InfoHub Logo

Ashsam degen esiktiń tutqasyna áli qol salǵan joqpyn. Bálkim, olaı qaraı endi qaıtyp bilek soza almaıtyn shyǵarmyn... Tabaldyryqtan attaǵan jerde ishki jaqtan urylar áldene yzǵar lepti kúniburtyn sezip, taısaqtap turmyn.

Shynyn aıtqanda, men osy aranyń ózine bireý jetektep, bireý aıdaǵandaı, zorǵa kelip toqtaǵan edim. Odan ary attap basý — shaılyǵyp qalǵan júregimniń daýalamas baılamy. Qaıtqan meselde alynbas qamal bop jol tosyp tur aldyda. Taýy shaǵylǵan ynta da jýyrmanda týyn qaıta tikter emes. Kúpti kóńil áldeneden qaımyǵyp, jasqana beredi.

Tumsyǵymnyń ushynda ǵana jabýly turǵan aýyr esik sazbalshyqtan quıylǵandaı sazaryp qalypty. Ómiri ashylmaǵan tárizdi. Japsarlary jabysyp, qıýlary jymdasyp ketkendeı. Tars bekitilip, qamap alǵan arǵy ja-ǵyndaǵy qaǵa beris dúnıege qalqan bolyp qalshıyp tur. Munyń da syrtqy keıpinen áldene salqyndyq bilinedi.

Emen esiktiń arǵy betinen bastalatyn jabyq álem, qansha sýyq bolsa da, maǵan beıtanys emes. Kózge túsken tikendeı kókeıde turar ondaǵy kómeski ómir — kóńil páseıter kóriksiz sýret.

... Mine, men ishke qaraı enip kele jatyrmyn. Bir qyzyǵy, bul joly qulaqqa jetse júıkege tıip, yǵyr eter jylańqy topsanyń jylan ysqyryq shıqyly estilgen joq. Aldydan keýler syzdy samal da birjola sap bolǵandaı, kórgen jerden tura umtylyp, júzimdi sıpamady. Mańaıym typ-tynysh, jyp-jyly, yń-jyńsyz kúıde tabaldyryqtan attadym.

Ishke qaraı kirerin kirsem de, esikten ene bere, nege ekenin, sebepsiz irkilip, bosaǵa túbinde bógelip qaldym. Áldeneden júregim qaımyǵatyn sekildi. Belgisiz bir nárseden janym jasqanatyn syńaıly. Eki arasyn anyq ajyrata almadym, jatyrqaǵan qalyppen sostıa qarap biraz turdym. Jan-jaǵyma muqıat zer salamyn. Bajaılaı baǵyp, tór jaqqa qarashyq qadaımyn. Qarsy betim — kóz baılanar qara keýek. Qaraǵan jaǵym — túk kórinbes túpsiz úńgir.

Bólme ishin qoıý qarańǵylyq tumshalapty. Aınala túgel anyq tanylmas qara kóleńkege jutylǵan. Zymystan orta tumsara túnerip, tunshyǵyp tur. Terezege tartylǵan tekeniń terisindeı tórt kez kezdeme jalǵannyń jaryǵyn qylyshpen qıǵandaı kesip, dym tamyzbaı arǵy betinde qaldyrypty. Sodan tórt kerege tam ishi tutas dúnıeden bólinip, oqshaýlanyp, soqyr tumanǵa kómilip qalǵan. Syrttan túser sańlaý joq qýys qalqada demiń syǵylyp, tynys tarylǵandaı. Tuıyq turaqqa tún ortasynda kelip túnep, sol boıy qamalyp qalǵan qasat qarańǵylyq qaıta shyǵar jol tappaı, kóldeı kólkip uıyp qalǵan tárizdi. Barsa kelmes álemniń jer betinen baıqalǵan bir pushpaq-belgisindeı jer túbinen záreńdi alyp, siresip tur. Endi qaıta ydyrap, irimesteı. Irgesin qymtap, irińdeı irkildeıdi. Sonyń kesirinen qadalǵan kóz alys túkpirge oza almaı, ıek astynda irkile beredi. Batpandaǵan bulyńǵyr tústi buzyp óte almaı óndirshegi úziledi.

Tystaǵy dúbirli tirshiliktiń dúrmek aǵynynan múlde qaǵys, bólinip qalǵan bógesin keýektiń aıadaı ishi til-aýzyn áldeqashan jutyp qoıypty. Marǵaýlyq basqan munarly mań demi bitkendeı tym-tyrys. Únsiz. Meńireý. Myń jyl qulaq qoısań bir úzik tyqyr estilmes tynysh ortadan júregiń zeńip, basyń aınalǵandaı. Shekten shyqqan jym-jyrttyq kóńilge úreı júgirtip, sanańa kúdik jamyratatyn sekildi, ilkide bastan keshpegen qaı-qaıdaǵy jat sezimder ıektep, janymdy keýledi.

Bótensigen, jatyrqaǵan bir kóńil kúı qushaǵynda men áli bosaǵada turmyn. Bar nazarym qarsy jaqta. Battasqan qara boıaýdan tipti de qalyńdap, ishke qaraı qabysa túsken qaraqoshqyl qabyrǵalar áldene qataldyq tanytyp, tıip ketse qaryp alar sýyq baýyryn odan saıyn jaqyndatsa, sińisti bolǵan kúńgirt kóleńkeden áýelgisinen de alasaryp, otyryp ketken aýyr tóbe shekege tıerdeı shertıip, qabaq ústinde ǵana salbyrap tur. Qaltarysqa qashyp, tasaǵa tyǵyl-ǵan burysh-burysh qansha telmirseń de túbin kórsetpeı, tym-tyrys bolyp buǵyp qalypty.
Al, túbin jasyrǵan ol qýystyń berjaq beti aqsıǵan apan aýzyndaı qaraýy-typ, áldene qubyjyqtyń keshikpeı qarǵyp shyǵar sekemin sezdirip, demin ishine tartyp tynyp jatyr. Mysty basyp, saǵyńdy syndyrar samarqaý salmaq pen sanańdy saldandyrar salbókse syzdan taý qoparar talabyń qaıtyp, tas úgiter taýanyń shaǵylǵandaı.

Az-kemnen keıin jańa ortaǵa boıym úırenip, kózim qanyǵa bastaǵanmen, bári bir, men aınalamdy anyq kórip, ashyq tanı almadym. Qarańǵynyń qoıýlyǵy sonsha, kómeskilengen tór jaq túkpirge qarashyǵym erkin jetpeı, talyǵyp tur. Sonda da qoımaı, buryn-sońdy bolmaǵan bir yntamen umsynyp, óńin bermeı qoıǵan beıtanys qaltqynyń beıǵam aıasynan ózimdi emes, qapasqa qamalyp, tuıyqtalyp turǵan aqyl-oıymdy jaryqqa súırer áldebir sańylaý... jińishke jylt izdedim. Qol ushyn bere me degen úmit qoı baıaǵy... Biraq, eshteńe tabylmady... túk tappadym. Áldenelerdiń óshkin nobaıy zorǵa ushyrasqanmen, júzin kórsetip, tanystyq bildirmedi. Keregege kere tartylǵan qaly kilemniń áldeqashan ǵaıypqa sińip, túri óship, óńi ońǵan oıý-órneginiń solǵyn ǵana juǵyn-juqanasy bolar dedim, ıir-qıyr birdeńeniń úzile qylań bergen shalańǵyt izin shyramyttym óldim-taldym degende. Al, bylaıǵy qaptaldan, áspetteı ilingen kisi sýretiniń tuńǵıyqqa batyp, tanylmasqa aınalǵan sulbasy bolar, nysanaǵa qoıǵan qaraýyldaı qalqıyp, basy-moıny tutasqan jarty keýdeniń synyq súlderi zorǵa qaraýytty.
Ári-beri turǵan soń men ózimdi kádimgi adam mekender baspanaǵa emes, basqa bir jat dúnıege, bóten bir álemge tap bolǵandaı sezindim. Mańaıym salqyn tartyp, syzdanyp bara jatty. Aınalam dymqyl edi. Qalyń qabyrǵalaryn aıaz sorǵan shyńyraý túbine qulap túsip, qamalyp qalǵandaımyn. Jańa ortadan janym yǵyr bolyp, túrshige bastadym. Áldeqaıdan, tórt keregeniń qaıbir buryshynan syzdy lep esip, sýmańdap turǵandaı sezildi. Keshikpeı sol yzǵar bildirmeı kelip meniń tánimdi, odan ótip súıegimdi, júregimdi, janymdy muzdata bastady.
Men nazarymdy jıyp, jańaǵy bir syzdyqtap turǵan syzdy lep kózin izdeýge kiristim. Qaraýytqan qalqa-turaq ishinen eshteńe kóriner emes. Eshnárse taba alar emespin. Óldim-taldym degende, áıteýir, sonaý tór jaq buryshtan áldene qaraýytqan nárseni shalyqtyrǵandaı boldym kózime. Aralyq qashyq edi. Qansha qadalsam da janarym jeter emes. Qarashyǵym talyǵa berdi qaraýytyp. Sharasyzdan qozǵalyp, ilgeri jyljýǵa májbúr boldym.

Alǵa qaraı zorǵa basyp, ilbip kelem. Barar jerim sonshama alystaı sezildi. Sálden soń mezgeýli mańǵa da jetip ilindim áýpirimmen. İrge jaqtan kóldeneń sozylǵan qara sulba anyq tanylmaı qylańyta bastady. Artynsha ańǵardym... tósek eken. Kádimgi adam jatatyn aǵash tósek. Ústinde dóńkıgen birdeńe bar. Men onyń adam ekenin birden bildim. Tiri-ólisi ázirge belgisiz kisi denesi. Ólik bolýy ábden múmkin. Sebebi, syz jaılaǵan mynandaı zyndan túbinde qozǵal-maı jatqan pendeniń qaıdan jany qalsyn. Tyrp etpeıdi. Sulaǵanyna uzaq bolǵany baıqalady. Tutas denesin sor tartyp, sýyq alypty. Sol jaqtan shalyǵyn sezdirmeı yzǵar esedi. Qaraýytqan qýys keýek ishine jyn demindeı dybyssyz tarap, boı qaltyratyp turǵan salqyn lep sol dymqyl eden jilik maıyn soryp, ábden dińkeletken beıbaq jannyń muzǵa aınalǵan denesinen jamyrap, búrkilip turǵandaı. Qaraǵan kóz qaımyǵyp, janaryń jasıdy. Janyń jaýrap, júregiń jasqanady.

Erkińe qoımaıtyn bir yryqsyz kúshtiń aıdaýynda men yqtıarsyz eńkeıip, aldyma qaraı úńile berdim. Tas dene áli qybyrsyz. Sál jyljyp baryp, bas jaǵynan tóne tústim. Bir qolymen jaǵyn taıanyp, bas jaǵyndaǵy jastyqqa qaraı jantaıǵan eken, sol beti qatyp qalypty. Ázirshe tiri. Kózi ashyq jatyr. Soǵan qarap tiri me dedim. Biraq, saz balshyqpen sylanǵandaı sartap bolǵan júzinen tirlik belgisi bilinbeıdi. Sazaryp qalǵan. Salqyn. Sýyq. Meniń kelgenimdi sezbedi, ne sezgisi kelmedi, sol baıaǵy qımylsyz qalpynda qaldy. Tek ashyq jatqan kózderi ǵana boıyndaǵy sońǵy tuıaqserperiniń áli taýsylmaǵanyn sezdirdi — qarashyǵynyń túbinde sónbeı qalǵan bir tamshy shoq bar eken. Onyń ózi qudyq túbinen kóringen jyn otyndaı óship-janyp, óleýsireı kórinedi. Shyńyraý túbine túsip ketip, jaryq dúnıeni qımaı, áldeneden úmittenip, ólimishi kúıde janyp turǵan tarǵyl mysyqtyń shegir kózi dersiń.

Men taǵy bir dereksiz kúshtiń jeteginde bas jaǵyna baryp tize búktim. Tiri óliktiń boıynan taraǵan syzdy lep maǵan tipti jaqynnan ap-anyq bilinip turdy. Janym qansha jatyrqap tursa da men osy bir qur súlderi ǵana qalǵan jandy qańqaǵa máńgi beze almas bolyp baılanǵandaımyn. Tek júregim ǵana seziner bir kórinbes ıirim meni oǵan qaraı ıirip, úıire berdi. Endi qaıta qutyla almas masylǵa myqtap tutqyn bolǵanymdy men ap-anyq sezip otyrmyn.

Bet-júzin áli tolyq kórgen joqpyn. Biraq, tanyp otyrmyn. Ol meniń kóne kóz tanysym edi. Iá, men ony burynnan biletinmin. Ol meniń bala kúngi dosym bolatyn. Al, ázir tanymaımyn. Kimim ekenin bilmeımin. Myń jyl kórmegen qaımana bireýim sekildi.
Kóp jyldy araǵa salyp qaıta kezdesken sátte ántek tiksinip qalǵanymdy jasyra almaımyn. Óıtkeni, bul onyń aýyldan emes, alystaǵy abaqtydan bosanyp kelgen beti edi. Degenmen, balalyq shaqtaǵy tatýlyqty umytpaı, jaqyn tartyp izdep kelgenin oılap ishimniń jylyǵany da ras. Alǵashqy sátte jyly jymıǵanmen, ózimen birge áldene sýyq yzǵardy ala kelgenin de kóńilim sezgen. Endi sol yzǵar kóbeıe-kóbeıe osy bólmeni toltyrypty. Júrekti qaryp alar tastaı sýyq bul leptiń... qashan aıyǵaryn kim bilgen! Keıingi ister týraly oılaǵanda meni tek susty úreı ǵana ıekteıdi.

Men ony tirlik ushqyny sónýge jaqyn óshkin janary aıqyn ańǵartyp turǵan, myń jyl boıy tamuq túbinde jatqandaı solǵyn tartyp, arqaýy jińishkergen múshkil halinen qutqarmaq bolyp:

— Máýken! — dedim.

Jaýap bolǵan joq. Sonda da qoımaı, qadalyp qarap otyrmyn. Osy sáttegi onyń nursyz janary quryq boılamas qudyqqa uqsar edi. Eń áýeli, sol quz-shyńyraý túbinen óshýge taıaǵan bir álsiz ushqyn áldene qudiretten qýat alǵandaı jylt-jylt etip, qaıta shoqtanyp, tutana bastady da, sálden keıin tiri jándikteı jaryqqa umtylyp, beri qaraı órmelep kele jatty. Kóz túbinen kúsheıip kele jatqan jaryq-saǵym — áli óshpegen, jany siri ómir sáýlesi edi. Sol sáýle kóz aldymda qur súlderge jan salǵandaı boldy. Óli denege shym-shym jylý kirip, tolqyndaı tarap júre bergenin men ap-anyq bilip otyrdym. Sálden soń ol tolyq tirilip, jaryq dúnıege keldi.

— A? — dedi maǵan qarap ańtarylyp. — Birdeńe dediń be?

Únindegi dirilden úreıiń ushqandaı edi. Biraq men onyń qaıta tirilip, ómirge oralǵanyna qýandym. Bolmasa, sodan ary óship qalýy múmkin ǵoı. Ol osy otyrysynda biltesi janyp bitken jetim shamnan aınymas edi. Dál osy súreńsiz qalpyna qarap otyryp meniń oǵan janym ashydy. Júregim ezildi. Biraq ony qutqaryp alarǵa qudiret joq edi mende. Sony oılap, ony da, ózimdi de aıadym. Dármensizdigime nalydym. Degenmen, bári-bir, men ony kúıreýik kúıinen bir sát bolsa da sergitip almaq nıetten qaıtpadym.

— Qalaısyń? — dedim, jumsaq til qatyp.

— Jaqsymyn, — dedi, ol sál kidiristen keıin.

— Men jumys babymen issaparda boldym...

— E, bara ber... ázirshe keregiń bolǵan joq.

Men alaqanymdy aparyp onyń mańdaıyna bastym. Sap-salqyn eken. Atsyz saýsaǵymnyń ushyna ala, juqarǵan jarǵaq teri men bas súıektiń arasynda qysylyp-qymtyrylǵan sheke tamyrlary búlkildep soǵyp turdy.

— Bir jeriń aýyryp júrgen joq pa? — dedim sosyn suraǵymdy ary qaraı jalǵap.

— Joq. Ázirshe saýmyn.

— Tamaqty ýaǵynda iship júrsiń be?

— Balalar ýaǵynda ákeledi.

— Úı tym qarańǵy ǵoı?

— Bola bersin. Talaıǵy joldas... úırenip qalyppyn. Ári jaryqqa kórsetetin júz bar ma mende?!.

— Sonda da... jalǵyz jabyǵyp jata bergeniń qalaı?

— Jaı... ótken-ketkendi oılap...

— Oı taýsyla ma tiride?! Qurdym oıǵa qamalyp jata bermeı, bir ýaq syrtqa shyǵyp, boı jazyp kelseńshi! Qudaıǵa shúkir, ázir burynǵydaı emes, erkindikte júrsiń ǵoı, — dedim onyń ala kóleńkede sup-sur bolyp kórinip turǵan sýyq júzine tesile qarap otyryp. Bul meniń aıtpaq bop kelgen anyq sózim edi.

— Erkindik! — dedi ol álden ýaqtan keıin ashshy kekesinmen myrs etip. Beınesinde taýsylyp bitken sharasyzdyq bar edi. — Joq! — dedi sońynan kúrsinip. — Joq, men áli erkindikke shyqqam joq. Jeti atam kórmegen abaqtyǵa sol erkindik úshin baryp edim. Beker boldy... shyǵa almadym!

Kóz aýdarmaı qarap otyrmyn. Ol qaıta tómendep, óship bara jatty. Janym túrshigip janaryna qaradym. Quryq boılamas qudyq kóziniń tereń túbinen jańa ǵana beri órmelep kelgen úmit-ushqyn inine qaıta kirgen kórtyshqandaı qaıyra eńistep, túkpirge enip, joǵalyp bara jatty. Ol jerteskishti keri shyǵaryp alýǵa men múlde sharasyz edim. Baqyraıyp turyp sol beti qurdym túbine uzatyp saldym. Qarsy aldymnan taǵy da sup-sýyq yzǵar ese bastady. Áldene sumdyqty onsyz da sezip otyrǵan júregim ıne shanshylǵandaı shanyshqaqtap, dármensiz kúıde demigip, otyrǵan jerimde omalyp qala berdim...

Men alǵash kelip toqtaǵan jerimnen áli qozǵalǵan joqpyn. Tumsyǵymnyń ushynda jabýly turǵan aýyr esiktiń tutqasyna qol salmasam da, ishten biliner syzdy lepti aldynala sezip, qaıqalaqtap turmyn. Ne qylsam da, áldeneden shaılyǵyp qalǵan júregim alǵa qaraı attap basýǵa qýzaý salar emes.

Esik áli jabýly tur.

Almaty. 2004 jyl

---