InfoHub Logo

Ár adam belgili bir nárselerdi baqylaýda ustaı alatynyna sengisi keledi. Mysaly, densaýlyǵy men aǵzasynyń qartaıýy. Sebebi bárine málim bolǵandaı, jastyqty uzartatyn keremet ónimder bar, oǵan sport pen segiz saǵattyq uıqynyń adam aǵzasy úshin paıdaly áseri bar ekendigin qosyńyz. Aǵzamyzdyń árbir jasýshasyn ómirlik qýatpen qamtamasyz etetin kúndelikti eki lıtr sýdyń paıdasy taǵy bar. Taza aýada serýendeý, medıtasıa men gımnastıkanyń da paıdasy orasan zor. Buǵan altynnan, adamshóp tamyry men albyrt balyqtardyń ýyldyryǵynan jasalǵan túrli tańǵajaıyp ekstraktilerdi qosyńyz. Alaıda bulardyń erte me, kesh pe árbir adamnyń basyna keletin qarttyqty jeńýge qaýqarsyz ekendigi aıtpasa da túsinikti. Keıde osylardyń barlyǵyn qoldansa da, adamdar qanshama kúsh-qýatynyn zaıa ketketdigin ańǵarady. Búgin osynyń sebepterin anyqtaýǵa tyrysamyz.

Jalpy qarttyq degenimiz ne?

Tanystaryńyzdyń arasynda Sizben shamamen bir ýaqytta dúnıege kelgen, alaıda jasy Sizden birshama úlken nemese kishi bolyp kórinetinder bar ma? Ǵalymdardyń paıymdaýynsha, munyń túp negizi syrtqy kórinisti qabyldaýda emes, kerisinshe adam aǵzasynda oryn alatyn jáne onyń qartaıý úderisine tikeleı áser etetin úrdisterde eken. Osylaısha, qarttyq ájimder men shashqa aqtyń túsýi emes, ýaqyt óte kele aǵzamyzda oryn ala bastaıtyn ózgerister toptamasy eken. Al olardyń bastalýy ár adam aǵzasynyń jeke erekshelikterine táýeldi bolyp keledi.

Qarttyqty ólsheý

Amerıka Ulttyq ǵylymdar akademıasynyń eńbekterinde jarıalanǵan zertteýlerdiń birinde Dúk ýnıversıteti medısına ǵylymdarynyń profesory Danıel Belskı bastaǵan bir top ǵalymdar 20 jáne 30 jastaǵy eriktilerdiń eki tobyna 18 parametrden turatyn panelderdi zerttegenderin sıpattaıdy. Atalǵan panelder árbir jekelegen aǵzanyń qartaıý úrdisin qalyptastyrýǵa múmkindik beredi. Onyń markerleri fızıologıalyq jastyń naqty ındıkatorlary bolǵandyqtan, egde jastaǵy adamdardyń aǵzalarynda kezdesetin qartaıýdyń bıologıalyq effektilerin kórsetken.

İshki úrdister syrtta kórinis tabady

Atalǵan markerler adamdardyń fızıkalyq kelbetiniń ahýalyna da jaýap beretini anyqtaldy. Iaǵnı ishki bıologıalyq qartaıý sıpattaryna ıe adamdar óz jastarynan áldeqaıda úlken kórinedi eken. Mundaı nátıje adamdarǵa atalǵan eksperımentke qatysýshylardyń fotografıalaryn kórsetip, olardyń jasyn anyqtaýǵa arnalǵan suraqnama barysynda anyqtalǵan bolatyn.

Qarttyq erte bastalady

Profesor Belskıdiń aıtýynsha, qarttyqpen baılanysty zertteýlerdiń basym bóligi aýrýǵa berilgen jáne qarttyqpen baılanysty fızıologıalyq ózgeristeri bar egde jastaǵy adamdardyń qatysýymen ótkiziletin kórinedi. Alaıda qarttyqtyń bir túnde kelmeıtinin eskeretin bolsaq, ony zertteý de egde jastaǵylardan bastalmaýy tıis. Belskı qarttyqtyń túsýin sýdyń tasty qaıraýymen salystyrady: keremet áserge ıe bul úrdis bir kún emes, kóptegen jyldyń nátıjesi bolyp tabylady.

On eki jyldyq baqylaý

Zertteýge Jańa Zelandıanyń Danılın qalasynda 1972 nemese 1973 jyldary týǵan 954 adam qatysqan. Eriktilerdi 26 jastarynan bastap 38 jasqa tolǵandaryna deıin egjeı-tegjeıli baqylaǵan kórinedi. Árbir qatysýshy 18 parametrden turatyn panel boıynsha mindetti túrde túbegeıli tekseristen ótken, sonyń ishinde qan qysymy, ókpe jumysy, holesterın men qant deńgeıi, dene salmaǵynyń ındeksi, qabynýlardyń oryn aýly men DNQ bútindigi týraly aqparat jınalǵan. Osydan keıin barlyq eriktilerdiń nátıjelerin biriktirip, olardyń árbiriniń jeke qartaıý tempi anyqtalǵan.

Qarqyndy qartaıý

Qatysýshylardyń bir bóligi birdeı hronologıalyq jasqa qaramastan, ózgelerine qaraǵanda áldeqaıda tez qartaıǵan kórinedi. Oǵan qosa, zertteýshiler atalǵan eriktilerge jastary birshama úlken adamdar ótetin balans pen oılaý qabiletin anyqtaýǵa arnalǵan testilerdi ótýdi usynǵanda, 20 jáne 30 jastaǵy eriktilerdiń test nátıjeleri jastary úlken adamdardyń nátıjelerimen para-par kelipti.

Bári óz qolymyzda

Alaıda atalǵan eksperıment nátıjesinde anyqtalǵan jaqsy jańalyq ta bar: eriktiler arasynda óz hronologıalyq jastarynan áldeqaıda jas ári aǵzalaryndaǵy qartaıý úrdisteriniń baıaý júretinderi de boldy. Jyldam jáne baıaý qartaıý úrdisteri kórinis tapqan eki top eriktilerdi zertteý nátıjelerin salystyrý qarttyq tabıǵatynyń ne ekendigin dálirek tanýǵa jáne onyń aldyn alý sharalaryn qalyptastyrýǵa múmkindik beretini málim. Profesor Belskıdiń pikirinshe, qartaıýǵa áser etetin faktorlardyń 80%-y genetıkalyq bolmaǵandyqtan, bizdiń ómir súrý saltymyzǵa baılanysty. Tipti DNQ-ǵa baılanysty 20%-dyq faktorlardyń ózin búgingi kúni belgili dárejede ózgertýge bolady eken.

Qarttyqpen kúresý ádisteri

Qartaıý jyldamdyǵyn anyqtaýdyń neǵurlym naqty ádisine ıe bolsaq, jasarýdyń soǵurlym tıimdi ádisteri men quraldaryna ıe bola alamyz. Belskı olardyń negizgilerin keltiredi. Olar kópshilikke málim maıly emes, qanty men tuzy az as, adamnyń óz salmaq normasynyń qalypty bolýy, stressiz ómir súrý saltyn ustaný, ımýndyq júıeni qalypta ustaý men fızıkalyq turǵydan únemi aǵzany shynyqtyrý bolyp tabylady. Temeki shegý men alkogólden aýlaq turý da eriktilerdiń aǵzalaryna oń áserin tıgizgen. Belskı men onyń komandasy atalǵan eriktilerdiń densaýlyǵyn 45 jasqa tolǵandaryna deıin zertteýmen aınalysýdy maqsat etip otyr.

---