InfoHub Logo

Ýchaskelik dáriger bolyp jumys istegeli beri neshe túrli shaqyrtýlarǵa boıy úırenip ketken Jámıla kelgen úıiniń esigi ashyq turǵanyna esh tańyrqaǵan joq — mundaı jaı buryn da talaı ret bolǵan. Tabaldyryqtan attaǵan soń esik aldynda sál bógelip, jótkirindi de: «Dáriger shaqyrttyńyzdar ma?», — dedi daýystap.

Oń jaqtaǵy bólmeden áldekimniń yńyrsyǵany estilgendeı boldy. Aıaq kıimin sheshe salyp, solaı qaraı umtylǵan Jámılanyń kózi dıvanda búk túsip jatqan er adamǵa tústi. Munyń «Ne boldy? Qaı jerińiz aýyryp tur?» dep bastyrmalata qoıǵan suraqtaryn estigenin bildirgendeı yńyranǵany bolmasa, onyń sóıleýge shamasy kelmedi.

Dereý tonometrin shyǵaryp jatyp, «Qap, medbıkege tezirek kel demegenimdi qarashy! Myna kisini jalǵyz ózim ornynan da qozǵaı almaımyn ǵoı», — dep oılaǵan Jámıla, onyń toqyma kúrteshesiniń jeńin qaıyryp, qan qysymyn ólsheı bastady. Qan qysymy bul jas shamasyndaǵy adamdar úshin asa qatty kóterilmegen sıaqty. Sonda bul kisini bebeýletken qandaı aýrý bolǵany?

Bólmede áldebir jaǵymsyz ıis baıqalǵan soń aınalasyna barlaı kóz tastaǵan — tósektiń astynan kir jýatyn shylapshynnyń jıegi kórinip tur eken. Qolqaǵa tıgen ıis te sol jaqtan shyǵatyn sıaqty. Túsinikti boldy. «Áldeneden ýlanǵan ǵoı!»

Jámıla jaǵdaıdy dereý óz ýchaskesindegi kezekshige habarlap, odan «Jedel járdem» stansıasyna telefon shalyp, brıgada shaqyrtty da, ózi janushyra júgirip júrip, margansovka eritindisin daıyndap ákeldi. Endi naýqasqa bul eritindini ishkizý kerek. Biraq qaıtip? Onyń eritindini ishpek túgili basyn kóterýge shamasy joq ekenin ózi de kórip tur. «Shydańyz, sál shydańyzshy, — dedi amaly quryp, jalynyshty únmen, — qazir jedel járdem keledi...»

Sol kezde ýhilep-ahylap besinshi qabatqa ázer kóterilgen medbıke úı ishindegi jantalasty kórip, esi shyǵyp ketti. Ekeýlep júrip, naýqasty otyrǵyzyp, aýzyna ydysty tosyp «ishińiz, ishińiz» dep qosarlana aıqaılap júrip, áıteýir birneshe ret jutqyzdy. Sál demin aldyryp, ydysty taǵy aýzyna taqady: «Taǵy kishkene ishińizshi... tym bolmasa, eki-úsh ret urttańyzshy...» Naýqas tap qazirgi kezde myna shyrqyrap júrgen eki áıelden jaqyn janashyry joǵyn áldebir túısigimen sezindi me, osylardyń yńǵaıyna kónip, aýzyn asha bergende loqsyp, alǵashqy ishken sýy keri aqtaryldy...

İshindegi ashshy zapyrannan birshama arylyp, boıy sál jeńildegen naýqas óz jaǵdaıynyń máz emestigin, ómiri qyl ústinde turǵanyn túsingen bolýy kerek, qasynda shyr-pyr bop júrgen dárigerge «qutqara gór!» degendeı jalbaryna qarady.

Qol-aıaǵy balǵadaı, zińgitteı jigittiń mynadaı qaýqarsyz, dármensiz kúıine Jámılanyń jany ashyp ketti. «Baıǵus sál keshikkenimizde ólip qalady eken, Qudaı saqtady áıteýir» dep ishteı shúkirshilik etip, esin jıǵan soń bunyń aıtqandarynyń bárin isteı bastaǵan naýqastyń asqazanyn taǵy da shaıǵyzyp jatqanda apyr-topyr etip «Jedel járdem» brıgadasy da keldi...

Arada biraz ýaqyt ótip, Jámıla bul oqıǵany umytyp ta ketkende, qalalyq densaýlyq saqtaý departamentinen bulardyń emhanasyna alǵys hat kelip tústi.

Shaǵyn ujym qýanyp, máre-sáre boldy da qaldy. Jumys aıaǵynda bólim meńgerýshisi arnaıy jınalys ashyp, hatty oqyp berip, oǵan negiz bolǵan ótkende Jámıla jedel kómek kórsetken adamnyń qalalyq departamentke habarlasýy ekenin aıtqanda ózderiniń mazasyz, aqysy da tómen eńbekterin eshkim baǵalamaıdy dep oılaıtyn dárigerler men medbıkeler qýanysyp, dabyrlasyp qaldy.

— Onyń qaǵazyn tamaq qyp jeısiń be? Odan da aqshalaı kómektesse etti? — dep kúńkildedi shette turǵan orta jastaǵy medbıke.

Basqa kezde bolsa bul sózdi ilip alyp ketýshiler tabylar edi, biraq búgingideı eńbekteri elenýdiń bir nyshany baıqalǵan sátte kópshiliktiń kóńilinde qýanysh basym bolatyn, sondyqtan alǵystyń materıaldyq jaǵy týraly áńgimeni eshkim qoldaı qoıǵan joq. Ý-shý bolyp, alǵys qaǵazdy árqaısysy ustap kórip, Jámılany shyn yqylastarymen quttyqtaǵan áriptesteri jumystarynyń kerektigine senimderi artyp shyǵyp, úılerine ózderi alǵys alǵandaı bolyp tarady.

Jámıla da kabınetinen qýanyp shyqty. Osynda kelgeli resmı túrde estigen birinshi alǵysy edi bul. Áıtpese, mundaı alǵys hattar, dıplomdar men sertıfıkattardyń qanshamasy bar. Biraq onyń bári — ótken ómiriniń jetistikteri. Oblys jabylyp, aýrýhanada kúrt qysqartýlar bastalǵanda «jalǵyz adamnyń jumys tabýy da, ornalasýy da jeńilirek qoı» dep balaly-shaǵaly áriptesiniń ornyna ózin tizimge engizip, neshe jyl qyzmet etken qaladan ketýge májbúr bolǵan.

«Ózim bilim alǵan Qaraǵandyǵa barsam ba eken, álde oblys ortalyǵy Qostanaıǵa ketsem be?» dep oılanyp júrgeninde, anasyndaı aralasatyn kórshi apanyń: «Shyraǵym, el aýǵan jaqqa qut ta aýady» degen. Sen ne de bolsa, jańa astana — Aqmolaǵa barsańshy» degen bir aýyz sózi sebepshi bolyp, birer kúnde jınalyp, osynda tartyp ketken.

Jumysqa turý úshin birneshe dárigerlik mekemeni aralap júrip, osy emhanaǵa toqtaýdy jón kórdi. Sebebi, on jyldyq tájirıbesi bar kardıolog dárigerdiń túıindemesin qarap otyryp, emhana basshysy «Ázirshe ýchaskelik dáriger bolyp kire turyńyz, kardıologymyz zeınetkerlikke shyǵýǵa daıyndalyp júr» degen-di. Bul sózder jalpy terapıany jaqsy biletin bolsa da, kardıolog retinde óz óńirinde jaqsy tanylǵan dárigerdiń sol salada qyzmet etýdi qalaǵan kóńiliniń qalaýyn dóp basty. Ári bul emhananyń jataqhanasy da bar eken, joǵary bilimdi, tájirıbeli maman retinde shaǵyndaý bir bólme bere alatyndaryn estigende, bas dárigerdiń usynysyna birden kelisken...

Sodan beri de birshama ýaqyt ótti. Beıtanys qala, etene jaqyn aralasatyn dos, joldas ta joqtyń qasy bolǵan soń buryn da buıyǵy minezdi bul tipti tuıyqtalyp bara jatqandaı. Keıde ishteı toryǵyp, bir-birinen aıyrmashylyǵy joq kúnderden qashyp ketkisi de keletin... Búgingi oqıǵa sondaı súreńsiz tirligine sál de bolsa sáýle shashqandaı. Aıaqasty ótken jıyndy, áriptesteriniń quttyqtaýlaryn kóz aldyna elestetip, kúlimsirep qoıady.

Avtobýstan túsip, ózi turatyn jataqqa ádetinshe úı-úıdiń arasymen kele jatty. Jumys aıaǵy bolǵan soń ári-beri júrýshiler de kóbeıgen shaq, bári de ózi sıaqty asyǵýly. Kóńilindegi qýanysh erte túsken qystyń yzǵarly aýasyn, oıdym-oıdym joldyń yńǵaısyzdyǵyn sezdirmeı, tipti burynǵydaı, aýlalardyń yqpyl-jyqpyl qýystarynan da qoryqpaı, aqyryn yńyldap kele jatyr.

Jataqhananyń syrtqy esiginiń aldynda gúl ustaǵan er kisi tur eken. Óte berip, kóz qyryn salyp edi, onyń kúlimsireı beri qaraı umsynǵanyn baıqap, sál kidirdi. Ózine suraýly júzben qaraǵan Jámılaǵa jaqyndaı berip beıtanys kisi «Tanymadyńyz ba?» dep til qatty.

Jámılanyń tanymaǵany ras. Biraq bir jerden kórgen sıaqty.

Beıtanys kisi qysyla kúlimsirep: «Meni qutqaryp qalyp edińiz ǵoı... Osydan bir aı buryn. Esińizde me?», — dedi.

Iá, ıá, endi esine tústi. Medbıke ekeýi asqazanyn jýǵyzyp, «Jedel járdemge» salyp jiberetin kisi ǵoı...

— Oı, sálemetsiz be? Qalaısyz? — Jámıla qýana amandasty.

Beıtanys kisi qolyndaǵy gúlin sozdy:

— Mynaý — sizge...

— Maǵan?.. Nesine áýre boldyńyz?

— Áýre bolǵanym joq. Qaıta sizge kelip rahmet aıtýdyń reti bolmaı, uıatty bolyp júr edim, búgin sáti tústi...

— Eshqandaı da uıat emes... Jumysym ǵoı...

— Degenmen... Sol kúni siz kómek kórsetpegende... aıaǵy jaman bolady eken. Birge bolǵan áriptesimiz... solaı...

— Ne deısiz? Oı, Alla-aı! Sizdi perishteńiz saqtaǵan eken!

— Sol perishte siz boldyńyz ǵoı deımin...

Jámılanyń tula boıy túrshigip ketti. Sosyn ózine rızashylyǵyn bildirgeli kelgen kisini esik aldynan qaıtarýǵa uıalyp, qysyla til qatty:

— Úıge kirip, sháı ishińiz...

Qonaq Aqmolaǵa Almatydan qonys aýdarǵan memlekettik qyzmetshi eken, «alǵashqy bolyp biz kóship keldik» dep, maqtanysh sezimmen aıtty. Jámıla tońazytqyshty ashyp-jaýyp, dastarhan jasap júrgende bir-eki ret «kómekteseıin be?» dep umsynyp qoıǵan. «Ózim, ózim» degen buǵan: «Buryn úı jumysynan basymdy ala qashýshy edim, qyzyq, qazir sony da saǵynatyn bolyppyn», — dep kúle sóıledi.

— Al, endi durystap tanysaıyq, qutqarýshym, — dedi ol dastarhanǵa jaıǵasqan soń qolyn Jámılaǵa sozyp, — Baqtıar Jetpisbaev! Polısıa podpolkovnıgimin!

— Jámıla. Dáriger ekenimdi bilesiz ǵoı...

Baqtıardyń ashyq-jarqyn minezdi adam ekendigi baıqaldy. Ózine qatysty sóz bolǵanda qaljyń qosyp, keıde ózin mazaqtap otyrǵandaı sóıleıtini de qyzyq kórindi. Sonaý oqıǵa bolatyn kúndi de solaı túsindirdi. Ózi sıaqty «salt basty sabaý qamshylylar» jınalyp, Aqmolanyń sýyǵynan qorǵaný úshin osylaı «boı jylytatyndaryn», dúkennen kózge túsken nárselerdi alyp, apyl-ǵupyl jeı salatyndaryn kúle otyryp áńgimeledi.

— Otbasymen turatyndar ystyq sorpa iship jylynsa, biz amal joq, «aqańmen» jylynýǵa májbúrmiz. Aıaǵy sol, ózińiz kórgendeı jaılarǵa aparyp soǵyp jatady...

— Sizdiń de joldasyńyz bar shyǵar... Nege ertip ákelmedińiz?

Suraýyn suraǵanmen, qysylyp qaldy. Qonaq terezege qarap otyryp:

— Kelgen, biraq ketip qaldy, — dedi. — Myna jaqtyń aýa raıyna, jataqhanadaǵy turmysqa úırene almaı, qaıtaıyq dep meni biraz úgittedi. Shyny kerek, jumysty tastap ketýge birge kelgen áriptesterden uıaldym... ári... qıyndyqqa shydamaı bárimiz qashatyn bolsaq, kim bolǵanymyz... degen oı da maza bermedi... Ne kerek, qaıtpaıtynymdy bilgen soń jalǵyz ózi Almatyǵa kete bardy...

Siz she? Qaıdan keldińiz? Keshirińiz, bólmeńizge qarasam, er adam turmaıtyn sıaqty...

— Turmaıdy... Álgi «ornyn tabady» degen ertegige senip qalǵan «otyrǵan qyz» bolamyz...

Ózine qansha ret qoıylyp, ábden mezi qylǵan suraqtyń taǵy da aldynan shyqqanyna yzasy kelip, ári qaraı shıryǵa sóıledi:

— Tipti sizdikindeı «kete baratyn» adam da bizdiń mańdaıymyzǵa jazylmapty... Osy kezge deıin nalıtyn em... endi qarasam, qıyndyqqa shydamaı, jarty jolda tastap ketetin adammen turǵansha...

Qonaǵynyń qabaǵy tunjyrap ketkenin baıqap Jámıla kilt toqtady.

— Oı, keshirińiz, sizdiń kóńilińizge tıip ketti-aý sózim. Keıde osylaı oılamaı aıta salatynym bar... Keshirińiz.

— Áskerde qyzmet etken joqsyz ba? Mergen ekensiz... — Baqtıar renjimegenin kórsetip, kúlimsirep qoıdy. — Sózińiz ras. Nesine renjımin?

Sál únsizdikten keıin áldene aıtqysy kelgendeı jigit Jámılaǵa kóziniń astymen qarap qoıdy. «Aıtsam ba, aıtpasam ba?» dep otyrǵan sıaqty. Aqyry, úı ıesine salmaqpen qarap:

— Siz basqasha oılap qalmańyz, — dedi tamaǵyn kenep. — Men bir qyzyq jaıdy baıqadym... «Otyrǵan qyz» degenińizge baılanysty... Mektepterde, aýrýhanalarda osyndaı qyzdar kóp eken... Anaý memlekettik qyzmette she? Shetterinen bilimdi, kórikti, isterine myǵym qyzdar... Menińshe solar «oqımyn, jetilemin» dep júrip otyryp qalatyn sıaqty.

— Biraz zerttegen sıaqtysyz ǵoı bizderdi...

Jámıla syńǵyrlaı kúldi. Biraq ózi ábden zapy bolǵan taqyrypty ári qaraı damytýǵa qulqy joq ekenin bildirip, áńgime arnasyn tez buryp jiberdi. Tipti sóziniń qonaǵyna qalaı áser etetinin oılap ta úlgirmeı, álginde ǵana tilin tisteı qalǵanyn da esten shyǵaryp, oqys suraq qoıdy.

— Siz nege polıseı boldyńyz?

Baqtıar basyn shaıqap kúldi. Sosyn buǵan týra qarap:

— Jaqsy kórgen soń, — dedi.

Mılısıany «ment» deıtin, sol kózqaras onyń ataýy ózgergen kezde de ózgermegen qoǵamda ósken Jámılanyń óz jaýabyna senbegenin kórip, Baqtıar bir áńgime aıtty. Jalqaý, jarytyp oqý oqymaǵan bir týys inisine qazirgi kezde bilimsiz, kásipsiz kún kórýdiń qıyndyǵy týraly mıyna biraz nárseni quıdym ǵoı dep oılap «Sonda sen qalaı ómir súrmeksiń?» dep uryssa, «Qoıshy, tipti bolmasa mılısıalyqqa baram» degen eken.

— Ókinishke qaraı, qoǵamymyzdaǵy bizdiń mamandyqqa degen kózqaras osyndaı. Al men bala kezden maqsat qoıyp, áskerden soń ishki ister bólimine bardym. Arnaıy bilim aldym, akademıany bitirdim. Áli de ósip-jetilý úshin bar kúshimdi salam. Kishkentaı shennen bastadym, general bolmaı qoımaımyn, — dep sózin kúle aıaqtady.

Taǵy bir-eki kese sháı ishilgen soń: «Erteń jumys, siz demalyńyz», — dedi Baqtıar ornynan turyp...

Sypaıy qoshtasyp, shyǵyp ketken qonaǵynyń kúldirgi áńgimelerin esine qaıta túsirip, jaqsy kóńil-kúımen tósegine jatqan Jámıla óz oılaryna jymıa jatyp, uıyqtap ketti...

Ertesine túske deıin áldenege alańdap júrdi... Sosyn shuǵyl shaqyrtýmen ýchaskesinde júrek talmasymen esepte turatyn kisige baryp, jedel járdem kórsetip, basqa da júgirister kóbeıip ketkende, kóńilindegi alańnan da arylyp, burynǵy qalpyna tústi. Keshqurym jataqhanasyna kelgende qatty sharshaǵanyn baıqady. Tamaq jasaýǵa qulqy bolmaı, tipti sháı qoıyp ishýge de zaýqy soqpaı, bir kese aıran ishti de jatyp qaldy.

Tańerteńgi lezdemeden kelgende kabınettegi telefony bezildep jatyr eken. Medbıke keshigip kelem degeni esine túsip, «kardıolog tyńdap tur» dedi tutqany ala salyp.

— Sizdiń qabyldaýyńyzǵa kireıin dep edim, — dedi er adam.

— 56-03-10 nómirine tirkeý bólimine habarlasyńyz, qabyldaýǵa keletin adamdardy kezekke solar qoıady, — dedi de tutqany qoıa saldy.

Telefon taǵy shyryldady. Kúni boıy osylaı. Medbıke bolmaǵan kezde telefon qońyraýyna jaýap berem dep qabyldaýda otyrǵan adamdardyń renishine qalatyny bar. Biraq, almaýǵa taǵy bolmaıdy: ar jaǵyndaǵy adam da qatty syrqattanyp jatýy múmkin ǵoı.

—Kardıolog tyńdap tur...

— Jámıla...

Baqtıardyń daýsyn tanydy. Munyń aldynda qońyraýlatqan adamnyń da sol ekenin endi ǵana túsinip, kúlip jiberdi.

— Oı, Baqtıar, siz ekensiz ǵoı... Búgin medbıkem joq, ábigerlenip júrip, daýsyńyzdy tanymappyn...

— Aa, onda kedergi bolmaıyn. Sizdi keshke kınoǵa shaqyrǵym kelgen...

Jámıla sasyp qaldy. Sosyn «Aaa, jaraıdy, jumys aıaǵyna qaraı habarlasarsyz. Shuǵyl shaqyrýlar túsip qalmasa...» dedi.

Aralaryndaǵy syılastyqtyń tereńdep bara jatqanyn Jámıla da, Baqtıar da túsindi, biraq ekeýi de áńgimeni qalaı bastaryn bilmeı júrgen. Túsinisýlerine kezdeısoq jaǵdaı, Jámıla ózin bir aılyq taǵylymdamaǵa jibergeli jatqanyn aıtqanda, Baqtıardyń julyp alǵandaı «Men qaıtem?» degeni sebepshi boldy.

Jámıla kúlip jibergen. Baqtıardyń jas baladaı shoshynǵan túri sondaı kúlkili ári aıanyshty edi... Shyndyǵynda, osy taǵylymdama týraly estigende kardıologıada kún saıyn bolyp jatqan jańalyqtardan habardar bolý kerektigin túsine tura ózi de ishteı Baqtıardy qımaı, bas dárigerge baryp, «basqa mamandy jiberseńiz qaıtedi?» dep qıpaqtaǵan. Biraq, bastyǵy dárigerdiń taǵylymdamadan ótip turýy kerektigin aıtyp, kónbeı qoıdy. Mine, endi amalsyzdan jolǵa jınalyp otyr.

Úlken jol sómkesin ashyp qoıyp, enjar qımyldap, kıimderin jınap otyrǵanda Baqtıar keldi. Vokzalǵa ózim aparyp salam degen. Esikti ashyp, sostıyp turyp qalǵan buny ıyǵynan qushaqtap, ózine qaraı tartty da:

— Sen eshqaıda barmaıtyn boldyń, — dedi qulaǵyna sybyrlap, — men kelistim...

— Qalaı? Kimmen?

— Bizde medısınalyq torap ashylǵan bolatyn, soǵan meńgerýshi bolasyń... Erteńnen bastap...

Buryn basqa qyzmetterge shaqyrǵanda «Men kardıologpyn ǵoı» dep bas tartatyn Jámıla bul joly qýanǵany sondaı, jigitti qushaqtaı aldy. Qyzdy aımalaı súıgen Baqtıar ony kótergen qalpy tórge ozdy...

Tula boıy maıdaı erigen Jámıla onyń sybyrlaǵan sózderiniń birin estip, birin estimese de, batyl qımyldaryna esh qarsylyq bildirmeı, yńǵaıyna ıkemdele berdi... Bar dúnıeni: osy ýaqytqa deıin sheńberinen shyǵarmaǵan ustanymyn da, qyzmetti de, basqa jaılardy da umytty... Lyqsyp-lyqsyp kelip jatqan ystyq tolqyndardan jan dúnıesi raqat kúı keship, myna ómirden múlde qashyqtap ketken onyń boıynda osy sáttiń taýsylmaýynan basqa eshqandaı tilek joq edi...

Eki-úsh kúnnen keıin Baqtıar «jaldamaly páterden jalyqtym» dep, munyń bólmesine kóship aldy. Ekeýiniń bir-birinsiz as ishpeıtin, tańerteń súıisip oıanyp, keshke qýana qaýyshatyn ertegi ómirleri solaı bastaldy...

— Oý, Otyrǵan qyz, endi osylaı ekeýlep otyramyz ba? Bir jaqqa shyǵaıyq ta, — dedi birde Baqtıar erkelete sóılep. — Júr, kınoǵa baraıyq.

Jámılaǵa salsa kınoǵa da, teatrǵa da barmaı, uıadaı ǵana bólmesinde ekeýiniń qushaqtasyp otyrǵanynan artyq baqyt joq. Ári jurt kózine túsýden de qymsynady. Baqtıar sonysyn baıqaǵan bolýy kerek, ádeıi istegendeı birese áldebir dostarynyń úıine qonaqqa ertip aparsa, birde serýenge alyp shyǵyp júrdi. Qaı jerde de ózin erkin ustaıdy. Ózderiniń shyn baqytty jandar ekendikterin pash etkisi kelgendeı, jaırań qaǵyp, jarqyldaı kúlip, jurt nazaryn ózine birden aýdarady. Qaıda barsa da qol ustasyp júretinderin Jámıla da unatady-aq, sondyqtan qarsylaspaıtyn boldy. Al serýender kezindegi áńgimeler ekeýin jaqyndata túsip, birin biri tereńirek tanı bastady.

Baqtıar úılengenine aıtarlyqtaı ýaqyt ótse de áli balalary joq ekenin aıtty birde. «Bastapqyda jas boldyq, balany kerek etken joqpyz da, — dedi Jámılaǵa beıtanys qalyppen úgile sóılep. — Kele-kele áldene jetispeıtindeı alańdaı bastadyq, sóıtsek ol — bala eken. Salyp uryp dárigerlerge bardyq, odan qaldy túrli emshilerge qaraldyq. Bári durys, kútińder dedi. Sodan kútýdemiz...»

Budan keıin ekeýi ol taqyrypqa barǵan joq. Tek birde ǵana Baqtıar bala taqyrybynyń óz janyna qanshalyqty batatynyn baıqatqan. Jámıla ózi perzenthanaǵa jetkizgen áıeldi «taǵy qyz týdyń» dep kúıeýi úıge shyǵaryp alýdan bas tartqanyn aıtyp kelgende «aqymaq, bir balaǵa zar adamdardyń bar ekenin bilmeıdi ǵoı» degen-di daýsy dir-dir etip... Sosyn kilt turyp, eshteńe demesten úıden shyǵyp ketti.

Jámıla onyń bul ketisiniń nemen aıaqtalǵanyn arada birneshe kún ótkende bir-aq bildi: Baqtıar sol boıda perzenthananyń basshylyǵynan áıeldiń mekenjaıyn surap bilip, úıine izdep barypty. «Kúıinishten» araq iship jatqan kúıeýiniń basyna sýyq sýdy aqtara salyp, qyzmettik mashınasymen perzenthanaǵa alyp barypty.

Eń qyzyǵy «áıel-balańa ıe bolmasań maǵan ókpeleme» dep shegelep, «syrttaryńnan ýchaskelik polıseı tekserip turady» dep qorqytyp ketken ǵoı. Endi anaý baıǵustyń bala jatqan arbany ári-beri súıretip, polısıa bólimsheniń aldynan shyqpaıtyny týraly áńgime emhanaǵa jetip, áriptesi bar oqıǵany buǵan rahattana kúlip otyryp aıtyp bergen. Ony tyńdap otyryp Jámıla bala úshin oqys áreketter jasaǵan Baqtıarǵa bir jaǵynan súısinse, ekinshi jaǵynan júregi syzdap, jany ashyp ketken-di.

Sodan beri «Bala týsam ǵoı, sábıli bolsaq qoı» degen oı qaıta-qaıta jylt ete qalyp júrip, aqyry ońashada jaratýshydan jalbaryna suraıtyn tilegi bolyp júreginiń túbine ornyǵyp alǵan. Jastyqqa basy tıgende de, tańerteń oıanǵanda da, jolda kele jatyp ta ishteı: «Jasaǵan Allam, sábı súıgize gór» dep qaıtalaýmen bolatyn. Sonyń áseri de bolar taıaýda bir qyzyq tús kórdi. Marqum ákesi: «Men bolsam qasyńda joqpyn. Mynaý qarýyń bolsyn» dep qolyna balǵa ustatyp ketti.

Á degende Jámıla ákesiniń túsine kirgenine qýandy. «Jeti nan pisirip, jumysqa ala baraıyn» dep oılaǵan... Kenet áldebir oı kelip, paltosyn ıyǵyna ile salyp, dárihanaǵa tura júgirdi... Júktilikti aıqyndaıtyn synamadaǵy ap-aıqyn eki jolaqty kórgende júregi atqaqtap, bir otyrdy, bir turdy. Telefondy áldeneshe ret tere berip, ózine toqtaý saldy. «Qoı, ádemilep dastarhan jaıyp, keshke saltanatty túrde habarlaıyn» dep sheshti aqyry.

Keshke Baqtıar áıeliniń Astanaǵa oralatyn bolǵanyn aıtyp keldi.

Sirá, kúıeýiniń basqa bireýmen turyp jatqanyn estigen bolýy kerek. Astarly suraqtar qoıyp, syr sýyrtpaqtaǵanyna qarap solaı oıladym dedi. Biraq eshqandaı shý shyǵarmaı, budan bylaı birge turatynyn ǵana aıtypty. «Ádette, bizde kúıeýiniń sezikti júrisin baıqaǵan áıelder birden basshylarǵa habarlasady. Sosyn qyzmetten kettiń deı ber...» dedi áıeliniń olaı etpegenine rıza bolǵandaı.

Buǵan tap qazir aldynda «Ata-anasynan uıat — meni ulyndaı kóredi, áıtpese, ajyrasyp keter edim», «Alystap kettik. Aramyzdy jalǵap turǵan bala da joq» dep sóıleıtin jáne júrdim-bardym emes, óziniń ishki dúnıesine úńilgendeı bolyp, nyq senimmen aıtatyn adam emes, bóten bireý otyrǵandaı kórindi. Burynǵy senimnen jurnaq ta qalmaǵandaı sózderin tyńdap otyrǵanda: «Bala emes, qyzmet orny qundyraq sıaqty ma?» degen oı qylań bergen...

«Jańalyǵyn» aıtyp, sylq etip otyra ketken Baqtıar odan keıin tis jarmady. Jámıla da ishki oıymen arpalysyp, birese óziniń oǵan nekeli áıel emes ekendigi eske túsip, óksip, birese, sezim jetegine erip osyndaı jaıǵa tap bolǵanyna kúıinip, lám dep jaq ashpady. Júktiligin aıtý qanshalyqty oryndy endi? Erkinen tys eshteńe bolǵan joq, qandaı kiná artpaq? Úıip-tógip ýáde bergen joq, qandaı talap qoımaq?

Bir sátte myń san oı kelip, aqyl men sezim daı-daı bolyp sharpysty.

Aqyry... Aqyry júrektiń degenine jyǵyldy: «Álsiz jerinen ustaǵandaı bolmaıyn. Bir reti keler, sonda júkti ekenimdi aıtaıyn. Janyma shýaq syılaǵan jan ózin esh erkekten qor sanamasyn» dep oılady.

Jalpy Jámıla tyqaqtap, ótken ómiri týraly surap, Baqtıardyń mazasyn alǵan emes. Osy ómirine, keshigip kórgen áıeldik baqytyna rıza-tyn. Eki adamdy bir-birine jipsiz baılap, yntyqtyryp qoıǵan sezimniń alapat kúshi men aınalasyn jarqyratyp, myń boıaýly etip túrlendirgen sıqyryna tań-tamasha qaldy. Soǵan eltidi, sol seziminiń jetegine erdi.

Ne istese de yńyldap ándetip júretin. Jumysyna degen yqylasy da burynǵydan arta túskendeı. Syralǵy áriptesi birde: «Bir jaqsylyq bar-aý, sońǵy kezde gúl-gúl jaınap júrsiń...» dep kúle qaraǵan.

Iá, jaqsylyqtyń bolǵany ras edi. Oǵan sebepshi bolǵan ásheıin ǵana dárigerlik paryzyn óteýiniń arqasy ekendigine ózi de senbeıdi keıde. Kómegine muqtaj adamǵa jedel járdem berýi aınalyp kelip, jan dúnıesin nurǵa bólegen sezim syılaıdy dep oılap pa? Basyna kenet kelgen baqyty úshin taǵdyryna kúnde sheksiz rızashylyǵyn bildirip, Baqtıar ekeýiniń ertegige uqsas ómiri de sheksiz bolady dep oılaıtyn. Endi, mine...

— Qonaq keledi me? — dedi dastarhannyń molynan jaıylǵanyna endi ǵana nazar aýdarǵan Baqtıar.

Jámıla jas toly janaryn aýdaryp áketip, basyn shaıqady.

Tańerteń Baqtıar úıden úlken qara shamadanyn súıreı shyqty.

Eljiregen sezimge toly kúnderdi bastan keshken eki jannyń bir ǵımarattyń ishinde bóten adamdardaı bolyp júrýinen ótken azap joq eken. Jámıla qatty qınaldy. Áldekimderdiń sybyrlasyp, kózben uzatyp salyp júrgenderin de jon arqasymen sezdi. Túrli syltaý taýyp, kabınetine keletinder, bilmegensip Baqtıar men áıeli týraly áńgime aıtatyndar da tabyldy. Jámıla ońashada jylap júrse, tistenip shydap baqty.

Shyny kerek, alǵashqy kezderi Baqtıardy qaıtyp keler dep oılaǵan. Olaı bolmady. Bir-eki ret kabınetine kelip, áldene aıtýǵa tyrysqany ras. Biraq ókpesi qaıtpaǵan Jámıla naýqastardyń kóptigin syltaýratyp, sóılespeı qoıdy.

Taǵy birshama ýaqyt ótkende telefon soqqan. Munyń jaǵdaıdy túsingisi kelmeıtinine ókpelep, biraz sóıledi. Ótken kúnder ishinde nebir oı keship, arpalysqan sezimin aýyzdyqtap júrgen Jámıla odan áldebir demeý bolarlyq sóz kútip, eleńdep qaldy. Sol dáme kóńilmen biraz qulaq túrgen. Baqtıardyń áńgimesi «túsinbediń» degen áýenmen shıyrlaı bergen soń, tutqany qoıa saldy. «Bitti. Eshteńe kútpe. Toqta» dedi ózine.

Biraq sezim aqylǵa kónbeıdi eken — ekeýara tátti sezimge toly kúnderdi ańsap, talaı tańdy kózimen atyrdy. Qaýmalaǵan sansyz suraqqa jaýap taba almaǵan soń, bir jol nusqar ma eken dep aqyn-jazýshylardyń kitaptaryn aqtardy. Solardyń birinen týra óz jaıyn sýrettegendeı óleń taýyp alyp, qaıta-qaıta oqıtyn:

Mundaı kezde uıqy qaıdan kelmekshi

Senimimnen aıyrdyń-aý, áı, janym...

Kóńilimde daýyl turyp, seń kóshti

Tiri qalý, qalmaýym da báımálim.

Elesterge bir elitip, bir jylap

Jatqan kezde uıqy qaıdan kelmekshi?

Álde sen de nekeli jar qasynda

Uıyqtaı almaı jatyrsyń ba dóńbekship?

Jumysqa qur súlderi barady. Úıine kelip tósegine qulaı ketedi. Eshnársege qulqy joq. Basy aýyrady, júregi syzdaıdy... Bir kúni ishi aýyrdy. Tómengi jaǵy tartyp-tartyp aýyrǵanda, qansha degenmen dáriger emes pe, sanasyn bir oı shanshyp ótti: «Túsip qalar ma eken?!»

Naızaǵaıdaı jarq etken sol oı esin jıǵyzdy. «Jasyń bolsa endi birer jylda qyryqqa keledi, osy kezge deıin soqa basyń sopaıyp júrgende, endi turmys quryp, bala súıýiń de neǵaıbyl» dedi oıy.

Birden «Bul baladan aırylsam, endi kótere alam ba? Qazirgi bedeýlik pen belsizdik beleń alǵan zamanda!» dep, ózi kúnde kórip júrgen bir qara tyrnaqqa zar áıelderdi eske aldy.

Sodan keıin «Jo-joq, balany qalaıda saqtaýym kerek!» dep, berik sheshimge kelip, ornynan turdy.

Eteginen tartqylaǵan oıy: «Uıat-aı! İzińnen ergen sińlilerińe aqyl aıtýshy ediń... Óziń bolsań...» dep yzyńdady taǵy.

Bastapqydaı emes, berik sheshimge kelgen Jámıla bul oıyn eleń- qulań qylǵan joq. «Bul — bir-birin jaqsy kórgen eki adamnyń shynaıy seziminen paıda bolǵan bala. Jurt EKO jasatyp ta bala týa almaı júr. Endeshe taǵdyrym maǵan erekshe syı jasaǵan bolar...» dep, neshe kúnnen beri alǵash ret ózin jaqsy sezinip, úıden basyn asqaq kóterip shyqty.

Jumys ornyna jaqyndaǵanda anadaıda ketip bara jatqan Baqtıardy syrtynan kórip qaldy. Júregi artynan júgire jónelgendeı bolsa da, ózin zorlap, júrisin baıaýlatty. Sebebi... sońǵy kezderi onyń buǵan qyr kórsetkendeı bolyp áıelimen kóp qydyratyny... oıǵa oraldy. Alǵashynda onsha mán bergen joq-tyn: nekeli áıelin qydyrtqanda turǵan ne bar? Biraq olardyń kún sýytpaı qoltyqtasyp qydyratyny, ujymdaǵy basqosýlarda áıelin qushaǵynan shyǵarmaı qaıta-qaıta bıleıtini júıkesine tıe bastady. Jańa jyl keshinde áıelin jetelep kirip kele jatqanyn kórgende dem jetpeı alqyndy da qaldy. «Korporatıvtik keshke ertip ákelmeı-aq qoısa qaıtedi eken?» dep qany basyna shapshydy.

Kóp uzamaı onyń polkovnık shenine ıe bolǵanyn estidi. «Durys bolǵan eken» degen aıtyp kelgen áriptesine jaıbaraqat. Ol budan kózin almaı, daýsyn báseńdete sóıledi:

— Sholpanqulov ekeýin usynǵan eken, ol ótpeı qalyp, Baqtıarǵa neshetúrli sóz aıtypty...

— Ol kisi de qyzyq eken. Baqtıardyń qolynda ne tur? Bul — joǵarǵy jaqta sheshiletin másele ǵoı.

— Durys aıtasyń. Baqtıardyń qaıyn atasy sol jaqta, joǵary laýazymdy qyzmette kórinedi. Byltyr alýǵa tıis eken, áıelimen kelispeı júrgen soń kidirtken dedi bireýler.

Sońǵy sóz júregin osyp jibergendeı boldy. Ah, mine, másele qaıda jatyr?! Sonda áıelimen kólbeńdep júrýiniń, qoltyqtasyp jurt kózine túsýiniń astarynda buǵan qyr kórsetý emes, basqa esep bar eken ǵoı! Qulaǵynda alǵashqy kúngi kezdesýde Baqtıardyń «ósý úshin bar kúshimdi salam... general bolmaı qoımaımyn» degen sózi jańǵyryǵa qaıtalandy. Kóziniń aldy tumandanyp ketti.

Alqynǵan demin basaıyn dep asyǵa kıinip syrtqa shyqty. Anadaıda bir top adamnyń ortasynda kúle sóılep turǵan Baqtıardy tý syrtynan kórgende, júrisinen jańylyp, aıaǵy tusaýlanǵandaı kibirtiktedi de qaldy. Bir adamnyń daýryǵa sóılep:

— Ooo, sý jańa polkovnık, quttyqtaımyn! — degenin ap-anyq estidi.

Ekinshisi odan qalysqysy kelmegendeı tipti qattyraq daýystap:

— Máládes! Otbasyń da aman, kóńildes te bar... shenińdi de aldyń. Eki jep, bıge shyqtyń! — dedi

— Ha-ha-ha! Qatyrdyń! Osy seniń de bilmeıtiniń bıttiń astynda! — dedi Baqtıar da qarqyldaı kúlip.

Bári dý kúldi. Sol kezde Baqtıarǵa qarsy turǵan áriptesi ymdap, ıegimen art jaǵyn nusqaǵan. Burylyp qaraǵan Baqtıar shyǵar esikke bettep bara jatqan Jámılany kórip, óz sózine ózi býynyp qalǵandaı tynysy tarylyp ketti. «Estidi me eken?»

Turǵandar bir-birine jaltaqtasyp, áńgimelerin tyıa qoıdy. Sol sátte Baqtıarǵa tabaldyryqtan ári attaǵan Jámıla muny býyrqanǵan ózenniń bergi jaǵasyna tastap, ózi ári qaraı ótip bara jatqandaı elestep ketti. Yshqynyp, kireberis esikke qaraı tura umtylǵan. Tutqaǵa qoly tıgende áldekim jolyn kes-kestedi. Podpolkovnık Sholpanqulov eken. Oramaly aǵarańdap ketip bara jatqan Jámılany ol da kórip, buǵan:

— Juldyzyńnyń quny tym qymbatqa túspesin de. Ómir kimniń utyp, kimniń utylǵanyn kórsetedi áli, — dedi tistene.

Kóp uzamaı Jámıla burynǵy emhanasyna aýysyp ketti. Baqtıar ony izdep barǵysy kelip san oqtalǵan, aıaqastynan bir sharýalar kıip ketip, keıinge shegerile berdi. Sharýa joq kezinde de... bara almady. Táýekeli jetpedi. Ótken kúnderdi eske alǵan saıyn ertegideı bolǵan shýaqty kúnderiniń endi qaıta oralmaıtynyn túsinip, ózegi órtenetin.

Iá, jańa ataǵyn «jýý» kezinde aıtylǵan maqtaýlar biraz marqaıtyp, kóńili ájeptáýir kóterilgeni ras. Óndirdeı jas kezinen kelgen salanyń dárejeli mamany bolý úlken mártebe edi. Shyn qýandy. Biraq birte-birte maqtaý sózder tasyp-tógilgen basqosýlardan jalyǵaıyn dedi. Bireýleriniń aıtqanynan jaǵyný, keıbireýlerdikinen kólgirsý baıqalǵan soń ba, otyrystardy kúrt tyıdy. Jıyn-toıǵa barýdy da doǵardy.

Tipti sebebi ol da emes bolatyn. Sebebi óz boıynan bir ózgeristi baıqaǵany... Birtúrli súlesoq. Burynǵydaı usaq-túıek te bolsyn bir jaqsylyq jasaýǵa umtylmaıtyn bolǵany. Bulttan arylmaıtyn surǵylt aspannan, qalanyń azynaǵan jelinen, áıeliniń «papam turǵanda...» dep bastalatyn sózderinen de jalyqqan sıaqty... İshki jan dúnıesi kúńgirlep bos qalǵandaı kúı keshti.

Oıynan Jámıla ketpeıtin... Túsinde de kórip, sóıleseıin dese tili kúrmelip, áldene ret qınalyp oıandy. Biraq barýǵa júregi daýalamaı-aq qoıdy. Ne deıdi? Qalaı aqtalady? Arada ótken alty aı alty jyldaı sarǵaıtty. Saǵyndy.

Sóıtip júrgende ony oıda joqta kezdestirdi. Áıeli ekeýi teatrǵa barǵan. Kıimderin alaıyn dep turǵanda anadaıda Jámılanyń bir áıelmen sóılesip turǵanyn kórdi. Buryn qysqa etip qıyp qoıatyn shashyn ósirip, ıyǵyna tógildire bos qoıa beripti. Júzi dóńgelenip, mańdaıy jarqyrap, ádemilenip ketkendeı. Ústinde kózge tanys aqshyl tústi jeńil paltosy. Túımelemepti. Moınyna oraı salǵan juqa sharftyń astynan tompıyp turǵan ishin kórip... turǵan ornynda qatty da qaldy.

İshi ulyp qoıa berdi...

---