InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: Qasıetti qara shańyraq
Sabaqtyń epıgrafy: Jaqsy da bolsa - óz úıim, jaman da bolsa - óz úıim, keń saraıdaı boz úıim.
Sabaqtyń maqsaty: dástúrli mádenıetimizdi nasıhattaý, balalardyń týǵan tiline, eline, týǵan jerine degen súıispenshiligin arttyrý.
Sabaqtyń mindetteri:
- balalardyń sóz sheberligi men sóıleý mádenıetin jetildirý;
- halqymyzdyń mádenı, tarıhı eskertkishterine degen aıaly kózqarasyn qalyptastyrý;
- tanymdyq kókjıegin keńeıtý, tilin damytý, oılaryn aýyzsha, jazbasha saýatty jetkize bilýge daǵdylandyrý.

Sabaqtyń túri: Jańa sabaq
Sabaqtyń tıpi: tanym sabaǵy;
Sabaqtyń ádisi: áńgime - suhbat, túsindirý, kórneki jáne tehnıkalyq quraldar kómegine súıený;
Sabaqtyń kórnekiligi: taqyrypqa baılanysty daıyndalǵan slaıd.

- Balalar, búgingi sabaǵymyzdyń taqyryby ózderiń taqtadan kórip otyrǵandaı «Qasıetti qara shańyraq» dep atalady. Sabaǵymyzdyń epıgrafyna nazar aýdaraıyq, sonymen búgingi sabaǵymyz ne týraly bolmaq?
- Qara shańyraq degendi kim qalaı túsinedi?
- Ony nege qasıetti deımiz?
- Senderdiń ishterińde qara shańyraqta turyp jatqandaryń bar ma?
- Qara shańyraqqa ıe bolyp otyrǵan ulǵa qandaı syı qurmet kórsetiledi?

Osyndaı suraqtar bere otyryp, balalardyń nazaryn búgingi sabaqqa aýdaryp alǵan soń, muǵalim qazaq uǵymyndaǵy «qara shańyraq» sóziniń mánin túsindiredi.

Qazaq halqy kıiz úıdi «qasıetti, kıeli qara shańyraǵymyz» dep dáripteıdi, óıtkeni ol – halqymyzdyń myńdaǵan jylǵy baspanasy, mádenıeti, maqtanyshy, tabysy ári tarıhı eskertkishi. Munda ata - babalarymyzdyń túsinik - túısigi, uǵymy, tanymy, talǵamy, óner tájirıbesiniń tutas úlgisi, kórinisi jatyr. Bir ǵana kıiz úıden sáýlet, qurylys, sýret, qolóner, mádenıet sıaqty birneshe ónerdiń basyn quraıtyn ǵajaıyp týyndyny kóre alamyz.

Kıiz úı – Ortalyq jáne Orta Azıa kóshpendileriniń negizgi baspanasy bolǵan. Ol tez jyǵyp, shapshań tigýge yńǵaıly, kóship - qonýǵa laıyqty. Kıiz úı qola dáýirinde paıda bolǵan (bizdiń zamanymyzdan burynǵy úsh myń jyl). Kóshpendilerdiń kıiz úıi – bul adamzat tarıhyndaǵy eń birinshi arhıtektýralyq, jyljymaly qurylys. Basqa elderdegideı emes, bizdiń kıiz úıimiz aǵash, kıiz, shı, ishinara kúmisten qurastyrylady. Dala turǵyndarynyń tapqyrlyq sheshimin osy turǵydan qarap baǵalaǵan álem ǵylymy, mádenıeti men óneriniń bilimpaz sarapshylary dúnıejúzilik, halyqaralyq etnografıalyq kórmelerde qazaqtyń osy ónerine árqashan joǵary baǵa berip otyrǵan.

Mysaly, 1861 jyly Almas degen kisi Parıjdegi Dúnıejúzilik etnografıalyq kórmege kıiz úı aparyp, eýropalyqtardy tańqaldyryp, báıge alǵan. 1876 jyly Meıram qajy Janaıdaruly Peterbýrgke, 1890 jyly Ibraım Ádilov Qazandaǵy kórmege kıiz úı aparyp, qazaq mádenıetin Eýropaǵa pash etken. Jazýshy Sh. Aıtmatov Batys Eýropadaǵy belgili bir murajaılardyń birinen qazaqtyń kıiz úıin kórgendigin jazdy. Sondaı - aq Germanıanyń Gambýrg, Maındaǵy Frankfýrt qalalaryndaǵy murajaılarda da qazaq kıiz úıleri bar.
Kókshetaýdaǵy Abylaıdyń aq ordasy, Shyńǵys tóreniń 24 qanat ordasy, Jetisýdaǵy Tezek tóreniń ordasy, Yrǵyzdaǵy Samyrat baıdyń úıi, Aqmoladaǵy pań Nurmaǵambettiń úıi sıaqty elge ańyz bolǵan úıler kóp bolǵan.

Kıiz úı úshin jabdyqtaýǵa qazaq azamattary baılyǵyn aıamaǵan jáne sol arqyly qazaq dáýleti men mádenıetin tanyta bilgen. Qazaqtyń baılyǵy men sán - saltanatynyń kýási bolǵan kıiz úıler tárkileý, soǵys, ashtyq, kolhozdastyrý sıaqty jaýyzdyq áreket saldarynan quryp ketti. Onyń ornyna keńestik tásilmen qalaı bolsa solaı jasalǵan, bir - eki jyldan artyq tigýge kelmeıtin sapasyz birdeńeler kóptep shyǵaryldy da, ol kıiz úı atty qasıetti, qutty orynnyń qunyn túsirdi.
Kıiz úıdiń artyqshylyǵyn biz 1988 jyly jeltoqsan aıynda Armenıadaǵy jer silkinisinde taǵy da baıqadyq. Sol qaıǵyly kúnderi úısiz qalǵan adamdarǵa Qazaqstannan myńdaǵan kıiz úıler jetkizildi. Ol úıler baspanasyz qalǵan talaı kisilerdi qystyń aıazynan saqtap qaldy. Bul – kıiz úıdiń bizdiń zamanymyzda da paıdaly ekendiginiń dáleli.