InfoHub Logo

«Maqtaral» mektep - gımnazıasy komýnaldyq memlekettik mekemesi
Pán muǵalimi: Bakırova D.
5 synyp
Sabaqtyń taqyryby: «Qazaqtyń ulttyq meıramy»
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdiligi: Naýryz jáne qazaq halqynyń basqa da ulttyq merekeleri týraly jalpylama málimet bere otyryp, merekelerdiń mańyzyn uǵyndyrý. Qazaq halqynyń ayz ádebıeti men sheshendik óneri týraly baıandaý.
Damytýshylyǵy: Ulttyq merekelerdiń qazaq halqynyń rýhanı jáne materıaldyq ómirindegi alatyn ornyn anyqtaý, oqýshynyń oı órisin, oılaý belsendiligin, til mádenıetin, sóıleý sheberligin damytý.
Tárbıeliligi: Ulttyq merekelerdiń mańyzdylyǵyn túsindire otyryp rýhanı tárbıe berý, ımandylyqqa tárbıeleý, ultjandylyq sezimderin oıatý, ulttyq dástúrlerge qurmetpen qaraýǵa úıretý. Elin, otanyn qadirleı bilýge eńbek súıgishtikke baýlý.
Sabaqtyń kórnekiligi: Interaktıvti taqta, slaıd, kespe qaǵazdar, sóz jumbaq.
Sabaqtyń túri: Aralas sabaq
Sabaqtyń ádis – tásili: Suraq – jaýap, túsindirý, baıandaý.
Sabaqtyń barysy:

İ Uıymdastyrý kezeńi:
1. Oqýshylarmen sálemdesip, túgendeý
2. Sabaqqa daıyndyǵyn tekserý
3. Sabaqqa nazaryn aýdarý

İİ Úı tapsyrmasyn suraý?
1. Qazaq halqynyń sheshendik sóz óneri?
Bizdiń ata - babalarymyz júıesin taýyp, oryndy sóıleýdi úlken óner dep sanaǵan. Sheshendik sóz óneri erekshe mańyzǵa ıe.
2. Rýhanı mádenıetke neler jatady?
(Halyqtyń ádet - ǵurpy, salt - sanasy, aýyz ádebıeti, ańyz, qıal - ǵajaıyp áńgimeleri, dinı nanym - senimderi)
3. Aýyzsha derekter neshege bólinedi?
1. Tarıhı ańyzdarmen shejireler
2. Mıftik ańyz áńgimeler
3. Ertegiler
4. Maqal - mátelder
5. Jumbaqtar
6. Sheshendik sóz óneri
4. Qazaqstanda mekendegen rý - taıpalardyń ádebı týyndylary aýyzsha taraldy, ǵylymı tilmen aıtqanda ne dep ataımyz?
(Fólklor)
5. Fólklorǵa neler jatady?
(El ishinde aıtylyp júrgen ertegiler, ańyz áńgimeler, maqal - mátelder, jumbaqtar,
epostyq jyrlar)
6. Qaı ǵasyrlarda qazaq halqynyń ózindik mádenıeti qalyptasty?
(HÚ – HÚİİ ǵǵ)
7. HÚ – HÚİİ ǵ qazaqtar qandaı jazýdy qoldanǵan?
(arab)
8. Sheshendik sóz ónerinde bılerdiń alatyn orny?
Bıler qashanda el basyna qıyndyq túsken zamanda ózderiniń júıeli sózderimen jaýynyńda, dosynyń da tilin taba bilgen.
9. Qazaq halqynyń sheshendik sóz óneri damyǵan dáýir?
HVIII ǵasyr
10. Qazybek bıdiń Jońǵarıa qontaıshysyna aıtqan sózi?
Biz qazaq degen mal baqqan elmiz,
Biraq eshkimge soqtyqpaı jaı jatqan elmiz.
Elimizden qut bereke qashpasyn dep,
Jerimizdiń shetin jaý baspasyn dep
Naızaǵa úki taqqan elmiz
Eshbir dushpan basynbaǵan elmiz
Basymyzdan sózdi asyrmaǵan elmiz
Dám tuzym aqtaı bilgen elmiz
Asqaqtaǵan han bolsa, han ordasyn taptaı bilgen elmiz.
Atadan ul týsa, qul bolamyn dep týmaıdy.
Anadan qyz týsa kúń bolamyn dep týmaıdy.
Ul men qyzdy qamatyp otyra almaıtyn elmiz.
Sóz jumbaq
T
A
R
I
H

1. Qazaq handyǵy zamanynda, shyǵys álemine tanymal bolǵan qala?
2. 1740 jyly 90 bıdi bastap Jońǵar handyǵyna baryp, Abylaıhandy bosatyp ákelgen kim?
3. Halyqtyń shyǵý tegin, taralýyn baıandaıtyn tarıh ǵylymynyń bir tarmaǵy?
4. Tarıh atasy Gerodot Saqtardy ne dep atady?
5. Adamzat qoǵamynyń ótkenin jan - jaqty zertteıtin ǵylym salasy?

İİİ Jańa sabaq:
Muǵalimniń kirispe sózi.
1. Qazaqtyń ulttyq meıramdary.
2. Naýryz meıramy.

Qazaqtyń ulttyq meıramdary. Ár halyqtyń ózine tán ulttyq salt – dástúrleri men ulttyq mádenıeti bolady. Qazaq halqynyń da erteden qalyptasqan ózindik salt – dástúri jáne ádet – ǵuryptary ba. Ádet – ǵuryptar sharýashylyq, dúnıetanymdyq, otbasylyq, qoǵamdyq sıaqty túrli tarmaqtarǵa bólinedi.

Solardyń birazy qazirge deıin saqtalǵan. Qazaq halqynyń erteden erteden kele jatqan dástúrleriniń ishinde qonaqjaılylyq, as berý, túrli toı – dýmandar ótkizilýdiń mańyzy joǵary bolǵan. Halyq arasynda sábıdiń jańa týǵan kezinen bastap atap ótetin túrli merekeler qalyptasqan. Olar: besik toı, shildehana, tusaýkeser, súndet toı t. b. Úılený toı – ejelden kele jatqan dástúr. Jalpy qazaq halqynda ertede qyz ben jigitti bala kezinen atastyrǵan. Jigit jaǵy qyzdyń ata – anasyna qalyń mal tóleıdi. Qyzdyń aýylynda «qyz uzatý», al kelin túsken úıde «Betashar», «Jar - jar» sıaqty án – dýmandar órnektelgen toı ótedi.

Naýryz meıramy. Naýryz - kóne ıran sózi, qazaqsha maǵynasy «Jańa kún» degendi bildiredi. Naýryzdyń 22 - si qazaqtar úshin jyl basy – jańa jyl, kún men túnniń teńeletin ýaqyty. Sondyqtan da Naýryz toıyn – Ulystyń uly kúni dep ataǵan. «Ulys» degen sóz memleket, el degen maǵynany bildiredi. Jer beti býsanyp, qardyń erip, kóktiń shyǵa bastaıtyn bul ýaqytty «jýannyń jińishkerip, jińishkeniń úziler» shaǵy dep tekke aıtpaǵan. Mal tóldep, qystan qınalyp shyqqan halyqtyń aýzy kókke tıip, bir jasap qalady.

Naýryz kúni jurt bar jaqsylaryn kıip, úlken qýanyshpen qarsy alady. Bir – birine ókpeli adamdar barlyq renishterin umytyp, qushaqtasyp, tós qaǵysyp, kórisetin bolǵan. Bir – birine jaqsy, ıgi tilekter aıtyp, aq nıetpen bata berisken. Tipti, osy naýryz kúni Orta Azıa bıleýshileri zyndandaǵy tutqyndaryna da bostandyq bergen desedi. «Samarqannyń kók tasy da jibıdi» degen sóz sodan qalsa kerek.

Naýryz kúni jeti túrli taǵam qosylǵan naýryz kóje daıyndalady. Ár úıdiń dastarqany bul kúni naýryz kójemen birge ulttyq taǵamdarǵa tolady. Oıyn – saýyq uıymdastyrylyp, túrli merekelik sharalar ótkiziledi.
Qazaqstan KSRO quramynda bolǵan kezde naýryz meıramyn toılaýǵa tyıym salynǵan. Elimiz táýelsizdik alǵannan soń ǵana bul merekeni toılaýǵa qol jetkizdik.
Qazaq halqynda toı ulttyq oıynsyz, saıystarsyz ótpeıdi. Báıge, kúres, kókpar, qyz qýý, aıtys, jamby atý sıaqty ulttyq saıystar ótkiziledi.

Naýryz qazaqtyń shyn maǵynasyndaǵy ulttyq meıramy, Naýryzdyń 22 – inde kún men tún teńeledi, qys ótip kóktem keledi. Tirshilik bastalady. Ol tirshilik arqaýy – tamaq. Malynyń qystan aman shyǵýy. Onyń ósip - ónip tóldeýi. Qazaq halqy úshin úlken meıram – jańa jyl bolyp sanalǵan. Jyl basy – Naýryz, Baba halqymyzdyń saltynda, oıyn – kúlkiniń kórkimen sáni Jırenshe, Qojanasyr, Aldarkóse, Tazsha bala bolǵan.

Ulys kúni qazan tolsa,
Ol jyly aq mol bolar.
Uly kisiden bata alsa,
Sonda ol jyly jol bolar.
Úlkennen ulaǵat, kishige amanat.

Talıpov Orynbasar: Bata
Áýeli, qudaı ońdaı kór,
Oń jolyna bastaı kór,
Adassa jolǵa sala kór,
Súısinse qoldan ala kór!
Kezdesse shaıtan qaǵa kór!
Juldyzdarmen jalǵastyr,
Jaqsylarmen janastyr,
Jamandardan adastyr!

İÚ Qorytyndylaý:
Ú Sabaqty bekitý:
1. Qazaq halyq halqynyń ulttyq salt – dástúrlerin ata.
2. “Ulystyń uly kúni” dep qandaı kúndi aıtady?
3. Naýryz meıramy qalaı toılanady?
4. Naýryzǵa qatysty qazaqta qandaı bata tilekter bar?
5. Qazaqtyń qandaı dástúrleri ulttyq oıyndaryn bilesińder?
6. Naýryz kóje qansha taǵamnan jasalady?
7. Naýryz kúni qaı kúni toılana

Qoǵamdyq ómir óristep
San ǵasyr zýlap ótsede
Naýryz toıyn teris dep
Aıtpaǵan eshkim áıtse de
Óıtkeni onyń boıynda
Eńbek birlik dostyk
Úİ Oqýshylardy baǵalaý:
Úİİ Úıge tapsyrma: §39, 40 oqý
“Naýryz meıramy” taqyrybyna referat, býklet oryndaý