InfoHub Logo

Prorezav krasno-peschannye holmy reka Selek vyrvalas na prostor stepeı.

Býınymı svoımı techenıamı ona razrýshala granıty gor, ızvestnákı sopok, kroshıla v peskı zalejı mramorov, kak v mýkomolne ona v kofeınýıý gýshý prevrashala poroshok zemlı, mýtılas, besılas, neznaıa pokoıa.

Selek — eto sakskoe zvanıe. Eto znachıt po nashemý — BESHENNAIa.

Meniń aýylym Alataý qyrqasynda

Birde qar, birde jaýyn burqasynda

Moınyńa aq bilekti oraı salsam,

Ózim sheship almasam — qyrqasyń ba, —

dep aıtqandaı, Selektiń aty-jóni — qyrqa men burqadan shyǵady.

Arnasy mol, ańyrap aǵyp jatyr

Kóp bende buıyrǵanyn tatyp jatyr,

Selek darıa sel bolsam kóp bereke - aý

Sýǵarylyp jerlerim damyp jatyr... —

deıdi halyq.

«Sen ólesiń! Men de ólemin!

Ólmek bar!

Tirilmek joq!

— Selek Nuq paıǵambarmen jasty degen sóz bar.

Ol aǵyp jatyr, aǵady da!

Ol ólkemizge nár beredi!..» — dedi maǵan bir shal. «Asaý Selek! Ańqaý Selek! Keıde túıe qaryndaı jarylyp - jaıylasyń! Keıde tanaýyńdy qýsyryp, túıe moıyn qysyla, jylandaı ıreleńdep, taý men tasty burandalap, tasyp, qajap, burqyrap, syrqyrap, shashyp, kóbiktenip, baqsydaı jyndanyp — buzasyń, búldiresiń...» — dedi sózin jalǵap qart.

II

— Ata! Túsinbedim aıtqanyńyzǵa, — dedim men.

— Ózim de túsinip otyrǵanym joq, shyraǵym... Aldyńa qara, balam... Jóndep qara, shyraǵym...

Men qaradym.

— Selek taý men tasty jaryp kelip, anaý eki tóbeniń aldynda tunshyǵypty, býlyǵypty... Ol kezde eki tóbeniń arasy berik, egiz qozydaı eken... «Maǵan arna kerek» dep aǵaıyndy ekeýiniń arasyn ajyratypty degen laqap bar. Ol ras bolýy da kerek. «Bireýińdi oń jaǵamnan, bireýińdi sol jaǵamnan jarylqaımyn. Maǵan jol berińder!» — depti deımiz. Ol da ras. «Bógemeıik, bógemeıik!» — dep, aǵaıyndy ekeýi jol beripti Selekke. Selek boıy sodan bastap, kósegesi kógergen dıqanshylyqqa aınalypty.

III

Selektiń taý, tas, tóbeler arasynan býlyǵyn, tunshyǵyp, túıe moıyndana qysylyp shyqqan jeńinen, dańǵyl joldy jalǵastyra kópir salynǵan. Kópirdi jergiliktiler «ótkel» deıdi. Zymyraǵan mashıneler, shaban esek arbalar, atty - jaıaýlar sol ótkelden kúni-túni ótip jatady...

IV

Ózen!

Selek boıy!

Selek jalpaq dalany jadyratyp nár beredi.

Sýsandyrady

Kógertedi

Gúldendiredi...

V

Aǵystyń sol jaǵynda, ózenge irgelese qamys shatyrly, oqshaý bir úı tur...

Ol úıdiń aınalasy shyrmaýyq, gúl, baý-baqsha...

Shatyrynyń ústinde kógershin jaılaýy... Qarlyǵash uıalaryn tóbel tańbadaı úsh dýaldyń mańdaıshasyna salǵan...

Ol — Otan soǵysy múgedegi, jaqynda kempirin qara jerge tapsyrǵan, qart Beısenbaıdyń mekeni.

Aǵystyń oń jaǵynda úlken qystaq: olardyń úıleri ný ósken záýlim aǵashtardan kórinbeıdi... Sol qystaqtyń shetinde ózenmen irgelesken jalpaıǵan tam (úı)... Ol — Orman shaldyń mekeni...

VI

Múgedek Beısenbaı jesir qaldy. Qart erkekke jesir qalý ońaı emes. Onyń soǵystan qaıtyp kelgende týǵan tuńǵysh qyz balasy bar... Onyń atyn ol Ýkraınka dep qoıǵan. Ol nege Ýkraınka?

Beısekeń soǵys bastalarda ásker qatarynda bolǵan... Qorshaýda qalǵan... Partızandar komandıri bolǵan... Onyń kórmegeni joq... Bir arpalysta qatty jaraqattanyp qorshaýda qalǵan... Qolǵa túsip pende bolǵan... Jazylyp, tutqynnan qashqan... El alys, qaıtadan partızandarǵa baryp qosylǵan...

Janym — arymnyń sadaǵasy, — dep aıanbaı kúresken... Taǵy aýyr jaraqattanyp, qansyrap jatqanda, ony ýkraına kempiri ajaldan saqtap qalǵan... «Elge qaıtsam, balam bolsa — qyz týsa atyn Ýkraınka, erkek bala týsa atyn Kobzar qoıýǵa ant etem!» degen ol.

Beısekeń elge kaıtty. Jubaıy eki qabat boldy... Qyz bala jaryqqa keldi... Tuńǵysh bala! Ákege qyz da bir, ul da bir!.. Sábıdiń atyn Ýkraınka dep qoıdy...

VII

Ýkraınka erkek minezdi bolyp ósti...

— Aınalaıyn! Ulym da sen, qyzym da sen! Jalǵyzym! Jaryq juldyzym! — dep aımalaýmen boldy ákesi...

VIII

Ýkraınkanyń aǵasy da joq, inisi de joq, apasy da joq, sińlisi de joq...

IX

Beısekeń men qart Orman naǵashy jaǵynan bóle...

X

Orman — kópti kórip, kóp ótkelden ótken shal. Ol jas kezinde aldanyp bandıt bolǵan... Ózbektiń basmashylaryna qolbasshy bolǵan. Keıinnen baıyp — on bir myń qoı qojasy bolyp, jıyrma segizinshi jyly kámpeskelenip, Aral teńizindegi «Barsakelmes» aralynda bes jyl balyq aýlaǵan. Bárin aıt ta, birin aıt demekshi, Orekeńniń bir qylyǵyna ǵana toqtalyq.

Orekeń jıyrma bestegi jigit kezi... Tentek... Erke... Qasyna eki jigit ertip el aralap júr... Páńgilikpen Ózbek eline barypty... Basmashylar olardy ustap, tutqynǵa alady... Óltiremiz deıdi... Horbashyǵa alyp barady... Horbashy reńdi, suńǵaq boıly jigit eken...

— Sen bólshevıksiń be?

— Joq! Men musylmanmyn.

— Dáleliń bar ma?

— Qylyshyńdy bergin. Dáleldeımin!

— Má! — dep horbashy qylyshyn beredi.

Orman qylyshty qarap, sıpap, jalap, nusqap turyp:

— Jaqsy qylysh eken, — deıdi.

— Iá, bul qylysh — bolat qylysh.

— Bul qylyshpen meniń basymdy kespeksiz ǵoı?

— Múmkin!?

— Bir ólmek! — dep Orekeń yrshyp baryp horbashynyń basyn shaýyp jerge túsiredi.

— Taǵy kim bar? — degende, qorshaǵandar:

— Sen horbashy, sen horbashy! — dep taltaıyp tura qalypty...

Kópten keıin «Jańyldym, jazdym» dep Orekeń on jyl túrmede jatyp, úılenip, Ózbektiń «Baı - Batshalarymen» aralasyp, NEP kezinde dáýlettenedi... Kelinshegi keshigip Faızýlla degen ul tabady. Jalǵyz kindikten jalǵyz ul...

XI

Faızýlla ásker boryshyn atqaryp qaıtqanda, kempir-shal toı isteıdi...

XII

Ýkraınka on jyldyqty bitirip, atestatyn alyp, qoınyna qýanyshy syımaı úıine júgirip kele jatqanda, ákesiniń egil-tegil bolyp jylap otyrǵan daýsy estildi...

— Úsheý edik, qulynym - aý, endi ekeýimiz - aq qaldyq - aý... — dep anasynyń ólgenin balasyna estiredi...

XIII

— Papa! Mamamnyń qaıtys bolǵanyna úsh jyl boldy. Men ozat mehanızatormyn. Meni el boıjetken qyz deıdi... Siz bolsańyz, elýden asyp, alpystyń jaǵasynan alyp barasyz ǵoı...

— Kempir al demekpisiń, balam?

— Iá, sony kópten beri aıta almaı júr edim, papa. Keshirińiz.

— Meniń bolarym bolyp, boıaýym sińgen... Meniń múgedektigime mamań — qudaı qosqan qosaǵym qaıǵylanyp úılengen edi... Sen, balam, jaryq kóre salysymen «osylaı shyǵar» dep úırenip ediń... Mamań meni esirkep, aıaýshy edi... Bir joly aryqtan attaı almaı qulaǵanymda:

— Taý men tasqa yrshyǵan Taýtekem - aý! Aryqtan attaı almastan qor boldyń-aý! Aıaǵym - aý, aıaǵym - aý!.. — dep eńirep jylap, meniń aǵash aıaǵymdy qushaqtap jylap edi...

— Keshirińiz, papa! Men kinálimin...

— Joq! Sen kináli emessiń, sáýlem!..

— Joq! Men sizdi aıaı bilmeıdi ekenmin ǵoı. Men kinálimin, papa, men kinálimin, — dep eńirep Ýkraınka ákesiniń aǵash aıaǵyn qushaqtap, ókpesin basa almaı kóp jylady. Shal «Qudaıǵa shúkir, ul bermeı, qyz bergenińe» dep qamyǵyp otyryp, ún qatpastan balasynyń burymyn ıiskep, solqyldap jylap jatqan arqasynan sıpap otyrady.

XIV

— Balam, men sharshap keldim. Basym aýyrady. Pisimshilik kezi ǵoı. Sovhozǵa obal istemelik. Taryqqan kezde nár bergen jer edi. Meniń shamam joq. Loktorǵa baryp bostandyq qaǵaz almaı-aq qoıaıyn. Uıat bolar. Eldiń barlyǵy tirlikte ǵoı. Jumysqa adam jetpeı jatyr. Eki-úsh kúnnen keıin ózim de aıyǵamyn. Atyńdy erttep, qaraýylda meniń ornyma, — dedi Faızýllaǵa Orekeń.

— Hup! Áke!

— Tashkenttiń saýdegerleri kelip, meni kóp aınaldyryp edi... «Bir máshıne alma qaǵyp alaıyq ta, saǵan qalaǵan shapanyńdy alyp bereıik», — dep edi. «Jas kezimde qatalasyp, Shoralarǵa zıanym kóp tıip edi. Qartaıǵanda men aramdyq isteı almaımyn», — dep men olardy qýyp jiberdim. Sen, balam, olardyń qarmaǵyna túspegin...

XV

Ýkraınka bos kezde zapravochnyı pýnktke kelip ákesine járdemdesedi... Ústinde kombınzon-jalańbas, buıra shash, quralaı kóz, sopaq bet, er minezdi... «Kimniń násibine jaratqan eken bul qyzdy», — dep ishinen ár shofer oılaıdy. «Shyn sheshesine tartqan eken balam», — dep qýanady ákesi...

XVI

Faızýlla atqa minip, ákesiniń qyzmetin atqaryp júr. Shal aıyǵar emes... Shyn aýrý...

— Uǵlym! Baý-baqsha qalaı? — dep suraıdy qınalyp jatqan shal balasynan.

— Aıtýyńyz boıynsha...

— Qudaıǵa shúkir... Ulym! Shoralarǵa meniń istegen de jamandyǵym jetedi. Sen, balam, adal bolǵyn. Adal bolǵyn. Shoralar maǵan keshirdi — Saǵan keshirmeıdi. Ulym. Sen meniń balam emessiń — Shoralardyń balasysyń...

— Áke! Aljydyńyz ba? Ne aıtyp jatyrsyz?

— Denem janyp barady, balam. Bundaı kesel mende bolǵan emes edi...

XVII

— Papa! Meniń podrýgam Gúlǵaısha turmysqa shyqpaq. Kelesi jeksenbide Komsomolskaıa svadba bolmaq... Men oǵan qur qol bara almaımyn ǵoı, a?

— Aınalaıyn! Mamań da sen sıaqty edi, — dep Beısekeń qyzyn qushaqtady. — Este qalatyn baǵaly nárse alyp barǵyn, balam. Jańa uıanyń tórinde ustaıtyn nárse alyp bar, balam...

Ýkraınka jaqsylap kıindi. Sandyq túbindegi barlyq aqshasyn ákesiniń ruqsatynsha aldy. Zapravochnyı pýnktke ákesimen ilesip bardy...

— Aloı! Shal! Jaqsy benzın bar ma? — dep «Volga» taksıden oraq muryn shofer shyqty.

— Ia, taqsyr - kójeke, bar, — dedi shal.

Ýkraınka júgirip shalanǵany alyp, mashıneni ózi zapravıt etti.

— Taqsyr-qojeke! Meniń balam qalaǵa baratyn sharýasy bar edi. Ala ketseńiz qaıtedi. Pulyn ózi tóleıdi, taqsyr.

— Hup! Puldyń keregi joq!

— Vklúchıte schechık! — dedi mashınege otyra berip Ýkraınka.

— Sizdi óz esebimmen alyp baraıyn, hanym.

— Sizdiń esebińizdiń maǵan keregi joq. Vy obázany po trebovanıý pasajıra...

— Ia vpervye vstrechaıý takýıý pasajırký...

— Ia poedý na drýgoı taksı...

— Net! Net! Ýmoláú Vas, haným... Mini schechıkti vklúchat ettim.

Jol-jónekeı ekeýi qaǵysýmen boldy...

Bir burylysta Ýkraınka:

— Ostanovıte mashıný, — dedi

— Vam je v Tashkent ehat, haným, — dedi qoja.

— Zdes moıa rodnaıa tetá jıvet. Ia doljna ee navestıt.

— Mojete raspolagat... Ia býdý jdat Vas, skolko ýgodno...

— Po schechıký dva rýblá. Berıte trı...

— Haným!?

— Sdachı ne nado! — dep, bergen bes somynan eki somyn qaıta almastan Ýkraınka mashıneden shyǵyp ketti.

— Haným! Ia vas jdý! — dep shofer ketpesten turyp aldy.

Qolyn kóterip, bir bos kele jatqan taksıdi Ýkraınka toqtatyp mindi... Tashkentke tartty... Sońynan burynǵy shofery ile keledi...

Mashıne magazın aldyna toqtady... Magazındi «Ne alsam eken» dep Ýkraınka aralyǵy júr... Iývelır bólmesine kelip, altyn, qaýar syrǵa - saqınalardyń aldynda tur... Alty qaýar tasy bar saqınaǵa kózi tústi... Ony alyp saýsaǵyna ólshedi... Dál eken. «Oǵan da dál bolar» dep oılady... Baǵasy eski aqshamen eki myń alty júz seksen bir som eken... Ýkraınkanyń qaltasynda eki myń eki júz som - aq...

Qınalyp turǵanda «Qoja» shofer:

— Haným! Ne alǵaly júrsiz, — dep kútpegen jerden shyǵa keldi.

— Aqsham jetpeı tur.

— Sizge qansha kerek, haným.

— Úsh kúnnen keıin qaıtaryp berem. Úsh júz som kerek.

— Mańyz! — dep jigit aqshasyn sýyryp berdi.

— Raqmet, qojeke.

— Qaıtarmasańyz da bolady.

— Joq! Onda almaımyn.

— Alyń, qaıtarǵyn.

— Durys onda.

Saqınany alyp:

— Al, qojeke, meni aýylǵa aparyp tastańyz, — dedi shoferge.

— Qup!

Jolda qoja shoferdiń qyljaqtaryn kóterdi... Úıine toqtamastan Orman shaldyń úıine kelip tústi...

— Faızýlla! Men myna qojaǵa úsh júz qaryzdanyp keldim. Tóleýge murshań bar ma?

— Men ózim aqsha ustamaıtynymdy bilesiń ǵoı. Shal-kempirden surap kóreıin, — dep Faızýlla úıine júgirip ketti.

— Haným! Men sizge mıllıon berýge daıarmyn...

— Qojeke, sizde mıllıon joq! Bar bolsa, siz ony ózińizge qımas edińiz...

Faızýlla aqshany alyp keldi... Ýkraınka Qojaǵa aqshany usynyp:

— Qojeke, artyq bes somy sizge shaı pul bolsyn, — dep qoshtasty.

XVIII

Tirlik júrip, jumys istelip jatyr...

Orman shal aýyryp jatyr...

— Áı, Faızýlla! Men bir grýzovoı mashınemen keldim. Sovhozdyń jemisin aıamaǵyn. Saǵan myń, maǵan myń...

— Artymyz ashylyp qalsa, qaıtemiz, qojeke?

— Men jaýapkermin... Aýrý shalǵa sybaǵasyn alyp berelik. Sovhoz jemisin qorǵap, ol qart ne raqat kórip edi... Sorpalaryń áli maıly emes qoı... Kim jemeı jatqan dúnıe? Adaldyqtan ákeń geroı bolmaq pa?...

— Alyńyz, qojeke!

XIX

Komsomolskaıa svadba na ıýge.

— Joldastar, endigi sóz jas kelinshektiń podrýgasy, áriptesi, Ýkraınkaǵa beriledi, — dedi tamada - toı basqarýshy.

— Men ózim búgin kúıeýge shyqqandaı bolyp otyrmyn, — dep sózin bastaǵanda, otyrǵandar qyran kúlki boldy.

— E, kenje qalyp júrmegin...

— E, Otanyn qyzǵanǵannan saýsyń ba?...

— Nege qyzǵanbaıyn?.. Qyzǵanamyn da, qýanamyn da, ras! Onyń nesi bar? Otta bolsa, biz túgil Qyz Jibek qyzyǵatyn jigit ekeni ótirik pe?

Otyrǵandar dý qol shapalaqtasty.

— Oryssha aıtqanda, joldastar! Ia toje ne sobıraıýs ostatsá staroı devoı... Meniń de pesheneme jazǵan taǵdyrym bar shyǵar...

— Qaısymyzdy tańdaısyń? Aıtshy!

— Atam zamanda qyzdy jigit tańdaıdy deýshi edi... Ol zaman ózgerdi. Endi qyz jigitti tańdaý zamany týdy... Ózim tańdap alamyn...

— Eı, mynanyń «tańdap alamyn» degeni qyzyq eken...

— Ia, tańdap tımeımin, tańdap alamyn...

— Sonda ol tańdaýlyń saǵan kúıeý bolmaq pa, álde...

— Ómirlik joldas bolmaq. Meniń eshkimge qatyn bolar jaıym joq!

— Mássaǵan, kerek bolsa...

— Eı, seniń qasyńa eshkim jolamas myna sózińe qaraǵanda.

— Jolamaǵandardyń óz obaldary ózine... Ondaı qorqaqtardy men almaımyn da...

Otyrǵandar qyran kúlki.

— Ázildiń de orny bar, joldastar. Endi sózimdi bólmeńder!

— Tynysh! Tyńdańyzdar, joldastar. Sóıleımin deýshilerge sóz kezeginde beriledi, — dedi tamada.

— Otto Iýlevıch Shmıt degen sovettik uly ǵalym bolǵan. Ol ult jaǵynan nemes bolǵan. Júregi komýnıs. Sovet Odaǵynyń Batyry... Kún men aıdyń, jerdiń, jarqyraǵan juldyzdardyń ata-tegin dáleldep ketken ǵalym ol kisi... Ol kisiniń tórinen kóri jaqyn kezinde Uly Otan soǵysy bastaldy. Bizdiń ákelerimiz, aǵalarymyz óldi, múgedektendi — oǵan barlyqtarymyz kýámiz... Nemister — uly, ónerli, sınatty halyq... Bizdiń atalarymyz, aǵalarymyz nemis halqymen soǵysqan joq, olardyń quzǵyn fashıserimen soǵysty. Ony jeńdi. Ol — tarıhı nárse. Opat kesirin, saldaryn bizdiń el kórdi. Biz nemis halqyna ókpelemeımiz. Oǵan dálel búgingi toı! Toı istep otyrǵan kelinshektiń tańdaýlysy bizben birge týysyp, birge oqyp, birge ósken Otto... Ottonyń qaıyn atasy qadirli aqsaqalymyz. Uly Otan soǵysynyń múgedekteriniń biri. Ony sizder bilesizder. Otto múdirmeı qazaqsha sóıleıdi. Qazaq qyzymen bir uıadan ushyp, ekeýi ómirlik bastaryn qosyp otyr... Birin-biri júrek lebimen, shyn aq nıetpen tańdap qosylǵandardyń baqyttary asyp, órkenderi óse bersin!.. — Dý qol shapalaqtaý. Otyrǵandar oryndarynan turyp, keıbireýler «Gorko! Gorko!» dep aıqaılasty...

— Sóz bul úıdiń anasy, qarıa Qabakeńniń qudaǵı, bárimizge qadirli, eńbek ozaty maqtanyshymyz Elgıta Rıhardovnaǵa beriledi.

— Kózimniń qarashyǵy... Balalarym, uldarym, qyzdarym!.. Tipten júregim lúpildep soǵyp ketti ǵoı... Keshirińder, shyraqtarym...

— Qýanǵandyqtan bolar, apataı!

— Ia, qýanyshymnyń qoınyma syımaǵandyǵynan bolar. Álde artyq iship qoıdym ba eken?

— Joq! Men manadan beri baıqap otyrmyn. Aldyńyzdaǵy bokal áli ortalanar emes qoı, Elge apaı!

— Muny búgin bitiremin ǵoı, qaraǵym... Aldymen sý iship alaıynshy... Qadirli týǵan qudam Qabek! Qarıalar! Kempirler! Qurby-qurdastarym! Biz de jas emespiz! Men ulymdy úılendirip, Qabekeń bolsa, jalǵyzyn qutty jerine qondyryp otyr... Biz ekeýimiz úshin, biz tórteýimiz úshin, bul úlken qany bet, armanymyz aldymyzdan qushaq jaıyp shyǵyp otyr... Men buryn «tetá» bolsam, endi ene boldym... Qabekeń buryn «dádá» bolsa — endi ata, papa boldy... Ne kúlerimdi bilmeı, ne jylarymdy bilmeı... Ne senerimdi, ne senbesimdi bilmeı sasqalaqtap, ne aıtarymdy bilmeı aljyp turǵanymdy ózderińiz kórip tursyzdar ǵoı... Óte ókinishte de otyrmyn. Bárińizge málim, marqum : Zeınep, Qabekeńniń jubaıy reńdi, zerek, eńbekqor kisi edi... Ekeýimiz qurdas edik. Qyz kúnimizden áriptes edik. Sol kisiniń orny opyraıyp qalǵanyna ókinemin... Bir joly ekeýimiz maqta terip júrip, dem alyp otyrǵanda ol maǵan «Elgıt! Sende de arman bar ma?» dep surap edi. «Baıyń jaqsy jigit, ulyń bar...». «Eı, sen óziń ne dep otyrsyń? Seniń baıyń da eshkimnen kem emes. Seniń de ulǵa bermes qyzyń bar ǵoı» dep edim men. «Qudaı berse ul da týarsyń...» degenimde, «Peshenemizge jalǵyz qyz baladan basqa bitpes endi» dep ol kúrsinip edi!.. «Senimen qudaǵı bolsam armanym joq!» dep edim men. Al, búgin men jesir qatynmyn, Qabekeń de jesir kisi... Men armanyma jetip otyrmyn. Quda! Meniń qaıǵym men qýanyshym para-par kesh búgin... Men alyp otyrǵan kisimin, siz berip otyrǵan kisisiz... Alystyń berisi bar demeýshi me edi... Men sizge óte qaryzdarmyn... Toıǵa kelgenderińizge, dýyldasyp otyrǵandaryńyzǵa, halaıyq, kóp raqmet... — dep Rıhardovna sózin aıaqtap, aldyndaǵy bokalyn simirip saldy...

— Eı, Elgıt, seniń ózińniń Qabekeńde oıyń bardan saýsyń ba? — dep surady bir qurbysy.

— Nesi bar! Qudaı qosqan qudama jesirlik azabyn kórsetkim kelmeıdi... — degende otyrǵandar dý kúlisti.

XX

— Beısejan qaraǵym, bir sóz aıtsam aıypqa buıyra kórme, — dedi juma namazdan keıin meshitten shyǵyp bara jatyp Orman shal.

— Aıtyńyz, Oreke.

— Kópten beri aıtýǵa aýzym barmaı júr edi, qaraǵym.

— Qınalmańyz. Aıtyńyz aqsaqal.

— Biraq ta kóńilińe aýyr alyp qalyp júrmegin, shyraǵym.

— Siz ne aıtsańyz da kóteremiz ǵoı.

— Mende jalǵyz kindik, sende jalǵyz kindik...

— Túsinikti, aqsaqal, aıtaıyn degenińiz túsinikti, — dep Beısenbaı shaldyń sózin kúle bólip. — Ony balalardyń ózderi sheshsin. Biz ekeýimiz jeńgetaı bolmalyq, aqsaqal, — dep shaldyń qolyn alyp, shuǵyl burylyp ketti.

Urlyq ashyldy. Faızýlla men Qoja shofer túrmege tústi. Ekeýi eki jyl jatyp shyqty.

XXII

Otto glavnyı mehanızator, onyń kelinshegi prısepshık, Ýkraınka ozat traktorıstka.

XXIII

Orman shal balasy túrmeden shyǵyp kelgenine toı istedi. «Sypaıygershilik, qaraǵym» dep kelip jatyr el. Beısekeń de toıǵa baraıyn dep kıinip jatqanda:

— Papa! Qaıda barmaqsyz? — dedi Ýkraınka.

— Qalqam-aý, ana shal men kempirge, Faızýlla qaıtyp kelipti, balalaryńdy aman-esen kórip, kózaıym boldyńdar ma dep aıtý maǵan kórshilik paryz emes pe?

— Paryzyńyzdy qaıdam, biraq qaryz emes!

Uryny túrmeden shyqtyń dep quttyqtaý sizge jaraspaıdy!

— Qalqam-aý!..

— Siz Otan úshin kan tókken soldatsyz, papa! Saýdagermen sharýańyz bolmasyn! Sizden basqa da olardy kuttyqtaıtyn jandar az kórinbeıdi! Sheshin, áke! Barmaısyń!

— Qap! Qaıtemin endi... — dep taǵy da kúbirlep Beısekeń bir kıer kıimderin sheshti. Ýkraınka olardy shıfonerge ilip, qulyptap tastady.

XXIV

— Áke, meni qarǵańyz! Meniń ne jazyǵym bar? Qarǵańyz meni, qarǵańyz!

— Qınama, qalqam, qınama meni. Men seni qarǵaı almaımyn, ótimde ý tolyp tur. Qaıda ol ýdy shasharymdy bilmeı, qınalyp turmyn. Ket, balam qasymnan, ket degende ket, balam!!!

— Kettim, áke! Men kettim!.. Sabyrlansańyzshy, áke!

— Qudaı maǵan ashý bergen, qudaı maǵan sabyr bermegen!

— Ket, balam, ket, balam!

— Kettim, áke, kettim!

— Ketpe! Ne boldy? Sonyńdy aıtyp ket, balam!.. Men sezip otyrmyn qylyǵyńdy! Aldama meni, balam, aldama!

— Áke! Shynymdy aıtaıyn ba?

— Shynyńdy aıt, balam! Anańa aıtatyn shynyńdy aıt qalqam! Men urǵashy emespin! Shynyńdy aıt, balam, shynyńdy aıt!

— Áke! Siz meni aıasańyzshy...

— Sen túgil, qudaıdy da aıamaımyn!.. Urpaǵym — sensiń! Sen ǵanasyń! Shynyńdy aıt, balam, shynyńdy aıt!

— Shynymdy aıtpaımyn, áke!

— Onda óz obalyń ózińe, balam!..

— Meıli!..

XXV

— Áke! Men kisi óltirip keldim!.. Óltir meni óz qolyńmen!

— Táıt! Ne degen sumdyq?

— Shyn, áke!

— Urǵashy!.. Balam!.. Men senbeımin saǵan!.. Múmkin emes!..

— Urǵashy ekenim ras, áke! Urǵashynyń da namysy bar emes pe?...

Men kisi óltirip, aldyńa kelip otyrmyn!..

— Áı, balam, sen óziń aýytqyǵannan saýsyń ba?

— Saýmyn, áke! Kisi óltirgenim de ras!.. Júrińiz, senbeseńiz kórseteıin...

— As tapyr Alla, kórsetkeniń az edi, taǵy da kórset... — dep, Beısekeń qyzynyń artynan erdi...

Qap-qarańǵy tún...

— Mine, meniń óltirgen kisim.

— Bunyń basy qaıda?

— Bilmeımin, áke.

— Selek kimdi jutpady, balam?... — dep eńgezerdeı ólimniń bassyz denesin ózenge laqtyrdy...

Ekeýi qarańǵy túnde kóp sandalyp júrdi...

— Balam, úıge qaıtalyq! — dedi shal.

— Qaıtalyq úıge, áke! — dedi qyzy.

XXVI

Ekeýi de tóńbekship jatyr. Uıqy joq!

— Balam, meni aıasań - syryńdy aıt!

— Men de sizge aıtqaly jatyr edim, áke...

— Túgel aıt, balam...

— Búkpeı aıtqym keledi, áke.

— Úsheý edik, ekeý qaldyq, qaraǵym, búkpeı aıt... Uly sózde uıat joq dep ketken babalarymyz... Búkpeı aıt, qaraǵym.

— Urǵashy bolyp týǵanyma men aıypty emespin... Siz erkeksiz. Urǵashynyń namysy — názik namys. Oǵan túsinbeısiz.

— Qaıdam, qalqam...

— Qaıdamdy qoıyńyz, áke! Siz túsinbeısiz! Biraq ta apam qaıtys bolǵan soń, men sizge syrymdy aıtýǵa májbúrmin. Men óltirgen qoja meniń arymdy aramdady. Ony men óltirdim! Qalaı óltirgendigimdi aıtaıyn ba?

— Botam-aý! Seni adam óltiredi dep men de, shesheń de oılap pa edik! Botam - aý!..

— Jyndanbańyz, áke! Meniń óltirgenim ras! Senbeseńiz, júrińiz. Denesin sýǵa óz qolyńyzben tastap edińiz, basyn umytyp ketippiz. Sizge basyn kórseteıin saýdagerdiń...

— Solaı ma edi? Júr balam, júr, shyraǵym...

XXVII

— Mine, kápirdiń basy doptaı bolyp jatyr...

— Qojeke! Jaryqtyq paıǵambardyń tuqymy...

— Tartyńyz tilińizdi, áke!.. Paıǵambardyń tuqymy sizge áýlıe bolǵanmen, maǵan áýlıe emes!.. Men úshin bul bas aıýannyń basy... — dep domalaq basty Ýkraınka qushaǵyna ala jóneldi... Shal da sońynan júgirdi... Qyzy jetkizer emes... Shal sholtańdap kelgenshe qojanyń basy pechkada úıitilip jatyr eken...

— Taqsyr! Dozaqtyń oty deıtin osy bolady... Qoıdyń basyn qazaq jeıdi... Seniń basyńdy saıtan jesin... Jaqsylap pisirip, qýyryp bereıin... — dep Ýkraınka pyjyldaǵan basty kóseýmen aýdara tóńkerip, ot ústine otyn qosyp peshtiń aýzynda otyr...

— A! Taqsyr! Ot qalaı eken? — dep úıitilgen basty taǵy da bir aýdardy kóseýmen. Sart etken eki dybys estilgendeı boldy...

— Iisiń sasyq, Qojeke, mıyń qaınap, kóziń jaryldy ǵoı, a?

— Botam - aý! Jyndandyń ba?

— Joq! Men jyndanbaımyn! Men óshtesip otyrmyn! Adal as pisirgen oshaǵyma, aramnyń basyn jaǵyp otyrmyn!..

— Men jyndandym! Soǵysta kórmegen nársemdi — sen kórsettiń, — dep shal sulq etip qulady. Qyzy oǵan qaraǵan joq — ot ústine otyn tastap, Qojanyń basyn aýdarmalap otyra berdi...

XXVIII

— Áke! Bul oshaqtan pisken tamaq ishpelik — stolovyıdan siz de, men de tamaqtanalyq, — dedi tańerteń bir shelek kúl shyǵaryp bara jatyp Ýkraınka.

— Durys, balam, — dedi shal.

Arada bir jeti ótti.

XXIX

— Balam, úıden kúlki de ketti, uıqy da ketti... — degende, shaldyń sózin bólip:

— Kúlki — túlki! Uıqy — tuıqy!.. Namys — qamys emes! Men sylqyldap kúlemin. Men — qatyp uıyqtaımyn. Men endi namystanbaımyn!

— O, Alla, balam, jyndandyń ba?

— Siz jyndanbańyz!..

XXX

Bassyz dene Selekten qalqyp shyqty. Kim joǵaldy? Qoja shofer joǵaldy!.. Tekserý bastaldy. Doktorlar budan bir jeti buryn ólgen dep qorytyndy shyǵardy. Basy qaıda?.. Eki jeti áýrelendi...

XXXI

Faızýlla tutqynǵa alyndy. Ol alty aı túrmede jatyr.

— Birge urlyq istegenimiz ras. Men ony óltirgenim joq! Túrmeden shyǵa salyp, qaıtadan túrmege túskenime qart atam men qart anamdy aıaımyn, — degennen basqa jaýap qatqan joq Faızýlla.

— Siz Ýkraınkaǵa úılenemin dep ýáde berip pe edińiz?

— Oıymda ondaı pikir bar ekeni ras edi, biraq ta aıtýǵa aýzym barmaı júr edi.

— Múmkin siz ony Qojadan qyzǵanyp, qojany óltirgen bolarsyz?

— Qoja reńdi jigit edi. Pysyq jigit edi. Túrmede otyrǵanymyzda ekeýimiz óte jaqyn bolyp edik bir-birimizge.

— Qyzǵanyshtyń aty qyzǵanysh qoı.

— Joq. Men Qojadan eshkimdi qyzǵanbas edim.

— Siz sol kúni qaıda boldyńyz?

— Men ol kúni úıde boldym. Naǵashymnyń úıinde boldym.

— Qaı saǵatta?

— Kún batarda baryp, sonda qondym.

— Erteńine qaıda boldyńyz?

— Tashkentke bardym.

— Kimmen bardyńyz?

— Qojanyń mashınesimen bardym.

— Demek qoja tiri eken ǵoı?

— Ólgen kisi mashıne aıdaı ma?

— Qaladan qalaı qaıttyńyz?

— Meni úıge Qoja alyp kelip tastady.

— Sol túni Qojany siz óltirdińiz!

— Joq! Men óltirgenim joq!

— Kim óltirdi?

— Bilmeımin.

XXXII

Ýkraınka tutqynǵa alyndy. «Men esh nárse bilmeımin» dep ol tergeýshiniń aldynda qasarysyp otyryp aldy.

XXXIII

Beısenbaı tutqyndaldy. Ol da «Esh nárse bilmeımin» dep tergeýshiniń aldynda qasarysyp otyryp aldy.

XXXIV

— Ólimge ólim jazasy bar degendi estigenmin.

— Onyńyz ras!

— Ras bolsa, ákemdi, Faızýllany shaqyryńyz. Men solardyń aldynda shynymdy aıtaıyn, — dedi Ýkraınka tergeýshige.

— Búgin emes, erteń, betpe-bet istelik siz ben olardy.

— Túsinikti sizdiń oıyńyz. Mensiz olardy taǵy da jeke tergep almaqsyz ǵoı? Barlyǵynyń kilti mende. Beker aram ter bolyp otyrsyz... — dep Ýkraınka shyǵyp ketti.

XXXV

«Myna qyz ne dep ketti?» dep tergeýshi oıǵa qaldy. Faızýlla men Beısembaıdy shaqyrǵan joq. Túni boıy uıyqtamady.

XXXVI

— Al, jazyńyz! — dedi tergeýshige Ýkraınka, — men búgin shynymdy aıtam. Jazyńyz aıtqandarymdy!

— Aıtyńyz.

— Aıtsam, másele mynandaı bolǵan edi... Faızýlla Qojany óltirgen joq! Ony bosatyńyz! Meniń ákem Qojany óltirgen joq! Ony da bosatyńyz. Qojany óltirgen men! Meni atyńyz! Qazir atyńyz, tez atyńyz!

— Qaraǵym - aý! Men seni qalaı atam?

— Raqmet sizge, aǵa. Tergeýshiniń de aýzynan osyndaı sóz shyǵady eken ǵoı?

— Qaraǵym, óziń ór minezdi bala kórinesiń. Men jazbaıyn, óziń aıtaryńdy óziń jazǵyn. Men saǵan meshaıt bolmaıyn, — dep sasqalaqtap tergeýshi kabınetinen shyǵyp ketti.

XXXVII

İs sotqa tústi.

— Men sot bolǵaly otyz jyldan asyp barady. Alpysty alyp uryp, jetpistiń jaǵasyna arpalysyp otyrmyn. Mynaý meniń praktıkamda — jańa is... Zańnyń aty zań... Zańdy talqylaı, durys talqylaı bilý kerek degen sózdi Lenın aıtyp ketip edi. Ol kisi «Adamdy kóre bilgen — Ádil sot» dep edi ǵoı... Ádil bolý maǵan qıyn soǵyp tur... Ol adam óltirdi. Kinásiz ekeýi túrmede jatyr... Bireýi tap-taza, bireýi soýchastnık... Ekeýi de, úsheýi de jata bersin... Tergeýdiń qamy qanbaǵan. Ony tergeýshige tapsyrýǵa bolmaıdy... Qyzdyń esi durys pa eken?.. Aıtqandary ras pa eken?.. Ákesin qorǵap, ǵashyǵyn qorǵap tergeýshini aldady ma eken? Zańnyń aty — zań... Ony attaýǵa bolmaıdy... Taǵy da tekserý kerek. Taǵy da tekserý kerek... Dálelsiz men sottaı almaımyn... Medısınalyq ekspertıza kerek... — dedi qart sot qatty qınalyp.

Psıhıator doktor áıeldi shaqyrdy.

— Doktor, men qıyn jaǵdaıdamyn. Bir tapsyrmamdy oryndaýyńyzdy suraımyn, — dep egde tartqan tatarkaǵa istiń basynan aıaǵyna deıin aıtyp berdi.

— Aǵaı sýdıa, sol qyzdy maǵan na porýký berińiz.

— Qashyp ketse qaıtesiz, doktor.

— Qasha qoımas, sýdıa. Men ony bolnısaǵa salaıyn da, barlyq jaǵynan tekserteıin. Úlken mamandarǵa kórseteıin, aqyldasaıyn — solardyń qorytyndysyn sizge aıtaıyn.

— Durys, doktor. Anaý ekeýin qaıtemiz?

— Olar qyrqyna shydap, birine shydamaıdy deısiz be? Jata bersin. Men jıyrma kúnnen buryn sizge aqpar bere almaımyn.

XXXVIII

— A, meni túrmeden shyǵaryp, jyndyhanaǵa salypty ǵoı, — dep Ýkraınka doktorlardyń aldynda qarq-qarq kúldi.

— Sheshinińiz!

— Mynaý kóılek! Mynaý dambal! Mynaý emshek! Mynaý kindik! Mynaý qol! Mynaý aıaq! Aıaqtyń arasyndaǵy sizderdiki sıaqty!.. Apalarym - aý! — dep Ýkraınka eńirep jylap jiberdi.

— Po-moemý, ona nenormalnaıa, — dedi orys doktor áıel.

— Ona glýboko travmatızırovana, Klavdıa Ilınıchna, — dedi doktor grýzınka.

— Ona v polnoı norme, — dedi doktor armánka.

— Ia s vamı soglasna, Kıma Arkashakovna, — dedi doktor qazaq áıel.

— Nam ne sledýet speshıt s vyvodamı. Pýstona otdohnet ý nas nemnojko. Proverım. Posmotrım, — dedi doktor ózbek áıel.

— Nechego mená proverát! Nechego na mená smotret. Ia stoıý pered vamı kak mat mená rodıla!

— Ýspokoısá, devýshka... — dedi sary qatyn grýzınka.

— Spasıbo, doktor! Vsá tragedıa v tom, chto ıa ne devýshka!

— Kogda-to my toje bylı devýshkamı. Takova sýdba — vse devýshkı doljny vyhodıt zamýj...

— Ia ne vyshla zamýj... Stala jenshınoıý.

— I tak byvaet v jıznı, dorogaıa...

— Ia ne hochý takýıý jızn!

— Ty gorda, moıa mılaıa. Ty slıshkom samolúbıva. Ia ponımaıý tebá. Ty ne ýbıvaısá...

— A, eslı za mená ýbút nı v chem nepovınnyh?

— Ne ýbút... Otdohnı, pobýd ý nas, a my skajem svoe slovo.

XXXIX

«...Vsákoe samoýbııstvo ı ýbııtvo estrezýltat psıhıcheskogo otklonenıa...Ona byla glýboko oskorblena nasılıem... Eta travma ý nee ostanetsá na vsú jızn...

... Eslı by ona ne ýbıla svoego oskorbıtelá, ona soshla by s ýma...

...Vozmezdıe jıznú oskorbıtelá spasla ee ot sýmashestvıa...» degen qaǵazdy oqyp otyryp, qart sot jylap jiberdi... Biraq ta sottaý kerek! Zańnyń aty — zań!

HHHH

Sot bastaldy.

— Aıypty Ýkraınka Beısembaeva! Siz adam óltirgen kináńizdi moınyńyzǵa alasyz ba?

— Joq! Men kináli emespin. Faızýlla men ákem de kináli emes! Kináli kisi — ólgen Qoja! Óltirgenime qatty ókinemin, sýdıa!

— Ókinishińiz — moıyndaý degen sóz ǵoı, — dedi prokýror.

— Joq! Siz qatelesesiz! Qoja tiri bolsa, múmkin óz aıybyn moınyna alar ma edi...

— Ony óltirgen sizsiz ǵoı!

— Men sizge oryssha jaýap bereıin: Ia ne ýbıla, a kaznıla prestýpnıka obeschestıvshego mená!.. Meniń sorlaǵanym ne neschaste, a beda! Siz prokýror «Nege basyn shaptyń? Nege basyn jaqtyń?» dep maǵan suraq qoıdyńyz. Renjip, jıirkenip otyrdyńyz. Bizdiń zamanda mıllıondap tirideı órtelgender az ba?.. Men qylmysty qojanyń basyn jaqtym... Ólgen kisige janý men shirýdiń qandaı aıyrmasy bar?.. Meniń arymdy tógip, abyroıymdy lastaǵan kisige sizshe men «Raqmet» aıtýym kerek pe? Osy suraǵyma jaýap berińiz, aıyptaýshy - prokýror! Jaýap berińiz!..

— Siz onyń basyn baltamen shapqanyńyz ras pa?

— Ras!

— Siz onyń basyn otqa jaqqanyńyz ras pa?

— Ras!

— Endeshe qylmysyńyzdy nege moıyndamaısyz?

— Prokýror! Orysshalap jaýap berýge ruqsat etińiz...

— Ruqsatty sottan surańyz.

— Qazaqshalap aıtaıyn... Qoja meniń arymdy shapty! Men onyń basyn baltaladym... Qoja meniń bolashaǵymdy órtedi — men onyń basyn adal as pisirgen oshaǵymda órtedim. «Polojenıe menáet — nravy» degen sóz bar. Soǵan túsinýlerińizdi ótinemin, kópshilik... Durys túsinýlerińizdi ótinemin, sýdıa, prokýror... Men aıypkermin. «Sorlylyq emes, Beısharalyq» degen sóz bar... orysta.

Prokýror tómen qarap otyryp qaldy. Sýdıalar sasqalaqtap sybyrlasty...

— Prokýror! Sýdıa - Ata! Sizderdiń de ul balalaryńyz, qyz balalaryńyz bar! Meniń kórgenimdi olar kórmesin dep tileımin men!.. Áýrelemesten meni atý úkimine shyǵaryńyzdar!.. Zańnyń aty — zań!..

Sýdıalar sybyrlasty.

— Prokýror siz ne aıtasyz?

— Aıtarym joq, sýdıa.

— Onda... Sot májiliske ketti úkim shyǵarý úshin.

XLI

— Vstat! Sýd ıdet! Eldiń barlyǵy oryndarynan turdy.

— «... Imenem Kazahskoı Sovetskoı Sosıalısıcheskoı respýblıkı...

... Rýkovodstvýıas statámı ÝGPK... Razobralı delo...

... Ýchıtyvaıa obstoıatelstva medısınskoı ekspertızy...

... Prıznat ee... Vınovnoı... A ee otsa soýchastnıkom...

Faızýllý Ormanova —... Opravdat!.. Ýkraınký Beısembaevý...

... Ýchıtyvaıa... prıgovorıt na trı goda túremnogo zaklúchenıa

... Ýslovno!.. Beısenbaıa Tasanbaeva, kak soýchastnıka prıgovorıt k trem godam túrmy so strogoı ızolásıeı...

XLII

Ekeýi bosandy. Bireýi túrmede qaldy...

XLIII

İs oblystyq sotqa tústi. Onyń predsedateli óte qınaldy.

— Menińshe, joldastar, aýdandyq sot Tasanbaev Beısenge ádilet istemegen... Bárimiz de ákemiz ǵoı?.. Biz qaıter edik?

— Beısekeńdi aqtaýǵa bolmaıdy! Biraq ta ol kisi túrmede qansha otyrypty?

— Alty aı!

— Úsh kúnnen esep qylǵanda — on segiz aı eken, a?

— Ol bir jarym jyl degen emes pe?

— Múgedek shaldy taǵy da bir jarym jyl otyrǵyzbaqsyń ba?

— Qaıtemiz?

— Prıgovorıt ego na poltora goda túremnogo zaklúchenıa so strogoı ızolásıeı! — dedi oblysottyń orys múshesi.

— Blagodarú Vas, Ivan Ivanovıch! — dedi predsedatel.

XXXXIV

— Atalarymyz bizdi atastyrǵan eken — Oǵan sen, Ýkraınka, qalaı qaraısyń? — dedi Faızýlla.

— Sen óziń qalaı qaraısyń?

— Meniń tilegim sol edi!

— Qudaı bermes tilekke áýrelenip qaıtesiń!

— Solaı ma?

— Solaı! Uryǵa tıer jaıym joq! Bir uryny óltirdim. Kezek seniki bolsa — kúte bergin!

— Eı, betpaq qyz!

— Betpaq qatyn degin! Men qatynmyn!

— Keshir, sáýlem!

— Keshirmeımin. Úmitińdi úz menen!

— Men qaıteıin?

— Sen oılan!

— Sen óziń oılandyń ba?

— Men oılandym. Qatyn basymmen bireýge qatyn bolar jaıym joq! Dúnıeden jalǵyz kelip, jalǵyz attanýǵa bel baıladym! Tórden kelse, ajal ákemdiki, tótennen kelse, ajal meniki!..

— Áı! Sen jyndanǵannan saýmysyń?

— Sen óziń qalaısyń, beısharam?.. Erkeksinesiń, a?.. Meni ózińnen kem sanaısyń, a?.. (Mende joq, sende bar eki júz gram kolbasań adyra qalsyn... Onyń maǵan buıyrmaǵanyna kudaıǵa shúkir...)

XXXXV

— Áke! Kóshelik!

— Qaıda, botam!

— Sizdiń naǵashyńyzǵa.

— Olar qyrǵyzda goı.

— Qyrǵyz — Qazaq elimiz... — dep ándetip aıtyp Ýkraınka jınala bastady...

— Botam-aý!

— Bota bozdaıdy, áke... Baryp esebińizdi alyńyz... Kollektıva raqmet aıtyńyz... Bir grýzovoı-taksı alyp kelińiz... Men bárin jınap qoıamyn.

Sheshesiniń tusqa ustar kilemin, tóser syrmaǵyn, dastarhan, aıaq-tabaǵyn qyzy jınap jatyr. Ol barlyǵyn eńirep jylap júrip jınap júr...

— Apamnyń ıisi! Apamnyń ıisi! — dep sheshesiniń qundyz shýbasyn qapqa saldy.

— Ákemniń ıisi! Ákemniń ıisi! — dep jasyn toqtatyp, tozǵan shekpendi onyń ústine saldy. Otyrdy. ǵda jylady.

«Bala — jas kezinde raqat,

Óskende — jatqan beınet» degen sózdi estip edim. Men múgedek ákeme beınet-masyl boldym ba?! — dep muńaıyp júk basynda otyrǵanda syrttan:

— Balam! Daıynbysyń? Kólik daıar! — degen ákesiniń daýsynan oıandy.

— Barlyǵy daıyn, áke! — dep júgirip shyqty.

Faızýllany kórip:

— Á! Sen bizdi shyǵaryp salǵaly keldiń be? Raqmet! Tıe júkterdi. Ia ochen rada vıdet tebá! Pomogı pojalýısta... Davaı vdvoem postaraemsá osılıt vsú etý tájest..

Mashınege júk tıeldi. Ýkraınka satymen joǵarylap úı shatyryna shyqty. Qolyndaǵy saýyttan qamys shatyrǵa benzın quıdy.

— Ne istemeksiń? — dep surady Faızýlla.

— Qarlyǵashtyń kógershinin, ózimniń uıamdy órtemekpin. Uıam da meniń mahabbatymdaı kúısin, órtensin, — dep, shyrpymen ot qoıdy. — Men uıamdy, mahabbatymdy eshkimge satpaımyn. Órtensin! — dep satydan tústi de, ákesimen birge grýzovıktiń ústine otyryp:

—Jan, uıam, jan! Órten, uıamyz, órten! — dep lapyldaǵan jalynǵa qarap:

— Órten! Órten! Men endi kórmeppin! Jala jalyn uıamdy! Jala jalyn! Shofer dádá, poehalı! Ýra! — dep aıqaılaǵanda, ákesi qol shapalaqtady.

Mashıne zymyrap barady. Úı býdaq-býdaq shýdalana aspanǵa tútin atyp jatyr.

— Adal tamaq pisirgen, adam basyn órtegen oshaq! Órten! Órten! Men seni kórmen! Men seni kórmen! Órten, uıam, órten, oshaǵym! Ha-Ha-Ha!.. Meniń aıaǵym bul jerdi baspaıdy. Erkek keýdemdi baspaıdy! Ant berem! Ant berem! Órten, uıam! Órten!.. Qosh, qarlyǵash, qosh, kógershinder!

Mashıne belden asty. Órt tútini kórinbeı artta qaldy. Mashıne zymyrap barady...

Otstýkıvaıa etı strokı na mashınke — ıa plachý!

Jızn estjızn! Men bul áńgimeni ómirden aldym!

14.04.1965 j.

Almaty

---