InfoHub Logo

Patologıalyq anatomıanyń basty ádisi máıitti ashyp kórý, tarıhı derekterge súıensek, osydan 4,5 myń jyl buryn Qytaıda, Egıpette máıitti bálzamdaý úshin osy ádistiń qoldanylǵany belgili. Biraq ta, alǵashynda máıitti ashyp kórý adam denesiniń qurylysyn jete bilý úshin sýretshiler tarapynan ǵana paıdalanylǵan bolatyn. Dinı kózqarastarǵa baılanysty adam máıitin ashyp kórgen kisilerdiń ólim jazasyna kesilý qaýpi bolǵandyqtan, negizgi anatomıalyq ózgerister ár túrli janýarlardy tekserý nátıjesinde anyqtaldy. Ol kezdegi stýdentter anatomıany tún jamylyp, kómilgen máıitterdi qazyp alyp, úırenýge májbúr boldy nemese sol zamanda máıitti urlap satýdy kásip qylǵan adamdardyń (ressýreksıonısterdiń) qyzmetin paıdalandy. Degenmen, XVIII ǵasyrdyń basynda-aq, keıbir aýrýhanalarda ashyp kórý ádisin aýrý óliminiń sebepterin anyqtaý maqsatynda keńinen qoldana bastady.

Reseıde osy jumystar áskerı aýrýhanada I Petrdiń ruqsaty boıynsha 1706 jyldan bastap júrgizildi. Reseı ımperatory anatomıa murajaıyna tek máıitterdi ashyp kórýdi kózimen kórý úshin ǵana kelmeı, ózi de osy iske ynta salyp qatysqany jóninde kóptegen derekter bar. Osylaısha, jekelegen zertteýler negizinde patologıalyq anatomıanyń irgetasy qalana bastady desek, onyń óz aldyna bólinip, medısına salasynyń jeke bir páni esebindegi tarıhı Italıa anatomy Djovannı Batı-sta Morganıdiń (1682-1771) «Aýrýlardyń anatom tapqan damý orny men sebepteri» degen eńbeginiń (1761) jaryq kórýimen bastalady. Morganı óziniń zertteýleri negizinde jáne basqa da málimetterdi paıdalana otyryp, máıitti ashyp kórýdiń klınıka úshin qanshalyqty qajettiligin, patologıalyq anatomıanyń klınıkalyq pánder arasyndaǵy ornyn birinshi bolsh anyq kórsetti. Morganıdiń basqa zertteýshilerden ózgesheligi — ol óz jumysynda árbir aýrýdyń klınıkalyq belgilerin, ashyp kórý kezindegi tabylǵan anatomıalyq ózgeristermen salystyra zerttedi, kóptegen belgili aýrýlardyń (baýyr sırrozy, búırek tas aýrýy, qaterli isikter jáne t.b.) anatomıalyq kórinisterin jazýdyń tamasha úlgilerin jasady.

Patalogıalyq anatomıanyń tarıhı damýyndaǵy ekinshi bir kezeń. Vena ǵylymy Karl Rokıtanskııdiń (1804-1878) atymen baılanysty. Osy ǵylymnyń «Patalogıalyq anatomıanyń jeke bólimi boıynsha nusqaý» degen kólemdi eńbegi 60 myńnan astam máıitterdi ashyp kórý negizinde jazylǵan, onda qazirgi kezde belgili kóptegen patalogıalyq úderisterdiń kórinis-belgileri anyqtalǵan. Bul eńbegi ǵylymı-teorıalyq turǵydan sanaýǵa bolǵanman, onyń mol anatomıalyq materıaldary patalogıalyq anatomıany jeke pán esebinde jáne bir satyǵa kóterdyi desek qatelespeımiz. Medısınada mıkroskoptyq tekserýlerdiń keńinen qoldanylýy patalogıalyq antomıanyń da óte tez damýyna sebep boldy. Osy jańa dáýirdiń eń belgili ǵylymy Rýdolf Vırhov (1821-1902) barlyq aýrýdyń negizinde jasýshy patologıasy jatady degen danalyq pikirge súıenip, óziniń «Sellúlalyq (jasýshylyq) patologıa» degen uly eńbegin jazdy (1858).R.Vırhovtyń bul eńbegi tek patologılyq anatomıanyń ǵana emes, tipti búkil medısınanyń damýyna progresıvti ról atqarady. Qazirgi patologıalyq anatomıa R.Vırhovtyń osy eńbegine bastalady desek jańylyspaımyz.

Osy kezde Reseıde de patologıalyq anatomıa óz aldynda otaý tigip shyǵa bastady. 1849 jyly Máskeý ýnıverstıtetinde birinshi ret patologıalyq anatomıa kafedrasy ashyldy, osy kafedrasynyń meńgerýshi profesory A.T.Palýnın (1820-1888) máskeýlik patologoanatomdar mektebiniń irgetasyn qalaýshy bolyp esepteledi. Keńes dáýirinde osy mektepten belgili akamedıkter A.I.Abırkosov, I.V.Davydovskıı, M.A.Skvorsov, A.I.Strýkov, N.A.Kaevskıı jáne basqalary shyqty. Peterbýrgtyń medesınalyq-hırýrgıalyq akamedıasynda patologıalyq anatomıa kafedrasy 1859 jyly jeke bólinip shyqty. Peterbýrg mektebiniń negizin salýshy profesor M.M.Rýdnev (1837-1879) bolatyn. Osy mektepten shyqqan belgili ǵalymdar qataryna G.V. Garshın, V.D. Sınzerlıng jáne basqalary kiredi. Keıinirek patologıalyq anatomıasyna kafedralary Qazanda, Harkovte, Tomskide jáne de basqa qalalarda ashyla bastady. Patologıalyq anatomıanyń qazaqstan damý keńes dáýirine týra keldi. Almaty memlekettik medısına ınstıtýtynda patologıalyq anatomıa kafedrasy 1933 jyly ashyldy. 1938 jyldan 1969 jylǵa deıin osy kafedrany, Halkov mektebiniń túlegi, profesor P.P.Ochkýr basqarady. Ol Qazaqstanda patologıalyq anatomıa mektebiniń negizin salýshy boldy. P.Pochkýrdyń shákitteri, profesorlar S.F.Serov, H.S.Naǵmunova, N.I .Kolycheva, M.L.Efımov, L.P Sarevskıı Qazaqstanda alǵashqy patologıalyq anatomıa kafedralaryn, laboratorıalaryn basqarady.

S.F Serovtyń shákirti profesor S.I.Irjanovtyń Qazaqstan patologıalyq anatomıasynda sińirgen eńbegi orasan. Ol 20 jyl DSM-liginiń patologıalyq anatomıa boıynsha bas maman, QasUMÝ kafedra meńgeýshisi boldy. Osy mezgil ishinde 2 medısına ǵylymdarynyń doktoryn, 11 medısına ǵylymdarynyń kandıdatyn daıyndady. Profesorlar Iý.S. Ismaılova, K.B. Manekenova qazirgi tańda kafedra meńgerýshileri. S.I. Irjanov Lenıngrad mektebinen ótken bilikti patomorfolog bolatyn. Patologıalyq anatomıanyń Qazaqstanda jeke ǵylym esebinde ári qaraı damýy medısına jáne veterenarıa ınstıtýttaryndaǵy iri laborotorıalardyń jumystaryna baılanysty. Qalalyq jáne aýdandyq iri aýrýhanalarda ortalyq patologo-anatomıalyq laboratorıalar ashylǵan, qazirgi ýaqytta qalalyq jáne aýdandyq patologıalyq anatomıa bólimderi biriktirilip, patologıalyq anatomıa búrolary qurylýda. Bul patologoanatomdardyń aýrýhana ákimshilikterine táýeldiligin birjola joıyp, emdeý-dıagnozdaý úderisin derbes baqylaýǵa, olardyń sapasyn arttyrýǵa, osymen qatar ǵylymı jáne pedagogıkalyq jumystardy júrgizýde múmkindik berip otyr.

---