InfoHub Logo

№16 kolej MKQK
Sapa menedjmenti júıesi
Oryndaǵan: A-41 top stýdenti Orazbekov Madıar Arsylanbekýǵlı
Jetekshisi: Qanjıgıtova Aınýr Myrzaǵalıqyzy

Qazaqstan TMD elderiniń arasynda birinshi bolyp turaqty áleýmettik-ekonomıkalyq damýdy qamtamasyz etý, qolaısyz syrtqy faktorlarǵa táýeldilikti azaıtý úshin Ulttyq qor qurýǵa kiristi.

Alaıda muny silkinister men daǵdarystar jaǵdaıynda ǵana saqtandyrý ádisi retinde qabyldamaý kerek. Onyń máni budan tereńirek. Ol bolashaq urpaqtar aldyndaǵy bizdiń jaýapkershiligimizdiń kórinisi retinde paıda bolyp, artyq paıdalardy bir sáttik problemalardyń sheshimine jumsaýǵa eligýden tys bolýymyzǵa múmkindik berdi. Qazirgi tanda Ulttyq qorda 4,7 mlrd. dollar nemese 631,8 mlrd. teńge jınaqtalǵan, olar respýblıkaǵa turaqty tabystar ákeletin joǵary ótimdi qarjy quraldaryna salynǵan.

Bank júıesine senimdi arttyrý úshin sharalar qabyldandy. Keńesten keıingi keńistikte alǵash ret jeke tulǵalardyń salymdaryn kepildendirýdiń ujymdyq júıesi quryldy. Munyń ózi azamattardyń kozǵalyssyz jatqan qarjylaryn naqty sektordy qarjylandyrýǵa tartý múmkindigin týǵyzdy.

Elordany Astanaǵa kóshirý eldiń damýyna eleýli serpin berdi. Memleketti burynǵydan tıimdi basqarý jáne óńirlik damýdyń sáıkessizdigin retteý úshin eldiń geografıalyq baıtaǵynda ekonomıkalyq-saıası tartylys ortalyǵyn qurý qajet boldy.

Geosaıası artyqshylyqtarmen qatar elordany kóshirý el ekonomıkasy úshin orasan zor mýltıplıkatıvtik tıimdilik berdi. Qurylys órkendeýiniń ulaspaly áreketi barlyq oblys ortalyqtaryn qamtydy, olar búginde ózgerip sala berdi. Munyń ózi myńdaǵan jańa jumys oryndarynyń ashylýyna, salalas óndiristerdiń damýyna jetkizdi. Qysqa merzimde qala aıtarlyqtaı ózgerip, memlekettiń shynaıy saıası ortalyǵyna aınaldy.

On jylda naryqtyq qatynastarǵa barlyq salalar tartyldy. Aýyl da budan tys qalǵan joq, biraq ondaǵy reformalar keshigip júrip jatty.
Barlyq memlekettik aýylsharýashylyq kásiporyndaryn ujymdyk, menshikke berildi, sodan keıin jekeshelendirý júrgizildi. Qıyn, biraq strategıalyq turǵyda durys jol tańdap alyndy, ol aýylda naryqtyq qatynastar júıesin jasaýǵa bastady.

Rynokqa berik baǵdarlanǵan fermerler taby paıda boldy. “Astyq úshin aıqas” kezeńderi umytyldy. Sońǵy úsh jylda jumys yrǵaǵyndaǵy Qazaqstan dándi daqyldardyń mıllıard puttaryn óndirip otyr. Bul rette egin jınaý- sebý naýqandaryna keńestik ýaqytqa qaraǵanda janar- jaǵar maı materıaldary 10 ese derlik az jumsalady.
Alaıda tutastaı alǵanda jer máselesi sheshilmeı kalyp keldi.

Agrarlyq sektor men aýyl adamdarynyń problemalaryn keshendi sheshý úshin 2003-2005 jyldar Aýyl jyldary bolyp jarıalandy. 2003-2005 jyldarǵa arnalǵan Memlekettik agrarlyq azyq- túlik baǵdarlamasynyń qabyldanýymen agrarlyq sektordyń tıimdi qyzmet etýiniń negizin qalyptastyratyn ınstıtýttyq tetikterdi iske kosyldy.

Jer kodeksi aıtarlyqtaı aýyr qabyldandy. Bul kezdeısoq emes edi. Jer memlekettiń negizi bolyp tabylady. Búginde aýylda qazaqstandyqtardyń 43% turady. Olardyń árqaısysynyń jerge degen óz qatynasy bar. Bul máseledegi pikirlerdiń qarama-qaıshylyǵy da osydan.

Biraq ta naryq mundaı teketiresterge tózbeıdi. Agrarlyq sektor — bul hımıa kósiporyndary, máshıne jasaý, munaı ónerkásibi ónimderin jáne qyzmet salasyn asa iri tutynýshy ekeni kóp rette umytyla beredi. Bul salalardyń bári derlik tutastaı naryqka kıliktirilgen. Biraq ta dál osyny agrarlyq sektor týraly aıtýǵa áli bolmaıdy, óıtkeni aýylsharýashylyq maqsatyndaǵy jerler naryqtyq qatynastarǵa áli kıliktirilmegen.

Jerge degen uqypty qatynas joq kezde jeke menshikke degen kurmet týraly aıtylynbaıdy. Bul problemany jerdi jeke menshik ıelerine bergen jaǵdaıda ǵana sheshýge bolady. Jáne de sóz júzinde emes, is júzinde.

Biz jerdiń tozýy, jer qorynyń azýy degenniń ne ekenin bilemiz. Jer tabıǵı baılyqtarmen jáne jyljymaıtyn múlikpen qatar ekonomıkany kóterip turǵan kıtterdiń biri bolyp tabylady. Eger olar aınalymnan shyǵarylsa, óndiristik shyǵyndar men baǵalardyń, aktıvterdiń naryqtyq qunyn negizdeı otyryp anyqtaý, turlaýly aqsha aınalymy, sheteldik ınvestısıalardy keńinen tartý, ıpotekalyk kredıttiń damýy múmkin emes.

Osyny sezinip, túsiný bizge agroónerkásiptik keshen úshin, sondaı-aq búkil el úshin asa mańyzdy Jer kodeksin qabyldaýǵa múmkindik berdi.
Jerge degen jeke menshik jáne osy negizde eńbekkerlerdiń jańa tabyn tárbıeleý — agrarlyq sektordaǵy órkendi ósýdiń negizi.
Endi aýyl sharýashylyǵyna ınvestısıalar, jańa tehnologıalar men tıimdi menedjment kelýi kerek. Jerdiń sezimtal da qamqorshyl qojasy paıda bolýy kerek. Al jeke menshik ıeleri men ınvestorlar aýyldy naqtyly ózgerte alady.

Ekonomıkalyq, óndiristik qatynastar júıesin túbegeıli ózgertý jónindegi reformanyń eń mańyzdy kezeńiniń basty mindetteri sheshildi. Qazaqstandyq ekonomıkany yryqtandyrý prosesi keri júrmeıdi. Endigi jerde sóz osy jyldary taldap jasalyp, baıqap kórilgen zańnamalyq, normatıvtik-quqyqtyq bazany naqty mazmunmen tolyqtyrý jáne túzetý, onyń eleýetin odan ári damytý týraly bolyp otyr.
Naryqqa kóshý kezinde memlekettiń ekonomıkaǵa aralasýy kilt shekteldi. Belgili bir ýaqyt ótkennen keıin kaı jerde derbes erkin ósý júrip jatqany, al qaı jerde memlekettiń eleýli qoldaýynsyz, tikeleı aralasýynsyz bolmaıtyny aıqyn kórindi.

Naryqtyq ekonomıkanyń jetekshi bir faktory memlekettik emes sektor úlesin serpindi úlǵaıtý bolyp tabylady. Máselen, statısıka málimetteri boıynsha, 2004 jyldyń I jartyjyldyǵyna tirkelgen 194,8 myń zandy tulǵanyń 192,7  myndaıy jeke menshik sektorǵa keledi. Bul jalpy sannyń 98%, óndeý salasynda bul úles — 98%- dy; aýyl sharýashylyǵy men orman sharýashylyǵynda 97,5% quraıdy.

---