InfoHub Logo

Men onda ýchaskelik sledoýateldiń tilshisi edim. Qarqara jármeńkesinde Padbarkov deıtin ýchaskelik prıstop turatyn. Qazaq ony «Aqjelke» deıtin. Iýldiń jetisi kúni prıstop bolystardy jınady. Bolystarǵa «Iýn jarlyǵyn» oqydy. Meni qazaqtarǵa uǵyndyrýǵa qosty. Men qaǵazdyń jazylýynsha uǵyndyryp kele jatyp, «tyl» degen sózdi bilmeıdi ekem, toqtaldym da qaldym. Ony prıstop uǵyndyrǵan soń baryp, túsindim. Qazaqtarǵa túsindirdim. Bolystardyń óńi qup-qý bolyp ketti. «Biz elsiz eshnárse jasaı almaımyz» dedi. Prıstop buıryǵynyń tyǵyzdyǵyn aıtyp, úsh kún máýlet berdi.

Erteńinde bazarǵa bir jan kelmedi. Kúnde topyrlap jatatyn jármeńke kóshken jurttaı jym-jyrt bolyp, qulazydy da qaldy. Ol kúni kún jaýdy. Keshke taman bir bólek qara bult Kegendi basyp, quzdyń basyna baryp joǵalyp ketti.

Iýldiń toǵyzy kúni prıstop bazardan at aıdata bastady. Jan-jaqqa (eldiń kúdikti jerine) adamdar shaptyryp, soldat shyǵaryp, apalań-topalań boldy. Sol kúni besin ýaǵynda kún jaýdy. Kún jaýǵan soń bolystar qaıtyp ketisti.

El qobyrap ketipti: «Prıstopke aıyrpylan kelipti, áneý kúni bulttatyp kelgen túrikter eken, daýyldatyp, jańbyrlatyp ketipti-mys», «qazaqqa tıme depti-myspen» el eleńdep ketti. Prıstoptyń otrády Uzaqtyń úıin tintip keldi. Eshnárse alǵan joq, Uzaq úıinde joq eken. Alban bop Aqbeıitke jınalyp, Jámeńke boz bıe soıyp, bala bermeske bata qylady. Jámeńke—jetpis bestegi Uzaqtyń úzeńgiles joldasy, sheshen, alǵyr kisi edi.

Iýldiń 11 kúni. Búgin—prıstoptyń bergen máýletiniń jaýaby beriletin kún. Baýyrynan sıgen erkek qalmaı, alban Aıttóbege jınalyp, ulyqqa jaýap bermek bolady. «Ne qylamyz, bermegende qaıda baryp qutylamyz?» degen sózdiń tıanaǵyn Uzaq aıtýǵa qoıady.

Uzaq buryn Mehanov prıstoppen urysyp, úsh jarym aı abaqtyǵa kesilgen, barlyq provasynan aıyrylǵan adam bolatyn jáne Uzaqtyń qalmaqqa bedeli bar adam.

Uzaq aıtady:—Jigit bermelik, qalmaqqa ótip ketemiz, eń keminde úsh jyl jan saqtatam, úsh jylǵa deıin munyń ózi de bir jaıly bolady,—deıdi. Jurt osyǵan qol qoıady.

«Ulyqqa jaýapty kim beredi?» degende: «Turlyqoja, Aıtbaı, Serikbaı úsheýi jaýap bersiń» degenge keldi. Úsheýi bir-birine:—«Sózdi sen basta, sen bastamen» turyp alady. Sóz jazylyp jáne kópke keledi. Kóp: «Uzaq bilsin» deıdi.

Uzaq:—Jámeńke aıtsyn,—deıdi. Jámeńke Serikbaıǵa silteıdi.

Serikbaı—ádemi sáýkele saqaldy, nurly, maıda tildi, sheshen kisi edi. Jınalǵan el tutasymen júrip, Qarqaradaǵy prıstopqa keldi. Sonda jınalǵan halyq qarasy bes myńdaı edi. Qarap turdyq, qalyń kisi Qarqarany basyp ketti. Polısıa eldi qamshylap keıin qaıyrdy. El qamshy kótergen joq. Dúken ashyq, bir jan sirińke alǵan joq.

Jámeńke, Uzaq bata qylǵan Aıttóbede qalyp, eldi qaıyrǵandy kórip, qaıtyp ketisedi. El birese ary, birese beri júrip, uılyǵyp, turyp alysty. Aıaǵynda eldi prıstop attan túsirdi. Bárin de otyrǵyzdy. «Kóp ishinen bir-aq kisi kelip jaýap bersin» dedi. Qazaqtan: «úsh kisi jaýap beremiz» dedi. Prıstop: «Maqul» dedi. Jaýap berýge bastapqy shaqyrylǵan Turlyqoja, Aıtbaı, Serikbaı úsheýi keldi. El artynan entelep, jaıaý syǵylyp, basyp ketti. Polısıa uryp-soǵyp, qylyshtaryn jarqyldatyp, ázer toqtatyp tur. Men dál sol, aldyńǵy toptyń ishinde buǵyp turmyn.

Prıstop meni izdepti. Yrysqul Mamyrbaev Padbarkov degen sýan jigit (Mamyrbaıuly famılıasyn álgi prıstoptyń famılıasyna sáıkestep ózgertken edi) shaqyryp keldi, ulyqtardyń qasyna bardym. Prıstop Podbarkov, onyń orynbasary Plotnıkov, Qaraqoldyń prıstopy Krasnenkov, ýchaskebaı sýdıa Molchevskıı, sledoýatel Smernov, medesınıskıı nazratel Ananeev degender tur edi. Sledoýatel Smernovtyń qolynda fotografıa jabdyq bar, ol quryp, daıyndalyp jatyr.

Bórki qolynda, Serikbaı sózdi maıdalap, izektep tur:

—Kóp biledi, jurttyń isi, jurtqa aýyr tıip tur, jurt óz aýzymen aıtsyn, bala beresińder ma?—degende, kóp:—Joq, joq!—dep shý ete tústi.

Ústinde kógal shyt shapany bar Turlyqoja:

—Toqta, olaı emes,—dep sózdi alyp ketti. —«Han ádilinen taısa, qarashasy buzylady» degen, biz orysqa qaraǵanǵa elý jyl tolǵan joq, elý jylǵa deıin saldat almaqshy emes edi, odan tandy. Bir som jıyrma tıynnan artyq tútinnen ramat almaq edi, bıyl 21-45-tiń arasyna kelgennen alym aldy, artyq aldy. Jerdi aldy, qonysty aldy, sýdy aldy, ash orysty alyp keldi, óz jerimizdi ózimizge satty!—dep, taǵy bir osyndaılardy «bir» dep, «eki» dep daýystap ózi sanap turdy. Bitip, aıtyp kelip:

—Biz bala bere almaımyz! Ras pa?—dep edi, turǵan kóp: «Ras, Ras!» dep aıqaıdy aspanǵa shyǵardy. Kóptiń qozǵalysy qozyp ketti. Kóptiń ortasynan bir shal ógizin jetelep kelip qalǵan eken:

—Kim bolsa da, «bala berem» degendi men jaryp óltirem,— dep pyshaǵyn sýyryp aldy.

—Patsha bala almasyn, mal alsyn, bala alsa, qolyna jabdyq bersin. Urysta or qazyp, shepke ustalyp, qoısha qyrylǵan sha, jastyǵyn ala jatatyn bolsyn! Astyna at, qolyna qarý berilsin, jurt osyny tileıdi!—dedi Turlyqoja.

Aıtbaı da kibirtiktep, birdemeni aıtty. Biraq dý onyń sózin estirmedi. Namazdygerde el tarady.

Jaılaý. El at-aıǵyryn ustaı bastapty. Bozbala kıine bastapty. Osymen bir-eki juma ótip ketti.

Jármeńkede turatyn Sultanmurat degen saýdager sart bar edi. Soǵan ǵana 5-6 qazaq anda-sanda kelip-ketedi. Bir kúni «qazaq buzylypty» degen sóz dúńk etti. Bul habar eldi kóterip jiberdi. «Qyrǵyzǵa kisi jiberip, habar salypty-mys. Qyrǵyzdyń Buǵysynda Batyrqan, Qydyr, Saýdambekke elder hat jazyp, ne bolyp jatqanyn surastyrypty-mys. Qazaq kóterilisinen Sultanmurat habar alypty-mys» dep habar artynan habar tarala berdi.

El sirne qyla bastady, týmysh isteı bastady. Astyq pysty, orylmady, shóp shabylmady, naýqan, sharýa, qys qamy jaıyna qaldy. Eldiń moıny bosap, sóz ańdıtyn boldy.

Avgýstiń besinde Asydaǵy qyzylbórik kóterildi, spesik ala kelgen prıstopty uryp-soǵyp, 17 orystyń jaý jaraǵyn alypty. Endi Jarkent ýezine qaraıtyn qyzylbórik qobyrady. «Qyzylbórik ataýlyny orys ustaıdy» depti. Qyzylbórikter týmysh qyla bastady. Prokordyń joldasy Kravchenko alban kisilerin (joǵary jınalystaǵy sóılegenderdiń sýretin salyp alǵan emes pe edi) ustaı bastady. Uzaqty, Jámeńkeni, Ábdihalyqty, Serikbaıdy, Áýbákirdi, Turlyqojany, Aldabergenderdi ustady. Uzaq, Jámeńkelerdi Qaraqolǵa jiberdi. Tórt kúnnen keıin «Jámeńke óldi» dep habar keldi. Qatyn-balasy súıegin alýǵa luqsat tilep, jármeńkedegi prokrorǵa keldi. Ol qolyna qaǵaz bermeı:

—Baryp, ózderiń ala berińder,—dedi. Qaraqolǵa kisi jibergen, súıegin bermepti. Oblysqa jandaralǵa telegramm berdi.
Jandaral luqsat qylmaıdy. El odan ary óshigip ketti, el ábden jaýyqty.

Avgýstiń onynda Qarashyǵanaqta (Narynqoldyń qasy) bir adamdy bireý óltirip ketipti. Sýdıaǵa, sledoýatelge habar keldi. Muny soıýǵa júrdik, soıyldy, kisiden ólgen eken. Qaıtyp kele jatqanda Saryjazda bizge at jetpeı, Satypaldy degen dohtyr ekeýmiz qalyp qoıdyq, poshtaǵa keldik. Poshtashy úıinde eken, bizdi salqyn qarsy aldy. Kýlakov degen aǵash tiletin zaýyty bar, qazaqsha mal jıǵan bir orystyń baıy edi, qazaqtar óltirip ketipti. «Senderge at bere almaımyn» dedi. Ózi tanys edi, tanystyǵymyz jaıyna qaldy. Onyń ústine Keńsý, Shyrǵanaq, Taldydaǵy omartalardy qazaqtar shaýyp ketipti. Avgýstiń on ekisinde Asyda prıstop ólipti. Osynyń bárin aıtty. Jalpań
qyp at aldyq. Par at jekti, jámshigi qazaq. 35 shaqyrym edi, qatty júrip kelemiz, sary jazyq, el joq.

Jelqarqaraǵa keldik, jármeńke kórinbeıdi. On-on bes ret sırek-sırek myltyq daýsy estildi. Jármeńke jelkesine shyǵa kelsek, Qarqara sýynyń batys jaǵy, Kókdóńge qalyń jylqy qaptap ketipti. Bir jan joq, tap-taza, elsizde jalǵyz biz ǵana. Qarqaraǵa jaqyndaǵanda adaqtap ár jerden kisi kórindi, jylqy qýǵan, josyp shapqan, uılyqqan top. Bireýinen til alýǵa yntyq bolyp kelemiz. Bizge bir úsheý jolyǵa ketti, Dárkenbaı (Alaman) degen shal. Sálem berdik.

—Ana jylqy ne?—desek, ol:

—Jylqy emes, kisi. Baǵana Qarqaraǵa shaýyp, atys bolyp, ala almaı, syrylyp anaý dóńge barǵany, keshke shappaq. Qarqaraǵa barasyńdar ma? Onda qazaqtan eshkim joq, bosyp shyqty,—dedi.

—Bizdiń úı qaıtty?—dedim.

—Sizdiń úı turǵan kórinedi, adamy bar sıaqty,—dedi. Úıde báıge atym qalǵan, týysqanym bar, Satypaldynyń bala- shaǵasy bar, sastyq. Satypaldyǵa:—Endi qaıtelik?—dep em,

—Oıbaı, qatyn-bala qaldy!—dep zyr ete tústi.

—Sen barsań, men de baram,—deımin,—myna jylqy qýǵan kim?—desem,

—Bizdiń aýyldyń balalary ǵoı, Shalkódedegi Altynkendegi Kantr degen orystyń (orys bolmasa kerek) jylqysy. Bazarǵa ákele jatqan jerinen ózin óltirip, jylqysyn alyp barady,—dedi. Onan ary shoshydyq. Men atyma mingim keledi. Óıtkeni jaıaýmyn. Satypaldy bala-shaǵasyn kórmek bolady. San dalyp kóp turdyq. Iý-qıý kisi shaýyp júr. Aıaǵynda «táýekel!» dep jóneldik.

Jármeńkege jaqyndaǵanda basy qyp-qyzyl bireý (jaıaý) sandalyp keledi. Bul—álgi óltirdik degen Kantr. Basy qarys aıyrylyp ketipti. Tanys edi:

—Ne boldy?—desem:

—Senderdiń qazaqtaryń qyldy,—dedi. Onan ary shoshydyq. Kósheni qaq jaryp júrip kelemiz. Bir saldat kijinip: «Arada áli poshtaǵa goláıt etedi»,—dep.

Úıimdegi adamdarym qashyp ketipti. Eki balasy men ıesi (úı, páter ǵoı) qalǵan eken. «Tez joǵal!» dedim. Túrkebaev sýdıanyń tilshisi edi, o da kólik taba almaı otyr eken.

Qaladaǵy naýbaılar (nan peshteri) ashyq qalypty. Qalada qalǵandar ulyqtardyń páterine jınalyp, arbadan barkada jasap, or qazyp jatyr.

Avgýstiń on ekisi keshke taman: «Orǵa kiretin kirsin, kirmegen ketsin, urys bolady» dep buıryq boldy. Shepke keldik, ordyń ishinde sledovatel tur eken:

—Sen kóteriliske qosylyp ketti desem, sen de kelipsiń ǵoı,—dedi. Onyń sózi de jaqsy tımedi. Ordaǵy eldi qashady dep, keshke taman abaqtydaǵy Aldabergen, Serikbaı, Ábihalyqtardy dalaǵa turǵyzyp qoıdy. «Qaraqoldy qyrǵyz alypty, abaqtydaǵylardy (Uzaqtardy) atypty» degen habar sart ete tústi. «Qudaı din musylmanǵa qýat bersin!» dep ahylap, Aldalap júrgen jan.

Prıstop Túrkebaevpen ekeýmizdi shaqyryp alyp:—Sender ordyń ishinen shyqpaısyńdar!—dedi. Sol jerde barmaǵymdy tistedim:

—Adasyp tústim tereńge, endi maǵan saı qaıda?—deımin,—men ǵoı adasyp, kózsiz kóbelekteı tústim. Seniń qalmaǵyń qa- laı?—deımin Túrkebaıulyna.

Saldat bir rota (70-teı). Ashýly. Top-top erteýli at, júkti túıe, sıyr, qora-qora qoı ákele bastady. Bolystyń, bıdiń znagyn, bir shanash (mes) saf kúmisti qoı tuıaq, taı tuıaq, jamby, sáýkele, júgen-quıysqan, kilem, kıim, jabdyqtardy [jınap aldy].

İńirde qoıǵa Qarqara jazyǵy kórinbeı ketti. Anda-sanda qoı ishinde týyrlyq qomdaǵan sıyrlar kórinedi. Prıstop qoıdy saldattarǵa jınaýǵa buıyrdy. Sart-saýdagerlerge kúzettirdi. Jármeńkedegi dúkenderdi tasyttyryp, orǵa jınattyrdy. Ár jerge úlken-úlken ot jaqtyrdy (dúkendi jaǵyp jatyr). Ordaǵy eldiń bárine «qoı soıyp jeı bersin» dep buıryq berildi. Orystar, qashqarlyqtar ylǵı qoshqarlardy, qunan qoıdy soıdy. «Qozy soısańdarshy» desek, bizdi keleke qylady. Bir sóz aıtsaq, buzyp alamyz ba dep úndemeımiz. Óıtkeni saǵat saıyn isimiz ońbaı barady.

Bazarda qalǵan aq otaýlardy ordyń ishine tasyp, jappa qos qylyp, jasaýyn úlesip jatyr. Saýdager, saldat, sart, taranshy qazaqtyń yrǵyn malyna, nársesine tumsyǵyn tyqty-aý, biz «myrza qamaýdamyz». Satypaldy orǵa kirmeı qashyp ketipti, tún boldy.

Avgýstiń on úshinshi kúni qyrdaǵy elmen tıtteı qatynas bolǵan joq. Kún batty. Ottar laýlap dalada janyp tur. Eki-úsh kúnnen beri berekeli tamaq ishkenim joq. Álsirep, sharshap, qulap qappyn. Eleń-alańda bir-aq oıandym. Oıansam, keshegi on myńdaı qoı bir-aq órip ketipti. Bir top saldat Tuzǵa qaraı shaýyp ketti. Óıtkeni Tuz jaqta bir qaraýytqan kóringen. Ol Quljanyń saýdagerleri eken. Sáskede Qaraqol jaqtan shań
shyqty. Muny: «qyrǵyz kelip qaldy» dep ordaǵy orystar shala búlindi. 250-300-deı kisi kórindi, aldynan jasaq jasap, ásker shyqty. Jaqyndaǵanda salyp, qoıyp jiberdi. Kele jatqan kisi byt-shyt bolyp, qyrqaǵa qaraı torǵaıdaı tozdy. Álgi jerinde qarań-qurań bir toby qaldy. Saldattar attaryna minip, atyp, qýalap, tozdyryp ketti. Ustaǵanyn aıdap keldi. Bular Qaraqoldan apıyn kesýge barǵan qytaılar eken. On shaqtysyn jaralap, 50-60 taı qytaıdy aıdap keldi. Bulardyń qazaq-qyrǵyzben baılanysy bar eken. Myltyǵy barlar «qashyp ketti» desedi. Shynynda, bular kásip izdegen qytaıdyń nasharlary edi.

Olardy da orǵa qamady. Yńyranyp jatyp, ekeýi óldi. Qalǵan jaralylary da ólimshi bolyp, qyńsylap jatty. Kún kishi besin boldy. Ákelgen mal qara quryq, jylqy az, bir-aq aıǵyr úıirindeı. Orystar qazaqtyń basquryn kóp jınap júr, edenge tósemek. Túnimen ý-shý. Men kún shyǵa oıandym. Oıansam, ózge kartına: padobottyń aldy ketip qalypty, qalǵany ketip jatyr. Túıeniń ústine júk salyp, saýdagerler, orystar Qaraqolǵa júrip jatyr. Ulyqtardyń bireýi qalmapty. Aq úılerdiń ishine-tysyna qoıdy baýyzdap tastaı beripti. 50-60-taı qoılar baýyz daýly jatyr. Keıbir qazaq úıleri órtenip jatyr. Abaqty ańyrap qalypty. Eshkim joq, Serikbaılardy sol kúni alyp baryp jaıǵapty. Bireý-bireýge syr aıtpaıdy. «Balapan basyna, turymtaı tusyna». Árkim at, arba taýyp ketip jatyr. Taı, bir jabaǵyly bıeni buryshqa qamap ustadyq. Ýálı Qaılobınniń ógeı ákesi osynda eken. Men sonymen birge Jarkentke ketpek boldym. Ol qatym jattyq. Erteńinde 40-50 arbamen Jarkentke júrdik. Kele jatyrmyz, men noǵaıdyń arbasyndamyn.

Túzdiń aıaǵyn qyrqa, bir qylań jylqy qashyp keledi, er-turmandy eken. Qarqaranyń sýyna kelgende shylbyryna oralyp turyp qaldy. Noǵaıdy toqtattym. Bir atyn shyǵaryp berdi, onymen kelip álgi ertteýli atty ustap aldym. Qolynda, sanynda qyzyl boıaý, tańbaly at, ol qazynaǵa atalǵan bolatyn. Basynda qyzyl kendir noqtasy bar edi, ony tizgin qylǵan eken. Ol týrasynan ilinip, toqtatypty. Sanynda Tekes qalmaqy tańbasy bar, shaı qyzyl jylqy eken. Jer-sý baspaıdy. Joldastarym:

—Tańbasyn (boıaýyn) jý,—dedi. Men qarsy boldym:

—Jarkentke jetkizip, tapsyram,—dedim.

Kegenge (sý) jaqyndaǵanda bir aq úı otyr. Bul Jaqsylyq degen dohtyrdyń úıi edi. Keldim, atasy otyr eken. 500 jyl- qysy bar adam edi. Dohtyr qatynymen jyly sýǵa (arasanǵa) ketken eken.

—Anaý aýyldardy kórdiń be?—dedi,—aýyl kóp edi, biraq onda bir jan joq, úrkip ketti,—dedi. Meniń oıym «jaý túbi-—el, jar túbi—keshý bolady», sarttan aıyrylmaıyn, keıin qazaqtyń kýáligin almaıdy» deımin. Men kirgende sýǵa jyǵyldym. Kún kesh boldy, qondyq. Shylǵaýymdy otqa qalap qoısam, shylǵaýymnyń bireýi órtenip, az ǵanasy qalypty. «Bul jaman yrym» dep, qalǵanyn órtep jiberdim.

Kún shyqty. Qashqar tonymdy arbaǵa salyp júrdim. Jalmandy ózekke kelgende, bir-eki adam aǵyzyp kóldeneń ótip ket- ti. Kelsek, álgi jer aıqasyp jatqan adam óligi eken (biz kóship jatqanda 5-6 qytaılar ketken edi, solardy óltirip ketken eken dedik). Imanǵa kelmeı qaıyryp, tońqaıyp-tońqaıyp jatqan ólikti aralap júrip kelemiz. Serikbaı dál joldyń ústinde jatyr eken, tanı kettim. Ábdilhalyqtyń óligin de tany
dym, birtalaı taranshylardy óltirip ketipti. Sart ólgenderdi tanyp ulardaı shýlady. Júrip kettik.

Keshegi jolyqqan Isa (dohtyrdyń atasy) qýyp jetti. Tań atqan soń 50-60 kisi kelip (ishinde Dámen de bar):

—Aýylymdy shaýyp, jambylarymdy áketti, el búlindi (Dámen óz kúıeýi edi, kóshpegen-di. Orysqa jaqyn-dy, orysqa sanap qylǵany), qyz-qatyn ap ketti, Qyrǵyzsaıdaǵy prıstopqa baryp aryz qylam,—dep keledi.

Shoshanaıǵa jettik. Bir jaman tamnan shyǵyp, bir taranshy shal botadaı bozdaıdy. Aǵýstyń 12-nen 13-ne qarsy túni bulardy (Serikbaı bárin) abaqtydan aıdap shyǵardy. Jolda bul taranshy boldyrady. Basqa taranshylar arqalaıdy, aıaǵynda júre almaıdy. At ústinen bul taranshyny saldattar atady, bul qulap qalady, oqtan amal qalady. Olar ozǵan soń qashady, dalada túneıdi, Serikbaılardy atqan jerge jaqyn jatady. Tań atqan soń Serikbaılardyń óligine kelip, Serikbaıdyń ústindegi shapanyn jaýyp ketedi. Onan júrip osy tamǵa tyǵylǵan bolady. Serikbaı jolda kele jatqanda, bul taranshyǵa: «sen aman qalasyń, elge sálem aıt!» dep, boıtumaryn bergen eken.

Shoshanaıda damyldap otyrǵanymyzda, bir top qazaq-orys kıip ketti. Isa ekeýmizdi «sender shpıonsyńdar!» dep aıdap ketti. Óıtkeni Temirliktegi poshta aıdaýshy orys-kazakty óltirip ketipti. Bizdi Qyrǵyzsaıǵa (kazak-orys poselkesi) aıdap keldi. Meniń álgi qylań atym pále boldy. «Myna qazaq qazynany talap alǵan, sen sonan aldyń» dedi. Qyrǵyzsaı orystary shkolge jınalyp jatyr eken. Isa kókirek aýrý edi, yńqyldap, qorqyp aýyryp ketti. Qoraǵa túsisimen shýyldap atty aldy. Sókti, urysty. Shóldep baramyn. Kún batyp bara jatqanda qyzdar qarbyz tilip jep jatyr eken, bir-eki tilim berdi. Jan shaqyrdym.

Tań atty. «Kete ber, at bermeımiz!» dedi. Tanys orys (Smernov) bar edi. «Shyǵa seni tosyp, attyrady» dep kúńk ete tústi. Ataman: «Ket, kettiń!» astyna aldy. «At bermeseń, ketpeımin» dep jatyp aldym. Zmaǵon deıtin Aqsýdyń bolysynyń (taranshy bar edi) darbyzy bar edi, sony jep uıyqtap qalyppyn. Bar aqsham bir som elý tıyn ǵana, bólke satyp aldym. Onyń ústine jeti-segiz jigit (qazaq) ákep jamady. Olar—malaılar. «Jumysqa» dep birlep-ekilep alyp ketedi, áketkeni úıirge qosylmaıdy. Úsheý-aq qaldyq, ózgeni atty. Jambas tesilip barady. Qyrǵyzsaı qalasyn túıe men sıyr basyp ketti. Taranshyny qýyp kelip, oraqqa salyp jatyr. Túgelinshege bardyq, «Baýsary degendi bastan attym» dedi Malyshov degen bir kazak-orys. Qasymdaǵy joldastarym mal baǵyp júrdi. Olar: «qashamyz» desti. «Joldaryń bolsyn!» dedim.

Qazaq-orystar maǵan daznanıa jasady, sledoýatel kelip (Smernov) meni padkomboıym jetkizdirtti. Buryn qol alyp amandasatynbyz, ol bolmady. Suraqqa aldy. Maǵan ılanǵandaı boldy. Túrkebaevty suraı beredi. «Men Qyrǵyzsaıǵa kelemin, kepilge alsam, qashyp ketpeımisiń?» dep úsh qaıyrdy. Aıaǵynda kepilge shyǵardy. Bir bólme, kórpe-jastyq berdi. Men oktabrge deıin sonda turdym.

*(Áńgimede 1916 jylǵy patshalyq Reseıdiń «Iýn jarlyǵyna» qarsy Qarqaradaǵy alban rýynyń kóterilisi baıandalady. OǴK-niń Sırek qoljazbalar qorynyń 1022-býmasynda, «On altynshy jylǵy ult-azattyq kóteriliske baılanysty áńgimeler» atty qoljazba jınaqqa engen. Áńgimeleýshi—Júnisuly. Latyn árpinde mashınkaǵa basylǵan (46-59-bb). Keıin «Qarqara aıbaty» (Qujattar men materıaldar jınaǵy.—Almaty:-Ólke,1991) atty kitapta jarıalanǵan. Atalǵan kitapta mátin tolyq jarıalanbaı, tek bir úzindisi alynǵan. Mátin oqyrmandarǵa tolyqtyrylyp, túpnusqa boıynsha usynyldy.)

---