Qazaq tili páninen OJSB - ǵa daıyndyq jumysyna arnalǵan qosarlanǵan sabaqtyń jospary. Leksıka
Qazaq tili páninen OJSB - ǵa daıyndyq jumysyna arnalǵan qosarlanǵan sabaqtyń jospary
Taqyryby: Leksıka
Sabaqtyń taqyryby: Leksıka taraýy
Sabaqtyń maqsaty:
a) bilimdilik: leksıka taraýyn qaıtalaý arqyly oqýshy bilimin sarapqa salý
á) tárbıelik: sóz qudiretin tereń túsinýge, oryndy qoldanýǵa, dıalog qurýǵa úıretý
b) damytýshylyq: oqýshynyń shyǵarmashylyq qabiletin oıatý, sanada bar beınelerin eske túsirý, ony kórkem beınemen túıindeý
Sabaqtyń tıpi: jańa sabaq
Sabaqtyń túri: qosarlanǵan sabaq
Sabaqtyń ádis - tásilderi: túsindirý, baıandaý, taqtamen jumys.
Kórnekilikter: tirek - syzbalar, test, deńgeılik tapsyrmalar, oqýlyq.
Sabaqtyń barysy:
1. Test tapsyrmasyn alý (7 - 10 mın.)
2. Test tapsyrmasyn ózara tekserý (5 - 7 mın.)
3. Dáris №1 (20 mın.)
4. Dáris №2 bekitý (10mın.)
5. Dáris №3 qorytyndylaý (7 - 10 mın.)
6. Ózindik jumys (15 mın.)
7. Praktıkalyq bólim tapsyrmalarymen jumys (7 - 10 mın.)
8. Keri baılanys (15 - 20 mın.)
9. Qorytyndy baǵalaý (5 mın.)
1. Test tapsyrmasyn alý (7 - 10 mın.)
1. Belgili bir aımaqta ǵana qoldanylatyn sózderdi ne deıdi?
A) kónergen sóz V) dıalekt sóz S) kirme sóz D) termın sóz E) kásibı sóz
2. Qaı sózder sınonım emes?
A) shómish - baqyrash V) shelek - baqyr S) kese - pıala D) shappa - páki E) ojaý - sháýgim
3. «Kishkentaı» sóziniń dıalektisin tabyńyz.
A) zińgitteı, dardaı, alpamsydaı V) pás, qopal, olaq S) qortyq, qurtaqandaı, dardaı D) kittaı, mittaı, muqymdaı E) uzyntura, soraıǵan, bıshki
4. Antonım termın sózderdiń jubyn kórsetińiz.
A) jarlyq - ókimet V) naryq - keden S) túbek - buǵaz D) jasýsha - ıadro E) qosý - alý
5. Hımıa salasyna qatysty kirme sózderdi tabyńyz.
A) valúta, bank V) kálsı, fosfor S) sýtegi, bırja D) amper, vatt
E) perpendıkýlár, teorema
6. Orys tilinen engen kirme sózderdi tabyńyz.
A) muǵalim, kitap, dápter V) dos, baqyt, nan S) jáshik, báteńke, sot
D) bazar, neke, kúmán E) fonema, morfema, álipbı
7. Qaı sóz dısfemızmge jatady?
A) qolynyń jymysqysy bar V) myljyń S) barymta D) aýylnaı E) ýázir
8. Evfemızmge jatatyn sózdi tabyńyz.
A) naızaǵaı V) qasqyr S) soqyrishek D) ulyma E) ýázir
9. Qaı sóz grek tilinde «sypaıy sóıleımin» degen maǵynany bildiredi?
A) evfemızm V) dısfemızm S) tabý D) ıdıoma E) arhaızm
10. Evfemızm boıynsha «Naızaǵaı» sózin qaı sózben almastyrýǵa bolady?
A) otshashý V) gúril S) túngi jarylys D) jasyl E) tabıǵat qubylysy
11. Istorızmdi tabyńyz.
A) statısıka V) vıdeokasseta S) básekelestik D) prıkaz E) patsha saraıy
12. Neologızmdi tabyńyz.
A) saılaý V) revolúsıa S) partıa D) zańnama E) dýlyǵa
13. Týra maǵynaly sózdi tabyńyz.
A) ashyq minez V) ashyq tereze S) ashyq dala D) qoly ashyq E) ashyq áńgime
14. Sınonımdik qatardy tabyńyz.
A) alys, uzaq, bıik V) túzý, týra, uzyn S) qıyn, ońaı, ońasha
D) altyn, kúmis, qola E) dıdar, ajar, kelbet
15. Antonımdi tabyńyz.
A) azyn - aýlaq V) maıda - shúıde S) máz - meıram D) qut - bereke E) erteli - kesh
16. Sınonımdes dıalekt sózderdi tabyńyz.
A) bádiren, áńgelek V) qańyltyr, sym S) sáki, tabshan D) bastyrma, qalqan
E) dáliz, qora
17. Til bilimine jatatyn termın sózdi tabyńyz.
A) shógindi V) teńdeý S) qyshqyl D) maǵyna E) qýat
18. Dısfemızmdi tirkesti tabyńyz.
A) aqsaq adam V) kóregen kisi S) parasatty aqyn D) jaraly jan
E) baýyrmal jigit
19. Evfemızmdi turaqty tirkesti tabyńyz.
A) qoldy bolypty V) tili kúrmeldi S) aqsaq adam D) qarny ashty E) myljyń
20. Lıgvıstıkalyq termındi tabyńyz.
A) sáýegeı, balger V) juldyzjoramal, táýip S) medbıke D) dárihana, jedel járdem
E) tabý
21. «Arhaızm» sóziniń maǵynasy ne?
A) jańa sóz V) aımaqtyq sóz S) tarıhı sóz D) termındik sóz E) ejelgi, kóne
22. «Qoı ústine boztorǵaı jumyrtqalaǵan zaman» tirkesiniń maǵynasyn tabyńyz.
A) qýańshylyq zaman V) qýǵynshylyq zaman S) jaýgershilik zaman
D) tynyshtyq zaman E) alasapyran zaman
23. Omonım qatysqan sóılemdi tabyńyz.
A) Jazda jazǵy demalysqa shyǵamyz. V) Tústegi oqıǵany esh túsine almadym.
S) Naǵyz tolǵan aıdy aıdyń ortasynda kórýge bolady.
D) Qys boıy malshylar shóp bolmaı qysylyp shyqty.
E) Ol tańerteń erte turdy.
24. Omonım bola alatyn sózdi tabyńyz.
A) qaǵaz V) kitap S) bet D) muqaba E) oqýlyq
25. Kóp maǵynaly sózdi tabyńyz.
A) qart V) bas S) jaýyz D) dala E) qalta
Dáris №1. «Leksıka týraly túsinik»
Leksıka — tildegi barlyq sózderdiń jıyntyǵy degen maǵynada qoldanylady. Bul termın qazaq tilinde sózdik quram degen ataýmen atalady.
Leksıka (gr. lexicos – sózdik) til ǵylymynda sózdik nemese sózdik quram dep atalady. Keıde bul termın tildiń ár túrli qyzmet salasyndaǵy sózderediń jıyntyǵy (kitabı leksıka), jazýshynyń (M. Maǵaýın leksıkasy) nemese jeke shyǵarmanyń tili («Abaı joly» leksıkasy) degen tar maǵynada da qoldanylady.
Tildiń leksıkasyn, nemese sózdiń quramyn zertteıtin ǵylym leksıkologıa dep atalady. Leksıkologıa grektiń leksıs jáne logos degen eki sóziniń birigýinen jasalǵan. Búl sózderdiń grek tilindegi maǵynasy — sóz týraly ilim degen uǵymdy beredi.
Basqa tilder sekildi, qazaq til ǵylymynda da leksıka degen termın óte keń uǵymdy qatıdy. Belgili bir maqsatqa baılanysty qoldanylatyn sózderdiń jıyntyǵy leksıka dep atala beredi. Mysaly, aýyzeki sóıleý leksıkasy, kitabı leksıka, ǵylymı leksıka, óndiristik - tehnıkalyq leksıka, resmı is - qaǵazdary leksıkasy, dıalektilik leksıka, kásibı sózder leksıkasy, termınologıalyq leksıka, kónergen sózder leksıkasy t. b.
Sonymen, leksıkologıa degenimiz — tildiń leksıkasyn, dálirek aıtqanda, tildegi sózderdiń san alýan maǵynalaryn, sóz baılyǵynyń quralý, tolyǵý, damý joldaryn, sózderdiń qoldanylý erekshelikterin zertteıtin sala.
Leksıkologıanyń en basty zertteý obektisi — sóz. Sózdi gramatıkanyń negizgi salalary — morfologıa men sıntaksıs te qarastyryp zertteıdi. Biraq, leksıkologıa men gramatıkanyń árqaısysy sózdi ár basqa turǵydan qarastyrady.
Tildegi árbir sózde belgili maǵyna bar. Maǵynasyz sóz bolmaıdy. Sózdiń maǵynalyq jaǵy semasıologıada qaralady. Semasıologıa leksıkanyń sóz maǵynalaryn jáne ol maǵynalardyń ózgerýiniń sebepterin zertteıtin arnaýly bir salasy bolyp tabylady.
Leksıkologıa sózdi tildiń sózdik quramynyń ólshemi — leksıkalyq tulǵa retinde qarastyrady. Osymen baılanysty leksıkologıada maǵynasy jaǵynan dara sózdermen barabar keletin turaqty, frazeologıalyq sóz tirkesteri de qarastyrylady.
Qazaq tili men ádebıeti páni muǵalimi: Azımbaeva A. Q.
Qazaq tili páninen OJSB - ǵa daıyndyq jumysyna arnalǵan qosarlanǵan sabaqtyń jospary. Leksıka. júkteý
Taqyryby: Leksıka
Sabaqtyń taqyryby: Leksıka taraýy
Sabaqtyń maqsaty:
a) bilimdilik: leksıka taraýyn qaıtalaý arqyly oqýshy bilimin sarapqa salý
á) tárbıelik: sóz qudiretin tereń túsinýge, oryndy qoldanýǵa, dıalog qurýǵa úıretý
b) damytýshylyq: oqýshynyń shyǵarmashylyq qabiletin oıatý, sanada bar beınelerin eske túsirý, ony kórkem beınemen túıindeý
Sabaqtyń tıpi: jańa sabaq
Sabaqtyń túri: qosarlanǵan sabaq
Sabaqtyń ádis - tásilderi: túsindirý, baıandaý, taqtamen jumys.
Kórnekilikter: tirek - syzbalar, test, deńgeılik tapsyrmalar, oqýlyq.
Sabaqtyń barysy:
1. Test tapsyrmasyn alý (7 - 10 mın.)
2. Test tapsyrmasyn ózara tekserý (5 - 7 mın.)
3. Dáris №1 (20 mın.)
4. Dáris №2 bekitý (10mın.)
5. Dáris №3 qorytyndylaý (7 - 10 mın.)
6. Ózindik jumys (15 mın.)
7. Praktıkalyq bólim tapsyrmalarymen jumys (7 - 10 mın.)
8. Keri baılanys (15 - 20 mın.)
9. Qorytyndy baǵalaý (5 mın.)
1. Test tapsyrmasyn alý (7 - 10 mın.)
1. Belgili bir aımaqta ǵana qoldanylatyn sózderdi ne deıdi?
A) kónergen sóz V) dıalekt sóz S) kirme sóz D) termın sóz E) kásibı sóz
2. Qaı sózder sınonım emes?
A) shómish - baqyrash V) shelek - baqyr S) kese - pıala D) shappa - páki E) ojaý - sháýgim
3. «Kishkentaı» sóziniń dıalektisin tabyńyz.
A) zińgitteı, dardaı, alpamsydaı V) pás, qopal, olaq S) qortyq, qurtaqandaı, dardaı D) kittaı, mittaı, muqymdaı E) uzyntura, soraıǵan, bıshki
4. Antonım termın sózderdiń jubyn kórsetińiz.
A) jarlyq - ókimet V) naryq - keden S) túbek - buǵaz D) jasýsha - ıadro E) qosý - alý
5. Hımıa salasyna qatysty kirme sózderdi tabyńyz.
A) valúta, bank V) kálsı, fosfor S) sýtegi, bırja D) amper, vatt
E) perpendıkýlár, teorema
6. Orys tilinen engen kirme sózderdi tabyńyz.
A) muǵalim, kitap, dápter V) dos, baqyt, nan S) jáshik, báteńke, sot
D) bazar, neke, kúmán E) fonema, morfema, álipbı
7. Qaı sóz dısfemızmge jatady?
A) qolynyń jymysqysy bar V) myljyń S) barymta D) aýylnaı E) ýázir
8. Evfemızmge jatatyn sózdi tabyńyz.
A) naızaǵaı V) qasqyr S) soqyrishek D) ulyma E) ýázir
9. Qaı sóz grek tilinde «sypaıy sóıleımin» degen maǵynany bildiredi?
A) evfemızm V) dısfemızm S) tabý D) ıdıoma E) arhaızm
10. Evfemızm boıynsha «Naızaǵaı» sózin qaı sózben almastyrýǵa bolady?
A) otshashý V) gúril S) túngi jarylys D) jasyl E) tabıǵat qubylysy
11. Istorızmdi tabyńyz.
A) statısıka V) vıdeokasseta S) básekelestik D) prıkaz E) patsha saraıy
12. Neologızmdi tabyńyz.
A) saılaý V) revolúsıa S) partıa D) zańnama E) dýlyǵa
13. Týra maǵynaly sózdi tabyńyz.
A) ashyq minez V) ashyq tereze S) ashyq dala D) qoly ashyq E) ashyq áńgime
14. Sınonımdik qatardy tabyńyz.
A) alys, uzaq, bıik V) túzý, týra, uzyn S) qıyn, ońaı, ońasha
D) altyn, kúmis, qola E) dıdar, ajar, kelbet
15. Antonımdi tabyńyz.
A) azyn - aýlaq V) maıda - shúıde S) máz - meıram D) qut - bereke E) erteli - kesh
16. Sınonımdes dıalekt sózderdi tabyńyz.
A) bádiren, áńgelek V) qańyltyr, sym S) sáki, tabshan D) bastyrma, qalqan
E) dáliz, qora
17. Til bilimine jatatyn termın sózdi tabyńyz.
A) shógindi V) teńdeý S) qyshqyl D) maǵyna E) qýat
18. Dısfemızmdi tirkesti tabyńyz.
A) aqsaq adam V) kóregen kisi S) parasatty aqyn D) jaraly jan
E) baýyrmal jigit
19. Evfemızmdi turaqty tirkesti tabyńyz.
A) qoldy bolypty V) tili kúrmeldi S) aqsaq adam D) qarny ashty E) myljyń
20. Lıgvıstıkalyq termındi tabyńyz.
A) sáýegeı, balger V) juldyzjoramal, táýip S) medbıke D) dárihana, jedel járdem
E) tabý
21. «Arhaızm» sóziniń maǵynasy ne?
A) jańa sóz V) aımaqtyq sóz S) tarıhı sóz D) termındik sóz E) ejelgi, kóne
22. «Qoı ústine boztorǵaı jumyrtqalaǵan zaman» tirkesiniń maǵynasyn tabyńyz.
A) qýańshylyq zaman V) qýǵynshylyq zaman S) jaýgershilik zaman
D) tynyshtyq zaman E) alasapyran zaman
23. Omonım qatysqan sóılemdi tabyńyz.
A) Jazda jazǵy demalysqa shyǵamyz. V) Tústegi oqıǵany esh túsine almadym.
S) Naǵyz tolǵan aıdy aıdyń ortasynda kórýge bolady.
D) Qys boıy malshylar shóp bolmaı qysylyp shyqty.
E) Ol tańerteń erte turdy.
24. Omonım bola alatyn sózdi tabyńyz.
A) qaǵaz V) kitap S) bet D) muqaba E) oqýlyq
25. Kóp maǵynaly sózdi tabyńyz.
A) qart V) bas S) jaýyz D) dala E) qalta
Dáris №1. «Leksıka týraly túsinik»
Leksıka — tildegi barlyq sózderdiń jıyntyǵy degen maǵynada qoldanylady. Bul termın qazaq tilinde sózdik quram degen ataýmen atalady.
Leksıka (gr. lexicos – sózdik) til ǵylymynda sózdik nemese sózdik quram dep atalady. Keıde bul termın tildiń ár túrli qyzmet salasyndaǵy sózderediń jıyntyǵy (kitabı leksıka), jazýshynyń (M. Maǵaýın leksıkasy) nemese jeke shyǵarmanyń tili («Abaı joly» leksıkasy) degen tar maǵynada da qoldanylady.
Tildiń leksıkasyn, nemese sózdiń quramyn zertteıtin ǵylym leksıkologıa dep atalady. Leksıkologıa grektiń leksıs jáne logos degen eki sóziniń birigýinen jasalǵan. Búl sózderdiń grek tilindegi maǵynasy — sóz týraly ilim degen uǵymdy beredi.
Basqa tilder sekildi, qazaq til ǵylymynda da leksıka degen termın óte keń uǵymdy qatıdy. Belgili bir maqsatqa baılanysty qoldanylatyn sózderdiń jıyntyǵy leksıka dep atala beredi. Mysaly, aýyzeki sóıleý leksıkasy, kitabı leksıka, ǵylymı leksıka, óndiristik - tehnıkalyq leksıka, resmı is - qaǵazdary leksıkasy, dıalektilik leksıka, kásibı sózder leksıkasy, termınologıalyq leksıka, kónergen sózder leksıkasy t. b.
Sonymen, leksıkologıa degenimiz — tildiń leksıkasyn, dálirek aıtqanda, tildegi sózderdiń san alýan maǵynalaryn, sóz baılyǵynyń quralý, tolyǵý, damý joldaryn, sózderdiń qoldanylý erekshelikterin zertteıtin sala.
Leksıkologıanyń en basty zertteý obektisi — sóz. Sózdi gramatıkanyń negizgi salalary — morfologıa men sıntaksıs te qarastyryp zertteıdi. Biraq, leksıkologıa men gramatıkanyń árqaısysy sózdi ár basqa turǵydan qarastyrady.
Tildegi árbir sózde belgili maǵyna bar. Maǵynasyz sóz bolmaıdy. Sózdiń maǵynalyq jaǵy semasıologıada qaralady. Semasıologıa leksıkanyń sóz maǵynalaryn jáne ol maǵynalardyń ózgerýiniń sebepterin zertteıtin arnaýly bir salasy bolyp tabylady.
Leksıkologıa sózdi tildiń sózdik quramynyń ólshemi — leksıkalyq tulǵa retinde qarastyrady. Osymen baılanysty leksıkologıada maǵynasy jaǵynan dara sózdermen barabar keletin turaqty, frazeologıalyq sóz tirkesteri de qarastyrylady.
Qazaq tili men ádebıeti páni muǵalimi: Azımbaeva A. Q.
Qazaq tili páninen OJSB - ǵa daıyndyq jumysyna arnalǵan qosarlanǵan sabaqtyń jospary. Leksıka. júkteý
You Might Also Like
