InfoHub Logo

Qazirgi dıetologıa salasynyń mamandary artyq salmaqty jeńýge kómektesetin ónimder qataryn tizbektep berýde. Iaǵnı, denedegi artyq maıdan arylýǵa tek «ǵajaıyp» áserli dári-dármekter ǵana emes, sonymen qatar, kalorıalyǵy az ónimder de yqpal ete alady.  

Az kalorıa – bul barynsha shartty qasıet. Biz aıtqaly otyrǵan ónimderdiń árqaısysy ózderiniń jeke taǵamdyq qundylyǵyna ıe, tıisinshe, olardyń barlyǵy da tómen kalorıaly bolmaýy múmkin.

Mundaı taǵamdardyń molekýlalyq qurylymynyń artyqshylyqtaryna baılanysty, adam aǵzasy bul ónimderdi qorytýǵa kóp mólsherde energıa jumsaıdy, sonyń esebinen aǵzadaǵy maı úlesi tómendeıdi. Aıtýly taǵamdardy tutynýdyń aıyrmashylyǵy men kılokalorıalardy teris jaǵyna qaıtarýyna baılanysty, teris kalorıaly nemese artyq maıdan aryltatyn ónimder dep ataıdy.

Adams kestesi: artyq salmaqtan aryltatyn ónimder

Amerıkalyq dıetolog Maıkl Adams artyq salmaqtan aryltatyn eń tıimdi áserge ıe, tómen kalorıaly ónimderge baılanysty suraqtar tóńireginde kóp jumystar jasaǵan. Ol taǵamdyq qundylyqtardyń artý mańyzdylyǵyn eskere otyryp, denedegi maılardy ydyratýǵa, adam aǵzasyndaǵy metabolıkalyq prosesterdi jedeldetýge, sonymen qatar, ony barlyq qajetti zattarmen qanyqtyrýǵa kómektesetin taǵamdar tizimin jasaǵan. Keste quramyna az kalorıaly quramǵa ıe ónimder kirgen, olar sińiriletin kalorıa mólsherin azaıtady jáne metabolızmdi jedeldetedi.

Aryqtaýǵa arnalǵan 15 ónim toptamasy:

- korısa;

- sharshygúldi kókónister;

- sút taǵamdary;

- ananas;

- greıpfrýt;

- avokado;

- kokos;

- lımon;

- sarymsaq;

- qyzanaq;

- qara jáne jasyl kofe;

- mate jáne kóp sháı;

- bal;

- tutasdándi (qara) nan.

Bul ónimderdiń árqaısysynda adamnyń ashyqpaı jáne fızıkalyq pishinin saqtaı otyryp artyq salmaqtan arylýyna kómektesetin ózindik artyqshylyqtary bar. Endeshe, árqaısysyna jekeleı toqtalyp óteıik.

Zimbir(Imbır): Saý asqazan kepili

Imbırdiń emdik qasıetteri ejelgi zamandardan belgili. Taǵamǵa qoldanylatyn onyń tamyrlary metabolızmdi jedeldetýge kómektesedi, adamnyń qan aınalymy júıesin retke keltirip, organızmge kóp energıa syılaıdy. Sondaı-aq, ol kóptegen sergitkish sýsyndardyń quramdas bóligi bolyp sanalady.

Imbırdiń maıdy ketirýge yqpal etetin áseri onyń quramynda jatyr: efır maılary ishek qyzmetiniń úılesimsizdigimen kúresedi, tamaqty tez qorytýǵa kómektesedi, holesterınniń organızmde sińirilýine kedergi keltiredi jáne onyń qan sarysýyndaǵy jalpy deńgeıin tómendetedi.

Imbırdiń antıseptıkalyq jáne qabynýǵa qarsy qasıetteri kópke belgili.  Iaǵnı, sýyq tıýge qarsy ımbırdiń tamyry, tunbalary nemese dámdeýishteri paıdalanylady. Bul emdelý joly – ishektiń túıilý prosesterin toqtatyp, ony tazartýda mańyzdy ról atqarady.

Kóbinde dıetologtar ımbır tamyryn sháı retinde qoldanady: jańa tamyrdy lımon nemese bal qosyp ázirlengen ystyq sháıǵa salyp, buqtyrady. Jalpy alǵanda mundaı sýsyn adam aǵzasyna óte paıdaly ári dámi de jaǵymdy.

Oqýǵa keńes beremiz: Kúndelikti zimbirmen aýqattanýdyń 5 sebebi

Korısa: Aryqtaýǵa arnalǵan dámdeýish

Artyq salmaqtan arylýǵa kómektesetin taǵam dámdeýishteriniń qatarynda korısa da bar. Ony emdik dáriler quramynda paıdalaný ejelgi Qytaıdan kelgen.  Adamdy artyq salmaqtan qutqarýdaǵy korısanyń kómegi – onyń qan quramyndaǵy glúkoza mólsherin tómendetkish qasıetimen baılanysty. Glúkoza, basqa qarapaıym qant sıaqty, energıa kózi bolyp tabylady jáne aldaǵy ýaqytta qosymsha salmaq berý úshin adam aǵzasynda belgili bóligin qaldyrýǵa qaýqarly.

Dıeta kezinde glúkozanyń negizgi kózi retinde qantty korısa almastyra alady.

Anglıa men AQSH dıetologtary korısanyń baıaý metobolızmi bar adamdardyń artyq salmaqtan arylýyna kómektesip, metobolızm jumysyn jedeldetýge, sondaı-aq, mı qyzmetiniń belsendiligin arttyrýǵa kómektesedi degen pikirge kelgen.

Korısanyń bir sháı qasyǵy adamnyń kúndelikti marganes pen kálsıge degen qajettiligin óteı alady. Artyq salmaq tastaý kezinde ımbırge qaraǵanda korısany tutyný áserlirek bolmaq.

Óz dıetańyzǵa korısany qospas buryn, eń aldymen, onyń gıpertonıa jáne júrek-qan tamyrlary aýrýlarymen aýyratyn adamdarǵa paıdalanýǵa bolmaıtynyn eskergen jón. Odan bólek, qytaılyq korısanyń (kassıa) quramynda «kýmarın» dep atalatyn adam baýyryna zıandy zat bar.

Sharshygúldi kókónister: kóbirek bolǵan saıyn - toıymdy

Mundaı kókónisterdiń qataryna bárine belgili shalǵam (redıs), latýk salaty jáne basqa da salat túrleri, túrli tústi jáne savoılyq oramjapyraq, brokkolı, seldereı men jasyl burshaq kiredi. Adamstyń uıǵarymynsha, bular artyq salmaqtan arylýda eń áserli, tıimdi ónim túri bolyp sanalady.   

Atalmysh kókónisterdiń aǵzaǵa áser etý qaǵıdaty olardyń talshyqqa baı bolýynda jatyr. Olar toıymdy taǵam retinde sanalyp, adam aǵzasy ony uzaq ýaqyt boıy sińiredi. Sondaı-aq, olardyń energetıkalyq qundylyǵy asa joǵary emes, quramyna – keıbir kúrdeli kómirsýlar men beloktar bar. Olardyń óńdelýi kezinde organızm kóp kalorıany joǵaltady, osylaısha, astyń uzaq ýaqyt boıy sińýi saldarynan adam toq bolyp júredi. 

Sharshygúldi kókónisterdi metabolızmniń qalypty jyldamdyǵyn saqtaý úshin ustalatyn qatań dıeta kezinde jáne artyq salmaqtan arylý maqsatynda ustalatyn dıeta kezinde tutynǵan mańyzdy.

Aıtýly kókónisterdiń kalorıalyǵy taǵamdy daıyndaý tásiline tikeleı baılanysty bolyp keledi.

Maıly emes sút taǵamdary -  kálsı kózi

Maısyz súzbe, aıran, qatyq jáne qantsyz ıogýrttar aǵzadaǵy kálsıtrıol gormony óndirisin arttyrady. Salmaqty azaıtyp, denedegi artyq maıdan arylý úshin bul taǵamdardy kúndelikti tutynǵan abzal. Aǵzaǵa kalsıdi qajetti deńgeıde alý – denedegi maıdyń ketýine jol ashady.                                                                                    

Ananas: dámdi maı ketirýshi ósimdik

Ananastyń paıdasy týraly dıetologtar burynnan beri aıtyp keledi. Artyq maıdyń ketýi - ananas ósimdiginiń quramyndaǵy bromelaın fermentiniń arqasynda júzege asady. Bul ferment, ásirese, qyshqyl-sútti ónimder, burshaqtuqymdas jáne teńiz ónimderimen birge tıimdi áser etedi. Bromelaın adam boıyndaǵy ashtyq sezimin azaıtýǵa yqpal etedi. Osy tusta, bromelaınnyń teńdessiz qasıetteri týraly ǵalymdar arasynda áli kúnge deıin talas baryn, birkelki pikir joq ekendigin aıta ketken jón.

Ananas talshyqtarynyń qurylymy óte kúrdeli bolǵandyqtan, talshyqtyń sińirilýi asqazanǵa biraz qosymsha jumys taýyp beredi, osylaısha, sharshygúldi kókónister sekildi, bular da metobolızmdi rettep, adamnyń uzaq ýaqyt boıy toıymdy júrýin qamtamasyz etedi.

Ananasty múldem zıansyz dep te aıta almaımyz. Onyń quramynda asqazan jarasy men qyjylynan zardap shegetin adamdarǵa zıanyn tıgizetin qyshqyl bar.

Avokado: ekzotıkalyq «maıdan aryltýshy»

Bul jemis óz quramynda búkil aǵzanyń durys jumys isteýi úshin qajetti omega-9 maı qyshqyldaryn qamtıdy. Avokado maıdyń energıaǵa aınalýyn tezdetedi jáne metabolıkalyq jyldamdyǵyn arttyrady.

Kokos: jumaqtyq rahat

Kokos ortasha baýyr trıglıserıdterine baı, baýyr metabolızmin 30 paıyzǵa deıin arttyrady. Olar adamnyń toıymdylyq sezimin uzaq ýaqytqa deıin saqtaýǵa kómektesedi.

Kokos maıy, súti jáne uny (qant qosylmaǵanda) qalqansha beziniń jumysyn jaqsartady.

Lımon: qyshqyl kómekshi

Lımon baýyrdy tazartýǵa jaqsy úles qosady, ol tikeleı salmaq tastaýǵa kómektesedi. Óıtkeni, baýyr - maılardy óńdeýge, qorekti sińirýge qatysatyn jaýapty organdardyń biri.

Oqýǵa keńes beremiz: Lımon jáne onyń paıdasy

Greıpfrýt: Paıdaly sıtrýsty maı ketirgish

Sıtrýsty ósimdikterdiń ishinde S vıtamıni greıpfrýtta kóp. Askorbın qyshqyly bulshyqet jumysynyń tıimdiligin arttyrady. Greıpfrýt, ananas sıaqty artyq maıdan aryltýǵa jáne zat almasýǵa jaqsy kómektesedi. Artyq salmaqtan arylý jolynda kúnine greıpfrýttyń  150 gram mólsherin tutynsa jetkilikti. 

Ǵalymdar greıpfrýtty keıbir antıdepressanttar men bala kótertpeıtin dárilermen birge paıdalaný tıimsiz ekenin aıtýdy.

Oqýǵa keńes beremiz: Greıpfrýt jáne onyń paıdasy

Sarymsaq: ımýnıtet qoldaýshysy

Bul ónim ózdiginen artyq salmaqty joıa da, qosa da almaıdy.

Kóptegen dıetalarǵa sarymsaqtyń qosylýy eki faktorǵa baılanysty. Birinshiden, sarymsaqty dámdeýish retinde paıdalaný dıetalyq mázirdi ártaraptandyrýǵa at salysady. Ekinshiden, ol qabynýǵa qarsy jáne ımmýnomodýlásıalyq fýnksıalarǵa ıe.

Tamaqtanýǵa dıetalyq shekteýlerdi qoıǵan kezde aǵza ımýnıtetti álsiretedi, demek, sarymsaq túrli dıetalarǵa qosymsha kómek retinde tıimdi.

Sarymsaqty tutynýdyń birneshe shekteýleri bar: júrek aýrýynda, gastrıt jáne dıetada ashshy taǵamǵa jol bermeıtin asqazan-ishek joldarynyń basqa aýrýlarynda.

Oqýǵa keńes beremiz:

Sansyz aýrýǵa em – sarymsaq

Sarymsaq – eń jaqsy antıbıotık

Qyzanaq: L-karnıtın kózi

Qyzanaq S vıtamıni men fıtohımıalyq lıkopındi quraıdy jáne l-carnitine amınqyshqylynyń óndirisin yntalandyrady. Zertteýler kórsetkendeı, karnıtın maıdan arylý prosesin tezdetýge kómektesedi.

Krosfıt — bárine qolaıly jańa sport túri. Bul sporttyń eń jaqsy baǵdarlamasy – úı jaǵdaıyndaǵy jattyǵý túri. Ol jattyǵýlar adamdy tek artyq salmaqtan aryltyp qana qoımaı, jınaqy kórsetýge yqpal etedi.

Mate jáne kók sháı: tabıǵı antıoksıdanttar

Bul sýsyndar salmaq tastaý jolyndaǵy negizgi «dıetalyq», tómen kallorıaly kómekshiler bolyp sanalady. Olardyń qasıetin aıtqanda, eń birinshi aǵzaǵa eshqandaı zıansyzdyǵyn ataǵan jón. Sondaı-aq, ót aıdatqysh jáne sergitkish qasıetterge ıe. Mate de, kók sháı da artyq salmaqtan arylý kezindegi teri, shash, jalpy deneniń ádemiligin saqtaıtyn antıoksıdant bolyp sanalady.

 

Kofe: jańa, tekserilgen ádis

Qara jáne jasyl kofe sýsyn retinde paıdalanylady. Qara kofe zat almasýdy tezdetetin kofeınge baı. Keptirilmegen, jasyl tústi kofe dáninde kofeın mólsheri azdaý bolady. Esesine olarda salmaq azaıtyp, tábetti baqylaıtyn hlorogendik qyshqyl mólsheri joǵary.  

Kofe, kók sháı sekildi myqty antıoksıdant bolyp sanalady. Ony tutyný – artyq salmaqtan arylýǵa, aǵzany sergitýge kómektesedi.

Dıetalyq mázirde kofe men sarymsaqty bir ýaqytta paıdalanýǵa bolmaıdy, sebebi, ekeýi birdeı júrekke aýyrlyq ákeledi.

Artyq salmaqtan arylý kezindegi bal ónimi

Atalmysh ónimdi mamandar dıetalyq tamaqtaný kezinde qanttyń ornyna tutynýǵa keńes beredi. Birinshiden, densaýlyqqa zıan tıgizbeıdi, ekinshiden, qanttan aıyrmashylyǵy – tek glúkozanyń ǵana bolýy, sondaı-aq, bal – vıtamınder men alýan túrli mıneraldardyń kózi bolyp esepteledi.  

Dıetologıada baldyń paıdaly tustary retinde: onyń dıetalyq taǵamdardy tutyný kezinde aǵzadaǵy almasý prosesterin jyldamdatyp, aǵzanyń tez qalypqa kelýin qamtamasyz ete alatyndyǵy kózdeledi.

Dıetalyq mázirińizde ózge qantty taǵamdar bolmasa, kúnine eki qasyq bal tutyný jetkilikti. Jaqsy fızıkalyq pishindi ustap, metabolızm prosesterin jedeldetýge baldan ázirlengen sýsyndardyń (lımon, korısa, ımbırdiń úılesýimen) mańyzy zor.

Baldy gúldi ósimdikterge jáne omartashylyq ónimderge alergıasy bar adamdardyń tutynbaǵany abzal.

Oqýǵa keńes beremiz:

Bal – barlyq dertke daýa

Ara, bal jáne ara súti

Tutasdándi nan: tamaqtaný negizi

Artyq salmaqtan arylý kezinde as qorytý prosesine kómektesetin taptyrmas ónim - tutasdándi nan. Tutasdándi nan tómengi glıkemıalyq ındeksten turady, ol býterbrodtar daıyndaýda jáne tańerteńgi jáne túski as kezinde baıaý kómirsýlardyń qosymsha kózi bolyp tabylady.

Qara nandy árdaıym tutas dánnen ǵana ázirlemeıdi, keı jaǵdaılarda týra qara nan sıaqty kórinetindeı arnaıy nan boıaǵyshtardy paıdalanyp pisiredi.

Artyq salmaqtan arylýǵa kómektesetin ónimder tek joǵaryda atalǵandarmen ǵana shektelmeıdi. Olardan bólek, aryqtaýǵa kómektesetin qanshama ósimdikter men kókónister, dámdeýishter bar.

Degenmen, atalmysh tizim dıetologtar úshin bazalyq tizim bolyp esepteledi, sebebi barlyq dıeta túrlerinde qoldanylatyn negizgi ónim túrleri – osylar.

Dıetalyq ónimderdi tutyný barysynda árbir taǵamnyń jeke qasıetterine mán berip, qarsy kórsetilimderin eskergen jón. Dáriger-dıetologtardyń keńesin eskere otyryp, ónimderdi saýatty tutyný – maqsatqa eshqandaı zıan shekpesten, laıyqty jetýdiń kepili.

Kompleksti aryqtaý durys tamaqtanýdy ǵana emes, turaqty túrde sportpen aınalysýdy da talap etetinin estep shyǵarmaý qajet. Tek durys tańdalǵan dıetalyq mázir men fızıkalyq jattyǵýlardyń úılesimdiligi arqasynda ǵana adam óz qalaǵan dene pishimine qol jetkize alady.

Oqýǵa keńes beremiz:

Salmaq qosýyńyzǵa sebepshi, kúndelikti 5 ádet

---