Mashına jasaýdyń qalypsaýy men damýy
№16 kolej MKQK
Sapa menedjmenti júıesi
Oryndaǵan: A-41 top stýdenti Qarabalaev Bekzat Daýletbaıuly
Jetekshisi: Ibraemov Amanolla Meıramhanovıch
Mashına jasaý óndiris salasy retinde Uly Otan soǵysy jyldarynda evakýasıamen kóshirilip ákelingen kásiporyndardyń negizinde quryldy. Metalýrgıalyq qural-jabdyq (Almaty), avtomatty syǵymdaý (Shymkent), aparatýralaryn (Aqtóbe), avtokólik qozǵaǵyshtaryn (Petropavl), aýyl sharýashylyq tehnıkasyn (Astana) shyǵaratyn iri zaýyttar osylaısha paıda boldy. Soǵystan keıingi jyldarda ondaǵan mashına jasaý zaýyttary salyndy. Aspap jasaýdyń, elektrotehnıkalyq ónerkásiptiń, traktor jasaýdyń jańa salalary paıda boldy. Iaǵnı mashına jasaý salalarynyń kesheni qalyptasa bastady. 1990 jyldardyń basynda mashına jasaý kesheniniń quramynda 2500-deı ónim túrlerin shyǵaratyn 370 zaýyt boldy. Degenmen, mashına jasaýdyń jalpy damý deńgeıi boıynsha Qazaqstan basqa odaqtas respýblıkalardan birtalaı artta qalyp keldi. KCPO-da ol jalpy ónim shyǵarýdan úshinshi, al mashına jasaýdan on ekinshi oryndaǵy respýblıka boldy. Biraq keshenniń, qurylymy Qazaqstan úshin qolaıly bolmady. Barlyq zaýyttardyń 1/3 beligi tek eskirgen tehnıkany jóndeýmen aınalyssa, al taǵy da sondaı bóligi metal konstrýksıalaryn óndirdi. Qalǵan bóliginiń jartysyn Qorǵanys-óndiristik keshen (QÓK) qurady. 1990 jyldary mashına jasaý kesheni onyń ónimderine degen suranystyń kúrt tómendeýine baılanysty tereń daǵdarys jaǵdaıynda boldy. Basqa respýblıkalardaǵy kásiporyndarmen kóptegen óndiristik baılanystar úzildi. QÓK zaýyttarynyń aldynda óndiristi konversıalaý, ıaǵnı halyq pen ekonomıkaǵa kajetti ónim shyǵarý mindeti turdy. Konversıa óte baıaý júrdi. Ónerkásipterdiń barlyǵy jańa jaǵdaıǵa birden úırenip kete almady. Naryqtyq qatynasqa tabysty etýdiń mysalyn Petropavldaǵy zaýyttardyń birinen kórýge bolady.
Qazir zaýyt Qazaqstannyń munaı jóne gaz ónerkásibine jumys isteıdi. Olar tehnıkanyń jańa túrlerin - shaǵyn burǵylaý qondyrǵylaryn, uńǵymalardy jóndeýge arnalǵan avtokólikterdiń kótergish qondyrǵylaryn shyǵarady. Qazirgi ýaqytta mashına jasaý kesheniniń quramynda 1500-den astam kásiporyn bar. Onda óndiristiń barlyq salalarynyń arasynda eń kóp (13%) jumyskerler qyzmet etedi. Birak keshenniń ónim óndirý úlesi nebári 3%-dy ǵana quraıdy. Qazaqstannyń turǵyn halqynyń shaǵyndyǵyna baılanysty, mashına jasaýdyń barlyq salalaryn birdeı joǵary deńgeıde damytý múmkin emes. Sondyqtan olardyń aldynda eń mańyzdylary men bolashaǵy barlaryn tańdap alý mindeti tur. Olarǵa, eń aldymen munaı, metalýrgıa, aýyl sharýashylyq jóne kóliktik mashına jasaý salalaryn jatqyzýǵa bolady. Alǵashqy úsh sala Qazaqstannyń eksporttyq álýetiniń ósýine yqpal etýi tıis. Kóliktik mashına jasaýdyń mindeti - el ishindegi kóptegen óndiristerdiń damýyna jaǵdaı týǵyzý. Ázirge bizdiń elimizde tek qurastyrý kósiporyndary ǵana qurylǵan. Olardyń ishindegi eń irisine Óskemen (jeńil avtokólik), Kókshetaý (júk tasıtyn avtokólik), Semeı (avtobýs) qalalary jatady. Óskemendegi «Azıa-Avto» avtomobıl qurastyrý zaýyty kazirdiń ezinde olar akýmýlátordy Taldyqorǵannan alady. Bolashaqta bólshekter men basqa materıaldardyń 50%-yn Qazaqstannyń zaýyttary shyǵaratyn bolady. Mashına jasaýdyń damýyna sheteldik seriktestermen birikken kásiporyndar (Ońtústik Koreıa, Reseı, Qytaı, AQSH) jaǵdaı jasaıdy. Olar avtomobıl, traktor, kompúterlik quraldardy jasaý nemese damytýǵa yqpal etetin bolady.
Mashına jasaýdaǵy mamandaný men kooperatıvtendirý. Mashına jasaý kesheniniń ornalasýyna birqatar qıynshylyqtar áser etedi. Eń aldymen bul - shyǵarylatyn enimderdiń kúrdeliligine baılanysty. Ol kásiporyndardyń salalary men ishki salalyq mamandanýdyń qajettiligin týǵyzady.
Paıdalanǵan ádebıetter:
- Qazaqstannyń ekonomıkalyq jáne áleýmettik geografıasy: Jalpy bilim beretin mekteptiń 9-synybyna arnalǵan oqýlyq /V. Ýsıkov, T. Kazanovskaıa, A. sıkova, G. Zóbenova. 2-basylymy, óńdelgen. - Almaty: Atamura, 2009. ISBN 9965-34-934-7
- https://kk.wikipedia.org/wiki/Mashına_jasaý_kesheni
You Might Also Like
-
Atyraý qalasy №34 kópsalaly mektep-gımnazıasynyń 1 «b» synyp oqýshysy: Ermekuly Aıdar Synyp jetekshisi: Shıganova Aqmaral
-
№16 kolej MKQK Sapa menedjmenti júıesi Oryndaǵan: A-41 top stýdenti Orazbekov Madıar Arsylanbekýǵlı Jetekshisi: Qanjıgıtova Aınýr Myrzaǵalıqyzy
