy ashyq aspannyń ózinen-aq shatyr-shutyr najaǵaı oınap, qalyń nóser tóge jóneletindeı bop turady. Osy sebepten kelimsekpen erteńgilik kishkentaı bólmedegi jazý ústeliniń basynda ótetin áńgime kóp retterde sol saıahattyń ornyn toltyrdy. Bengal tilin belinen basyp syndyryp sóıleıtin kúrildegen jýan daýysty kelimsek óziniń otany týraly áńgimeleıdi. Sol kezde meniń kóz aldymnan ystyq kúnniń aptabyna kúıip qońyr qoshqyldanǵan qıan asýly bıik taý silemderi, onyń arasyndaǵy ıreleńdegen shól soqpaǵy, júk artqan túıe kerýeni, saýdagerler, bireýi qaıza, endi biri atam zamanǵy eski qarý asynǵan jaıaý-jalpy jol silteýshiler elestep ótip jatady.

Mınıdiń sheshesi keremet qorqaq adam. Dalada áldebir aıǵaı-shý estile qalsa boldy, búkil álemniń qaı-qaıdaǵy túkpirinen óńsheń mastar jıylyp, bizdiń úıge basyp-kirip kele jatqandaı kózi sharasynan shyǵyp ketedi. Óziniń bar ómirinde (sonshama uzaq dep te aıtýǵa bolmaıdy) jalpaq jıhan ury-qaryǵa toly, qaptap ketken qaraqshylar, maskúnemder, jylandar, jolbarys, ýly jándikter, taraqandar, soldattar degen jaman oıdan arylmaı-aq ketti.

Rahmetke de sene bermeıtin, onyń syrtynan baqylap júrýdi maǵan birneshe ret qatty tapsyrdy. Men kúlkimen onyń kúdigin seıiltem be dep edim, biraq saýalmen bastyrmalatyp sózge qonaq bermedi:

— Buryn-sońdy bala urlaǵan pende joq deımisiń? — Aýǵanstanda quldyq, joq dep kim aıtty? — Alpamsadaı kelimsekke judyryqtaı balany urlap áketý sóz be eken?

Osyǵan senýdiń ózi kúdikti bolsa da, onyń aıtqan boljamynyń múmkin ekendigin eriksiz moıyndaýǵa májbúr boldym. Sóıtse de, barlyq adamnyń senimge degen qabileti birdeı emes qoı, bul kúdik qaımaǵy buzylmaı meniń áıelimniń kókeıinde qaldy. Biraq joq jerden kinásiz Rahmetke úıime kelme dep aıtýǵa batpadym.

Jyl saıyn Magh aıyn ortalap baryp Rahmet eline qaıtatyn. Bul kezde ol óziniń jurttaǵy qaryzyn jınap alýǵa asyǵady. Bir úıden ekinshi úıge kirip, murshasy kelmeı júrse de Mınıge soǵa ketýdi umytpaıdy. Ekeýi kóbine astyrtyn syrlasady. Eger erteńgilik qoly tımeı qalsa keshinde jetedi. Kil bir sebetterdi artynyp-tartynyp qarańǵy buryshta otyrǵan uzyn boıly sólbireıgen kóılek, keń shalbar kıgen eńgezerdeı adamǵa qaraýdyń ózi shynynda da qorqynyshty edi. Degenmen bul qorqynysh kópke sozylmaıdy, "Kabýlıvala, ay, Kabýlıvala" dep kúlip-oınap Mını keledi. Jas shamasynan bir-birinen jer men kókteı aıyrmasy bar eki dostardyń baıaǵy búkpesiz ázilderin estımin de júregimdi qýanysh bılep, jadyrap ketemin.

Bir kúni óz bólmemde shyǵarmamdy óńdep otyrdym. Sońǵy kezde aýa raıy sýyta bastaǵan. Terezeden kún sáýlesi túsip tur. Saǵat segiz mólsheri bolatyn Erteńgilik serýenge shyqqandardyń bári de bul kezde úılerine qaıtyp oralǵan.

Kenet tysta shý estildi. Men terezeden qaradym. Eki polıseı Rahmettiń qolyn baılap aıdap keledi eken, artynda dabyrlasyp bir top balalar júr. Rahmettiń kıimine teńbil-teńbil qannyń daty juqqan. Polıseıdiń bireýi qanǵa malynǵan kezdikti qolyna ustap alypty. Men dalaǵa shyqtym da, polıseıdi toqtatyp mán-jaıdy suradym.

Ejiktesip júrip polıseıden, jarym-jartylap Rahmettiń ózinen bolǵan ýaqıǵanyń jón-josyǵyn bildim. Bizdiń bir kórshimiz Rahmetten rampýr chadrasyn alypty da pulyn tólemeı qoıypty. Áýeli janjaldasypty, artynan yza bolǵan Rahmet oǵan pyshaq jumsasa kerek.

Rahmet ony birneshe ret balaǵattap ta jiberdi. Oılamaǵan jerden "Kabýlıvala, eı, Kabýlıvala" dep Mını aıǵaılap úıden júgire shyqty.

Sol sátte-aq Rahmettiń júzi jylyp, kúlip sala berdi. Búgin onyń sebetteri joq edi, demek, ekeýiniń arasynda ádepki áńgimeniń týa qoıýy múmkin emes.

— Sen qaıyn atańnyń úıine ketip barasyń ba? — dep surady Mını.

Rahmet qarqyldap kúldi.

— Dáp solaı!

Bul jaýap Mınıdi onsha kóńildendire almady. Sodan keıin baryp kelimsek:

— Men onyń tumsyǵyn buzyp berer em, qaıteıin, qolym baılaýly,— dep kúrsindi.

Kisi óltirgeni úshin Rahmetti birneshe jylǵa sottady.

Men ony umytyp ta kettim. Biz úıde otyryp ózimizdiń kúndelikti isimizben shuǵyldanyp júrgende qaıdaǵy bir qańǵyma adamnyń túrmedegi háliniń ne kúıde ekendigi esimizge kirip te shyqpaıdy.

Pysyq, ashyq-jarqyn Mını birte-birte uıań bola bastady. Muny men de moıyndaıyn dedim.

Alǵashqyda ol burynǵy dosyn lezde umytyp atshy Nabımen jaqyndasyp ketti. Ol tipti meniń bólmeme de kelmeıtin boldy. Ekeýimizdiń dostyǵymyz da osymen aıaqtaldy.

Jyldar ótti. Taǵy da kúz keldi. Biz Mınıdi uzatpaqpyz. Toı pýdja merekesiniń kezinde bolmaq. Meniń bar qýanyshym da sol bir Qaılasty jaılaǵan názik janmen birge áke shańyraǵyn tastap ketpek, men qyzymnan endi aıyrylatyn boldym, ol meni jurtta kúńirentip tastap, basqa, bóten bireýdiń úıine ketip barady.

Tań araılap atty. Kún shapaǵy balqyǵan altynnyń ushqynyndaı jarqyraıdy. Tipti Kalkýttanyń burysh-buryshyndaǵy shań basqan eski, mújilgen kirpish úılerge de erekshe kórik berip turdy bul shapaq.

Bizdiń úıde kúı tań atpaı-aq bozdap edi. Onyń áýeni meniń júregimdi tyrnalaıdy. Muńdy saz ben kúzgi kúnniń bozamyq nury qabattasa bútkil dúnıeni kólegeılep, aldaǵy áke men balanyń aıyrylysýy jarasyn ýshyqtyra túsken tárizdi. Búgin meniń qyzym úzatylady.

Azannan-aq adam aıaǵy sapyrylysyp yzý-qıý boldy. Aýla ishinde nar qamystan jappa turǵyzyldy, al bólmeler men shılanda gúl alqalaryna toldy.

Rahmet kelgende óz bólmemde otyr edim. Áýelde men ony tanymaı qaldym. Qolynda sebeti de joq, shashyn taqyrlap aldyryp tastaǵan, baıaǵy jarqyn beıneniń nyshany da qalmapty. Jalǵyz-aq kúlkisi ózgermegen.

— O, sen Rahmetpisiń? Qashan kelip qaldyń?

— Keshe keshte ǵana túrmeden bosatty.

Bul sóz meniń tas tóbemnen urǵandaı boldy. Ómirimde kisi óltirgen pendeni kórmegen jan edim, endi Rahmetpen betpe-bet kelgende ishi-baýyrymdy bir nárse tyrnap alǵandaı búrip áketti. Qýanyshtyń ústinde bul adamnyń bolmaǵanyn tilep turmyn.

— Búgin bárimizdiń qolymyz bos emes. Meniń bolsa da ýaqytym joq. Taǵy birde kelersiń.

Ol áp-sátte teris burylyp júre berdi, biraq esikke jete bergende qaıtadan bógeldi.

Maǵan Khokıdi kórýge bolar ma eken? — dep surady. Ol Mınıdi baıaǵysyndaı dese kerek. Tipti qoıa osy sátte "Kabýlıvala, eı Kabýlıvala" dep Mını júgire shyǵady, sol bir kezdegideı bir-birimizdi kóńildi qarsy alamyz ǵoı dep te oılaǵan shyǵar-aý. Eski DOSTYǴYN esine alyp, bir qorap meıiz pen badamda sala kelipti janyna. Tegi buny óziniń jerlesterinen jınaǵan tárizdi.

Búgin úıdegilerdiń báriniń de qoly tıetin emes. Eshqaısysyn da kóre almaıtyn shyǵarsyz.

Onyń kóńili buzyla bastady. Az ýaqyt turdy da, betime qadala bir qarap:

— Sálemet bolyńyz, babý! — dep esikten shyǵa jóneldi.

Men ony aıap kettim. Endi bolmasa sońynan júgire shyǵaıyn dep tur edim, artynsha-aq ol taǵy qaıtyp oraldy.

— Mynaý bir júzim men azǵantaı meıizdi Mınıge ákelip edim, soǵan berińizshi.

Usynǵanyn qaıtarǵanym joq, aqshasyn tóleıin dep jatqanymda qolymnan ustaı aldy.

— Siz óte meıirimdisiz. Men ony esh ýaqytta umytpaımyn. Biraq aqshańyzdyń keregi joq. Babý, meniń de seniń qyzyńdaı qyzym bar. Tym bolmasa bet-júzin kóreıin dep mardymsyz tátti ákelip edim. Saýda jasaı kelgenim joq.

Ol keń shalbarynyń qyrtysyna qolyn salyp jiberdi de, ýmajdalǵan kir qaǵazdy alyp shyqty. Sosyn eppen jazdy da meniń aldyma, ústel ústine ákelip qoıdy.

Qaǵazdan men balanyń kishkentaı qolynyń tańbasyn kórdim. Bul foto da emes, sýret te emes, kúıe jaqqan qoldyń tańbasy ǵana.

Jyl saıyn Kalkýttaǵa kelgende Rahmet qyzynyń osy eskertkishin keýdesinde saqtady, osy bir kishkentaı ǵana balanyń qol tańbasy alysta júrgen, sergeldeńde júrgen ákeniń úlken júregin ystyq tabymen jylytty.

Meniń kózime irkilip jas keldi. Men onyń bar bolǵany jemis satýshy, kelimsek, al ózimniń marhabbatty bengal urpaǵy ekenimdi de umyttym. Onyń menen eshbir kemdigi joq, ol da men sıaqty áke ekendigin túsindim.

Alystaǵy, áldeqaıdaǵy bir taýdy mekendegen kishkentaı náresteniń qol tańbasy meniń Mınıimdi esime túsirdi. Úı-ishiniń qarsylyǵyna qaramastan taban astynda Mınıdi ertip keldim. Saltanatty qalyńdyq kıimine bólengen Mını uıań basyp meniń janyma taıandy.

Kelimsek ańyryp qaldy. Baıaǵysha kezdesý de bolǵan joq. Bir kezde baryp onyń bet álpetine kúlki júgirdi,

— Khokı, sen qaıyn atańnyń úıine baramysyń?

Mını "qaıyn atańnyń úıi" degenniń ne ekenin qazir biledi. Ol burynǵydaı tartynbaı Rahmettiń suraýyna jaýap berýdiń ornyna uıalyp, beti qyzaryp, teris aınaldy. Mınımen kelimsektiń sonaý alǵashqy kezdesýleri esime tústi de, meni muń basty.

Mını bólmeden shyqqan soń Rahmet aýyr kúrsinip, edenge otyra ketti. Ol óz qyzynyń da dál osyndaı bop boı jetkenin, onyń burynǵy sábı júzin qaıtyp kóre almaıtynyn endi ǵana sezgendeı. Ótken segiz jyl ishinde onyń qyzynyń da ne halge ushyraǵanyn kim biledi.

Kún nuryn bıazy tógip tur. Kúı bozdaı berdi. Kalkýttanyń bir buryshynda otyryp Rahmet kóz aldynan Aýǵanstannyń elsiz taýlaryn kórgendeı.

Men oǵan aqsha berdim.

— Rahmet, sen endi úıińe qaıt, qyzyńdy kór, senderdiń qýanyshty kezdesýleriń Mınıge baqyt ákelsin.

Men toıǵa onsha kóp shyǵyn da jasaı almadym, ózim qalaǵanymdaı elektr shyraǵy da samsap turmady, orkestr de shaqyra almadym. Áıelder buǵan narazylyq bildirdi, biraq, onyń esesine meniń úıimdegi merekeli toı baqyt nuryna malynyp turdy.

Aýdarǵan S.Shaımerdenov

---