InfoHub Logo

«Qostanaı qala ákimdigi bilim bóliminiń №5 orta mektebi» MM
Tarıh muǵalimi Kokeeva Amangúl Sabyrjanqyzy

Taqyryby:1837-1847 jyldardaǵy Kenesary Qasymuly basqarǵan ult-azattyq qozǵalys.
Maqsaty:
Bilimdilik máni:“Bilgen saıyn keledi bile bergim, Bile berý emes pe tilegi eldiń”- demekshi, týǵan jerdiń tarıhyn, , sonyń ishinde Kenesary Qasymulynyń ómiri, Kenesary Qasymuly bastaǵan ult-azattyq kóterilisiniń sebepteri, sıpaty, qozǵaýshy kúshterimen tanystyrý.
Damytýshylyq máni:Oqýshylardyń osy sabaqqa degen belsendiligin, qyzyǵýshylyǵyn arttyryp, oılaý, sóıleý, tanymdyq, izdempazdyq qasıetin arttyrý.
Tárbıelik máni:“Týǵan jerdi súıý paryz, súıý úshin tarıhyn bilý paryz” – degendeı, óz otanynyń tarıhyn bilip qoımaı týǵan jerge degen súıispenshilikke, “Babalar erligi - urpaqqa úlgi”, - dep aıtyp oqýshylardy óz eliniń babalary sıaqty elin qorǵaýǵa, erlikke, Otanyn qurmetteýge tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: Aralas
Sabaqtyń tıpi:Jańa bilim berý
Qoldanatyn ádister:Tirek-sqema, tablısa, test, baıandaý, suraq-jaýap.
Jospar:
1.Kóterilistiń sebepteri, maqsaty jáne qozǵaýshy kúshteri.
2.Kóterilistiń barysy
3.Kenesarynyń handyq bıligi
4.Kóterilistiń mańyzy men jeńilý sebepteri.

«Súıetin arýaqty Kene aǵasyn,
Keneniń keń peıishteı Saryarqasyn.
Ol súıgen týǵan taýyn, ósken jurtyn,
Sol úshin jarqyldatqan kók naızasyn»- osy óleń jolymen búgingi sabaǵymyzdy bastaımyz.
El qorǵaǵan - er babań"
Oqýshylar óz oılaryn aıtyp klasster quraıdy.

Shyńǵysqannyń 27-inshi urpaǵy ----------------------------------------Abylaı hannyń nemeresi Ákesi Qasym
--------------------------------------------- Kóterilistiń basshysy
1802 jyly Kókshetaý óńirinde --------------------------- Memleket qaıratkeri jáne dıplomat
dúnıege kelgen. --------------------------------1847 jyly qaıtys boldy

Sonymen, búgingi sabaqta biz ne bilip, ne úırenýge tıispiz?
* Qozǵalystyń sebepterin,
* Maqsattaryn,
* Sıpatyn,
* Qozǵaýshy kúshteri kim
boldy.

Kenesary Qasymuly bastaǵan kóterilis
Kóterilistiń sebepteri:
XIX ǵasyrdyń 20-30 jyldarynda Qoqan bekteri men Hıýa handary Qazaqstannyń ońtústigindegi qazaqtardy bıliginde ustap, olardy alym-salyqpen jáne tonaýmen qınady.
1836 jyly Qoqan hany ońtústikke qonys aýdarǵan Sanjar Qasymulyn óltirdi
Orta júz jerinde 1822 jylǵy jarǵy boıynsha burynǵy dástúrli basqarý túri ózgerip, jańa okrýgter, prıkazdar quryla bastady. Bul qazaqtardyń mal sharýashylyǵyna keri áser etti.
Kóterilistiń maqsaty:
Reseı otarlaý saıasatyna shek qoıý. Patsha úkimetiniń quramyna kirmegen óńirlerdiń derbestigin saqtaý, qazaq jerine bekinister men áskerı shepterdiń salýyn toqtaý, qazaqtardy Qoqan bekteri men Hıýa handyǵynyń ezgisinen azat etý.
Kóterilistiń qozǵaýshy kúshteri:
Negizgi qozǵaýshy kúshteri qarapaıym qazaq sharýalary boldy.Jalpy, kóteriliske úsh júzdiń qazaqtary, sonymen qatar aqsúıekter, sultandar, ústem tap ókilderi de qatysty.

1837-1847 jyldardaǵy ult-azattyq kóterilisti basqarǵan kim?
Sýrettegi sózderdi ret-retimen qoıý.
M.Ótemisuly, Abylaı han, Ábilqaıyr han, Kenesary han, E.Pýgachev, I.Taımanuly

"Sıfrlar sóıleıdi" oıyny.
1837 j. K.Qasymuly kazak otrádyna shabýyl
1838j. Kenesary óziniń adamdaryn Batys Sibir general-gýbernatoryna jiberip, oǵan arnaıy hat joldady.Hatynda Aqtaý bekinisi men Aqmola prıkazyn joıýdy, Ombyda tutqynda otyrǵan óz adamdaryn túgel bosatýdy talap etti.
1838 j. tamyz Kenesary sarbazdary Aqmola bekinisine shabýyl jasap, órtep jiberdi.
1838 j. 7 tamyzynda Kenesarynyń sarbazdary bekinisti órt shyǵaratyn jebelermen atqylady.Bekinis órtke oraldy.
1840 j. Orynbor gýbernatory patsha úkimetiniń Kenesaryǵa keshirim jasaýyna qol jetkizdi.Kenesarynyń tutqynǵa alynǵan týǵan-týystarynyń barlyǵy da túrmeden bosatyldy.

«Kesteni sáıkestendirý»
Oqýshylar jyldar men bolǵan oqıǵalardy sáıkestendiredi.(Qalam arqyly aparady)
1841 j. Kenesary Qasymuly han saılandy.
1842 j. Orynbor gýbernatory Perovskııdi Obrýchev almastyrdy.
1843 j. Reseı ımperatory qazaq hanyna qarsy joryq uıymdastyrý jóninde jarlyq shyǵardy.
1844 j. Kenesary han sultan Jantóreulynyń tobyn qorshap, 44 sultandy mert qyldy.
1845 j. Kenesary aýylyna orys elshileri Dolgov pen Gern keldi.
1847 j. Kenesary 10 myń áskerimen qyrǵyz jerine basyp kirdi.

Kartamen jumys
1842j. 1843j. 1844j. 1845j. 1847j.
Kóterilistiń jeńilýi, tarıhı mańyzy
Kóterilistiń jeńilý sebepteri
- Kóptegen qazaq feodaldary Kenesaryny qoldamady
- Qazaq halqy arasynda rýlyq alaýyzdyqtar,
rýǵa jiktelý basym boldy.
- Kóterilisti qoldamaǵan aýyldarǵa Kenesary
asa qatty jaza qoldandy.
- Qazaqtar qyrǵyzdarmen, qoqandyqtarmen bolǵan shaıqastarda Kenesaryny qoldamady.
- Ońtústikte Qoqan bekterine qarsy uıymdastyrylǵan shaıqasta álsiregen
Kenesary qoly Reseı patsha qarsy tura almady.
Tarıhı mańyzy
Kenesary Qasymuly bastaǵan kóterilis - XIX ǵasyrdaǵy barlyq Qazaqstan jerin qamtyǵan asa iri otarshyldyqqa qarsy baǵyttalǵan azattyq kóterilis. Patsha úkimetiniń Qazaqstan jerinde otarlaý saıasatyn júrgizip otyrǵanyn dáleldedi. Patsha úkimetiniń Qazaqstannyń ońtústik óńiriniń otarlaýyn biraz ýaqytqa kesheýildete tústi.
Kenesary Qasymulynyń ómiri men qyzmeti bolashaq urpaqqa óshpes ónege.

Qujatpen jumys
1.Kenesarynyń jibergen elshileri Qytaı shebinde qandaı mindet atqardy?
2.Qytaı Kenesaryny jáne onyń áskerlerin óz jerine jiberýden nege bas tartty?
Jańa sózder:
Zeket - mal ósirýshiler
Ushyr - dıqandardan alynatyn salyq
Jasaýyldar - senimdi adamdary
Manap - qyrǵyzdardyń aqsúıek rýbasylary
Nomadtar - kóshpeli qazaqtar

Bekitý: Oqýshylar búgingi sabaqta alǵan bilimderin osy keste toltyrý arqyly bekitedi
Bilim
Bilgim keledi
Bildim

Qorytyndylaý:
Test (Test (1-5) jaýabyn birden lýpa arqyly tekserýge bolady, (6-10) kelesi betin shtor jaýyp qoıý arqyly qoldanasyz)
1.1837-1847j.j. kóterilistegi Kenesarynyń ápkesi?
A) Bopaı V) Sapara S) Tomırıs
2.K.Qasymuly bastaǵan kóterilis qaı jyldary boldy?
A) 1827-1837j.j. V) 1847-1857j.j. S) 1837-1847 j.j.
3.1844 j. K.Qasymuly iri jeńiske jetti.Jeńiliske ushyraǵan topty kim basqardy?
A) Lebedev V) Dýnıkovskıı S) Jantóre
4.Qaı jerdegi shaıqasta Kenesary jeńilis tapty?
A) Jetisý V) Toqmaq S) Maıtóbe
5.Kenesary bastaǵan kóterilis qandaı sıpatqa ıe boldy?
A) Otarshyldyqqa qarsy
V) Qoqan handyǵyna qarsy
S) Feodalızmge qarsy
6.K.Qasymuly qaı jyly handyq bılikti qolyna aldy?
A) 1837j. V) 1845j. S) 1841j.
7.Kenesary kóterilis barysynda qandaı memleket qurdy?
A) Dinı V) Feodaldyq S) Olıgarhıalyq
8.K.Qasymulynyń kóterilisi Qazaqstannyń qaı bóligin qamtydy?
A) Tek qana Orta júz V) UlyJúz ben Kishi Júzdi S) Búkil Qazaqstandy
9.1841 j. K.Qasymulyn handyqqa saılaýǵa qandaı oqıǵa sebepshi boldy?
A) Jantóre ulyn jeńý V) Qoqan bekinisin alý S) Qyrǵyzǵa jasalǵan joryq
10.Qaı jyly Kenesary qyrǵyz jerine basyp kirdi?
A) 1845j. V) 1846j. S) 1847j.

Úıge tapsyrma
1.-I.Taımanuly men S.Datuly bastaǵan kóterilis tarıhyn eske túsirip, olardy K.Qasymuly bastaǵan ult-azattyq qozǵalyspen salystyryńdar.
S.Datuly bastaǵan kóterilis
I.Taımanuly, M.Ótemisuly bastaǵan kóterilis
K.Qasymuly bastaǵan kóterilis
Jyldar
Aýmaǵy
Kóterilis sebepteri
Negizgi sebepteri
Mańyzy

2.Kóterilistiń jeńilý sebepteri men mańyzy týraly áńgimelep berińder.
Urpaqqa ónege!
Kenesary Qasymulynyń ómiri men qyzmeti bolashaq urpaqqa óshpes ónege.Han armany, halyq úmiti oryndaldy - Qazaqstan táýelsizdik aldy, Kenesary esimi egemendikke qoly jetken halyqtyń júreginde máńgi saqtaýly.
Caý bolyńyzdar!