InfoHub Logo

Shaqshaq batyr joryqqa on alty, on jeti jas shamasynda qatysa bastapty. Bul tusta qazaq qoly Edildiń bergi betine jetip irkilse kerek. Árjaqta bulardyń kelýinen beıhabar jaý áskeri jatady. Asaý ózenge alǵash at qoıatyn júrekti jan shyǵa qoımaı, bergi bettegiler az-kem aıaldap qalady. Sol sátte ala taı mingen bala jigit ótkelge birinshi bolyp qoıyp ketedi. Onysymen qoımaı buryn-sońdy estilmegen urandy aýyzǵa alady: «Amanjol, Amanjol!»

Jas jigittiń sońynan bári at qoıady. Sol joly bular jaý jaǵasynyń tas-talqanyn shyǵaryp, paıdaǵa shash etekten keneledi. Jeńis qyzyǵy basyla bastaǵan tusta ǵana manaǵy jas batyr eske túsedi. Beımálim urannyń ıesi kim ekenin bilgisi keledi jurttyń.

Sóıtse, bul jigit kishi Arǵynnan taraıtyn Ermen áýletiniń úshinshi urpaǵy — Shaqshaq eken. Al, ol uran etken Amanjol — balanyń óz ákesi bolyp shyqty. Sol kúnnen bastap toqal shesheden taraıtyn Arǵyn rýlary úshin Amanjol uranǵa aınaldy. Buryn olar basqa arǵyndar sekildi Aqjol ata esimin dabyl etip kelgen edi.

Alǵashqy qadamynan-aq kózsiz erlik tanytyp, jaýdyń bas batyryn naızaǵa iliktirgen Shaqshaq Esim hannyń erekshe qurmetine bólenedi. Birte-birte ol sol dáýirdiń bas batyryna aınalady.

Shaqshaq batyr óziniń aıtýly zamandastarynyń biriniń qyzyna quda túsip, qyzǵa óziniń alty ulynyń ishinen qalaǵanyn tańdaýǵa erik beredi. Altaýy da aq beren jigit, basqa beseýiniń jaýyngerlik dańqy atyrapqa jaıylyp jatsa da, qyz Kósheıdi tańdaıdy. Qyzdyń jeńgesi:

— Sen Shaqshaqtyń batyr uldarynyń biriniń eteginen ustamaı, mal sońynda júretin náýetek Kósheıge nege qyzyqtyń? — dep kinálaǵanda, qyz:

— Sender eshteńe ańǵarmaıdy ekensińder ǵoı. Kósheı qoı baǵyp júrgende, onyń ústinen únemi aqbaýyr bult ere kóship júredi. Aspan men jerdi jalǵastyrǵan óńge jandy kórgen emespin, — deıdi.

Kósheı de báıbishesin erekshe qurmet tutypty. Ekeýiniń bir-birine syılastyǵy tustastary arasynda ańyz bolyp tarasa kerek. Baqytty da, baıandy jubaılyq ómirdiń az-kem úzik tustary da bar eken. Birde batyrlar joryqta júrgende, aýyldy qalmaqtar shaýyp, biraz qyz kelinshekti áketedi. Buryn sońdy mundaı sulý keziktirmegen qalmaq hany Kósheı batyrdyń jar tósegin qyzyqtaǵanyna aı tolmaǵan qalyńdyǵyna eriksiz neke qıdyrtady.

Býyny bekı bastaǵan, on jeti jasar Jánibek aldymen ata-anasynyń jumsaýymen týǵan naǵashysy uly júz Bektas qarıaǵa keledi. Ol kisi on eki aıǵyr úıir jylqydan tańdap júrip, básire at mingizedi. Besti shyqqansha júgen, quryq tımegen asaý kúreńdi minip, endi Jánibek Qarakereı soqyr Abyzǵa keledi. Bul kisi sol kezdegi orta júzdiń batagóıi bolsa kerek. Mán-jaıdy bilgennen keıin júz jıyrma alty jasar qarıa:

— El bastap, jurt alaıyn degen ul ekensiń! Sóz bastap, bı bolaıyn degen ul ekensiń! Aldyńa kelse, ádildigińdi aıama — aıamaǵyń ketpes aldyńnan, qol bastap jol alaıyn degen ul ekensiń. Joldastyń myńyń alma, birin al — myń kisige bir kisi olja salatuǵyn, oljańdy aıamasań — joldasyń ketpes janyńnan. Jas kúnińde qalyń ber de, qatyn al, jigittiń han bolatyn, qyzdyń hanym bolatyn ýaqyty sol, — dep batasyn beripti.

«Shyn tulpar shabysynan, suńqar samǵaýynan» belgili bolatyny sıaqty, alysqa qulash sermeıtin ul alǵashqy qadamynan-aq sezilip turady ǵoı. Uly júzdegi naǵashysynan jıenquryq alyp, orta júzdiń batagóıinen aqyl tyńdaǵan balań jigit Jánibek qazaq oshaǵynyń úsh butyn túgendeý maqsatynda Kishi júzdegi kereıt rýynyń dýaly aýyz aqsaqaly toqsan jasar Taıǵan qarıaǵa sálem bermekke keledi. Bul kisi qyrsyqtaý minezdi adam eken. Oǵan ókpelep keri burylyp bara jatqan Jánibekti toqtatyp, Taıǵan qart mynadaı tilek aıtqan desedi:

— Atyńnyn basyn burma, solaı tur! Minezimniń qıastyǵynan bir aýyz sózben kóńilińdi qaıtardym. «Ógizdi órge salma — qanatyń talar, jamanǵa júziń salma — saǵyń synar» degen osy. Qyrsyq shaldyń basqasynan bas tartsań da, osy aqylyn esińe tut! — depti.

Bul saparynan Jánibek aýylyna túlep oralady. Júrgen sapary jaıly aıtqan júıeli áńgimesin, dana qarttardyń baǵa jetkisiz lebizderin estigen ákesi Qoshqar batyrdyń da kóńili ósedi. Ol ulyn ertip, sol jyly kóktemde Qaraqumǵa saýyn aıtyp, shaqyrylǵan úsh júzdiń rý basylary jınalǵan tóbe jıynǵa keledi. Bas qosýǵa qazaqtyń bar ıgi jaqsylary kelgen. Dúıim qazaqty bir shańyraqtyń astyna ustaǵan áz Táýke, attary ańyzǵa aınalǵan bıler Tóle, Qazybek, Áıteke, jaýǵa jasyndaı tıgen batyrlar Qarakereı Qabanbaı men Qanjyǵaly Bógenbaı — bári osynda. Ásirese, osy jıyn barysynda basqa batyrlardan sál egdeleý Bógenbaı jurttyń báriniń júregin jaýlap alǵandaı. Ol ózgeni sózimen de, isimen de erte alatyn batyr eken. Halyq kegin kesteli tilmen jetkizip, jońǵarǵa sheshýshi soqqy beretin kezeń týǵanyn uǵyndyra bildi. Jınalǵandardy uıytqany sonshalyq — basqa jurtqa sóıleıtin sóz de qalmaǵandaı, kópshiligi bas ızeýmen otyrdy. Sol jıynda jońǵarlarǵa qarsy keń kólemdi joryqty tez arada bastaý uıǵaryldy. Birikken jasaqqa qolbasshy bolý Qanjyǵaly Bógenbaıǵa tapsyryldy...

Sol jaqtaǵy úlken bir qoldy Qabanbaı batyr basqardy. On jeti jasar Jánibek osy qolǵa qosyldy. On segizinshi ǵasyrdaǵy qazaq batyrlarynyń ishindegi eń aıtýlylary sanalatyn úsheýiniń birge attanǵan tuńǵysh joryǵy osylaı bastaldy. Alda erlik joldary kútip turǵan edi. Munan keıin aqyndar men jyraýlar bul úsheýiniń juptaryn jazbaı jyrlaıtyn boldy.

Rossıadan qashqan torǵaýyttardy qýǵan qazaqtar dem alýǵa toqtaıdy. Ózderiniń jol baqyrlaryna keptirilgen jylqy etin asady, jantorsyqtarynan sý quıyp, qurt ezedi, qysqasy er teńgi as-sýlaryn ázirlep, tamaqtanyp jatady. Bir shatyrda Abylaı, ekinshisinde tákápparlyǵymen málim Shaqshaq Jánibek batyr otyrady. Batyr qannen qapersiz shylym tarta bastaǵanda, bir qazaq jigiti qasyna kelip: «Jánibek batyr, temeki tútigińizdi beri berińiz» dep at ústinen qol sozady.

Jánibek buǵan nazar aýdarmaǵansyp, ári jaqtyrmaǵanyn sezdirip tútiktegi temekini ókshesine qaǵyp, asyqpaı qaltasyna salyp qoıady. Han men batyr keshikpeı atqa qonady, ár rý óz týlarynyń astyna sapqa turady.

Dushpannyń kúshin anyqtaý úshin: «barlaýǵa kim barady?» — degende, manaǵy tútik suraıtyn jas jigit birinshi bolyp shyǵady. Barlaýdan kelgen soń Jánibek:

— Jaý kóp pe eken? — dep suraǵanda manaǵy jigit:

— Qorqaqqa kóp, batyrǵa az, — dep jaýap beredi.

Soǵys bastalady, qalmaq qoly on myńdaı adam eken. Qazaqtar oısyraı shyǵynǵa ushyraıdy, aqyrynda qasha jóneledi. Jaýdyń aldynda astynda túndeı qara aty bar uzyn boıly qalmaq qazaq qataryna kirip, birneshe kisini attan túsiredi. Osy toptyń ortasynda kele jatqan Jánibek: «Apyr-aı, myna sumyraıdy qurtatyn bir qazaq týmaǵan eken-aý!» — deıdi daýystap. Sonda manaǵy jigit toptan sýyrylyp shyǵyp, artqa jalt burylyp, sadaǵyn tolǵap qalady. Qalmaq teńselip baryp, attan qulap túsedi.

Tý kótergen qalmaqtyń qulaýy dushpannyń úreıin ushyrady. Qazaqtar osyny paıdalanyp, qaıyryla soǵady. Sóıtip, jeńisti jaýdan tartyp alady. Sonda ǵana tútinin qaıyra tutatqan Jánibek Tarhan jas batyrdy ózine shaqyryp:

— Batyr, mine, shylym tartatyn ýaqyt endi boldy, — dep tútigin usynady. Taraqty Baıǵozy batyrlyq jolyn osylaı bastaıdy jáne sol ýaqyttan onyń aty jurtqa málim bolady.

---