InfoHub Logo

OQO, Saryaǵash aýdany, Derbisek aýylyndaǵy
M.P.Okorokov atyndaǵy jalpy orta mektebiniń fızıka pániniń muǵalimi
Koldasova Iahshıgýl Osmanovna

Sabaqtyń taqyryby: Lınzalar, lınzanyń optıkalyq kúshi; lınzada keskin alý; juqa lınzanyń formýlasy;
Sabaqtyń maqsaty:
1. Bilimdilik maqsaty: oqýshylardy lınza men onyń túrlerimen tanystyrý; lınzalardyń sıpattamalaryn berý; lınzada keskin alý joldarymen tanystyrý;
2. Damytýshylyq maqsaty: oqýshylardyń bilim deńgeıin, bilim mazmunynyń turaqtylyǵy men ony ıgerýdegi iskerlik pen daǵdyny baqylaý.
3. Tárbıelik maqsaty: adamgershilikke, uqyptylyqqa, alǵyrlyqqa, otansúıgishtikke, tabıǵatty aıalaýǵa, syılastyq pen ádeptilikke baýlý.

Sabaqtyń túri: jańa bilimdi qalyptastyrý, jalpylaý
Sabaqtyń ádis - tásilderi: áńgime, leksıa, dıskýssıa, kitappen jumys.
Sabaqtyń kórnekilikteri: plakattar, sýretter.
Sabaqtyń barysy:

1. Sálemdesý;
2. Oqýshylardy túgeldeý;
3. Synyp bólmesiniń tazalyǵyn tekserý;
4. Oqýshylardyń sabaqqa daıyndyǵyn tekserý: jumys orny, oqý quraldarynyń bar - joqtyǵy, sabaqqa degen yntasy
5. Oqýshylardyń nazaryn sabaqqa aýdarý

I. DK. Úı tapsyrmasyn tekserý.
A. Teorıalyq bilimderin tekserý
B. Praktıkalyq tapsyrmalaryn tekserý
C. Esepterin tekserý
III DK. Bilimdi jan - jaqty tekserý
IV. DK. Jańa materıaldardy qabyldaýǵa ázirlik, maqsat qoıý
1. Qandaı qubylys jaryqtyń synýy dep atalady?
2. Qandaı burysh túsý buryshy dep atalady?
3. Qandaı burysh túsý buryshy dep atalady?
4. Sýretin salyp kórset
5. Jaryqtyń syný zańy qalaı tujyrymdalady?

V. DK. Jańa materıaldardy ıgerý.

Lınzalar. Jaryqtyń shaǵylýy men synýyn jáne sáýle baǵytyn ózgertý úshin qoldanylady. Lýpa, mıkroskop, fotoaparat jáne t. b. quraldar men qondyrǵylardy paıdalaný osyǵan negizdelgen. Osylardyń kópshiliginiń basty bóligi lınza bolyp tabylady.

Lınza (lat. Lens - chechevısa) dep móldir (kóbinese shyny eki sferalyq betten shektelgen) deneni aıtady.

Ortasy shetinen qalyń bolatyn dóńes lınza jáne ortasy shetinen jińishke bolatyn oıys lınza bolyp ajyratylady. Osy lınza túrlerin 89 a (dóńes) jáne 89 b (oıys) sýretterde keskindelgen jáne olardyń shartty belgisi beınelengen.

Sferalyq betterdiń s1 jáne s2 sentrleri arqyly ótetin túzý syzyq lınzanyń bas optıkalyq osi dep atalady. Osy ostegi o núktesi lınzanyń optıka sentr dep atalady.

Dóńes jáne oıyq lınzalardaǵy sáýleler joly ár - túrli.
Dóńes shyny lınzalar aýada paralel jaryq shoqtaryn bir núktede túıistiredi, sol sebepti olardy jınaǵysh dep ataıdy.

Oıys shyny lınzalar bul jaǵdaıda jaryq shoǵyn shashyratady, sol sebepti olardy shashyratqysh lınzalar dep ataıdy. Jınaǵysh lınzada lınzadan synǵannan keıin jaryq sáýlesiniń sozyndylary qıylysatyn F núktesi lınzanyń bas fokýsy dep atalady. Jınaǵysh lınzada fokýs naqty, al shashyratqysh lınza da jalǵan bolady.

Kez - kelgen lınzanyń ár jaǵynda eki bas fokýs bolady. Lınzanyń eki jaǵyna birdeı orta bolsa, onda osy fokýstar lınzadan birdeı qashyqtyqta ornalasady.

Lınzanyń optıkalyq sentrinen onyń bas fokýsyna deıingi qashyqtyq lınzanyń fokýs ortalyǵy dep atalyp, fokýs belgilengen árippen belgilenedi: F – lınzanyń fokýs ortalyǵy.

Lınzanyń fokýs ortalyǵy onyń betiniń qısyqtyǵyna baılanysty bolady. Beti dóńesteý lınza jaryqty betiniń dóńestigi nashar lınzaǵa qaraǵanda kúshti syndyrady, jáne sol sebepti fokýs aralyǵy qysqa bolady.

Jınaǵysh lınzanyń fokýs aralyǵyn anyqtaý úshin oǵan kún sáýlesin baǵyttaý qajet. Lınza artyndaǵy ekranda kúnniń aıqyn keskinin alyp, lınzadan ekranǵa deıingi qashyqtyqty ólsheý kerek. Kún óte qashyqta ornalasqandyqtan lınzaǵa kelip túsetin sáýleler paralel shoq bolady, onda keskin lınzanyń dál fokýsyna ornalasady.

Fokýs aralyǵyna keri fızıkalyq shama D árpimen belgilenedi jáne de lınzanyń optıkalyq kúshi dep atalady. D=1/F. Fokýs aralyǵy neǵurlym az bolsa, onda optıkalyq kúshi soǵurlym kóp bolady, onda ol jaryqty kúshti syndyrady. Optıkalyq kúshtiń SI júıesindegi ólshem birligi m(- 1) bolady. Basqasha bul birlik dıoptrı (dptr) dep atalady. 1 dptr – bul fokýs aralyǵy 1 metr bolatyn lınzanyń optıkalyq kúshi. Jınaǵysh jáne shashyratqysh lınzalardyń optıkalyq kúshteri tańbalarymen ajyratylady. Jınaǵysh lınzanyń fokýsy naqty, sol sebepti onyń fokýs aralyǵy men optıkalyq kúshi oń dep esptelinedi. Shashyratqysh lınzanyń fokýsy jalǵan, sondyqtan onyń fokýs aralyǵy men optıkalyq kúshi teris bolyp eseptelinedi.