Shortanbaı Qanaıulynyń ómiri men shyǵarmashylyǵy
Sabaqtyń taqyryby: Shortanbaı Qanaıulynyń ómiri men shyǵarmashylyǵy.
Sabaqtyń maqsaty:
a) bilimdilik: Shortanbaı Qanaıulynyń ómiri, aqyndyq jolǵa túsýi, shyǵarmalarynyń taqyryby, halyq muńyn jyrlaýdaǵy jáne qazaq ádebıetindegi óshpes orny týraly bilim alýshylardyń bilimderin keńeıtý.
á) tárbıelik: Shortanbaı shyǵarmalarynyń taqyrybyn asha otyryp, bilim alýshylardy Shortanbaı aqyndaı ádil, batyl bolýǵa, eline adal, janashyr bolýǵa, adam boıyndaǵy jaǵymsyz qasıetterden aýlaq bolýǵa tárbıeleý.
b) damytýshylyq: Uly aqynnyń shyǵarmalaryn oqyta otyryp, Shortanbaıdyń shyǵarmashylyǵyna degen qyzyǵýshylyqtaryn arttyra túsý. Bilim alýshylardyń aqparattyq quzirettiligin qalyptastyrý. STO tehnologıasynyń ádis - tásilderin paıdalana otyryp, bilim alýshylarǵa óz oılaryn ashyq, júıeli aıtýǵa, erkin de, tereń oılap, úzdiksiz jumys jasaýǵa daǵdylandyrý.
Sabaqtyń túri: Aralas sabaq.
Sabaqtyń ádisi: Túsindirý, STO tehnologıalarynyń ádisteri.
Sabaqtyń kórnekiligi: Shortanbaıdyń ómirine, shyǵarmashylyǵyna baılanysty ınternet jelisinen alynǵan derekter, Shortanbaıdyń sýretteri, óleńderi.
Paıdalanylǵan ádebıetter:
S. QırabaevU. Asyl, «Qazaq ádebıeti 10 synyp». Almaty «Mektep», 2006 jyl;
Sadyrbaev S. Shortanbaıdyń aqyndyǵy;
Qırabaev S. Ádebıetimizdiń aqtańdaq betteri (Shortanbaı aqyn). Almaty, 2000 jyl.
Pánaralyq baılanys: tarıh.
Sabaqtyń júrý tártibi:
İ. Uıymdastyrý: Bilim alýshylarmen amandasý, túgendeý. Nazarlaryn sabaqqa aýdarý.
İİ. Úı tapsyrmasyn suraý: S. Aronulynyń ómiri men shyǵarmashylyǵy.
«Sandar sóıleıdi»
Súıinbaı Aronuly 1815 jyly Almaty oblysy Qaraqystaq aýylynyń Bulaq degen jerinde dúnıege kelgen.
Súıinbaı Aronuly 14 jasynda eń alǵashqy “Tús” degen óleńin shyǵarǵan.
Súıinbaı Aronuly 25 jasynda aqyn ataǵy shyǵyp, elge tanymal bolǵan.
Súıinbaı Aronuly 60 jyl boıy aıtysqa qatysyp, jeńilip kórmegen asa kórnekti jyraý.
Súıinbaı Aronuly 83 jasynda dúnıeden ótken.
Súıinbaı Aronuly 19 ǵasyrda ómir súrip, halyq muńyn jyrlaǵan “zar zaman” aqyndarynyń biri.
«Oılan, tap» Semantıkalyq karta.
İİİ. Qyzyǵýshylyqty oıatý.
Bilim alýshylarǵa Shortanbaıdyń sýretin kórsetip, «Oı qozǵaý» ádisin paıdalana otyryp, suraqtar qoıý:
1. Taqtada beınelengen aqyndy tanımyz ba?
2. Aqynymyz qaı ǵasyr, qaı zaman aqyny?
3. Bul aqynnyń qandaı shyǵarmalaryn bilemiz?
İÚ. Maǵynany taný.
Jańa sabaq, jospary:
1. “Myna zaman, qaı zaman?”
2. Shortanbaı – halyq muńyn jyrlaýshy aqyn.
Reseıdiń el bıleý júıesin kezinde qatty synaǵan aqynnyń biri – Shortanbaı Qanaıuly. Ol 1818 jyly osy kúngi Ońtústik Qazaqstan oblysy, Túrkistan aýdanyndaǵy Qarataý - Qarnaz degen jerde dúnıege kelgen.
Shortanbaıdyń otbasy 1835 jyldary, onyń 17 jasynda, Saryarqa jerine qonys aýdarady. Arqaǵa kelgen soń, ol óziniń sóıler sózge sheshendiginiń, dilmarlyǵynyń ári hat tanı biletin zerektiginiń arqasynda osy eldiń ishine sińisip ketedi.
Shortanbaıdyń ómiri týraly derekter az. Onyń ómiriniń kópshilik bóligi Saryarqa jerinde ótedi. Óziniń bilimin keńeıtý maqsatynda aqyn Buqar jyraý, Shal aqynnyń muralaryn asa qyzyǵýshylyqpen oqyp, zerttegen. Sonymen qatar Orynbaı, Shóje, Asan aqyndarmen aıtysqa túsip, kúsh synasqan.
Shortanbaı zamany – Reseı patshalyǵy otarshyldyǵynyń kúshine enip, qazaq ólkesin emin - erkin bıleı bastaǵan tusy edi. Osyndaı alasapyran aýyr zamanda ómir súrgen Shortanbaı Qanaıuly – qazaq halqynyń táýelsizdiginen aıyra kelgen otarshyldyqqa narazylyq bildirgen aqyndardyń biri. Shortanbaı Arqaǵa kóship kelgen kezderi Saryarqany saýda - sattyq jaılady, mal - múlik bazarǵa tústi, jármeńkeler jandana tústi, bazar narqyn aqsha bıleı bastady.
“Myna zaman, qaı zaman?
Azýlyǵa – bar zaman,
Azýsyzǵa – tar zaman.
Tarlyǵynyń belgisi –
Jaqsy jannan túńilgen,
Jaman maldan túńilgen,
Munyń ózi – zar zaman...
Shortanbaıdyń ádebıettegi ornyn anyqtaıtyn da óz zamanynyń sıpatyn ashyp aıta alǵan shynshyldyǵynda. Aqyn murasy qazaq qoǵamy tarıhyndaǵy osy bir kúrdeli dáýirdiń beınesin kesek somdaǵan synshyl sýretkerligimen erekshelenedi.
Asylyq asqan zamanda,
Alýan - alýan jaý shyqty,
Aram oraz han shyqty,
Qaıyrymy joq baı shyqty.
Saýyp isher súti joq,
Minip kórer kúshi joq,
Aqsha degen mal shyqty...
Shortanbaı Qanaıulynyń ómiri men shyǵarmashylyǵy júkteý
Sabaqtyń maqsaty:
a) bilimdilik: Shortanbaı Qanaıulynyń ómiri, aqyndyq jolǵa túsýi, shyǵarmalarynyń taqyryby, halyq muńyn jyrlaýdaǵy jáne qazaq ádebıetindegi óshpes orny týraly bilim alýshylardyń bilimderin keńeıtý.
á) tárbıelik: Shortanbaı shyǵarmalarynyń taqyrybyn asha otyryp, bilim alýshylardy Shortanbaı aqyndaı ádil, batyl bolýǵa, eline adal, janashyr bolýǵa, adam boıyndaǵy jaǵymsyz qasıetterden aýlaq bolýǵa tárbıeleý.
b) damytýshylyq: Uly aqynnyń shyǵarmalaryn oqyta otyryp, Shortanbaıdyń shyǵarmashylyǵyna degen qyzyǵýshylyqtaryn arttyra túsý. Bilim alýshylardyń aqparattyq quzirettiligin qalyptastyrý. STO tehnologıasynyń ádis - tásilderin paıdalana otyryp, bilim alýshylarǵa óz oılaryn ashyq, júıeli aıtýǵa, erkin de, tereń oılap, úzdiksiz jumys jasaýǵa daǵdylandyrý.
Sabaqtyń túri: Aralas sabaq.
Sabaqtyń ádisi: Túsindirý, STO tehnologıalarynyń ádisteri.
Sabaqtyń kórnekiligi: Shortanbaıdyń ómirine, shyǵarmashylyǵyna baılanysty ınternet jelisinen alynǵan derekter, Shortanbaıdyń sýretteri, óleńderi.
Paıdalanylǵan ádebıetter:
S. QırabaevU. Asyl, «Qazaq ádebıeti 10 synyp». Almaty «Mektep», 2006 jyl;
Sadyrbaev S. Shortanbaıdyń aqyndyǵy;
Qırabaev S. Ádebıetimizdiń aqtańdaq betteri (Shortanbaı aqyn). Almaty, 2000 jyl.
Pánaralyq baılanys: tarıh.
Sabaqtyń júrý tártibi:
İ. Uıymdastyrý: Bilim alýshylarmen amandasý, túgendeý. Nazarlaryn sabaqqa aýdarý.
İİ. Úı tapsyrmasyn suraý: S. Aronulynyń ómiri men shyǵarmashylyǵy.
«Sandar sóıleıdi»
Súıinbaı Aronuly 1815 jyly Almaty oblysy Qaraqystaq aýylynyń Bulaq degen jerinde dúnıege kelgen.
Súıinbaı Aronuly 14 jasynda eń alǵashqy “Tús” degen óleńin shyǵarǵan.
Súıinbaı Aronuly 25 jasynda aqyn ataǵy shyǵyp, elge tanymal bolǵan.
Súıinbaı Aronuly 60 jyl boıy aıtysqa qatysyp, jeńilip kórmegen asa kórnekti jyraý.
Súıinbaı Aronuly 83 jasynda dúnıeden ótken.
Súıinbaı Aronuly 19 ǵasyrda ómir súrip, halyq muńyn jyrlaǵan “zar zaman” aqyndarynyń biri.
«Oılan, tap» Semantıkalyq karta.
İİİ. Qyzyǵýshylyqty oıatý.
Bilim alýshylarǵa Shortanbaıdyń sýretin kórsetip, «Oı qozǵaý» ádisin paıdalana otyryp, suraqtar qoıý:
1. Taqtada beınelengen aqyndy tanımyz ba?
2. Aqynymyz qaı ǵasyr, qaı zaman aqyny?
3. Bul aqynnyń qandaı shyǵarmalaryn bilemiz?
İÚ. Maǵynany taný.
Jańa sabaq, jospary:
1. “Myna zaman, qaı zaman?”
2. Shortanbaı – halyq muńyn jyrlaýshy aqyn.
Reseıdiń el bıleý júıesin kezinde qatty synaǵan aqynnyń biri – Shortanbaı Qanaıuly. Ol 1818 jyly osy kúngi Ońtústik Qazaqstan oblysy, Túrkistan aýdanyndaǵy Qarataý - Qarnaz degen jerde dúnıege kelgen.
Shortanbaıdyń otbasy 1835 jyldary, onyń 17 jasynda, Saryarqa jerine qonys aýdarady. Arqaǵa kelgen soń, ol óziniń sóıler sózge sheshendiginiń, dilmarlyǵynyń ári hat tanı biletin zerektiginiń arqasynda osy eldiń ishine sińisip ketedi.
Shortanbaıdyń ómiri týraly derekter az. Onyń ómiriniń kópshilik bóligi Saryarqa jerinde ótedi. Óziniń bilimin keńeıtý maqsatynda aqyn Buqar jyraý, Shal aqynnyń muralaryn asa qyzyǵýshylyqpen oqyp, zerttegen. Sonymen qatar Orynbaı, Shóje, Asan aqyndarmen aıtysqa túsip, kúsh synasqan.
Shortanbaı zamany – Reseı patshalyǵy otarshyldyǵynyń kúshine enip, qazaq ólkesin emin - erkin bıleı bastaǵan tusy edi. Osyndaı alasapyran aýyr zamanda ómir súrgen Shortanbaı Qanaıuly – qazaq halqynyń táýelsizdiginen aıyra kelgen otarshyldyqqa narazylyq bildirgen aqyndardyń biri. Shortanbaı Arqaǵa kóship kelgen kezderi Saryarqany saýda - sattyq jaılady, mal - múlik bazarǵa tústi, jármeńkeler jandana tústi, bazar narqyn aqsha bıleı bastady.
“Myna zaman, qaı zaman?
Azýlyǵa – bar zaman,
Azýsyzǵa – tar zaman.
Tarlyǵynyń belgisi –
Jaqsy jannan túńilgen,
Jaman maldan túńilgen,
Munyń ózi – zar zaman...
Shortanbaıdyń ádebıettegi ornyn anyqtaıtyn da óz zamanynyń sıpatyn ashyp aıta alǵan shynshyldyǵynda. Aqyn murasy qazaq qoǵamy tarıhyndaǵy osy bir kúrdeli dáýirdiń beınesin kesek somdaǵan synshyl sýretkerligimen erekshelenedi.
Asylyq asqan zamanda,
Alýan - alýan jaý shyqty,
Aram oraz han shyqty,
Qaıyrymy joq baı shyqty.
Saýyp isher súti joq,
Minip kórer kúshi joq,
Aqsha degen mal shyqty...
Shortanbaı Qanaıulynyń ómiri men shyǵarmashylyǵy júkteý
You Might Also Like
-
– belgili bir sharýashylyqqa, kásipke baılanysty qoldanylatyn, jalpy halyqqa birdeı túsinikti bola bermeıtin, qoldanylý órisi shekteýli sózder. Qazaq tili kásibı sózderge baı.
