Qyzyl kitapqa engen janýarlar men ósimdikter
Sabaqtyń taqyryby: Qyzyl kitapqa engen janýarlar men ósimdikter
Osy sabaq arqyly júzege asatyn oqý maqsattary: 8. 5. 1. 1. Tirek sózder men usynylǵan ılústrasıalar arqyly taqyrypty boljaý.
8. 5. 3. 1. Týra jáne aýyspaly maǵynaly sózderdi, kóp maǵynaly sózder, omonım, antonım, sınonımderdi kórkemdik erekshelikterine saı qoldaný.
Sabaqtyń basy
Qyzyǵýshylyqty oıatý
Sálemdesý, sabaqqa daıyndyq;
Beınematerıal tamashalaý;
Sabaqtyń taqyrybyn boljaý, maqsattary men baǵalaý krıterıılerimen tanysý.
Sabaqtyń ortasy
Oqylym aldyndaǵy jumys
«Aqyldy mıkrofon» strategıasy arqyly oqýshylarmen suhbat.
• Ań qustardyń, ósimdikterdiń qoryqta bolý sebebi týraly ne oılaısyzdar?
• Sırek kezdesetin janýarlar, quryp bara jatqan ósimdik túrleri týraly ne bilesizder?
Synyp eki topqa bólinedi.
Oqylym aldy jumys
1 - tapsyrma.
• Mátindegi negizgi jáne qosymsha aqparatty qalaı anyqtaýǵa bolady?
• Negizgi aqparattyń mátindegi orny qaıda bolady?
• Qosymsha aqparattar avtor oıyn ashýǵa qalaı kómektesedi?
• Qandaı aqparattar qosymsha aqparat bolyp sanalady?
2 - tapsyrma. Mátindi muqıat oqyp, mátindegi negizgi jáne qosymsha aqparattardy anyqtańyzdar.
Muǵalim mátindegi negizgi jáne qosymsha aqparattardy bildiretin sóılemderdi jeke paraqshalarǵa jazyp, aralastyrady. Oqýshylar qaısysy negizgi, qaısysy qosymsha aqparat ekenin, nege olaı oılaıtynyn topta talqylaıdy, túsindiredi.
Oqýshylar mátindi tutas kólemde oqyp, negizgi aqparat pen qosymsha aqparat týraly óz pikirlerimen salystyrady.
(Mátindegi negizgi aqparat: «Qyzyl kitap» - jándikter men janýarlardy qorǵaýǵa arnalǵan memlekettik shara.
Mátindegi qosymsha aqparat. Mindet – «Qyzyl kitapqa» tirkelgen túrler men túrshelerdi ǵana qorǵaý emes. Jergilikti jerlerdegi belgisiz túrlerdi taýyp, zertteý.)
Qazaqstannyń Qyzyl kitaby
Qyzyl kitap - jándikter men janýarlardy qorǵaýǵa arnalǵan memlekettik shara. Qazaqstan Respýblıkasy Qyzyl kitabyna tirkelgen janýarlar 5 sanatqa bólinedi.
I sanat - joıylyp bara jatqan túrler men túrsheler;
İİ sanat - sany azaıyp bara jatqan túrler men túrsheler;
İİİ sanat - sırek kezdesetin túrler men túrsheler;
IV sanat - belgisiz túrler men túrsheler;
V sanat - qalpyna keltirilgen túrler men túrsheler.
Mindet - Qyzyl kitapqa tirkelgen túrler men túrshelerdi ǵana qorǵaý emes. Jergilikti jerlerdegi belgisiz túrlerdi taýyp, zertteý. Qyzyl kitaptan tuńǵysh ret jándikterdiń (omyrtqasyz janýarlardyń 105 túri oryn aldy). Ásirese býnaqdenelilerdiń (nasekomye) aýyl sharýashylyǵyna zıan keltiretin túrleri kóp. Daqyldarda aýrýǵa dýshar etedi, parazıttik jolmen ómir súredi, túrli aýrýlar taratady. Sondyqtan olarǵa qarsy kúres sharalaryn uıymdastyryp, ádisterin paıdalana bilý kerek.
Respýblıkamyzda tek Syrdarıa ózeniniń Aral teńizine taıaý sý alabynda tirshilik etedi. Ǵylymǵa 1979 jyly ǵan belgili boldy Qazaqstanda mekendeıtin eń iri deneli shekshek. Qanaty joq. Ol shyryldamaıdy jáne jyrtqysh jándik. Tabıǵatta kergilerdiń atalyqtary kóp kezdespeıdi, sol sebepti olar partenogenezdi jolmen kóbeıedi.
Mańyzdylyq aımaq» tásili arqyly berilgen sóılemderdi mátin boıynsha eń mańyzdydan mańyzy az deńgeıge ornalastyrý.
1. «Qazaqstannyń Qyzyl kitaby» alǵash ret 1978jyly shyqty
2. «Qyzyl kitap»degen ataýdy aǵylshyn ǵalymy Pıter Skott usyndy.
3. Árbir tirkelgen janýarlar sýreti, Qazaqstannyń aýmaǵynda taralý kartasy jáne ol týraly aqparat kórsetilgen.
4. Olar azaıyp barady. Qazir olar qorǵaýǵa alynǵan.
«Qyzyl kitapqa» engen janýarlar men ósimdikterdiń keıbirine toqtalyp ótý.
Qulan - syrt pishini jylqy men esekke uqsaıdy. Buryn dalada erkin júrgen, qazir bulardyń sany azaıǵan, qorǵaýǵa alyndy.
Arqar – taý eshkisi, túsi qońyr sur, múıizi úlken ıilgen. Eti dámdi bolǵan soń kóp aýlanǵan, qazir sany óte az, qorǵaýǵa alynǵan.
Dýadaq - qazaq dalasynyń kórki. Ósimdiktermen, jándiktermen qorektenedi. Tez júgiredi. Adamdar kóp aýlap azaıǵan, qazir qorǵaýǵa alynǵan.
Jabaıy qyzǵaldaq – Qazaqstannyń qalalary men shólderine sán beredi. Kóshe qyzǵaldaǵynyń arǵy tegi. Sonymen birge, Qyzyl kitapqa barys, aqqý, búrkit, birqazan, tyrna, qyzyl qasqyr, t. b. ańdar men qustar kiredi.
Búgingi kúni Qazaqstannyń Qyzyl kitabyna balyqtardyń – 16 túri, qosmekendilerdiń – 3 túri, jorǵalaýshylardyń – 10 túri, qustardyń – 56 túri, sútqorektilerdiń - 40 túri engizildi.
Qara kitapqa máńgilikke joıylǵandar jazylady. Dront, qanatsyz gagara, kezbe kógershin, mamont, joıylyp ketti.
Osy joıylyp ketý qaýpi bar janýarlar men ósimdikter qoryqtarda qorǵalyp, saqtalady. (Taqtadan Qazaqstannyń qoryqtaryn kórsetý.)
Bizdiń tabıǵatymyz óte baı. Biraq onyń baılyǵy sheksiz emes, sondyqtan olardy qorǵaý, saqtaý kerek! Qazaqstanda on qoryq bar.
Qyzyl kitapqa engen janýarlar men ósimdikter júkteý
Osy sabaq arqyly júzege asatyn oqý maqsattary: 8. 5. 1. 1. Tirek sózder men usynylǵan ılústrasıalar arqyly taqyrypty boljaý.
8. 5. 3. 1. Týra jáne aýyspaly maǵynaly sózderdi, kóp maǵynaly sózder, omonım, antonım, sınonımderdi kórkemdik erekshelikterine saı qoldaný.
Sabaqtyń basy
Qyzyǵýshylyqty oıatý
Sálemdesý, sabaqqa daıyndyq;
Beınematerıal tamashalaý;
Sabaqtyń taqyrybyn boljaý, maqsattary men baǵalaý krıterıılerimen tanysý.
Sabaqtyń ortasy
Oqylym aldyndaǵy jumys
«Aqyldy mıkrofon» strategıasy arqyly oqýshylarmen suhbat.
• Ań qustardyń, ósimdikterdiń qoryqta bolý sebebi týraly ne oılaısyzdar?
• Sırek kezdesetin janýarlar, quryp bara jatqan ósimdik túrleri týraly ne bilesizder?
Synyp eki topqa bólinedi.
Oqylym aldy jumys
1 - tapsyrma.
• Mátindegi negizgi jáne qosymsha aqparatty qalaı anyqtaýǵa bolady?
• Negizgi aqparattyń mátindegi orny qaıda bolady?
• Qosymsha aqparattar avtor oıyn ashýǵa qalaı kómektesedi?
• Qandaı aqparattar qosymsha aqparat bolyp sanalady?
2 - tapsyrma. Mátindi muqıat oqyp, mátindegi negizgi jáne qosymsha aqparattardy anyqtańyzdar.
Muǵalim mátindegi negizgi jáne qosymsha aqparattardy bildiretin sóılemderdi jeke paraqshalarǵa jazyp, aralastyrady. Oqýshylar qaısysy negizgi, qaısysy qosymsha aqparat ekenin, nege olaı oılaıtynyn topta talqylaıdy, túsindiredi.
Oqýshylar mátindi tutas kólemde oqyp, negizgi aqparat pen qosymsha aqparat týraly óz pikirlerimen salystyrady.
(Mátindegi negizgi aqparat: «Qyzyl kitap» - jándikter men janýarlardy qorǵaýǵa arnalǵan memlekettik shara.
Mátindegi qosymsha aqparat. Mindet – «Qyzyl kitapqa» tirkelgen túrler men túrshelerdi ǵana qorǵaý emes. Jergilikti jerlerdegi belgisiz túrlerdi taýyp, zertteý.)
Qazaqstannyń Qyzyl kitaby
Qyzyl kitap - jándikter men janýarlardy qorǵaýǵa arnalǵan memlekettik shara. Qazaqstan Respýblıkasy Qyzyl kitabyna tirkelgen janýarlar 5 sanatqa bólinedi.
I sanat - joıylyp bara jatqan túrler men túrsheler;
İİ sanat - sany azaıyp bara jatqan túrler men túrsheler;
İİİ sanat - sırek kezdesetin túrler men túrsheler;
IV sanat - belgisiz túrler men túrsheler;
V sanat - qalpyna keltirilgen túrler men túrsheler.
Mindet - Qyzyl kitapqa tirkelgen túrler men túrshelerdi ǵana qorǵaý emes. Jergilikti jerlerdegi belgisiz túrlerdi taýyp, zertteý. Qyzyl kitaptan tuńǵysh ret jándikterdiń (omyrtqasyz janýarlardyń 105 túri oryn aldy). Ásirese býnaqdenelilerdiń (nasekomye) aýyl sharýashylyǵyna zıan keltiretin túrleri kóp. Daqyldarda aýrýǵa dýshar etedi, parazıttik jolmen ómir súredi, túrli aýrýlar taratady. Sondyqtan olarǵa qarsy kúres sharalaryn uıymdastyryp, ádisterin paıdalana bilý kerek.
Respýblıkamyzda tek Syrdarıa ózeniniń Aral teńizine taıaý sý alabynda tirshilik etedi. Ǵylymǵa 1979 jyly ǵan belgili boldy Qazaqstanda mekendeıtin eń iri deneli shekshek. Qanaty joq. Ol shyryldamaıdy jáne jyrtqysh jándik. Tabıǵatta kergilerdiń atalyqtary kóp kezdespeıdi, sol sebepti olar partenogenezdi jolmen kóbeıedi.
Mańyzdylyq aımaq» tásili arqyly berilgen sóılemderdi mátin boıynsha eń mańyzdydan mańyzy az deńgeıge ornalastyrý.
1. «Qazaqstannyń Qyzyl kitaby» alǵash ret 1978jyly shyqty
2. «Qyzyl kitap»degen ataýdy aǵylshyn ǵalymy Pıter Skott usyndy.
3. Árbir tirkelgen janýarlar sýreti, Qazaqstannyń aýmaǵynda taralý kartasy jáne ol týraly aqparat kórsetilgen.
4. Olar azaıyp barady. Qazir olar qorǵaýǵa alynǵan.
«Qyzyl kitapqa» engen janýarlar men ósimdikterdiń keıbirine toqtalyp ótý.
Qulan - syrt pishini jylqy men esekke uqsaıdy. Buryn dalada erkin júrgen, qazir bulardyń sany azaıǵan, qorǵaýǵa alyndy.
Arqar – taý eshkisi, túsi qońyr sur, múıizi úlken ıilgen. Eti dámdi bolǵan soń kóp aýlanǵan, qazir sany óte az, qorǵaýǵa alynǵan.
Dýadaq - qazaq dalasynyń kórki. Ósimdiktermen, jándiktermen qorektenedi. Tez júgiredi. Adamdar kóp aýlap azaıǵan, qazir qorǵaýǵa alynǵan.
Jabaıy qyzǵaldaq – Qazaqstannyń qalalary men shólderine sán beredi. Kóshe qyzǵaldaǵynyń arǵy tegi. Sonymen birge, Qyzyl kitapqa barys, aqqý, búrkit, birqazan, tyrna, qyzyl qasqyr, t. b. ańdar men qustar kiredi.
Búgingi kúni Qazaqstannyń Qyzyl kitabyna balyqtardyń – 16 túri, qosmekendilerdiń – 3 túri, jorǵalaýshylardyń – 10 túri, qustardyń – 56 túri, sútqorektilerdiń - 40 túri engizildi.
Qara kitapqa máńgilikke joıylǵandar jazylady. Dront, qanatsyz gagara, kezbe kógershin, mamont, joıylyp ketti.
Osy joıylyp ketý qaýpi bar janýarlar men ósimdikter qoryqtarda qorǵalyp, saqtalady. (Taqtadan Qazaqstannyń qoryqtaryn kórsetý.)
Bizdiń tabıǵatymyz óte baı. Biraq onyń baılyǵy sheksiz emes, sondyqtan olardy qorǵaý, saqtaý kerek! Qazaqstanda on qoryq bar.
Qyzyl kitapqa engen janýarlar men ósimdikter júkteý
You Might Also Like
-
Sabaqtyń bólimi: Bıoalýantúrlilik. Qyzyl kitapqa engen janýarlar men ósimdikter.
