InfoHub Logo

Taqyryby: Kúldire bilý — óner, kúle bilý — ómir, kúlki bolý — ólim
Maqsaty: bilimdilik. Adam boıyndaǵy qundy qasıetter týraly túsinikter berý, Kúlki jáne jymıýdyń adam ómirindegi qajettilik ekenin túsindirý;
Damytýshylyq. Balalarǵa jyly jymıyp, shynaıy kúlip júrý kerektigine kózderin jetkize otyryp, jaqsy ister jasaı bilý iskerlikterin damytý;
Tárbıelik. Ózara qamqorlyqqa, súıispenshilikke, tatýlyqqa tárbıeleý.
Kórnekilikter:

Sabaqtyń barysy: Uıymdastyrý kezeńi
Balalar, bir - birimizben kózderimiz arqyly amandasaıyqshy. Qazir árkimde ártúrli kóńil - kúı. Olaı bolsa barlyǵymyz qyzyqty, jaqsy sátti esimizge alaıyq. Osy jerde «sıqırly qolshatyr» kómekke keledi. (áshekeılengen qolshatyrdy qoldaný)
— Balalar! Endi báriń meniń qolymdaǵy ádemi kúnge qarańdarshy, ol bizge ádemi kúlkisin syılap tur. Qane, biz de bir - birimizge kún sıaqty ádemi kúlkimizdi syılaıyqshy.
Balalarǵa Ó. Turmanjanovtyń óleń joldaryn hormen qaıtalaýdy usynamyn.
Kel, balalar, kúleıik!
Qabaq túıgen ne kerek,
Kel balalar, kúleıik!
Kúlki kóńil ashady,
Kúlkimenen túleıik!
Kóńildi bop júreıik!
Kúlkimenen túleıik!
Kúlip ómir súreıik!
— Jaraısyńdar, balalar! Kún bizdiń boıymyzdy jylytty. Bizdiń jyly kúlkimiz árqaısymyzdy qýanyshqa bóledi.

Jańa sabaq. «Ira qaıdan keldi» áńgimesin muqıat tyńdaıyq.
Biz jazǵy saýyqtyrý lagerine barǵan edik. Tústen keıin tárbıeshi toptaǵy balalarmen tanysa bastady, kim qaıdan kelgenin surady. Árkim óziniń turǵylyqty mekenin aıta bastady, osy sátte bólmege Ira kirdi.
 Seniń aty - jóniń kim? – dep surady tárbıeshi
 Semenıhına
 Sen qaıdan keldiń?
 Men asqanadan! – dedi Ira.
Balalar kúldi. Barlyǵy kúldi.

 Osy áńgimeden qandaı sezimde jáne áserde boldyń?
 Sender nege kúldińder?
 Endeshe, biz búgin sabaqta kúlki, jymıý jaıynda sóılespekpiz. Jáne durys kúlý ári oryndy kúlý kerektigin aıtamyz.
 Bizdiń taqyrybymyz Kúlki álemine saıahat dep atalady.
 Balalar, biz qaı kezde kúlemiz?
 Senderge kúlip júrgen unaıdy ma?
 Bárimiz estip júrmiz kúlgen paıdaly, ómirińdi uzartady deıdi.

Ataqty satırık Seıit Kenjeahmetuly aǵamyzdyń: «Kúldire bilý — óner, kúle bilý — ómir, kúlki bolý — ólim» degen sózderiniń jany bar.
Kúlki streske qarsy eń basty qural ekeni belgili. Kúlki - adam ómirindegi eń qyzyqty sát dese de bolady. Júzińnen kúlki ketpesin deımiz ǵoı, kúlip júrgen, jaıdarly adammen sóılesý áldeqaıda yńǵaıly emes pa?
Kúlki juqpaly deıdi. Bir adamnyń «hı - hı» degen kúlkisinen óziń eriksiz kúlýiń múmkin. Kúlki degenimiz eń paıdaly – vıtamın.

Bir kúni ákesi Ǵalymnan surapty:
 Dúkennen nan alyp kelshi
 Men erinip turmyn —, dep jaýap qaıtarady Ǵalym.
 Sen endeshe erinshek ekensiń ǵoı – dedi de ákesi – Ol jaman ádet
 Erinshek bolǵan jaman ba? – dep Ǵalym qarsylyq bildirdi – dıvanda raqattanyp jatasyń, konfet soryp, qyzyqty kitap oqyp. Tipten jaman ádet emes.
 Jaman emes, — dep ákesi kelise ketti. – biraq mynany oılanyp kórshi, konfet daıyndaıtyn fabrıkada jumyskerler: «Bizdiń konfet daıyndaǵymyz kelmeıdi - biz erinip turmyz» dese she… Sen konfetsiz qalasyń ǵoı
 Men konfetsiz de kitap oqı beremin. Tipti tisime de paıdaly
 Jaqsy – dedi ákesi balasyna. – Al onda jaryq beretin aǵaılar jaryqty biz toqtatamyz, biz erinip turmyz dese she, sen qarańǵyda kitabyńdy qalaı oqymaqsyń?
 Maǵan báribir. Men kúndiz ǵana oqımyn. Kózime de paıdaly
 Jaqsy – dedi ákesi. Biraq sen aqyn, jazýshylardy umytyp kettiń ǵoı, olarda erinse ne isteısiń?
 Bola bersin men jaı ǵana raqattanyp jatamyn. Tipti meniń kózderime paıdaly emes pe?
 Solaı deıik, — dedi ákesi. Sen jıhaz jasaıtyn adamdar erinip ketti deıik, sen qaıda jatasyń?
 Bola bersin — dedi Ǵalym. – Men onda edenge jata salamyn. Edenge jatý adam aǵzasyna óte paıdaly deıtin kórinedi.
 Jaqsy – dedi ákesi. – al qurylysshylar …. deı bergende
 Túindim. – dep ákesiniń sózin bóldi Ǵalym. – Men dalaǵa shyǵyp demalamyn. Taza aýa jutyp serýendeımin.
 Tipti jaqsy! Sen sol serýendep júrgenińde dúkennen nan ala sal.!
(Áńgimeni taldap ótý.)
Taqtaǵa nazar aýdaraıyq.
 Bir – birimizben kezdeskende qandaı sóz aıtamyz?
 Qandaı sózben kómek suraımyz?
 Kóp jaqsylyq jasaıtyn adamdy kim dep aıtady?
Úsh sóz ashylady.
- Qandaı emosıa sezimderin bilesińder?
- Emosıa degenimiz ne? (az ýaqyttaǵy jan sezimi)
- Sezim? (Kóp ýaqytqa sozylatyn jan sezimi)
Emosıa men sózimdi qalaı bildiremiz? (mımıka, jest, daýys yrǵaǵy)
Mımıka men jest arqyly berilgen jaǵdaıattardy keltirý.
1. Aıazdy kúni aıaldamada adamnyń avtobýs kútýi
2. Tis dárigeriniń kabınetindegi adam
3. Fýtbol oıynyn kórip otyrǵan adam
4. Ózine qoıylmaǵan suraqqa jaýap bergisi keletin shydamsyz oqýshy
5. Kúndeligin úıinde umytyp ketken muǵalimniń suraýy boıynsha kúndeligin bere almaı turǵan oqýshy
6. Mamasynyń súıikti ydysyn syndyryp alǵan bala
7. Saıqymazaq bolý

«Saıqymazaqty boıaý» oıyny
Taqtada saıqymazaq ilýli turady osyny oqýshylar bir - birden boıap ótý.
- Saıqymazaqty qaıdan kezdestiremiz?
- Olardyń maqsaty qandaı?

Saıqymazaq tapsyrmasy: «Shatasý» oıyny
Men senderge birneshe suraqtar qoıamyn, sodan jaýaptaryn paraqtarǵa jazyp, olardy aralastyramyz: (suraqtardy aýystyryp oqımyn)
1. Mektep sómkelerińe neni salasyńdar?
2. Senderge qandaı keıipker unaıdy? (kıno, múltfılm)
3. Qoqys jáshigine ne salamyz?
4. Qoldy nemen jýamyz?
5. Án aıtady kim?

«Men de jaqsy bala bolamyn» oıyny
balalardy jaǵymdy isterge jumyldyrý maqsatynda «Men de jaqsy bala bolamyn» oıynyn oınaýdy usynamyn.
Mysaly:
— Men jaqsy balamyn, óıtkeni atama ornynan turýǵa kómektesemin.
— Men jaqsy balamyn, óıtkeni inimmen oıynshyqtarmen bólisemin.
— Men jaqsy balamyn, óıtkeni úıdegi gúlge sý quıamyn.
— Men jaqsy balamyn, óıtkeni ata - anamnyń aıtqanyn tyńdaımyn.
— Men jaqsy balamyn, óıtkeni óz oıynshyqtarymdy shashpaımyn.

 Balalar sender búgingi sabaqta qandaı sezimde otyrsyńdar?
 Kúlki — ómirdiń kilti. Gelatologıa (kúlkini zertteıtin ǵylym) kúlki adam ómirine aıtarlyqtaı yqpal etedi deıdi. Al Darvın kúlki júıke júıesin emdeı alady degen pikir aıtqan. Kúlkisine qarap, adamnyń minezin, ishki jan - dúnıesin shamalaýǵa bolady eken…

Kúlki týraly qyzyqty derek
* Búginde adamdar júz jyl burynǵyǵa qaraǵanda, az kúledi.
* Bóbek úlken adamǵa qaraǵanda, 20 ese kóp kúledi.
* Áıelder erlerge qaraǵanda kóp kúledi.
* Kúlip, kóńildi júretin adamdar júrek aýrýyna az shaldyǵady. Amerıkadaǵy Kalıfornıa klınıkalarynyń birinde dárigerler men ǵalymdar naýqastarǵa «Kúlkimen adamdy emdeýge bola ma?» degen suraq tóńireginde zertteý júrgizdi. Naýqastarǵa tańerteń dárilermen qosa, anekdottary bar jańa gazetter ákelip berdi. Zertteý nátıjesinde, naýqastardyń jaǵdaıy anaǵurlym jaqsarǵan. Demek, kúlki densaýlyqtyń jaqsarýyna áser ete alady.

Dáıeksóz
Balalarǵa «Súıispenshilik — júrekten» — degen halyq danalyǵynyń maǵynasyn ashyp túsindiremin. — Árqaısymyzdyń súıispenshilikke toly jumsaq júregimiz bar. Biraq ol úlken emes. Ár adamnyń júreginiń úlkendigi qolyn jumǵandaǵy judyryqtaı. Qane, júregimiz qandaı eken, kóreıikshi. Balalar alaqandaryn jumyp, judyryqtaryna nazar aýdarady.
— Al, endi, alaqanymyzdy júregimizdiń tusyna qoıyp, lúpilin tyńdap kóreıikshi. Balalar óz júrek lúpilderin tyńdaıdy.
— Qandaı ǵajap!
— Balalar, biz qýansaq, bizdiń júregimiz de kúlimdep turady eken, al renjisek, júregimiz de jabyrqap qalady.
— Biz qandaı jaǵdaıda qýanyp, renjımiz? Balalardyń jaýaptary.
Bizdi bireý renjitse, ózderiń bireýdi renjitseńder júrekteriń de renjıdi eken. Al bireý bizge jaqsylyq jasasa, bireýge biz jaqsylyq jasasaq, onda bizdiń júregimiz de qýanyshqa bólenedi. Sondyqtan da biz árdaıym bireýge jaqsylyq jasap, qýanyshqa bólep, jaqsy kórsek júregimiz súıispenshilikke bólenip, qýanady. Súıispenshilik bizdiń júregimizden taraıdy eken. Sondyqtan «Súıispenshilik - júrekten» degen halyq danalyǵy osydan shyǵypty.

Júrekten júrekke
Balalar sheńberge jınalady. Jumsaq oıynshyq júrekti bir - birine syılaı otyryp, jaqsy tilekter bildiredi.
• Men saǵan qýanysh tileımin. Men saǵan súıispenshilik tileımin.
• Men saǵan jaqsylyq tileımin.
«Keremet, bizdiń árqaısymyzdyń júregimiz osy jumsaq oıynshyqtaı kúlimdep, qýanyshqa bólendi. Árqashan osyndaı jyly sózdermen bir - birimizdi qýanta bereıik!»

Bala týraly hıkaıany baıandap, — al endi myna sharlardy úrlep, ashý men renishterge toltyryp, … shyǵaramyz. Mindetti túrde jymıamyz. Kóńil - kúıimiz qandaı?

Sabaqty qorytyndylaý.
 Kúlkiniń tóresi — kez kelgen kúızelisti, júıkedegi júkti jeńip shyǵatynshynaıy kúlki. «Kúl! Kúlseń, álem senimen birge kúletin bolady. Al jylasań, senimen birge eshkim de jylamaıdy» depti Ella Ýıler Ýılkoks. Únemi jyly jymıyp, kóńildi júrýge tyrysaıyq…