InfoHub Logo

Búgingi jınalysymyzdyń arqaýy bolyp otyrǵan Qazaqstan Kompartıasy Ortalyq Komıtetinin, qaýlysy sovet ádebıetiniń aldyn, baǵyt-baǵdaryn taǵy da aıqyndap berdi. Sovet kórkem ádebıeti — uly ıdeıanyń nasıhatshysy, sovet qoǵamy jasap jatqan jańa álemniń aınasy. Ádebıetimizge osy turǵydan qarap syn aıtty, osy turǵydan qapap mindet júktedi Ortalyq Komıtet.

Sol uly ıdeıany jyrlaý, ushan-teńiz sosıalısik dúnıeni barlyq ózgeshelikterimen, qasıetterimen sýretteý, ásirese tamasha zamandy ornatyp jatqan sovet adamdarynyń obrazyn jasaý — op-ońaı mindet emes, eń qıyn, eń ardaqty is. Bul jolda súriný de, ekpindep órleý de bolady. Men týraly birsypyra pikirler aıtyldy. Sirá, men súrinsem kerek. Bir emes, eki súrinsem kerek. Biri — jazýshy esebinde, ekinshisi — jýrnaldyń redaktory esebinde.

Áýeli jazýshylyǵym úshin jaýap bereıin. Durys aıtyp jatyr. Sovet adamynyń, sovet qoǵamyn basqarýshy partıa basshylarynyń. bólshevıkterdiń obrazyn jaqsylap jasaı almadyń, kórkem, shadyman ómirimizdiń beınesin tolyq kórsete almadyń, halqymyzdyń órshigen ynta, jigerin jete aıtyp bere almadyń, jasa, aıt, kórset dep jatyr. Bul ıgi tilekke, bul keńeske qarsy aıtar bir aýyz sózim joq. Qabyldaımyn. Jasadym, jetildim deýden aýlaqpyn. Shash aǵaryp, qol qaltyraǵansha jazarmyn, sonda da sovet qoǵamynyń ómirin múltiksiz jazdym demespin. Ol meniń mesheýligim emes, sovet qoǵamynyń ózgesheligi, ulylyǵy. Talaı adamdar jazar, talaı qalamdar tozar. Jazǵan saıyn, tarıh ilgeri barǵan saıyn sovet dáýiri bıikteı bermek, bıikteı bermek... Sol bıiktiń shyń basynda turmasam da, bir bókterinde kórinýge tyrysyp baǵarmyn. Synǵa — tárbıeshi kómekshi — bolshevıktik synǵa meniń berer adal jaýabym osy.

Endi jýrnal jaıynda bir-eki sóz. Jýrnaldyń mazmuny, kórkemdigi tómen dárejede turǵanyn, saıası-mádenı tilekterden jýrnal keıin kele jatqanyn Qazaqstan Kompartıasy Ortalyq Komıteti de, odan keıin synaýshy joldastar da durys aıtty, ashyp kórsetti. Jýrnaldyń bul halge kelýine birneshe sebepter bar. Birinshi sebep — redaksıa alqasynyń salaqtyǵy, jaýapkerligin umytqandyǵy. Redaksıa alqasy qaǵaz betinde qalady da, ne istese redaktor ózi jalǵyz istedi. Qaısybir joldastar, sonyń ishinde redaksıa alqasynyń músheleri, Mustafın jýrnaldy óz menshigine alady da, bizdi shetke qaǵyp, qaǵajý qaldyrdy dep júr. Bul ánsheıin, uıalǵannan, aqtalý úshin aıtylǵan sóz. Uıalý durys. Aqtalýdyń keregi ne? Muhtar men Ǵabıt sıaqty .alqa músheleri kel, jumys isteıik dep entelep tursa, Mustafın olardy keýdege ıterip ne? Itergen kúnde redaksıaǵa basyp kirýge Muhtar men Ǵabıttiń pravosy da, batyly da jetedi. Durysynda, kináni olarǵa men taǵýym kerek edi. Olar buryn taǵyp qoıyp, maǵan túsinik berýge týra kelip tur.

Ekinshi sebep — jýrnaldyń materıaly tapshy. Áttegen-aı, jýrnalymyz bolar ma edi, jazǵanymyzdy jaryqqa shyǵara almaı qor boldyq dep tórt jyl boıy kijingen joldastar, mine jyldan asyp barady sol jýrnalǵa áli materıal bergen joq. Jýrnalǵa basylǵan materıaldyń bireń-sarańy bolmasa, kópshiligi amalsyzdan jiberildi. Jaqsy materıaldardy kútip,jýrnaldy shyǵarmaı qoıýǵa uıaldym, osy zıansyz-aý, az da bolsa paıdasy bar-aý degen materıaldardy áldeneshe túzetip, jóndep basyp otyrýǵa týra keldi. Bul redaktordyń, nemese redaksıa alqasynyń kinási emes, búkil qazaq jazýshylarynyń, jazýshylar uıymynyń kinási dep atap aıtýymyz kerek.

Keıbir synshylar osyndaı basty kemshilikti kórýdiń ornyna, Mustafın óziniń kóńildesteriniń materıalyn basty dep qaıdaǵy joqty aıtady. Syndy qansha syılasaq ta, mundaı syndy syılaýǵa bolmas. Basqa minim kóp shyǵar, dál sondaı minim joq. Qazaqstan Kompartıasy Ortalyq Komıteti jýrnaldyń kóp kemshilikterin aıtqanda maǵan: mundaı min taqqan da joq. Synshylar basqa jýrnaldarda bolǵan faktini eshbir dálelsiz, talǵaýsyz ákelip japsyra salǵan. Jýrnalǵa 40-50 avtor qatynasty. Sonyń bári meniń: jekjatym, kóńildesim be eken? Nemese pálendeı jaqsy materıal ákelip edim, Mustafın baspaı tastady dep, bir de jazýshy aıta alar ma eken? Aıta almaıdy. Muhtardyń, Sábıttiń romandary asyǵys basyldy deıdi. Ras asyǵys basyldy, jazylyp bitpegen romandar edi, biraq kóńildestikten, ne olardyń bedeline syıynǵandyqtan basylǵan joq, basqa basaryń bolmasa qaıtesiń? Sol sıaqty basqa materıaldar jóninde kemshilikke ýaqytsha tózýge týra keldi.

Jýrnaldyń kemshiligindegi úshinshi sebep — Qazaqstan birikken baspasyna baılanysty. Tártip boıynsha jýrnaldy osy baspa shyǵardy, jazýshylarǵa qalamaqy tóleıdi.. Jýrnal 4-5 aıda bir-aq shyqsa, shyqqannan keıin jazýshylar 2-3 aı boıy qalamaqysyn ala almasa, alǵan kúnde úkimet belgilengen mólsherdi syǵymdap-syǵymdap qur súlderin ǵana berse, ondaı jýrnalǵa kim jazady? Basqa gazet, jýrnaldarǵa jazǵanyn ótkize almaǵan adamdar ǵana keledi mundaı jýrnalǵa. Qazaqstan birikken baspasyna baılanysty tolyp jatqan usaq daý-janjaldar bar. Sonyń eń azy bireý-aq jýrnaldy búldire alady. Jýrnal keleshekte bul baspadan qalaı da bóliný kerek. Bólinbeıdi eken, jýrnalǵa aıryqsha kóńil bólý kerek. Ol óziniń jazýshylar uıymynyń múshesi ekenin, jýrnaldyń jaqsy-jamanyna ortaq ekenin áli onsha seze qoıǵan joq.

Tórtinshi sebep — jýrnaldyń qyzmetkerlerine jaǵdaı. jasalmady. Sondyqtan táýir kadrlar kelmedi. Kóbinese jalǵyz isteýge, ne buryn ádebıet isinde bolmaǵan bala-shaǵalarmen jumys isteýge týra keldi. Bir jyl salpaqtap izdegende redaksıaǵa baspana tappadym. Ábden bolmaǵan soń budan bir jarym aı ǵana buryn jazýshylar odaǵynyń bir nashar bólmesine basa-kóktep kirdik.

Jýrnalǵa is biletin qyzmetkerler alý jóninde, qyzmetkerlerge jaǵdaı jasaý jóninde Odaq basshylary men baspa dırektorynyń dármensizdigin aıta-aıta sharshadym.

Mine jýrnaldyń hali, shyndyǵy osylaı bolǵan. Osy. halden dál osy mınýtqa sheıin arylǵan joq.

Qazaqstan Kompartıasy Ortalyq Komıteti jýrnaldardy jaqsartý jaıynda qaýly shyǵardy. Jurtshylyq dabyly kúsheıip otyr. Jýrnaldy budan ári bul kúıde qaldyrýǵa eshbir múmkin emes. Redaksıa alqasy, Jazýshylar odaǵy, barsha jazýshylar bolyp, mańdaıǵa bitken jalǵyz jýrnaldy az ýaqyttyń ishinde halyqtyń rýhanı tilek dárejesine kóterýge mindettimiz. Kótere almaıdy ekenbiz, bet shydasa, kótere almadyq dep, Ortalyq Komıtetke týra aıtýymyz kerek.

Keıbir synshylar týraly birer sóz. Durys syn túzeıdi, teris syn buzady. Qaısybir adamdar osyndaı kópshilik dabylyn paıdalanyp, óziniń byqsyq pikirin ótkizýge tyrysady.

Lenın árbir ǵylym partıalyq deıdi. Belınskıı ádebıet te ǵylym deıdi. Ideıasyz shyǵarma bolmaıtyndyǵyn odan keıingi ómir de dáleldep berdi.

Taıaýda S. Tóleshevtiń «Shyǵanaq» romanyna jazǵan synyn kópshilik oqyǵan bolar. Romannyń kemshiligi, qatesi kóp-aq shyǵar, nashar-aq shyǵar. Talaspaımyn. Roman óte asyǵys, arnaıy tapsyrmamen jazylǵan. Qaıtkende de respýblıkamyzdyń 25 jyldyǵyna úlgerý kerek degen jaqsy nıetpen jazylǵan. Onyń ústine jańa taqyrypqa jazýdyń qıyndyǵyn eske alsaq, romannyń qatesi, kemshiligi bolýy sózsiz. Ádil synshy shyǵarmany jete zerttep, mynaý arasy paıdaly, mynaý arasy zıandy dep avtorǵa, oqýshylarǵa taldap, jentektep beredi. Mundaı synshy ustazyń tárizdi, ursa da kóresiń. Al, Tóleshev qaıtken? Ol ylǵı romannyń kemshiligin, qatesin ǵana izdegen. Paıdaly jeri kezdesse kózin jumyp ótken. Sondyqtan romannyń ón boıynan paıdaly bir bet, bir aýyz sóz tappaǵan. Onymen de qoımaı, jala jabýǵa tyrysypty. Ár betten, ár taraýdan jeke sózderdi terip alyp, qurastyryp, avtordyń atynan sóz shýmaǵyn jasapty.Tóleshev ádebıetti, eńbekti syılamaı - aq qoısyn, romannyń 10-15 myń oqýshylary bar, uly synshy - tarıh bar, osylardan qalaı uıalmady eken? Solardyń aldynda ótirik qospaı-aq shyn kemshiligin aıtsa da úsh baǵanany toltyrýǵa jetip jatyr ǵoı. Osyndaı shash al dese, alǵysh synshyǵa redaktory saı kelse kerek, bedeldi gazetimizdiń betin aıamaı beripti.

Sóz qorytyndysynda aıtarym, «Shyǵanaq» romany týraly aıtylǵan pikirlerdiń birin zertteýsiz qaldyrmaımyn, qanshalyqty durys ekenin qazir-aq moıyndaımyn. Romandy qaıta jazamyn,túzetemin. «Esep» pesasyn synshylar jaman dedi, talaspaımyn. Endi qaıtyp bul qateni qaıtalamasqa tyrysamyn.

1946

---