InfoHub Logo

Qyzylorda Medısınalyq Joǵary Koleji
Saım Láılá Nurlanqyzy
Kóldeeva Ferýza

MAZMUNY

KİRİSPE

Meıiger isi júıesiniń róli jáne zamanýı ǵylym negizi

Negizgi bólimi

Meıirbıkelik kútim tájirıbesiniń damýy

1.1 Damyǵan elderdegi meıirger isiniń qazirgi jaǵdaıy

1.2 Meıirgerlik kútim modelderi

QORYTYNDY

Usynylatyn novızna

PAIDALANYLǴAN ÁDEBIETTERDİŃ TİZİMİ

 

Kirispe

Tirkes sózder: meıirgerlik kútim, meıirbıkelik kútim modelderi, meıirbıkelik kútim sapasy, meıirgerlik tájirıbe.

Klúchevye slova: ýhod za bolnymı, modelı ýhoda za bolnymı, kachestvo sestrınskogo ýhoda, praktıka sestrınskogo dela

Keywords: nursingcare, models of nursing, quality of nursing care, nursing practice

Taqyryptyń ózektiligi: Meıirbıkelik is – basymdy kadrlyq resýrstary jáne halyqtyń qoljetimdi jáne qolaıly medısınalyq kómek keqajettiligin qanaǵattandyrýdaǵy shynaıy potensıaldyq múmkindikteri bar densaýlyq saqtaý júıesiniń negizgi quramdyq bóligi».

Meıirbıkelik qyzmet kórsetý densaýlyq saqtaý salasynda qyzmet kórsetýdiń eń únemdi tásiliniń biri retinde qarastyrylady. Meıirbıkelik qyzmet kórsetýdi damytý densaýlyq saqtaý júıesiniń ekonomıkalyq tıimdiligin ári qaraı arttyrýdaǵy jalpy tendensıanyń bóligi bolyp esepteledi.

Meıirbıkeniń fýnksıasy jáı dárigerdiń nusqaýyn oryndaýmen shektelmeıdi, onyń negizgi mindetterine pasıentterdiń kútimi júktelgen, ıaǵnı aýrýdy aldyn alý, densaýlyqty saqtaý, naýqasty qaıta qalpyna keltirý jáne qınalǵandy jeńildetý mindetteri kiredi.

Meıirbıkelik kútim kórsetý naýqastardy saýyqtyrýda úlken ról atqaratyndyqtan, naýqastarǵa kútim jasaýdyń tıimdiligi men sapasyn arttyratyn jańa tehnologıalardy engizýmańyzdy bolyp keledi.

Meıirgerlik kútim - bul bilim men dáleldengen daǵdylardy talap etetin kúrdeli proses, al kásibı meıirgerlik kútimi eń aldymen joǵary sapaly kútim bolyp tabylady. Naýqasqa qolaıly jaǵdaı jasaý,sypaıy qarym-qatynas, kez kelgen sátte kómek kórsetýge daıyndyq sapaly meıirbıke kútimine qajetti shart bolyp tabylady.

Maqsaty: Meıirgerlik kútim kórsetýdiń tıimdiligi men sapasyn jaqsartý. Pasıentterge kútim jasaý sapasyn joǵarylatýda ınovasıalyq tehnologıalarǵa súıene otyryp jańa meıirbıke modelin qurastyrý.

Mindetteri:

— Taqyrypqa baılanysty ádebıetterdi sholý;

— Damyǵan elderdegimeıirger isiniń qazirgi jaǵdaıyn baǵalaý

— Meıirgerlik kútimmodelderininińtájirıbede qoldanylýyn zertteý

Usynylatyn novızna: meıirbıke isiniń uıymdastyrýshylyq qurylymyn ózgertýdiń zamanaýı erekshelikteri jáne meıirgerlik kútimniń modelderi qarastyrylady.

Meıirbıke isi júıesiniń róli jáne zamanýı ǵylym negizi

Meıirbıke isi – bul pasıenttiń densaýlyǵyna baılanysty máselelerdi medısınalyq jetik bilýimen anyqtaýy jáne olardy sheshýge kásibı kómek kórsetýi.Medısına meıirgeriniń mańyzdy quraly qamqorlyq jasaý, kútý bolyp tabylady.

Endigi kezekte meıirbıke isiniń qalyptasýy men qajettilikterine oǵan qosa qabilettilikterine toqtalatyn bolsaq:

«Medısına meıirbıkesiniń qabilettiligin,onyń atqaratyn qyzmetin V.Handersonnyń: «Meıirbıke  aıaǵy joqtyń – aıaǵy, kózi kórmeı qalǵannyń –kózi,álsizderge – súıenish, sóıleı almaıtyndarǵa – aýyz», — degen sózinen aıqyn baıqaýǵa bolady.

Medısınalyq qyzmetkerlerdiń áleýmettik toptarynyń keshendi qurylymynda meıirbıkeler árdaıym erekshe orynǵa ıe boldy. Alaıda zamanaýı dáýir meıirbıke kásibine, eń aldymen, jańa medısınalyq tehnologıalardy ıgerý salasynda jańa talaptar qoıady.

Qazirgi tańda medısına damýy, densaýlyq saqtaý júıesinde medbıkelerdiń orny men róline degen kózqarastyń ózgerýi, táýelsiz mamandyq retinde meıirbıkeniń qalyptasýy meıirbıke isiniń modelderin qurýǵa ákeldi, ony paıdalaný teorıany ǵana emes, sonymen qatar meıirbıke praktıkasyn da damytýǵa múmkindik berdi.

Meıirbıkelik  proses-qazirgi amerıkandyq jáne batys eýropalyq,rımdik is modeliniń negizgi ajyrtylmaıtyn túsinigi. Bul reformatorlyq konsepsıa HH ǵasyrdyń 50-shi jylynyń ortasynda AQSH-ta paıda bolyp,klınıkalyq jaǵdaıda tórt on jyldyq ishinde óziniń nátıjeliligin dáleldedi.Qazirgi kezde medbıkelik proses álemniń 50 elinde medbıkelik kómektiń teorıalyq,ǵylymı bazasyn quryp, medbıkelik bilim men tájirıbeniń ózegi bolyp sanalady.

1.1 Damýshy elderdegi meıirger isiniń zamanaýı jaǵdaıy

Meıirbıke búgingi kúni naýqastardy ońaltý úshin jáne olardyń ómir súrý sapasyn jaqsartý úshin naqty fýnksıonaldyq mindetteri bar densaýlyq saqtaýdyń táýelsiz salasy bolyp tabylady. Mysaly, damyǵan alǵashqy medısınalyq-sanıtarlyq kómek júıesi bar elderde medbıkeler kóptegen sozylmaly aýrýlary bar naýqastarmen jumys júrgizýdi basqarady.

Shet elderde meıirbıkelik kútimniń ártúrli modelderi damyǵan, ol bastapqy medısınalyq-sanıtarlyq kómek deńgeıinde jáne aýrýhana sektorynda meıirbıkelik isti keńeıtýdi qarastyrady. Meıirbıkelik praktıkanyń shekarasyn keńeıtý medısınalyq qyzmet kórsetý sapasy men qoljetimdiligin arttyrýǵa, pasıentterdiń qanaǵattanýyna, medısına jumysyn utymdy paıdalanýǵa jáne meıirbıkelik kásibiniń bedelin arttyrýǵa yqpal etedi.

Kóptegen eýropalyq elderde medbıkeler alǵashqy medısınalyq kómek kórsetýdiń negizin quraıdy. Osylaısha, shvedtik densaýlyq saqtaý júıesinde medbıkeler sozylmaly jáne kúrdeli aýrýlarmen (qant dıabeti, bronh demikpesi, júrek jetkiliksizdigi, psıhıkalyq aýrýlar) aýyratyn naýqastarǵa joǵary bilikti medısınalyq kómek kórsetedi; Shved medısına ortalyqtarynda naýqasty aldymen medbıke tekseredi, ol keıin naýqasty jalpy tájirıbe dárigerine nemese aýrýhanaǵa jatqyzady.

Fınlándıada naýqastardyń 80%-y aldyn-ala birinshi medbıkelerge, al qajet bolǵan jaǵdaıda dárigerlerge barady, al pasıentterdiń tek 20% dárigerlerge tikeleı barady. Qalalyq jáne aýyldyq jerlerdegi skandınavıa elderindegi barlyq medısınalyq ortalyqtarda medbıkeler jetekshi ról atqarady. Nıderlandyda dárigerlerdiń jumys ýaqytynan tys ýaqytta pasıentterge kómek kórsetý týraly sheshimdi meıirbıke belgilengen krıterııler negizinde qabyldaıdy. Óz jumysynda medbıkeler klınıkalyq hattamalarǵa súıenedi jáne osy protokoldarda dárilik terapıa rejımin ózgertýge quqyly.

Anglıada belgili bir aýrýlarmen aýyratyn adamdarǵa (qant dıabeti nemese bronh demikpesi) kómekke mamandandyrylǵan meıirbıkeler, kúndelikti qyzmetinde olar jalpy praktıka dárigerleriniń ornyn almastyrady - pasıentterdi qadaǵalaýda ambýlatorıalyq taǵaıyndaýlardy júzege asyrady nemese basqa medısınalyq jáne áleýmettik qyzmetkerlerdiń biliktiligin arttyrýǵa baǵyttalǵan bilim berý is-sharalaryn júrgizedi.

Alǵashqy medısınalyq-sanıtarıalyq kómek kórsetýdiń qazirgi zamanǵy modeli qarapaıym medısınalyq tekserýlerdi, ımmýndaýdy, naýqastardy bastapqy qabyldaýdy, analardyń jáne balalardyń densaýlyǵyn baqylaýdy, qarttarǵa kómektesýdi, meıirbıke isi salasynda jumys isteıtin dárilik zattardyń shekteýli tizbesin (preparattardy qospaǵanda) aldyn-alý sharalaryn júrgizýde keńinen qatysýǵa múmkindik beredi jáne sozylmaly aýrýlary bar naýqastarǵa kútim jasaý, psıhıkalyq buzylýlar, úı jaǵdaıynda  kútim jasaý, ıntegrasıalanǵan uıymdastyrý progres jáne keıingi kútim, saý jáne sozylmaly aýrýlardyń toptary jáne t.b. qarastyrady.

1.2 Meıirgerlik kútim  modelderi

Meıirbıke modeli - biz medbıkelik konsepsıany iske asyratyn, naýqasty zerttegende, basqa meıirbıkelerdiń nazaryn qalaı aýdarýǵa bolatyndyǵyn, maqsattar men medbıkelik is-áreketterdiń qandaı bolatynyn kórsetetin qural.

Meıirbıkelik model - bul maqsatqa jetýdiń baǵyty.

Árbir model emdelýshi mekeme retinde pasıenttiń mánin túsiný, meıirbıkelik maqsat, kútimdik aralasýlar jıyntyǵy jáne meıirbıke kútim nátıjelerin baǵalaýdyń túrli joldaryn kórsetedi.

Barlyq meıirbıkelik modelderde meıirbıkeniń tórt aspektileri bar:

•  naýqas
•  meıirbıke isi,
•  qorshaǵan orta,
•  densaýlyq

Qazirgi ýaqytta meıirbıke isindegi álemdik tájirıbede 30-dan astam meıirbıke kútimi úlgisi bar.

Olar mynadaı negizgi máselelerdi qamtıdy:

• Pasıenttiń anyqtamasy
• Naýqastyń problemalarynyń kózi
• Meıirgerdiń basymdylyǵy
• Meıirgerdiń róli
• İs-ireket algorıtmi
• İs-ireket jasaý joldary
• Kútiletin nátıje

Meıirbıke úlgisi meıirbıkeniń mánin kórsetetin negizgi qurylym retinde anyqtalýy múmkin. Medbıkelerdi damytýda, bilim berý, zertteý jáne tájirıbe salasynda jetekshi ról atqarady. Bul sonymen qatar, kásibı bilimdi qalyptastyrýǵa jáne meıirbıkeniń túrli salalarynda jumys isteıtin medbıkeler arasyndaǵy baılanystardy nyǵaıtýǵa septigin tıgizedi.Qazirgi tańda meıirger isiniń alty modeli qarastyrylady:

•  Evolúsıalyq - beıimdelý (Kanadalyq meıirgerler qaýymdastyǵy).
•  Qosymsha– tolyqtyrýshy modeli (Vırdjınıa Henderson, 1955)
•  Minez-qulyq júıesiniń modeli (Dorotı Djonson, 1968)
•  Ózine kútim kórsetýtapshylyǵynyń modeli (Dorotı Orem, 1971)
•  Beıimdeý modeli (Kallısta Roı,1976)
•  M.Allenniń konseptýaldy modeli

V.Henderson (1966) usynǵan modelde meıirbıkelik qyzmetkerdi pasıenttiń meıirbıkelik kútim nátıjesinde qanaǵattandyrýly múmkin fızıologıalyq, psıhologıalyq, áleýmettik qajettilikterine nazar aýdarylady. Bul modelge kerekti sharttardyń biri kútimdi josparlaý men júzege asyrýǵa pasıenttiń óziniń qatysýy.

Henderson modeli qazirgi kezde meıirbıkeler arasynda keńinen tanymal. Bul modelge sáıkes pasıent barlyq adamǵa birdeı A.Masloý teorıasyna negizdelgen 14 ómirlik mańyzdy qajettilikterdi ıelenedi. Shart boıynsha deni saý adam bul qajettilikterdi qanaǵattandyrýda qıyndyq sezinedi. Degenmen, aýyrý kezeńinde, júktilikte, balalyq jáne kárilik shaqta, ólim jaqyndaǵanda ol bul qajettilikterdi óz betinshe qanaǵattandyra almaıdy. Dál osy sátte meıirbıke oǵan kómektesedi. V.Henderson meıirbıkelik kútim adamnyń táýelsizdigin tezirek qalpyna keltirýge baǵyttalýy tıis dep esepteıdi.

V.Henderson modelinde meıirbıkeniń róli qos jaqty. Bir jaǵynan, ol adamnyń buzylǵan ómirlik mańyzdy qajettilikterin qanaǵattandyrý boıynsha máselelerdi sheshetin erkin jáne táýelsiz maman; ekinshi jaǵynan – dárigerdiń kómekshisi, óıtkeni meıirbıke onyń nusqaýlaryn oryndaıdy

Meıirbıkelik kútimniń N. Rýper, V. Logan, A. Taıernı modelderi (kúndelikti ómirdiń kórinisteri) (1976) fızıologıa, psıhologıa jáne meıirbıke salasyndaǵy jetistikterge negizdelgen

Avtorlar adamnyń ámbebap qajettilikteriniń tizimin paıdalandy,meıirbıke adam minez-qulqynyń baqylanatyn aspektilerine nazar aýdarý kerek dep eseptedi jáne onyń qyzmetiniń tabystylyǵyn baǵalaý aıqyn, ólshenetin nátıjelerge negizdelgen.Adamdy meıirbıke isiniń nysany retinde qarastyryp, N. Rýper alǵashqy ret kúndelikti tirshilik áreketiniń 16 túrin (qajettilik) belgiledi, keıinnen tizimin 12 deıin azaıtty. Olardyń keıbireýleri bıologıalyq negiz, ekinshisi - mádenı jáne áleýmettik baza, belgili bir qajettilikterdi qanaǵattandyrý dárejesi pasıenttiń jasyna, áleýmettik mártebesine jáne mádenı deńgeıine baılanysty.

D. Djonson modelinde(minez-qulyq modeli)basqa avtorlardyń modelderinen erekshelenedi (V. Henderson jáne N.Rýper) bul model adam týraly medısınalyq ıdeıalardan túbegeıli aýytqýdy,ıaǵnı  adamdardyń qajettilikterine emes, minez-qulqyna nazar aýdarýdy usynady.Naýqas osy modelge sáıkes «árqaısysy teńdestirýge jáne tepe-teńdikke umtylatyn ózara baılanysty júıeler minezi bar adam» bolyp tabylady. Adamnyń burynǵy tájirıbege negizdelgen belgili bir maqsattarǵa qol jetkizýge degen nıetine negizdelgen onyń minez-qulqyn ózgertetin 7 kishi júıe bar. Shyǵý nátıjesi minez-qulyqty qabyldaýyna jáne onyń ózgerý múmkindigin baǵalaýyna baılanysty. Adam tańdaǵan minez-qulyq belgili bir tıpke beıimdeý arqyly anyqtalady. Pasıenttiń minez-qulqynyń eki negizgi túri bar: adamnyń aınalasyndaǵy is-áreketter men obektilerdiń qalyptasqan jáne burynǵy daǵdylarmen jasalǵan qatynasy.

Meıirbıkelik kómek kórsetýdiń K.Roı (1976) adaptasıondy modeli sonymen birge fızıologıa men áleýmettanýdaǵy jetistikterdi paıdalanady. K. Roı paıymdaýynsha, fızıologıalyq jáne psıhologıalyq júıeler úshin salystyrmaly tepe-teńdik bar, ol adam jetistikke jetýge umtylady jáne tájirıbe almasady.Avtor stımýlásıanyń beıimdelý deńgeıine áser etetin faktorlardy atady, olar 3 túrge bólinedi: adamnyń ortasynda - úılesimdi; sıtýasıalyq - úılestirýshilik áserde kómek berý kezinde týyndaıtyn; qaldyq - ótken tájirıbe, nanym, qarym-qatynas nátıjesinde.

D.Orem modeliniń  (ózin-ózi qamqorlyqtyń bolmaýy) D.Djonson jáne K.Roıdyń modelderinen aıyrmashylyǵy – bul model  meıirbıke kútimi modelinde adamdy tutastaı qarastyrady. Model D. Orem –ózdiginen kútim jasaı almaý jaǵdaıyn qarastyrady.Múgedek, psıhologıalyq aýrýmen aýyratyn, gerıatrıalyq naýqastarǵa kómek kórsetý. Mindetteri - densaýlyqty ońtaıly deńgeıge qol jetkizý jáne ustap turý úshin pasıenttiń ózin-ózi qamtamasyz etý úshin jaǵdaı jasaý.

Model M. Allen - «Densaýlyqty saqtaý arqyly damytý» pasıentti jeke tulǵa retinde qarastyrady. Pasıenttiń máseleleriniń kózi - onyń ómirine teris áser etetin ómirindegi ózgerister.Naýqastyń mindeti - táýekel faktorlaryn anyqtaý jáne naýqastyń densaýlyǵynyń jaqsarýyna qol jetkizý.

Qorytyndy

Qazirgi zamanda meıirbıkelik úrdis meıirbıkelik bilim berýdegi ózegi bolyp tabylady jáne Qazaqstandaǵy meıirbıkelik kútiminiń teorıalyq ǵylymı bazasyn quraıdy.Meıirbıkelik kútim modeli  meıirbıkelik praktıkanyń elementterin quraıtyn júıeli, logıkalyq, ǵylymı negizdelgen tujyrymdamalardyń jıyntyǵy bolyp tabylady.

DDU densaýlyq saqtaý uıymdary úshin B. Henderson meıirbıke isi úlgisin qoldanýdy usynady, ol basqa úlgilerdi paıdalanýǵa kedergi keltirmeıdi. Meıirbıke isi modeliniń maǵynasy ártúrli: meıirbıkelerdi oqytý, zertteý júrgizý, praktıkalyq is-sharalardy júrgizý, kútim jasaý prosesin qamtamasyz etý úshin, meıirbıkege qamqorlyqqa basa nazar aýdarýǵa kómektesedi, naýqastyń ómir sapasyn jaqsartatyn aralasýdy josparlaıdy jáne onyń aralasýyn baǵalaýǵa múmkindik beredi.

Paıdalanylǵan ádebıetter tizimi

1. https://www.volgograd.kp.ru/daily/24508/660135/Kachestvo sestrınskogo ýhoda za pasıentamı
2. https://studlib.info/psikhologiya/771840-osnovnye-predstavleniya-o-modelyakh-i-sistemakh-cennostey-sestrinskogo-dela/OSNOVNYE PREDSTAVLENIA O MODELÁH I SISTEMAH SENNOSTEI SESTRINSKOGO DELA
3. http://sestrinskoe-delo.ru/modeli-sestrinskogo-uchoda/model-d-dzhonson
4. file:///C:/Users/User/Desktop/Proekt/DISERTASIA-Kashafýtdınovoı-G.T.2.pdf Konseptýalnye podhody k sovershenstvovanıý  sestrınskogo dela v  Respýblıke Kazahstan
5. https://www.ismu.baikal.ru/src/downloads/e28f82df_kalyagin_lektsionnye_tablitsy_po_tsd.pdfA.N. Kalágın LEKSIONNYE TABLISY PO TEORII SESTRINSKOGO DELA
6. http://cinref.ru/razdel/03200medecina/12/122664.htmModelı predostavlenıa sestrınskogo ýhoda - kontrolnaıa rabota
7. https://helpiks.org/5-63264.htmlOsnovnye predstavlenıa o modeláh ı sısteme sennosteı SD.
8. http://sestrinskoe-delo.ru/modeli-sestrinskogo-uchoda/
9. https://gigabaza.ru/doc/19725.htmlPonátıe modelı sestrınskogo dela Model
10. http://rep.bsmu.by/bitstream/handle/BSMU/15203/074.pdf?sequence=1&isAllowed=yMODELI SESTRINSKOGO ÝHODA SOVREMENNOSTI T.V. Matveıchık1, E.M. Tıshenko2, G.E. Pesevıch-SHensna3
11. Iý.Iý. BORISOV, TEORIA SESTRINSKOGO  DELA.,  KRASNODAR 2014

---