Kómirtek. Tabıǵattaǵy aınalymy
Sabaq taqyryby: Kómirtek. Tabıǵattaǵy aınalymy. (prezentasıasymen)
Sabaqtyń maqsaty:
a) Oqýshylarǵa kómirtektiń perıodtyq júıede orny, tabıǵatta taralýy, fızıkalyq jáne hımıalyq qasıetteri jáne kómirtektiń alotropıalyq túr ózgeristeri jaıly meńgertý.
b) Oqýshylardyń sabaq belsendiligin arttyrý, kitapqa degen qyzyǵýshylyǵyn damytý, mátinmen jumys isteı bilý, taqyryptaǵy negizgi uǵymdy taýyp, syzbanusqany toltyrýǵa mashyqtandyrý, bilimin naqtylaý jáne qısyndy oılanýyn damytý.
v) Oqýshylardy ózbetinshe izdenimpazdyqqa, shyǵarmashylyq qabiletterin damytýǵa, eńbektenýge, ózara bilimderin tekserip baǵalaýǵa, adamgershilikpen ujymdy qarym – qatynas jasaýǵa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: Zertteý.
Sabaqtyń ádisi: suraq - jaýap, baıandaý, logıkalyq qabiletin arttyrý.
Sabaqtyń kórnekiligi: 1. ınteraktıvti taqta, flıpchart, vıdeo - beıne, tájirıbe kórsetý, STO tehnologıasy, tirek - syzba.
Sabaqtyń barysy: Uıymdastyrý kezeńi.
Oqýshylardy túgendeý.
Jańa sabaq.
«Kómirtegi – ómir tiregi» degendi qalaı túsinesiń?
a) Barlyq tiri aǵzalardyń quramyna kiredi.
b) Tas kómir, shymtezek, munaı quramy.
v) Ák tas, bor, mármár quramyna kiredi.
1784 jyly fransýz ǵalymy A. Lavýaze «Jaı deneler tablısasy» degen eńbeginde «Karbo» - latynsha kómir degen uǵymdy bildiredi. Oryssha «ýglevod» dep atalýyn orys ǵalymy M. V. Solovev – 1824 jyly. 1928 jyly «Kómirtek» degen ataýdy aýdarmashy R. Bókeıhanov usyndy. «S» - kúıe túrinde óte erte zamanda belgili.
Atom qurylysy: +6S 1s2 2s2 2p2
Kómirteginiń alotropıalyq túr ózgeristeri: almaz, grafıt, karbın. Almazdyń krıstal toryndaǵy (tetraedr pishindi) árbir kómirtek atomyn, aınalasyndaǵy birdeı qashyqtyqta ornalasqan basqa tórt atommen kovalentti baılanysady, sondyqtan almaz – óte qatty, móldir, tússiz, elektr toǵyn ótkizbeıdi.
Al grafıttiń krıstal torynda atomdar qabattalyp ornalasady jáne bir jazyqtyqta ornalasqan atomdarǵa qaraǵanda, ártúrli jazyqtyqta ornalasqan atomdardyń araqashyqtyǵy áldeqaıda úlken bolady. Osyǵan sáıkes grafıt jumsaq, móldir emes, metaldyq jyltyry bar sur tústi zat, elektr toǵyn birshama jaqsy ótkizedi. Al karbın ol qara tústi untaq. Karbınde kómirtek atomdary bir túzýdiń boıynda tizbektelip ornalasady.
... - S = S - S = S - S = S - nemese
... =S =S =S = S =S = S=...
Kómirtek túzetin taǵy bir jaı zat (amorfty túri) aǵash kómiri – qurylysy keýip bolǵandyqtan, óz betinde gazdardy, suıyqtardy sińiredi. Osy qasıetin adsorbsıa dep ataıdy jáne gaz tutqyshtar jasaýda qoldandy. Sondaı aq dárihanada – belsendirilgen kómir karbany degen atpen satylatyn tabletkalar adam ýlanǵanda nemese ishekke gaz tolyp mazasyzdanǵan jaǵdaıda beriledi.
Alotropıa túr ózgerisi
Keste toltyrý.
Hımıalyq qasıetteri. Kómirtek aýada kóp jylý bere otyryp ottekpen árekettesedi.
1. Janý reaksıasy:
2S + O2 =2 SO
S + O2= SO2
2. Hlormen áreketteskende kómirtek tek jaryq sáýlesiniń áserinen tórt hlorly kómirtek túziledi.
S + 2CL2 = CCL4
2C + Ca = CaS2
C + 2S = CS2
C + 2H2 CH4
Qoldanylýy:
Almaz – qyrlanǵan almazdan brıllıant, áshekeıli zat ázirleneýi.
Grafıt – qaryndashtyń ózegi, elektrodtar daıyndaýda.
Koks (S) totyqsyzdandyrǵysh retinde metal óndirýde.
Jadyńda saqta:
Massasy 1 g aktıvtelgen kómirdiń aýdany 800 m2, sondyqtan onyń sińirgishtik qasıeti óte joǵary bolady. Aktıvtelgen kómirdiń túıirshikteri dárihanalarda satylady, ol as qorytý joldarynyń ÝZI - ge túsirerde nemese rentgenmen tekserýde aldyn ala daıyndyq pen spırtti tazartý úshin qoldanylady. Biraq ol ıis gazyn (SO) sińirmeıdi
Pysyqtaý suraqtary:
1. Almaz ben grafıttiń fızıkalyq qasıetterin salystyrý.
2. Sáıkestendirý testi.
1. Metan --------------------------- a) MgCO3
2. Kómir qyshqyl gazy --------- á) CH4
3. Mármár ------------------------- b) CaCO3 VgCO3
4. Magnezıt ----------------------- v) CO2
5. Dolomıt ------------------------ g) CaC2
6. Kálsı karbıdi ------------- d) CaCO3
3. Kómirtek atomyndaǵy neıtron sany teń
a) 6
á) 4
b) 12
4. Tómendegi totyǵý dárejesi kómirtekke tán emes
a) +4
á) +2
b) +5
Úıge tapsyrma: §21. Kómirtek. Tabıǵattaǵy aınalymy. 95 - bet 4 - tapsyrma oryndaýǵa.
Baǵalaý
Sabaqtyń maqsaty:
a) Oqýshylarǵa kómirtektiń perıodtyq júıede orny, tabıǵatta taralýy, fızıkalyq jáne hımıalyq qasıetteri jáne kómirtektiń alotropıalyq túr ózgeristeri jaıly meńgertý.
b) Oqýshylardyń sabaq belsendiligin arttyrý, kitapqa degen qyzyǵýshylyǵyn damytý, mátinmen jumys isteı bilý, taqyryptaǵy negizgi uǵymdy taýyp, syzbanusqany toltyrýǵa mashyqtandyrý, bilimin naqtylaý jáne qısyndy oılanýyn damytý.
v) Oqýshylardy ózbetinshe izdenimpazdyqqa, shyǵarmashylyq qabiletterin damytýǵa, eńbektenýge, ózara bilimderin tekserip baǵalaýǵa, adamgershilikpen ujymdy qarym – qatynas jasaýǵa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: Zertteý.
Sabaqtyń ádisi: suraq - jaýap, baıandaý, logıkalyq qabiletin arttyrý.
Sabaqtyń kórnekiligi: 1. ınteraktıvti taqta, flıpchart, vıdeo - beıne, tájirıbe kórsetý, STO tehnologıasy, tirek - syzba.
Sabaqtyń barysy: Uıymdastyrý kezeńi.
Oqýshylardy túgendeý.
Jańa sabaq.
«Kómirtegi – ómir tiregi» degendi qalaı túsinesiń?
a) Barlyq tiri aǵzalardyń quramyna kiredi.
b) Tas kómir, shymtezek, munaı quramy.
v) Ák tas, bor, mármár quramyna kiredi.
1784 jyly fransýz ǵalymy A. Lavýaze «Jaı deneler tablısasy» degen eńbeginde «Karbo» - latynsha kómir degen uǵymdy bildiredi. Oryssha «ýglevod» dep atalýyn orys ǵalymy M. V. Solovev – 1824 jyly. 1928 jyly «Kómirtek» degen ataýdy aýdarmashy R. Bókeıhanov usyndy. «S» - kúıe túrinde óte erte zamanda belgili.
Atom qurylysy: +6S 1s2 2s2 2p2
Kómirteginiń alotropıalyq túr ózgeristeri: almaz, grafıt, karbın. Almazdyń krıstal toryndaǵy (tetraedr pishindi) árbir kómirtek atomyn, aınalasyndaǵy birdeı qashyqtyqta ornalasqan basqa tórt atommen kovalentti baılanysady, sondyqtan almaz – óte qatty, móldir, tússiz, elektr toǵyn ótkizbeıdi.
Al grafıttiń krıstal torynda atomdar qabattalyp ornalasady jáne bir jazyqtyqta ornalasqan atomdarǵa qaraǵanda, ártúrli jazyqtyqta ornalasqan atomdardyń araqashyqtyǵy áldeqaıda úlken bolady. Osyǵan sáıkes grafıt jumsaq, móldir emes, metaldyq jyltyry bar sur tústi zat, elektr toǵyn birshama jaqsy ótkizedi. Al karbın ol qara tústi untaq. Karbınde kómirtek atomdary bir túzýdiń boıynda tizbektelip ornalasady.
... - S = S - S = S - S = S - nemese
... =S =S =S = S =S = S=...
Kómirtek túzetin taǵy bir jaı zat (amorfty túri) aǵash kómiri – qurylysy keýip bolǵandyqtan, óz betinde gazdardy, suıyqtardy sińiredi. Osy qasıetin adsorbsıa dep ataıdy jáne gaz tutqyshtar jasaýda qoldandy. Sondaı aq dárihanada – belsendirilgen kómir karbany degen atpen satylatyn tabletkalar adam ýlanǵanda nemese ishekke gaz tolyp mazasyzdanǵan jaǵdaıda beriledi.
Alotropıa túr ózgerisi
Keste toltyrý.
Hımıalyq qasıetteri. Kómirtek aýada kóp jylý bere otyryp ottekpen árekettesedi.
1. Janý reaksıasy:
2S + O2 =2 SO
S + O2= SO2
2. Hlormen áreketteskende kómirtek tek jaryq sáýlesiniń áserinen tórt hlorly kómirtek túziledi.
S + 2CL2 = CCL4
2C + Ca = CaS2
C + 2S = CS2
C + 2H2 CH4
Qoldanylýy:
Almaz – qyrlanǵan almazdan brıllıant, áshekeıli zat ázirleneýi.
Grafıt – qaryndashtyń ózegi, elektrodtar daıyndaýda.
Koks (S) totyqsyzdandyrǵysh retinde metal óndirýde.
Jadyńda saqta:
Massasy 1 g aktıvtelgen kómirdiń aýdany 800 m2, sondyqtan onyń sińirgishtik qasıeti óte joǵary bolady. Aktıvtelgen kómirdiń túıirshikteri dárihanalarda satylady, ol as qorytý joldarynyń ÝZI - ge túsirerde nemese rentgenmen tekserýde aldyn ala daıyndyq pen spırtti tazartý úshin qoldanylady. Biraq ol ıis gazyn (SO) sińirmeıdi
Pysyqtaý suraqtary:
1. Almaz ben grafıttiń fızıkalyq qasıetterin salystyrý.
2. Sáıkestendirý testi.
1. Metan --------------------------- a) MgCO3
2. Kómir qyshqyl gazy --------- á) CH4
3. Mármár ------------------------- b) CaCO3 VgCO3
4. Magnezıt ----------------------- v) CO2
5. Dolomıt ------------------------ g) CaC2
6. Kálsı karbıdi ------------- d) CaCO3
3. Kómirtek atomyndaǵy neıtron sany teń
a) 6
á) 4
b) 12
4. Tómendegi totyǵý dárejesi kómirtekke tán emes
a) +4
á) +2
b) +5
Úıge tapsyrma: §21. Kómirtek. Tabıǵattaǵy aınalymy. 95 - bet 4 - tapsyrma oryndaýǵa.
Baǵalaý
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
