InfoHub Logo

Jaz. Birinshini bitirip, demalysqa shyqqanbyz. Aýdannan jarlyq kepti: kolhozaralyq pıoner lageri ashylady. Soǵan sabaqty jaqsy oqıtyn úsh bala jiberesińder. Árqaısysy ózimen birge bir put ún, bir serke (nemese qoı) ala kelýi kerek. Bul onyń bir aı boıyna iship-jeıtin azyǵy bolady deıdi.

Aýdan aıtty — aýyl úshin zań. Kolhoz basshylary men bizdi oqytatyn muǵalimimiz abyr-sabyr qam isteı bastaıdy. Qazirgideı emes, arteldiń sińirine súringen kezi. Lagerge baratyn úsh bala ońaı tabylǵanmen úsh put ún, úsh serke ońaı tabyla qoımaıdy.

Osy barsyn, osy barsyn dep, arqadan basyp tańdaǵan úsh oqýshynyń bireýi men ekem. Qalǵany Ahmet, Sadyq degen balalar. Jastarymyz shamalas.

Qazirgideı dyr etkizip jóneletin mashına ol kezde joq. Kolhozda at arbanyń ózi jetispeıdi. Degenmen kolhoz bizdi lagerge jetkizip salýǵa bir arbasyn beredi. Arba aıdaýshy Bazarbaı deıtin minezi kúıgelekteý, ózimizdiń jamaǵaıyn.

Sonymen, aýdan aıtqan jaǵdaılardy túgel jasap alyp, lager qaıdasyń dep jolǵa shyqtyq.

Lagerge bala jiberý ol kezde el saltyna enbegen. Lager ol ne zat? Onda barǵan balalar ne isteıdi? Buny biz túgili, ata - analarymyz da jóndi bilmeıdi. Áıteýir sabaqty jaqsy oqıtyn balalar barady degen sózge qarap, jaman bolmasa kerek dep topshylaıdy.

Lagerdiń qandaı bolatynyn kezben kórip bilgenshe, biz asyǵýdamyz.

Lagerdiń ashylǵan jeri Qumtekeı dep atalatyn jazyq dala. Bul aradan elý shaqyrym shamasy. Arbaǵa jegilgen aryq at bir kúnde alyp bara almaıdy. Ara qonyp, erteń jetemiz degen josparmen shyǵyp kelemiz.

Aryq at jarǵa saldyrlap, dóńgelekteri júrgende qısalań - qısalań etken arba saı. Arbaǵa attardyń qyryq quraq qamyt - saımandary saı. Bul ólkeniń qazaqtary kolhozdasýǵa deıin arba kásip etip kórmegen. Sondyqtan da bul istiń egjeı-tegjeıin muqıat saqtap jatpaıdy. Atqa arbany tirkep alyp, qulaı bergendi ǵana biledi. Bizdi ákele jatqan Bazekeń mine naǵyz osy sorttyń adamy. Kolhoz oǵan osyndaı bir saparǵa barasyń dedi. Ol maqul dedi. Sonymen kele jatyrmyz. Lagerge deıingi jol qandaı? Arbanyń hal - kúıi qandaı? Ony oılap bas qatyrǵan Bazekeń bolmasa kerek.

Bazekeń arbanyń aldyńǵy jaǵynda biz qap unnyń ústinde otyr. Kón etik kıgen qysqa aıaqtaryn salbyrata sozyp jibergen. Basynda qulyn terisinen istelgen eski malaqaı, bir qulaǵyn jymqyra qattap qaıyryp qoıǵan, ekinshi qulaǵy qaıyrýǵa kónbeı jelbeń -jelbeń etedi,

Bazekeńniń qolynda uzyn aq sapty qaıys qamshy. Onysy eki attyń arqa tusynda áýede bulǵalańdaýmen keledi, bir tómen túspeıdi. Urýynan da uram dep qorqyýy kóp.

Ursyn - urmasyn, attar búlkeń - búlkeń jelkendi ǵana biledi. Arbaǵa jumsaǵyraq, jaılyraq bolý úshin shóp tóselgen. Sol shóptiń ústinde Bazekeńniń art jaǵynda uıalas balapandar tárizdenip bastarymyz qylqıyp lagerge joldama úsheýmiz kele jatyrmyz. Bizdiń art jaǵymyzda aldyńǵy aıaqtaryn býyp, birine birin syǵystyra salyp qoıǵan úsh serke Saqaldary seltıgen, múıizderi qaýqıǵan, tek bolaıyn dep bola almaı qalǵan kádimgi baqyraýyq serkeler, Biz lagerge demalyp sergý úshin bara jatsaq serkeler bizge tamaq bolýǵa bara jatyr. Sony sezgendeı, birer kúndik qana ómirleri qalǵanyn túısingendeı serkeler oqtyn - oqtyn baqyryp, daýys salyp qoıady.

Sonymen, saldyrlaq qursaý arbanyń ústinen jeteý bolyp ketip baramyz: tórt adam, úsh eshki.

Tórt adamnyń jol azyǵy bir mes az tolmaǵan qatyq Ol arbanyń astyna kóleńkege, arbanyń oq aǵashynyń dál ortasyna salbyrata baılaǵan. Ap-aýyr salmaǵymen sozalańdap jerge tıer - tımes bolyp keledi. Qarnymyz ashqan jerde osy qatyqty sýǵa ezip ishpekshimiz.

Aýyl artta qaldy. Kún ashyq, jol uzaq. Joldyń oń jaq ústińgi qaptaly kókpeńbek egin. Astyq áli bas tartpaǵan. Kóktemde bol, bol degen qarbalas aıqaı shýmen egilgen egin edi. Qazir endi tabıǵattyń óz degenin ǵana baǵynyp, ósýi de tolysýy da tym-tyrys múlgip tur.

Baqyrǵan serkelerdi qosa baqyryp keleke etemiz.

Saryjazǵa aman-esen jettik. Jol ortasy. Osynda qonbaqshymyz.

Qazaqta ne kóp — jekjat kóp. Bazekeń bir jekjatyn esine op-ońaı túsiredi de, dóńgelekteri qısalań - qısalań etken arbany sol bir úıdiń esiginiń aldyna taqap alyp keldi. Attar pysqyryp, dóńgelekter shıqylyn salyp, habar berip toqtady.

Qonǵan úıden shaı ishpeı qonaq atqa qonbaıdy. Ol kezdiń negizgi asy aqsý men talqan.

Taǵy da kógal dala, qara jol. Qulaqqa úıir bolǵan arba shıqyly. Arba ústinde qalqıǵan jeti bas: tórt adam basy, úsh eshki basy.

Tórt bas oılaı alady, úsh bas oılaı almaıdy.

Aldymyz kólbep jatqan qyrat. Qazaqtar Joldybolattyń jotasy dep ataıdy eken. Orystar Marýsányń taýy dep ataıdy. Marýsá kim? Bul týrasynda aıtylatyn turpaıy ańyz áńgime bar ekenin men keıin eseıgende estidim.

Aryq attar jybyrlap qyrqanyń ústine shyǵyp keledi. Bazekeń búkil denesimen qompań -qompań etip, shý, shýlep, attarǵa bolysqandaı bolady.

Kezeńniń ústi. Ar jaq quldı eńis. Arba toqtap tur. Attardyń búıirleri solq - solq.

Myna eńisten qalaı túser ekenbiz? — dep, Bazekeń alǵa qaraı moınyn barynsha sozyp qaraıdy. Qara jol tikshe qaptal betti qıalap sonaý saı tabanǵa qaraı qasqaıyp jatyr.

Bazekeńniń kóńilinde seskenis bar. Hege seskenetinin biz onsha túsinbeımiz.

Bazekeń moınyn artyna buryp:

— Balalar, túsip, jaıaý júrseńder qaıtedi? — dedi.

Biz tapjylmaımyz. Saı tabany talaı jer, jaıaý júrgimiz kelmeıdi. Jyly oryndarymyzdy sýytqymyz kelmeıdi.

— Meıli, otyra berińder. Táýekel.

Biz sergip qýanyp qaldyq. Eńisten zyr ete qalmaqshymyz. Mańdaıymyzdan jel esedi. Quıyndatyp qatty júrgendi kim jek kóredi.

Attar tarta jóneldi.

Mine eńis bastaldy. Arba attardy tyqsyryp, ilgeri qaraı lyqsyp barady. Attar qamshy saldyrmaı-aq jele jóneletindeı. Biraq Bazekeń jeldirmeýge tyrysyp, delbeni shirep tartady.

Attar buǵan kóngenmen arba kóner emes. Attardy basyp ozǵysy kelgendeı bir búıirlep japyryp jónep barady. At baıǵustar tyrmysyp tejemek bolǵanmen tejeı alar emes. Arbanyń terte aǵashy attardyń qamyttaryn jelbiretip kóterip áketti. Arba ózi attardy tilersekten túıgishteýge aınaldy. Bazekeń arbadan ózi qulap qalmas úshin tr – r - r, tr - r-r dep, quıryǵymen keıin qaraı syrǵanaqtap, jantalasyp jatyr.

Osynyn. bári bas-aıaǵy jarty mınýtta bolǵan ýaqıǵalar.

Aıaǵy nemen tynary endi kimge bolsa aıqyn edi. Álginde Bazekeńniń myna eńisten qalaı túser ekenbiz dep, seskenýi bizge jańa túsinikti boldy.

Biraq kesh edi.

Attar bir shaqqa, arba bir jaqqa laǵyp barady.

Arbanyń túıgishteýimen attar jolda eriksiz qıalap shyǵyp ketti. Mine endi arba da bulań etip qıa betke ilikti. Tómen qaraı aýdarylyp qulap barady...

— Oıbaı!

Arba qulap qaldy. Ózi súıegi aýyr arba, ústi tolǵan júk, kádimgi jar omyrylyp qulaǵandaı boldy.

Men báriniń astynda qaldym. Arba da, onyń ústindegi júkteri de meni kómip qaldy. Asa bir aýyr nárse qaptalymdy kútirletip syndyryp ezip ketkendeı boldy. Oıbaılaıyn desem, oıbaılaı almaımyn. Tynysym bitip ólip baram.

Arbanyń aldyńǵy jaǵynda otyrǵan Bazekeń birden oqshaý qulasa kerek, Qarshyǵadaı jeńil adam ornynan tez qarǵyp turyp, bezildep júr. Bizdi qyryp aldym bilem dep, esi shyǵyp ketken. Árqaısymyzdy Bazekeń arbanyń astynan sýyryp alyp júr.

Men oq tıgen qussha typyrlap ornymnan tura almaımyn. Oń aıaǵymnyń basy buralyp teris qarap ketken. Sol jaq ıyǵym shodyraıyp jáne shyǵyp ketken. Qozǵalýǵa halim joq.

Menen basqa balalardyń tórt músheleri synǵan, shyqqannan saý tárizdi. Biraq olar da jaraqattanǵan. Ahmettiń betin bir nárse ońdyrmaı jyryp ketken. Saýlap qan aǵyp tur. Sadyqtyń san terisin sydyryp súrip ketken.

Erekshe zaqymdanǵan men ǵanamyn.

Úsh serke úsh jerde baqyryp jatyr. Qaptaǵy un jarqyrap jarylyp jatyr. Mestegi qatyq aman.

Bazekeń shyjkebek bolyp áldekimderdi sybap boqtap júr. Osynyń bárine kináli bir ózi ekenin eskermeıdi. Jeti ata, jeti nyspydan tartyp, kolhozdyń basshy adamdaryn aralastyryp boqtaıdy.

Apattyń neden bolý sebebin biz, balalar, sońynan túsindik. Sóıtsek, arbanyń ábzel -saımandarynyń ishinde shleıa deıtin zat bolady eken. Shleıa arbany eńis jerde İlgeri jibermeı de, tejep ustap turady.

Shleıasyz arbaǵa at jegýge bolmaıdy.

Al myna eki attyń bir de bireýinde sol shleıa joq.

Jamannyń aqyly tústen keıin kiredi. Eńisten shleıasyz qalaı túsýdiń amalyn Bazekeń endi tapqan. Arbanyń artqy dóńgeleginiń bireýin aınalmastaı etip shandyp baılap tastady. Attardy ózi sýlyǵynan jaıaý jetelep keledi. Bir dóńgelegi aınalýdan qalǵan arbany attar myqshıyp ázer tartady. Ahmet, Sadyq jaıaý. Arbada bebeýlegen men ǵanamyn. Mertikken aıaq, qolym qozǵalýǵa kelmeıdi, Tilim qatqaqsýdan aýzyma syımaıdy.

Saı tabanynda turmyz. Qaýip-katerden qutylǵan tárizdimiz.

Bazekeń mertigýden aman bolǵanymen qatty qaljyraǵan. Malaqaıdyń astynan samaı teri kir-kir bop, taram-taram aǵady. Súrtýge óri mursha joq, eri oramal joq.

Men shóldep ólip bara jatqanymdy aıtam.

— Az shyda. Aldymyzdan sý kezikse, qatyq ezip berem, — deıdi Bazekeń.

Kele jatyrmyz. Qara joldy kezip aǵyp jatqan sarǵyshtaý bulaq sýyna kez boldyq. Ýra, sý! Sý!

Shóldegen adam sýdyń sarǵyshtyǵyn baıqaǵysy kelmeıdi.

Arba sýdan etip baryp toqtady. Bazekeń jerge tústi. Mesti arbanyń artynan sheship aldy. Qatyq burynǵysynan ortaıyńqyrap qalǵan. Keshe bir-eki ezip ishkenbiz.

Qalǵan qatyqty Bazekeń bir-aq ezbek. İshkenin iship, ishpegenin baılap alamyz. Shaıqalaqtap ezilip, daıar shalap bolyn turady.

Aǵash tystaǵanmen Bazekeń meske sýdy quıyp jatyr. Mestiń túbin tizesine tirep, jaqsylap shaıqap aldy. Shalap jasady. Bozqasqa shalaptan tostaǵanǵa toltyra quıyp, áýeli ózi ishkeli jatyr.

Sodan sońǵy kezek meniki. Mertikken aýrýmyn ǵoı.

Shalapty obyrlana jutyp kep qalǵan Bazekeńniń baq etken daýysy qosa shyǵyp ketti. Shalap emes, ernine qyzǵan temip basyp alǵan tárizdi. Onsyz da qatpar-qatpar betteri tyjyraıyp birdeńe bop barady.

— Qap, ápkeńniń... tuzdy sý eken ǵoı.

Bulaq sýy ishýge kelmeıtin, ap - ashshy tuzdy sý bolyp shyqty. Bar kórgen azabymyzdan qatyqty búldirip alǵan azabymyz ketti.

Bazekeń taǵy da ózin kinalamaı, bizge tıisip júr:

— Júgermekter, sý, sý dep shúr ete qaldyńdar. Ne sý ekenin men qaıdan isheıin. Biriń ólip baram, birin úzdigip aram dep, dámin tatyp kórýge mursha keltirmedińder.

* * *

Shóbi belýardan keletin kógal jazyq. Tizilip jańa qonǵan tórt-bes kıiz úı, tórt-bes shatyr, Qyzyl jalaý. Biz izdegen pıoner lageri osy «ken. Ár taraptan kelip, bireýine bireýi áli úıir bolmaǵan, jańa jer, jańa mekendi jersinbeı údireıise qarasqan top-top balalar.

Arba qyzyl jalaý qadaǵan úıdiń aldyna kelip toqtady.

Men óletin adam tárizdi yńq-yńq etem. Ahmettiń beti qan - qan, jara. Sadyq bir jambastap ol da yńyranyp qoıady. Arba toly kil qıraǵan, mertikkender.

Lagerdiń bastyǵy shashaqty jibek belbeý baılaǵan balań jigit eken. Arba toly aýrýdy kórgende shoshyn ketti.

— Mynalarǵa ne bolǵan?

Bazekeń ne bolǵanyn aıtyp jatyr.

— Endi bulardy munda nege ákeldińiz? Qaıtadan Sary» jazǵa alyp baryńyz. Onda bólinis bar? vrach bar. Biz jaraqat, aýrý balalardy qabyldamaımyz. Deni-qarny saý balalar qabyldaımyz. Bul bólinis emes qoı, lager. Tek qaıtyńyz da, bulardy dárigerge jetkizińiz.

Lagerdiń bastyǵy dap-dardaı adamsyz, kisi shleıasyz arba» men alys jolǵa saparǵa shyǵa ma dep, Bazekeńdi sógip te jatyr.

Lager bizdi qabyldamaıtyn boldy.

Sýsyndap es jınadyq. Mestegi tuzdy sý quıylǵan qatyqty tógip tastap, tushshy sý quıyp aldyq. Serkelerdi de sýǵardyq, Eki kún jaıylmaǵan beısharalar ash. Tumsyqtaryna iliger shóp bolsa jalmap ólip barady.

Lagerdiń bastyǵy qaljyń - shyny aralas etip:

— Unyńyz ben serkelerińizdi tastap ketińiz. Júk etip qaıtesiz. Báribir bul úsh balanyń ornyna aýylyńyzdan jáne úsh bala keler, — deıdi.

Bazekeń ólmeı tastasyn ba.

— Jotadan ary asarda taǵy qıraısyńdar ǵoı. Eńisten qalaı túspeksiz?

— Álginde arbanyń bir dóńgelegin baılap túskem. Tary da sóıtip amaldarmyn.

— Baıqańyz, basqa da eńis jerler bar. Mertikkenmen qoımaı mynalardy qyryp alyp júrmeńiz.

— Qyrylmasa ákesiniń... kúl bolsyn. Men kináli emespin, — dep, boqtap - boqtap aldy da Bazekeń arbany kelgen izimizben qaıtadan keıin aıdap jóneldi.

Janaǵy qıraǵan tustan aman óttik. Jotaǵa aman shyqtyq, Endi eńis. Biraq bul bettiń eńisi ana bettikindeı tik, quldı emes, kólbeý. Jáne uzaq.

Arbanyń bir dóńgelegi. shandylyp baılandy, Bárimizdiń de júrekterimiz shaılyǵyp qalǵan.

Bir dóńgelegi syr-syr etip jer soıǵan tormozdy arbanyń aryq attar áreń tartyp keledi.

Tarta almaýǵa aınaldy.

Toqtap qaldy.

Saı tabany alys. Attar tartyp jege almaıdy. Ne isteý kerek. Bazekeń qınalýda.

Bazekeń jerge tústi. Ahmet pen Sadyqqa!

— Aıaq-qoldaryń saý ǵoı. Túsip jaıaý júrińder, atqa jeńil bolsyn, — dedi.

Arbada men ǵana qaldym.

Bazekeń attarǵa qamshy basty. Azdap ta bolsa jeńildegen arbany attar yshqynyp súıreı jóneldi.

Kenet arba dóńgelegin shandyp baılaǵan shyjym jip qajalýdan byrt etip úzilsin de ketsin. Tormyzdan qutylǵan aýyr arba alyp kep jónelsin. At beısharalar taǵy da tejep, ustap qalmaq bolady. Biraq shleıa bolmaǵandyqtan ustaı almaıdy. Terte aǵash qamyttardy taǵy da jelbiretip kóterip áketti. Endi bolmasa attardyń bastarynan birjolata shyǵaryp áketetindeı.

Taǵy da attar bir jaqqa, arba bir jaqqa laǵyp barady.

Bazekeń attardy shaýjaılap, qalmaı keledi. Tyr – r - r, tyr – r – r - deıdi. Kimge aıtady? Attarǵa ma, arbaǵa ma?

Arba joldan shyǵyp ketti.

Arba aýdarylyp qulap barady.

Men osynyn báriniń tiri kýási ǵanamyn. Eshteńe isteı almaımyn. Aldyn ala sekirip túsip qalýǵa sharasyzbyn.

Qulaǵan arbanyń taǵy da astynda qaldym.

Belimdi kútirletip janshyp ótkenin bilem, Baqyrǵan serkelerdiń daýysy. Endi ólgen shyǵarmyn dep oıladym. Bosap qalǵan ekem. Tirimin be, joqpyn ba, bilý úshin domalap baram. Sergek tárizdimin. Ushyp túregeldim. Sekirip júrmin. Aıaǵym da, qolym da bári oryn-ornynda.

Bazekeń úreılene qarap: — Óı, mynaý óledi! Ólmese neǵylsyn. Jantalasyp júrgenin qara! — dedi.

Men ólýden ketken ekem. Arba ózi shyǵarǵan aıaq qolymdy ornyna ózi salyp beripti. Sap-saýmyn endi. Tipti esh jerim aýyrmaıdy da.

Balalar da, Bazekeń de ǵajap qalýda.

Saryjazǵa bir qonyp, ertesinde aýylǵa qaıta qaıtyp keldik. Ózim óz bop ǵumyrymda bir ret pıoner lagerine barǵan ekem. Onyń ózi álgideı bop tyndy.

---