Qustar – bizdiń dosymyz
Qustar – bizdiń dosymyz
(pedagogıka páninen OSÓJ: ujymdyq - shyǵarmashylyq áreketti uıymdastyrý)
…Ýaqyt saǵan berildi utasyń – dep,
Berilgen joq ol jáne jutasyn dep...
(Tumanbaı Moldaǵalıev)
Sabaqtyń maqsaty: qustar týraly tanymdy keńeıtý arqyly tulǵanyń qasıetterin júıelep mazmundyq sıpattama berý, kórkem sóıleýge daǵdylandyrý.
Mindetteri:
1. oqý materıalyn qabyldaýdyń tutastyǵyn saqtaý úshin ujymdyq shyǵarmashylyq jumystyń qajettiligin túsiný;
2. Oılaýdyń túrlerin, kórkem sóıleýdi, zeıindi shoǵyrlandyrýdy damytýǵa jaǵdaılar jasaý;
3. Jaýapkershilik - beıjaılyq sapany anyqtaý arqyly adamgershilik sezimdi tereńdetý.
Ujymdyq - shyǵarmashylyq áreketti uıymdastyrýdyń ádis - tásilderi:
Oryndalatyn jumystyń josparyn birigip qurý; problemalyq jaǵdaıatty talqylaý; ujymdyq áńgime qurastyrý; oıyn elementterin qoldaný; logıkalyq tásilderdi qoldaný, refleksıa.
1. Oryndalatyn jumystyń josparyn birigip qurý: stýdentterdiń tańdaýy boıynsha Esenǵalı Raýshanovtyń «Qustar – bizdiń dosymyz» kitabynan jeti qus (barlyǵy otyzǵa jýyq qustyń qupıa syrlary qyzyqty da tartymdy tanymdyq hıkaıalar negizinde baıandalǵan) týraly mátin usynyldy. Mátinnen negizgi men qosymshany ajyrata otyryp, bes mınýtqa shaǵyndap áńgime daıyndaý jáne etıkalyq áńgimege qoıylatyn talaptarǵa sáıkes baıandap berý tapsyryldy. Sonymen qatar tómende qurylǵan problemalyq suraqtarǵa jaýap berý qajettigi eskertildi.
2. Problemalyq jaǵdaıatqa kelesi suraqtar alyndy:
Aqqýdyń armany nede?, qurqyltaıdyń uıasynyń qupıasy nede?, ulardyń adamdarǵa qaldyrǵan emi qandaı?, qarǵanyń tilin túsiný ońaı ma?, qaratorǵaıdy nelikten barlyq ulttyń ókilderi qadirleıdi?, bábisek nelikten paıǵambarlardyń qusy dep ataldy?, quralaı qustyń jumbaǵy?
Aǵa oqytýshy Eleýsınova G. E.: qurmetti oqytýshylar, stýdentter biz búgin sizdermen birge qustar týraly tanymymyzdy keńeıtýge, qustar týraly stýdentterdiń baıanynan olardyń qasıetterin tyńdaı otyryp, ózimizde sol qasıetterge sáıkes tustardy anyqtaýdy nıet etemiz. Mundaı tapsyrmany tańdaýymyzdyń sebebi, erterekte ǵulamalar qustar álemine zer salyp, olardy baqylap, tilderin túsinýge umtylǵan eken. Sonyń nátıjesinde parsy aqyny F. Attardyń “Qustar sózi” dastany, Álisher Naýaıdiń “Qustar tili” degen kitaby, berirekte M. Maqataevtyń «Aqqýlar uıyqtaǵanda» poemasy, N. Tilendıevtiń «Aqqý» shyǵarmasy, P. Chaıkovskııdiń «Aqqý kóli» dúnıege keledi. Qazirgi kúıbeńi mol tirshilikte bizder qustardyń tili túgil, keıde olardy atyna saı tanyp bilýde qatelesip jatamyz. Bul bizdiń dúnıeni tanýdaǵy beıjaılyǵymyzdyń bir mysaly desek bolady. Sondyqtan, osyndaı olqylyqtyń ornyn toltyrý maqsatynda, aınalamyzǵa jaýapkershilikpen qaraýdy maqsat etemiz.
3. Ujymdyq áńgime qurastyrý: Aqqý týraly bilemiz degenmen, onyń
bizge beımálim tustary bar. Sol týraly bizge Gúldana áńgimelep beredi.
Gúldana: Aqqý – kıeli qus. Kaspııdiń jaǵasynda turyp qara joıqyn tolqyndardy qaq jaryp erkin júzip júrgen appaq qusty kórgende, dúnıede jalǵyz ǵana teńiz bar, ol Kaspıı teńizi, jalǵyz ǵana qus bar, ol Aqqý degen aqyn qıalyna sengińiz keledi. Sodan keıin bul teńizdiń aty Aqqý teńizi bolǵanyn qalaısyz.
Onyń alty túri bar, bizdiń jerimizdi qystaıtyny ekeýi: suńqyldaq aqqý, sybyrlaq aqqý. Qaraqý (tek Avtralıada kezdesedi), kishkentaı aqqý, amerıka aqqýy. Aqqýdyń qorazy – sahar, tórt jasqa deıingi balasy – kógildir, júni jańa shyǵa bastaǵany “aqúrpek” dep atalady. Bizdiń jerimizdi qystaıtyn ekeýi sybyrlaq jáne suńqyldaq aqqýlar. Batys jáne Shyǵys anımalıst sýretshileriniń arasynda sybyrlaq aqqýdyń sýretin salmaǵany joq shyǵar. Ásirese ásem ıilgen moınyna kelgende qylqalam sheberleri erekshe shabyttanyp ketetinge uqsaıdy. Moıny demekshi, ertede latyn álipbıin jasaǵan ǵulamalar S árpine kelgende, úı aldyndaǵy haýyzda bir - birine erkelep otyrǵan qos aqqýdy kóredi de, «tabyldy, árip tabyldy» dep aıqaı salady. Bul baıaǵy Arhımedtiń aıqaıyndaı, shyn mánindegi, maǵynaly aıqaı edi. Sodan soń birsypyra ýaqyt bul áripti «aqqý moıyn» dep atap kelgen kórinedi. Kele - kele bári de umytylǵan.
Aq, qara, qyzyl túster... Syrttaı qarasańyz, úılespeıtin úsh boıaýdy bir boıyna jınap, aıtsa til jetpeıtin, kórse kóz toımatyn jaýhardyń jaýhary, asyldyń asyly aınalǵan qudiretti sulýlyq bul... Biraq osyndaı ǵajap jaratylys ıesine erekshe daýys buıyrmaǵan. Qarttar «biri kem dúnıe» dep osyndaıdy aıtqan sekildi. Suńqyldaq aqqý da sulý. Onyń daýysy bizdiń uǵymymyzdaǵy suńqyldan góri, anyǵynda qazdyń qańqylyna uqsaıdy. Onyń sybyrlaq aqqýdan ne aıyrmashylyǵy bar? Bar ereksheligi moınynda ǵana. Sybyrlaq ıir moıyn bolsa, bul moınyn tik ustaıdy. Imeıdi, ıilmeıdi. Daýsy ashshy. Júzgende sybyrlaqtaı emes, keýdesin sýǵa batyryńqyrap, quıryǵyn kóterip júzedi...
(pedagogıka páninen OSÓJ: ujymdyq - shyǵarmashylyq áreketti uıymdastyrý)
…Ýaqyt saǵan berildi utasyń – dep,
Berilgen joq ol jáne jutasyn dep...
(Tumanbaı Moldaǵalıev)
Sabaqtyń maqsaty: qustar týraly tanymdy keńeıtý arqyly tulǵanyń qasıetterin júıelep mazmundyq sıpattama berý, kórkem sóıleýge daǵdylandyrý.
Mindetteri:
1. oqý materıalyn qabyldaýdyń tutastyǵyn saqtaý úshin ujymdyq shyǵarmashylyq jumystyń qajettiligin túsiný;
2. Oılaýdyń túrlerin, kórkem sóıleýdi, zeıindi shoǵyrlandyrýdy damytýǵa jaǵdaılar jasaý;
3. Jaýapkershilik - beıjaılyq sapany anyqtaý arqyly adamgershilik sezimdi tereńdetý.
Ujymdyq - shyǵarmashylyq áreketti uıymdastyrýdyń ádis - tásilderi:
Oryndalatyn jumystyń josparyn birigip qurý; problemalyq jaǵdaıatty talqylaý; ujymdyq áńgime qurastyrý; oıyn elementterin qoldaný; logıkalyq tásilderdi qoldaný, refleksıa.
1. Oryndalatyn jumystyń josparyn birigip qurý: stýdentterdiń tańdaýy boıynsha Esenǵalı Raýshanovtyń «Qustar – bizdiń dosymyz» kitabynan jeti qus (barlyǵy otyzǵa jýyq qustyń qupıa syrlary qyzyqty da tartymdy tanymdyq hıkaıalar negizinde baıandalǵan) týraly mátin usynyldy. Mátinnen negizgi men qosymshany ajyrata otyryp, bes mınýtqa shaǵyndap áńgime daıyndaý jáne etıkalyq áńgimege qoıylatyn talaptarǵa sáıkes baıandap berý tapsyryldy. Sonymen qatar tómende qurylǵan problemalyq suraqtarǵa jaýap berý qajettigi eskertildi.
2. Problemalyq jaǵdaıatqa kelesi suraqtar alyndy:
Aqqýdyń armany nede?, qurqyltaıdyń uıasynyń qupıasy nede?, ulardyń adamdarǵa qaldyrǵan emi qandaı?, qarǵanyń tilin túsiný ońaı ma?, qaratorǵaıdy nelikten barlyq ulttyń ókilderi qadirleıdi?, bábisek nelikten paıǵambarlardyń qusy dep ataldy?, quralaı qustyń jumbaǵy?
Aǵa oqytýshy Eleýsınova G. E.: qurmetti oqytýshylar, stýdentter biz búgin sizdermen birge qustar týraly tanymymyzdy keńeıtýge, qustar týraly stýdentterdiń baıanynan olardyń qasıetterin tyńdaı otyryp, ózimizde sol qasıetterge sáıkes tustardy anyqtaýdy nıet etemiz. Mundaı tapsyrmany tańdaýymyzdyń sebebi, erterekte ǵulamalar qustar álemine zer salyp, olardy baqylap, tilderin túsinýge umtylǵan eken. Sonyń nátıjesinde parsy aqyny F. Attardyń “Qustar sózi” dastany, Álisher Naýaıdiń “Qustar tili” degen kitaby, berirekte M. Maqataevtyń «Aqqýlar uıyqtaǵanda» poemasy, N. Tilendıevtiń «Aqqý» shyǵarmasy, P. Chaıkovskııdiń «Aqqý kóli» dúnıege keledi. Qazirgi kúıbeńi mol tirshilikte bizder qustardyń tili túgil, keıde olardy atyna saı tanyp bilýde qatelesip jatamyz. Bul bizdiń dúnıeni tanýdaǵy beıjaılyǵymyzdyń bir mysaly desek bolady. Sondyqtan, osyndaı olqylyqtyń ornyn toltyrý maqsatynda, aınalamyzǵa jaýapkershilikpen qaraýdy maqsat etemiz.
3. Ujymdyq áńgime qurastyrý: Aqqý týraly bilemiz degenmen, onyń
bizge beımálim tustary bar. Sol týraly bizge Gúldana áńgimelep beredi.
Gúldana: Aqqý – kıeli qus. Kaspııdiń jaǵasynda turyp qara joıqyn tolqyndardy qaq jaryp erkin júzip júrgen appaq qusty kórgende, dúnıede jalǵyz ǵana teńiz bar, ol Kaspıı teńizi, jalǵyz ǵana qus bar, ol Aqqý degen aqyn qıalyna sengińiz keledi. Sodan keıin bul teńizdiń aty Aqqý teńizi bolǵanyn qalaısyz.
Onyń alty túri bar, bizdiń jerimizdi qystaıtyny ekeýi: suńqyldaq aqqý, sybyrlaq aqqý. Qaraqý (tek Avtralıada kezdesedi), kishkentaı aqqý, amerıka aqqýy. Aqqýdyń qorazy – sahar, tórt jasqa deıingi balasy – kógildir, júni jańa shyǵa bastaǵany “aqúrpek” dep atalady. Bizdiń jerimizdi qystaıtyn ekeýi sybyrlaq jáne suńqyldaq aqqýlar. Batys jáne Shyǵys anımalıst sýretshileriniń arasynda sybyrlaq aqqýdyń sýretin salmaǵany joq shyǵar. Ásirese ásem ıilgen moınyna kelgende qylqalam sheberleri erekshe shabyttanyp ketetinge uqsaıdy. Moıny demekshi, ertede latyn álipbıin jasaǵan ǵulamalar S árpine kelgende, úı aldyndaǵy haýyzda bir - birine erkelep otyrǵan qos aqqýdy kóredi de, «tabyldy, árip tabyldy» dep aıqaı salady. Bul baıaǵy Arhımedtiń aıqaıyndaı, shyn mánindegi, maǵynaly aıqaı edi. Sodan soń birsypyra ýaqyt bul áripti «aqqý moıyn» dep atap kelgen kórinedi. Kele - kele bári de umytylǵan.
Aq, qara, qyzyl túster... Syrttaı qarasańyz, úılespeıtin úsh boıaýdy bir boıyna jınap, aıtsa til jetpeıtin, kórse kóz toımatyn jaýhardyń jaýhary, asyldyń asyly aınalǵan qudiretti sulýlyq bul... Biraq osyndaı ǵajap jaratylys ıesine erekshe daýys buıyrmaǵan. Qarttar «biri kem dúnıe» dep osyndaıdy aıtqan sekildi. Suńqyldaq aqqý da sulý. Onyń daýysy bizdiń uǵymymyzdaǵy suńqyldan góri, anyǵynda qazdyń qańqylyna uqsaıdy. Onyń sybyrlaq aqqýdan ne aıyrmashylyǵy bar? Bar ereksheligi moınynda ǵana. Sybyrlaq ıir moıyn bolsa, bul moınyn tik ustaıdy. Imeıdi, ıilmeıdi. Daýsy ashshy. Júzgende sybyrlaqtaı emes, keýdesin sýǵa batyryńqyrap, quıryǵyn kóterip júzedi...
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
