InfoHub Logo

1920 jyldyń basynda Qaraǵandy aq bandalardan múlde tazardy. 1919 jyldan qys aılarynda Qaraǵandynyń Buqpa selosynda turǵan qyzyldardyń qarýly otrádyna arqa súıegen jumysshylar ózderiniń óndiristik komıtetterin qaıyra saılaı bastady...

1920 jyldyń 2 maıynda Qaraǵandyǵa tórt kisiden jumysshylar komıteti saılandy. Birinshi bastyǵy Trabovskıı degen orys jigiti, músheligine Sypan Serikbaev jáne Narıman Ahmetov degen qazaq jumysshylary saılandy. Bul kezde shahta jumysyn toqtatpaǵan. Osıpov degen kisiniń basshylyǵymen kómirdi shahterler shyǵaryp berdi...

Osyndaı jaǵdaılar bolyp jatqan kezde, sol 1920 jyldyń jazynda osy Qaraǵandyǵa Gapeev degen ınjener keldi. Qasynda Marıa deıtin áıeli men úsh-tórt kómekshi kisileri bar.

Ne degen erlik deseıshi! Ol kelgen kezde Semeıden bergi jatqan jalpaq dalada aq bandalardyń tún qatqan qasqyrdaı shubyryp júrgen kezi. Sońdarynan túre qýǵan qyzyldarmen qasha soǵysyp ketip bara jatqan. Sovet ókimetin jaqtaıtyn adamdar qoldaryna tússe, tirideı keskileıdi. Jáne ol kezde Qoıandy jármeńkesi men Qarqaraly mańyndaǵy qazaq aýyldarynda súzek aýrýy keń taralǵan. Ol daǵy bir juqpaly jeksuryn aýrý ǵoı. Solardan qoryqpaı kelýi, kelý-aq qoı!

Kún keshkirip bara jatqan ýaqyt edi. Meni jumysshylar komıtetine shaqyrdy. Barsam, basynda elpekeı aq taqıasy bar qońqaq muryn, aryqsha kelgen bir orys otyr. Jáne ózimizdiń sol komıtet músheleri Chemohov pen Ahmetov Narıman bar eken.

Narıman:

— Sháıit, myna kisi bizdiń qyzyldyq ınjener. Qasynda tórt-bes kisisi bar. Qural-saımandary bar. Sonaý ishten osy Qaraǵandyǵa ádeıi jiberilgen kórinedi. «Qaraǵandynyń óndirisin úlkeıtemiz» deıdi. «Sovet ókimeti qamqorlyqqa alady» deıdi. «Kómirdiń kóp-azdyǵyn zertteý úshin ádeıi meni jiberdi» deıdi. Bul kisi «osyndaǵy erteden istep kele jatqan jumysshylarmen áńgimelesemin» deıdi. Jumysshylardy jınaıyq, — dedi.

Jumysshylardy jınap jiberdik. Jınalysty Trabovskıı ashty da, Gapeevke sóz berdi Áı, shirkinniń sóılesi-aı deseıshi. Qandaı sheshen deseńizshi!

— Bul ókimet — sizderdiń ókimetterińiz. Kedeılerdiń ókimeti. Sizderdiń aldaryńyzda baqytty bolashaq tur... Ony jasaýshy sizder, baýyrlarym, — deıdi, — bul ókimet sen oryssyń, sen qazaqsyń demeıdi. Báriń de birdeısiń, — deıdi.

Gapeev sózin aıaqtaǵannan keıin Trabovskıı shyǵyp sóılep, Gapeevtiń kelgenine jumyskerlerdiń qýanatynyn aıtty. Sodan keıin qazaq jumysshylarynyń atynan İlıas aqyn sóıledi. Ol óziniń sózin óleńmen aıtty.

— Keldik biz sálemdese sizge, myrza,
Bizge aıtqan sózińizge kóńil yrza.
Bolǵanda tóbem — jaılaý, tósim — qystaý
Kázirde tynyshtyqta bizdiń qyrda.
Kóńilden qasiret pen qaıǵy ketken
Qýanysh lebi bar bizdiń jyrda.
...................................................
...................................................
*
İsh jaqtan bizge arnap keldińiz be,
Yqylas, aq nıetke sendińiz be?
Qaı elden, qandaı adam Lenındi
Kózińizben aıtshy bizge, kórdińiz be? —

(∗ Túpnusqada osylaı berilgen.)

dep sózin aıaqtady. Basqalary: «Oı, pále-aı, durys aıtty-aý!» — desip jatyr. Narıman Gapeevke İlıastyń óleńin túsindirdi. Sodan Lenın týraly Gapeev kóp áńgime aıtty...

Gapeev eki kúndeı tynyqty. Ol kezde bizder qazǵan kómirimizdi aýyl-aýylǵa taratyp, tamaqqa aıyrbastap otyratyn edik. Qoı soıyp, qonaqasy berdik. Qonaqasyny qalaı berdi deseıshi? Biz ony bylaı berdik: bir kógaldy jerde, ashyq dalada. Gapeev áıeline aıtyp jatyr:

— Muny qazaqsha et deıdi, — dep. Ol eki kisige bólek tabaq jasap, bas tarttyq. Narıman Ahmetov túsindirip otyr:

— Soıylǵan maldyń basy mal kimge arnalyp soıylsa, soǵan beriledi, — dep. Sóıtse, Gapeev qazaqtyń ol dástúrimen erterek tanys eken. Óıtkeni 1916 jyly Ekibastuzda bolyp qaıtqan eken. «Jaqsyda jattyq joq» degen ǵoı. Sol kúnnen bastap-aq úırenshikti adamymyzdaı bolyp ketti.

Sodan Gapeev bir jaz boıy boldy. Burynǵy eski shahtalardy aralady. Bir sheti Maıqudyq, Soqyr ózeni, Sorańǵa deıin, osy Qaraǵandyny túgel tekserdi ǵoı. Men jáne Júnis deıtin kisi bar ekeýmiz alǵashqy kúnnen bastap qashan Qaraǵandydan qaıtqanynsha Gapeevtiń qaraýynda jumys istedik. Biraq kázir bizdi umytyp ta qalǵan shyǵar...

Bir kúni bir qyzyq ýaqıǵa boldy. Qaraǵandydan uzaı berdik. Jańbyrsyz, bultsyz kúnderi jetken jerimizge túneı de salyp júrdik. Oǵan ishimnen renjip te júrdim.

Bir kúni kúndiz atyp alǵan bes-alty úırekti asyp jep, Soqyr ózeniniń boıynda jatyp qaldyq. Gapeevtiń qasynda júretin Vıktor degen jigit bar edi. Tańerteń bárimiz de turdyq. Gapeev te turǵan. Al álgi Vıktor uıyqtap jatqan-dy. Bir kezde «tur!» dep onyń ústindegi kórpesin bireý julyp aldy. Dál baýyrynda ot ornyndaı bolyp ıirilip bir qarashubar jylan jatyr. Gapeevtiń záresi ushyp ketti. Vıktor áli uıyqtap jatyr. Ony oıatsaq, qozǵalyp ketýi múmkin. Baıqamaı jylanǵa soqtyqsa, jylan shaǵyp alýy múmkin. Sondyqtan bir adam qolynan, bir adam aıaǵynan súırep ala qashtyq. Tósek qozǵalǵanda jylan basyn ortasynan shyǵaryp, qaıqaıtyp ala qoıdy. Vıktordyń záresiniń ketkeni-aı! Sonan keıin dalaǵa sırek qonatyn boldyq-aý! Sol jyly kúzgi sýyq túse qaıyra qaıtyp ketti. Sodan keıin qaıtyp oralǵan emes.

Kisi-aq edi!

---