Sońǵy jańartý

(Ózgertilgen ýaqyty 1 kún buryn)
Mektepke deıingi uıymdarda aǵylshyn tilin oqytýda oıyn tehnologıasynyń mańyzdylyǵy
Túrkistan qalasy, “Mereke” MKQK balabaqshasynyń
aǵylshyn tili muǵalimi Z.J.Zaınılova

Mektepke deıingi uıymdarda aǵylshyn tilin oqytýda oıyn tehnologıasynyń mańyzdylyǵy

Qazaqstan álemdik qaýymdastyqqa ekpindep basyp keledi jáne óziniń aldyna joǵary damý maqsatyn qoıady. Álem barynsha ártúrli jáne kóptildi bolyp keledi, jáne kóptegen balalar bir tilden artyq til qoldanatyn ortaǵa túsedi. Ýaqyt talabyna saı, saıasy tar maqsattaǵy sapaly bilim emes, shet tilderdi úırenýge dál osyndaı qyrynan qaraý kerek.

Mektepke deıingi uıymnyń bitirýshisin tárbıeleýde ana tilimen teń jáne basqa sheteldik tilderde bilim úlken ról atqarady. Elimizdiń Prezıdenti N. Á. Nazarbaev aıtqandaı: «Qazaqstan búkil álemde halqy úsh tildi paıdalanatyn joǵary bilimdi el retinde tanylýǵa tıis. Bular: qazaq tili - memlekettik til, orys tili - ultaralyq qatynas tili jáne aǵylshyn tili - jahandyq ekonomıkaǵa oıdaǵydaı kirigý tili».

Qazirgi qoǵam máseleleriniń biri tek qana ekonomıkalyq jaǵdaıǵa beıimdelgen tulǵany tárbıeleý emes, sonymen birge naqty zamanǵa laıyq belsendi jeke tulǵany qalyptastyrý.
Qazaqstan Respýblıkasy zańnamasyna sáıkes eldegi bedeldi tildiń biri – halyqaralyq qatynastaǵy aǵylshyn tili bolyp sanalady. Aǵylshyn tili – XXI ǵasyrdyń tili. Aǵylshyn tili bizdiń memleketimizdiń halyqaralyq baılanystaryn damytýǵa múmkindik beretin tulǵaaralyq jáne mádenı aralyq qarym - qatynastardyń asa mańyzdy quraly bolyp tabylady. Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsiz elge aınalyp, álemdik órkenıettiń damý jolyna túsýi, aǵylshyn tilin jetik meńgertýdi talap etedi. Al ǵalymdardyń zertteýinshe, bala jas kezinde tildi qınalmaı ári erkin meńgeredi eken.

Aǵylshyn tilin erte jastan oqytýdyń maqsaty – mektep jasyna deıingi balalardyń aǵylshyn tilinde qarym - qatynas jasaı alý negizderin meńgerýi bolyp tabylady. Erte jastan aǵylshyn tilin oqytý sábılerdiń kommýnıkatıvti damý biliktiligin arttyrady, qyzyǵýshylyǵyn oıatýǵa múmkindik beredi, birden kóp tilderde sóıleýge múmkindik alady. Al, álemdik til retinde beıresmı túrde ornyqqan aǵylshyn tilin meńgerý ulttyń básekege qabilettiligin shyńdaı túsedi. Aǵylshyn tilinde qatynas jasaý maqsatqa saı bolýy tıis. Balanyń shet tilindegi sózderdi qabyldaýynyń oń yńǵaıyn jasaý kerek. Sol oń jaǵdaı jasaýdyń birden - bir tásili oıyn bolyp tabylady. Oıyn - balanyń bilim - bilik daǵdysyn qalyptastyratyn tárbıe quraly. Mektepke deıingi jasta oıyn áreketi jetekshi áreket ekenin eskere otyryp, balalar óziniń jetken nátıjesin erterek kórý úshin uıymdastyrylǵan oqý - is áreketterimdi kóbine sóıleý qabiletin damytýǵa baǵyttalǵan oıyn formasynda ótkizý óte tıimdi. Oıyn tildi ár jasta tez meńgerýge óte jaqsy jaǵdaı jasaıdy ári kómektesedi.

Balalarmen jumys tájirıbesinde aǵylshyn tilin oqytýǵa baǵyttalǵan ár túrli oıyndardy keńinen qoldanýǵa bolady: erejege negizdelgen oıyndar, róldik, bilim tereńdetý oıyndary, lıngvısıkalyq oıyndardyń ár túrli nusqalary. Oıyndy sabaqtyń ár kezeńinde paıdalanýǵa bolady. Mysaly, uıymdastyrý bólimi kezinde fonetıkalyq rıfmovka alýǵa bolady. Bul kezeńde balalardyń sabaqqa qyzyǵýyn joǵaltyp alsaq, olardyń tildi ári qaraı meńgerýi qıynǵa túsedi. Sondyqtan, sabaq arasynda oıyn elementterin qoldaný sabaqqa qyzyǵýyn, belsendiligin, oılaý qabiletin damytýǵa, jańa sabaqty pysyqtaý kezeńin sapaly ótkizýge materıaldy tolyq meńgerýge kómektesedi.

Aǵylshyn tilin oqytýda eń negizgi oryn fonetıka ekenin eskere otyryp, fonetıkalyq ádisti belsendi qoldaný mańyzdy bolyp tabylady. Balalardy durys aıtý jattyǵýlary sharshatpaýy úshin jáne de UOİÁ kóńildi ári qyzyqty ótý iúshin fonetıkalyq jattyǵýlar oıyn túrinde qoldanylǵany jón dep oılaımyn. Mysaly, fonetıkalyq jattyǵýdy ár túri til ustartýǵa arnalǵan taqpaqtar aıtqyzý, ertegi aıtyp berý, oıyndar oınatý arqyly jasatýǵa bolady.
Jańa sózder engizgende 4 - 5 jastaǵy balalardyń psıhofızıologıalyq erekshelikterine asa zor mán beriledi. Bul jasta balalardyń sóıleýi sezim músheleriniń zańdylyqtaryna baǵynady. Ashyq, túrli - tústi kórnekilik kishi jastaǵy balalardy oqytýdaǵy taptyrmas kómekshi bolyp esepteledi. Jańa sózdi sýretpen, nemese ásem kórnekiliktermen baılanystyra otyryp túsindirse, ony belgili bir is - árekette qoldanylyp kórsetilse bala óte tez meńgerip ketedi. Bala bir súretti qaıtalap kóre berýden jalyǵady, sondyqtan kórnekilikterdi tez - tez aýystyryp turýdyń da mańyzy zor.

Uıymdastyrylǵan is - áreketterdi 5 - 7 jastaǵy balalarǵa saýsaq oıyndaryn kiriktirip ótýde oń nátıje beredi. Sebebi saýsaq oıyndary arqyly balanyń usaq qol motorıkasy jáne oı - órisi damıdy.
Aǵylshyn tilin oqytýdy mektepke deıingi mekemelerden basqa, otbasy ortasynda da júzege asyrýǵa bolady. Bul úshin pedagogıkalyq bilimniń bolýy mindetti emes, jaı ǵana úı jaǵdaıynda balalarmen dıdaktıkalyq oıyndardy uıymdastyryp ótkizý ǵana jetkilikti, mysaly as daıyndaý, nemese serýen kezinde belgili bir zattardy aǵylshyn tilinde ataýyn qaıtalatý. Mektepke deıingi uıymdarda ata - analarmen baılanysta ashyq uıymdastyrylǵan oqý is - áreketterine, erteńgilikterge, pikir almasý maqsatynda dóńgelek ústelge shaqyrylady, saýalnamalar júrgiziledi, aqyl - keńester jáne úıge jeke tapsyrmalar beriledi.
Aǵylshyn tilinde jumbaqtar, sózjumbaqtar, loto, lıngvısıkalyq oıyndar, bólmedegi jıhazdardy ornyna qoıý, dúkenderdi aralaý, telefonmen sóılesý, t. b. túrinde de oınalady.

Aǵylshyn tilin erte jastan oqytýǵa arnalǵan oıyndar
«Órmekshi» saýsaq oıyny
Oıyndy sergitý sátinde qoldanýǵa bolady.
Oıynnyń barysy: Birinshi oıynshyq órmekshini kórsetip: «It’s a spider... spider... spider. It has got many legs. These are legs... legs» dep aıtamyz. Balalardyń da osy sátti birge qaıtalaýyna múmkindik beremiz: «Legs, spider». Show me your hand. This is a spider. Spider is climbing, climbing, climbing (órmekshiniń qoldary órmelep joǵary shyǵady dep kórsetemiz) and falling down! (tómenge qaraı qulaıdy!) Oıyn kezinde órmekshiniń jaqsy órmeleıtinin, jáne oqysta qulap ketkende ol ólmeıtinin aıta ketý kerek.

"Volchevny mirror" (sıqyrly aına).
Maqsaty: Zeıindi damytý.
Aınadan oıynshyq - ańdardyń beınesi birtindep balalarǵa kórsetiledi. Sodan soń sıqyrly aınadan birneshe ańdar bir mezgilde kórsetiledi. Balalarǵa suraqtar qoıyp, neni kórgenin jáne onyń sanyn suraý kerek: I see a dog. I see five dog.

“Clap your hands” - Qol soǵý
Maqsaty: Tez, dál qımyl jasaý, estý qabiletin jetildirý, retimen sanaýdy, qansha, qansha bolsa sonsha uǵymdaryn qalyptastyrý.
Qajetti quraldar: Pedagogtyń jáne árbir balanyń aldyna tili bar dóńgelek.
Oıyn barysy: 1 - nusqa: Pedagog qol soǵady. Balalar sanaıdy. Ortaǵa shaqyrylǵan bala pedagogtyń neshe ret qol soqqanyn aıtýy nemese dóńgelektiń tilin sany sonsha qara dóńgeleksheler turǵan bólikke qaratyp qoıýy tıis. 2 - nusqa: Oıyn kúrdelenedi. Balalar úndemeı, qol soǵý sanyn esepteıdi, árqaısysy dóńgelek tilin ózdiginen jyljytady. Pedagog qatarlardy aralap, oıyn erejesiniń durys oryndalýyn tekseredi. Oıyn eki - úsh ret qaıtalanǵan soń, qorytyndysy shyǵarylady. Oıynshylary qatelespegen qatar utyp shyǵady.

The Family (saýsaqtarmen oıyn)
This is our mother,
This is our feather,
This is our brother tall,
This is our sister,
This is our body,
Oh, how we love then all!

Is it true or not?
Maqsaty: Zattardyń sıpattamalyq qasıetterin ajyrata bilýge úıretý. Sózdik qoryn damytý.
Oıyn barysy: Oıyndy doppen oınaýǵa bolady. Pedagog balalardyń bireýine dopty laqtyryp, sóz tirkesin aıtyp «Is it true not?» dep suraq qoıady.
Mysaly: Yellow lemon. Pink piggy. Orange bear. Brown monkey. White snow. Red crocodile. Purple mouse. Green grapes. Grey elephant. Purple cucumber.

Simon says
Bul oıyn túri óte qyzyqty jáne qımyl - qozǵalys oıny. Oıyn sharty mynada: Júrgizýshi balalardan bir áreket jasaýyn suraıdy, Biraq eger júrgizýshi «Simon says» dese oryndaıdy, aıtpasa oryndamaıdy. Mysaly:
T.: Simon says “Sit down!” (balalar otyrady)
T.: Stand up! (balalar turmaıdy)

Clap the sound
Maqsaty: Belgili bir dybystary bar sózderdi tabý. Balalardyń sózdik qoryn damytý. Dybystar týraly bilimin bekitý.
Oıyn barysy: Pedagog dybysty aıtady, sodan soń sózderdi aıtady. Eger sózdiń ishinde berilgen dybys bolsa - bala qolyn shapalaqtaıdy, eger dybys bolmasa – qoldaryn shapalaqtamaıdy.
Mysaly: «B» dybysy – butter, cucumber, brother, cat, mother.

Qorytyndylaı kele, oıyndar balalardyń tanym belsendigin jandandyratyn, ózdiginen oılaýyn damytatyn tásilderdiń biri. Olar kez - kelgen oqý materıalyn qyzyqty da tartymdy qylyp, balalardyń kóńil - kúıin kóterýge, ózderiniń jumystaryna qanaǵattanýǵa jáne ótilgen taqyrypty jeńil meńgerýge kómektesedi. Taqyrypty ashý barysynda oıyn arqyly damytýǵa arnalǵan tapsyrmalar júıeli qoldanylyp, uıymdastyrylyp otyrsa sonda ǵana pedagogtyń taqyryp maqsatyn ashýyna múmkindik beredi. Al, durys tańdaý úshin balalardyń psıhologıalyq jáne jas erekshelikteri men múmkindikterin bilý kerek. Tek qana osy jaǵdaıda ǵana, biz kútken nátıjelerimizge qol jetkize alamyz. Tıimdi qoldana bilgen kez kelgen tehnologıa bilim sapasyn arttyratyny haq. Damyǵan elý memlekettiń qataryna kirý úshin bilimdi urpaq tárbıeleıik. Sebebi, Qazaqstannyń bolashaǵy bilimdi urpaqtyń qolynda. Qazirgi jastar - erteńgi Qazaqstannyń bolashaǵy.

You Might Also Like

Jańalyqtar

Jarnama