InfoHub Logo

Kún kózi erkeleı kúlip, qalyń kıimdilerdiń mańdaıynan ter shyǵardy. Aq kórpesin serpip tastaǵandaı bop, jer de terlep, býsanyp jatyr. Kúngeı bette kún shýaqqa maýjyrap, esinep otyrǵan kári qurtańdy kóresiń. Zaýyt mańynda, jumysshylar pásólkesinde kúndegideı qybyrlap, asyǵys júrgen adam joq. Kóshe aıaq basqysyz batpaq. Tas tóselgen aptama bel joly dúńkıip, jaltyrap, tysqa shyqqan adamdy ózine qarap eliktiredi. Júk aptama beli 20-30-dan adam tıep, qalaǵa qarap asyp jatyr. Qol bos jumysshylar, ásirese jastar jaǵy qalaǵa baryp, qydyryp qaıtqanǵa asyǵyp turǵan sekildi. Aptamabelge aıǵaı-súren sala jabysady. Oıyn, saýyq. Tapal boıly, shúńirek kóz qara kisi aptama belge bara jabysyp edi, jastaý orys qyzy kúlimsirep, ony ıyqtan ustaı aldy:

— Dáde-aý, dáde, ornyńdy berseıshi, men baraıyn.

— Á, solaı ma, mine qoı, Márýsá... — Qyzdy arbaǵa mingizip, keıin qarap burylǵanda meni kórdi. Kúlimsiredi. Beti qyzyl tartty.

— Qudaıdyń qudireti... Áıeldiń sózin jyqpaıtynym-aı.

Taǵy kúlimsireı túsip:

— Jaqsy bala. Kamsamol. Jańaǵy qyzdy aıtam-aý... Meqanıcheskı sehta isteıdi. Jumysyna uqypty-aq. Ekpindi. Bárimiz de ekpindimiz ǵoı. Meni ylǵı "dáde" deıdi. Keıde sonysyn ersi kórem. Bıyl otyz ekide turmyn, jas emespin be, á? — dedi ıegindegi saqalyn sıpap. Az-kem oılanyp turdy da, taǵy kúlimsiredi. Maǵan qaraı túsip:

— Túneý kúni qaladaǵy shash alatyn jerine baryp em, úıi de soıqan eken. Jylmıǵan bir áıel ústeldi yńǵaılap, "pajalystylap" báıek bolǵany... Men de osy bir arylmaı júrgen uıalshaqtyq bar. Álgi áıelge aldyrýǵa, qorynyp, osy saqaldyń sol joly kúzelmeı ketkeni. Nege uıalatynymdy bilmeımin. Ózimizdiń zaýyttaǵy jıylystarǵa qatynasam ǵoı, sonda " sóıleıin-aq" dep yńǵaılanyp otyram da. Naq sóıleýge kelgende, shyǵa almaı qala berem. Sonda "shyǵyp sóılemeımin" degen bir oıym bolmaıdy. Áne-mine dep otyrǵanymda jıylys tarap ta úlgiredi. Uıa hatshysy ylǵı aıtady: «Manarbek, sóıleımisiń? Sóıleseıshi» dep.

Manarbek kúnimen aptamabel tosty da, maǵan onymen sóılesý kerek bolyp, ekeýmiz tura berdik. Mańymyz — qaptaǵan jumysshy. Bireýleri ótken túngi saıası synasýda talqyǵa salynǵan máselelerdi, odan kimniń qalaı jaýap berilgenin sóz qylyp tur.

— Slýshaı, Manarbek, — dep, bir qartańdaý kisi Manarbektiń ıyǵyna qolyn saldy. Tazartý kámesıesi bizdiń birgádini qarap ótti, sen "shyn ekpindi" dep tanyldyń.

— Shyn ekpindi bolmaı maǵan ne kórinipti? — deıdi Manarbek kúlimsirep. — "Ekpindi bolǵan kisi sosıaldyq múshe jarnasyn tóleý kerek" degenge, men "aqsha alady eken" dep júrsem, jarnany eńbekke tóleý kerek eken ǵoı, jarnamyz tólendi, — dep Manarbek qoıyn qaltadan ekpindilik bıletti sýyrdy. 32-jyldyń úıel aıynan beri ekpindiler qatarynda eken. Sosıaldyq jarnasy tólenipti. Manarbek qandaı jymyńdasa, jarnasy tólengen qyzyl bılet te kúnge shaǵylysyp, jymyń qaqqan tárizdenedi.

Qada jaqtan júk aptamabeli keledi zyrǵytyp. Tıelgen adam.

Aptamabel kútip turǵandar qaq jarylyp jol berdi. Aqqubasha áıel basyndaǵy shálisi ıyǵyna túsip, kele Manarbektiń qoltyǵyna jabysty: — Ekeýmiz birge qydyraıyq, ıá?.. — Aptamabeldegilerdiń túsýine qaramaı, jerdegiler jabysyp, minip jatyr. Manarbek te arbaǵa bara jabysyp edi, qyzyl shapandy qara sur áıel, qaıdan tap bolǵanyn bilmeı de qaldym, kózi shatynap, Manarbektiń tósinen tirep tura qaldy:

— Minbeısiń arbaǵa! Meni "nege keldi" deısiń? Kórset, saldaqyńdy? Kóre keldim sonyńdy? — dedi qalshyldap.

Manarbek ańyrap, shoshynyp, sozǵan qolyn keıin aldy.

— Aý, qutyrǵan shyǵar myna shirkin, meni erigip júr deımisiń? Túnde jıylys boldy. Saǵat on ekide taradyq. Segiz shaqyrym qalaǵa tún ortasynda jaıaý qalaı kaıtpaqshymyn?

— Aıtpa deımin ótirigińdi? Tyńdamaımyn, bildiń be?

— Apyrmaý, endi myna kisiden surashy: jıylys boldy ma eken, joq pa eken?..

Qara sur áıel kózi qantalap, Manarbektiń jaǵasynan ala túskendeı bop turdy. "Munyń qaıbir saý adam deısiń!" degendeı bop, otty kózin maǵan da qadady. Ashýly áıelden seskentin ádetim bar edi, men qaımyǵyp teris buryldym.

— Ylǵı aıtam: "jıylys kúni qaıta almaı qalamyn dep", — dedi Manarbek.

— Aıtpa deımin, oıbaı? — dep, qara sur áıel yzalanyp, jylap jiberdi.

Aptamabeldiń dúrildegen daýysy áıeldiń "oıbaıyn" kómdi. Áıtkenmen arbaǵa minip turǵandardyń keıbireýleri sezip, kúle qarady:

— Oıbaı-aı, Manarbek, seniki endi maqylash jeıdi, —dedi bala jigit kúlimsirep.

Manarbek ekeýmiz sóılesip, joldy boılap ketip baramyz. Synǵan máshıneniń qabyrǵasyna súıenip áıel tur. Bet álpeti qup-qý. Kózden aqqan jasy omyraýyn jýyp jatyr.

— Kelindi renjitpe, baryp sóıles, — dep em, Manarbek az múdirdi de, maǵan qaıtadan erdi:

— Oı, ózi bir ońbaıtyn neme. Aqyly bolsa, meniń adam bolǵanymdy tilemes pe edi? Eki kúnniń birinde jıylys, saıası sabaq. "Qatynym ursady" eken dep, buǵan qatynaspaı ne qyp turarmyn? Sizge mana aıtyp em ǵoı: "qalqozdyń belsendisi boldym" dep. Biraq, boıama belsendiń emespin. Osy anturǵannyń ózi — boı jetip otyrǵan qyz bolǵan soń, ala salyp em. Ol — qalqoz bolmaı turǵan kezimiz. Sultanbek deıtin bir jigitimiz bar edi, sol "baıdyń qyzyn aldy" dep meniń sońyma túsip... Aýylda júrgen soń qazaqshylyqqa da aralasyp ketemiz-aý. Osynyń qyz kúninde sol Sultanbek te "alam" dep qyljaqtap júretin. Baıaǵy sońyma túskenin "óshtikpen istegeni" dep bildim men. Masqaram da bar-aý: qalqozshylar osy qatynnyń ákesin "júndeımiz" degende, "bul — Sultanbektiń istep júrgen jumysy" dep men araǵa túse jazdaǵam-aý. Uıa hatshysy jaqsy jigit edi, sol uǵyndyryp, qatamdy moınyma salyp berdi. Ne istep júrgenimdi sonda uǵynyp, betim qyzarǵan ǵoı. Biraq, keshigip qaldym. Bala-shaǵa bar. Endi mynaý — aıaǵyma oralǵy bolyp júrgeni. "Jaman"— shynyn aıtam dep, syryn aıtyp alady" degendeı, men sizge aıta berippin-aý...

Manarbek kúrsinip, azyraq kúlimdeı túsip, birsypyraǵa sheıin úndemedi. Biz uzap baramyz. Betimiz — qala. Kelin de manaǵy turǵan ornynan qozǵalyp, bizge qarap júrip keledi. Basy búgýli. Kim bilsin: Manarbekti ashýmen búrip alǵanyna ókinip, endi soǵan ǵapý ótinýdiń jáıin oılap kele me? Álde, taǵy da bir jurttyń basy quralǵan jer bolsa, betinen ala túsip, budan da jaman terletýdiń jaıyn qarastyryp kele me?

Jol ústi júrginshi, eki aıaq arbasymen tar joldy kertelep bara jatqan ózbekter. Arttaǵy kele jatqan tańqy muryn qara jigit at ústinde otyrǵan kúıi, eki aıaǵy jetekke tirep, myqshıyp, bir kezde aldaǵy kisige moınyn sozady:

— Áke, aıdańyz, úıitireıik... — Manarbek kópke sheıin artyna qaraı túsip, áldenege kúrsinip, basyn shaıqaıdy. Jol ezýindegi úıden bir jastaý áıel kilem súırep shyqty da, joldyń janyna ákep, qaǵýǵa kiristi. Shań burqyrap, túginshe býdaqtap, biz eriksiz joldan buryldyq. Bul — bir táp-táýir qyzmetkerdiń áıeli. Mynasyna jol bolsyn?

— Men oılap kele jatyrmyn, — dedi Manarbek kúrsinip. — Osy bizdiń qatyn jaýlyqpen istemeı me eken? Á... siz qalaı oılaısyz?

— Qalaısha?

— "Ákesi álgideı bolyp edi" dep aıtyp em ǵoı. Osynyń nıeti maǵan kedergi isteý bolyp júrmese? Ne ǵyp bul meni qyzǵanǵysh bolyp ketti? Attap basýyma rıza emes, "úıde otyr da, qoı" deıdi, bul ne degen jyndylyq? Óne boıy sharyldasyp ursysa berýge mańyndaǵy kórshiden uıalasyń. "Uryspaıyn" deseń, janyń tózbeıdi. Ózi ájeptáýir hat tanıdy, "jumysqa kir" deseń, oǵan kirmeıdi. Mundaı da sumdyǵy bar: qolyma túsken kázet, kitap bolsa, úıge ala baryp, sháı iship otyryp oqyǵym keledi ǵoı.

"Nemene, atamnyń keresin ishkir, basqa ýaqyt jetpedi me? It ishkirińdi durys otyryp ishseıshi!" dep, qolymdaǵy kitabymdy alady da laqtyrady. Buǵan ne dep tózersiń? Jaqyn arada saıası sabaqqa kerekti bir kitapty úıge aparyp, erteńine "oqıyn" desem, kitabym joq, "qaıda?" dep surasam "balalar jyrtyp tastaǵan bilem" deıdi, buǵan ne dersiń? Ózińiz oılańyzshy, osy sıaqty qylyqqa adam tózer me? Osynyń osyndaı minezinen men kóbine úıden bezem. Joldasyń jaqsy bolyp, seniń aıtqanyńa túsinip, senimen birge bilimge umtylyp otyrsa, ne arman bar?

Artymyzda — tyrpyldaǵan aıaq daýsy. "Kelin bolmasa ıgi edi" dep burylsam, tap ózi eken, baıaǵydaı basy búgýli emes, qabaǵy túıilip, eki qoldy kezek siltep kele jatyr eken. Ekpinine shydamaı, men joldan shyǵa berdim. «Úırenisken jaýymsyń!» degendeı bop, Manarbek qasqaıa qarap turdy. Biraq onyń da bet-ajary qýqyldanyp, kóziniń aldy jybyr tartty.

— Júr úıge! Jalǵyzsyrap júr ediń, tapqan ekensiń serikti, — dedi.

Men shoshynyp, ańyryp turyp qaldym. Óz-ózimnen turyp qysylyp mańdaıym tershıin dedi.

— Oı, qaǵyp ketken, kim dep bilesiń bul kisini? — dedi Manarbek yshqynyp.

— Qudaı bolsa da, aıtqanym sol, bildiń be? Kóp bolsa, qudaı shyǵar, — dedi kelin kópirinip.

* * *

Ystalabaı jaqtan bir áıel men bir erkek shyǵyp, qurǵaq jermen qarǵyp basyp, aýyzdary sózden bosamaı keledi.

— Joq, seniń jaýabyńdy "qata" demeımin. Jaýabyń negizinde durys. Bir-aq, qoıylǵan suraq týraly emes. Qoıylǵan suraq — "birinshi besjyldyqty jarıalaýǵa sebep bolǵan nárse ne edi?" degen edi ǵoı, sen besjyldyqtyń tabysyn sanap kettiń, —dedi erkegi.

— Jaraıdy, senińshe-aq bolsyn, áıteýir qatalasqan joqpyn ǵoı, — deıdi áıeli kúlip.

Ekeýi taqyr jolǵa túsip alyp, saıası másele jónindegi aıtysty sozýmen barady.

Bul ekeýiniń aldynda Manarbek pen qara sur kelin ketip barady. Biraq bul ekeýiniń áńgimesi bólegirek...

* * *

Keshe mehanıcheskıı sehty aralap júrip, bir jigitke tap boldym: orta boıly, qara tory jigit. Jasy otyzǵa jetpegen bolar. Kıimi bútin ǵana. Qaıys belbeýdi naq qoltyqtan býypty. Iligý, qozǵalý degeniń bir mańyz. Men barǵan kezde on shaqty jumysshy jańa qoıylǵan máshıneniń túrli zapastaryn ekinshi bólmege tasyp jatyr eken. Osylardyń ishinde álgi kerbez jigit bar. Oıpyrmaı, qozǵalýy-aı, ılikpeıdi-aý, ılikpeıdi! Basqalar jan ushyrǵandaı qozǵalyp, temirdi kóterip, eki ret qatynaǵanda, ol zorǵa bir qatynaıdy. Osynyń pańdyǵyna keıigen sıaqtylaý bolyp tur em, bireý kelip, artymnan qushaqtaı aldy — Manarbek eken:

— Qyzyqty esittińiz be? — dedi kúlip.

— Qandaı qyzyq?

— Kelinińizdiń betin berdim. Shet-jaǵasyn túneýkúni aıtyp em ǵoı. Tegi úılespeıtin boldyq. Ol eskilikke tartty, meniń adam bolǵym keldi. Tárbıelep, adam qylaıyn deýge shyn yntam shappady. It etinen jek kórdim ózin. Buryn sony qalaı súıip alǵanymdy bilmeımin.

Kóterile kúlip, meni stanogine ertip júrdi Eski bentti qysqash temirge qysa salyp, túrpili temirdi aǵashtyń ishine salyp, burady. Benttiń ishiniń temiri aǵashtyq úgindisindeı bolyp úıilip túsip jatyr.

— Búgingi jıylysqan kelińiz, men abezatilni sóıleımin, — dedi jaırańdap.

Kóterilip, ósip, qanatyn qomdap ushqaly turǵan adam sekildi. Osyǵan "kedergi bolam" dep júrgen qara sur kelinde de es joq qoı.

---