Taǵam qaýipsizdiginiń adam densaýlyǵyna áseri
Taqyryby: Taǵam qaýipsizdiginiń adam densaýlyǵyna áseri.
Baǵyty: Taza tabıǵı orta Qazaqstan - 2030 strategıasyn iske asyrýdyń negizi.
Seksıasy: Medısına
Mazmuny:
I. Anotasıa
II. Kirispe. «As adamnyń arqaýy»
III. Negizgi bólim
3. 1. GMO degenimiz ne?
3. 2. GMO ónimderiniń paıdasy qandaı?
3. 3. GMO ónimderiniń adam densaýlyǵyna zıany qanshalyqty?
3. 4. Tez daıyndalatyn fast - fýd ónimderiniń adam densaýlyǵyna zıany?
3. 5. Mektebimizdegi oqýshylar arasyndaǵy saýalnama qorytyndysy.
IV. Usynystar.
V. Qorytyndy.
VI. Paıdalanǵan ádebıetter.
1. Kirispe.
Qazirgi tańda gendik ınjenerıa tańqalarlyq nátıjege jetti. Solardyń negizgileriniń biri dıagnostıkalyq preparattar bolyp tabylady. SPID, qant dıabetine shaldyqqan aýrý túrin, sonymen birge qaterli isik aýrýlaryna qarsy dárigerler jáne 200 jańa dıagnostıkalyq preparattar medısınalyq praktıkaǵa engizildi. AQSH - te gendik ınjenerıa ádisterin qoldaný arqyly kóptegen preparattar jasaldy.
Jyl saıyn transgendik aýylsharýashylyq daqyldar egistigi jyldam qarqyndylyqpen artý ústinde. Bıotehnologıalyq korporosıalar jańadan GMO ónimderin komersıalyq qoldaný úshin ustanýda, bul bárin korporasıanyń joǵary tabysqa jetýimen baılanysty.
GMO ónimderiniń ekojúıege tıgizer zıandy áserlerin zerttep qarastyrmaı, ondaı jumystardy júrgizbeıtindikteri árıne alańdatarlyq jaıt. Ekojúıe kúrdeli ári bir - birimen baılanysty qarastyrý kerek. Bul zertteýler qıyn, ári uzaq ýaqytqa sozylady jáne ár transgendik aǵza jan - jaqty qamtıtyn ǵylymı analızdi qajet etedi.
Trans ulttyq bıotehnıkalyq korporasıalar artyq shyǵynǵa ushyramas úshin bul úlken kólemdi zertteýlerdi júrgizbeı - aq jańa GMO ónimderin qorshaǵan ortaǵa jáne adam densaýlyǵyna qaýipsiz dep jarnamalap kelýde. Al adam densaýlyǵy men ómir súrýi ekinshi orynda tur.
Jeńil taǵamdardyń tarıhy ejelgi Rımnen belgili. Ejelgi Rımdikter úılerinen tamaq pisirip ishpegen onyń esesine qalalarynda jeńil taǵamdar daıyndaıtyn oryndar men bazarlar kóp bolǵan. Solardyń biri - ashytqydan daıyndalǵan jáne záıtún maıy jaǵylǵan quımaqtar men shelpekter. Sodan keıin gambýrger satyla bastaldy.
Qytaıda bazarlarda tez daıyndalatyn lapsha paıdalanylsa, Indıada, Reseıde, ártúrli shelpekter men bálishter taraldy.
Fastfýd ónimderi 1920 jyly Amerıkada shyqty. 1921 jyly Kanzasta White Castle kompanıasy ashyldy. Onyń negizgi ónimi - gambýrger boldy. Gambýrger osy kezde halyq arasynda keńinen qoldanyldy, biraq onyń organızmge áseri týraly belgisiz boldy.
Qazirgi tańda óziniń jeńil ónimderdi daıyndaıtyn birneshe ortalyqtary bar.
2. 1. GMO degenimiz ne?
Gendik ınjenerıa medısına, aýylsharýashylyǵy salalarynda paıdalanýǵa óte tıimdi. Ǵalymdardyń paıymdaýynsha, gendik ınjenerıa halyqty azyq - túlikpen qamtamasyz etý jaǵdaıyn jaqsarta túsedi ári klımattyq jaǵdaıy nashar aýmaqtarda eginniń mol shyǵýyna áser etip, aýylsharýashylyǵyna paıdalanylatyn hımıkattar men sý qajettiligin azaıta túsedi. Sol sebepti álemniń túkpir - túkpirinde azyq - túlikti molynan óndirý úshin gendik - modıfıserlengen organızmderdi qosady. Qazirgi tańda gendik ınjenerıa tańqalalrlyq nátıjege jetti. Solardyń negizgileriniń biri dıagnostıkalyq preparattar bolyp tabylady. SPID, qant dıabetine shaldyqqan aýrý túrin, sonymen birge qaterli isik aýrýlaryna qarsy dárigerler jáne 200 jańa dıagnostıkalyq preparattar medısınalyq praktıkaǵa engizildi. AQSH - te gendik ınjenerıa ádisterin qoldaný arqyly kóptegen preparattar jasaldy. Sol arqyly AQSH birneshe mlrd. dollar paıda boldy.
Jyl saıyn aýyl sharýashylyq daqyldar egistigi jyldam qarqyndylyqpen artý ústinde. Bıotehnologıalyq korporasıalar jańadan GMO ónimderin komersıalyq qoldaný úshin ustanýda, bul bárin korporasıanyń joǵary tabysqa jetýimen baılanysty.
GMO ónimderiniń ekojúıege tıgizer zıandy áserlerin zerttep qarastyrmaı, ondaı jumystardy júrgizbeıtindikteri árıne alańdatarlyq jaıt. Ekojúıe kúrdeli ári bir - birimen baılanysty qarastyrý kerek. Bul zertteýler qıyn, ári uzaq ýaqytqa sozylady jáne ár transgendik aǵza jan - jaqty qamtıtyn ǵylymı analızdi qajet etedi.
Ulttyq bıotehnıkalyq korporasıalar artyq shyǵynǵa ushyramas úshin bul úlken kólemdi zertteýlerdi júrgizbeı - aq jańa GMO ónimderin qorshaǵan ortaǵa jáne adam densaýlyǵyna qaýipsiz dep jarnamalap kelýde. Al adam densaýlyǵy men ómir súrýi ekinshi orynda tur.
70 - jyldardyń basynda qorshaǵan ortaǵa, aýylsharýashylyq qojalyqtary ónimderiniń osyndaı formasy negatıvti áser etetindigi anyq kórindi. Gendik modıfıkasıaǵa ushyraǵan aǵzalarǵa ıaǵnı boljam boıynsha jer betinde 2025 jylǵa deıin, tirshilik etý úshin olardyń taǵamdyq rasıondaryn jaqsartý, tolyqtyrý maqsatynda azyq - túlik óndirisin eki esege kóbeıtý kerek. İri saýda ortalyqtarynyń sórelerinde azyq - túliktiń syrtqy qabatyndaǵy «Bez GMO» degen jazýdy jıi ushyratatyn shyǵarsyz. Bul jazý azyq - túlik eshbir transgendik qospasyz ósirildi degendi bildiredi. Al búginde sapaly ári zıandy zattardan ada ósimdikti ósirý úshin laboratorıada bar - joǵy birneshe saǵat otyryp, transgendik qospa qossańyz jetip jatyr. Álem elderinde gendik - modı - fıserlengen organızmder jıi qoldanylady.
Al Qazaqstanda...
Qazaqstanda el aýmaǵynda gendik modıfıkasıaǵa ushyraǵan azyq - túlikti baqylaıtyn «Gendik ınjenerıa qyzmetin memlekettik baqylaý» jóninde zań jobasy quryldy. Aǵymdaǵy jyldyń naýryzynda atalmysh qujat Májilistiń qaraýyna ótti. Zań jobasyn Bilim jáne ǵylym mınıstrligi qurdy. Ázirge elimizde gendik modıfıkasıa qyzmetine tosqaýyl qoıatyn zańnama joq. Keı mamandardyń aıtýynsha, azyq - túlik qorabynda GMO qospasy jóninde aqparat berilmegendikten qazaqstandyqtar gendik ózgeriske ushyraǵan ónimdi shamadan tys paıdalanady. Buǵan elimizde transgendik organızmderdi anyqtaıtyn arnaıy laboratorıanyń joqtyǵy sep bolyp otyr. Eger joǵaryda atalǵan zań jobasy qabyldansa, elimizde quramynda GMO - sy bar balalar taǵamy, óndiriske qajetti qospalardy daıyndaýǵa, ımport pen eksportqa túbegeıli tyıym salynady. Qazaq - stanǵa tek memlekettik tirkeýden ótken GMO - sy bar azyq - túlikter ǵana kirgiziledi. Memlekettik tirkeýden ótý úshin ǵylymı dáıegi bar dáleldemeler keltirilip, GMO qaýiptiligi jan - jaqty sarapqa salynýy tıis. Dáleldemeler men arnaıy saraptamalyq qujatty ımporttaýshy nemese óndirýshi usynýy tıis. Elimizde óndirýshiniń ónimi túbegeıli tekseristen ótkizilýi tıis. Alaıda adam aǵzasy GMO quramynyń zıandylyǵy bar - joǵyn qadaǵalaıtyn laboratorıanyń joqtyǵy bul iste qoldy baılaýy múmkin deıdi mamandar.
Kez kelgen nárseniń paıdasy men zıany qatar júretini belgili. Gendik ınjenerıanyń dári - dármekti óndirýde paıdasy zor - aq. Alaıda kúndelikti taǵamǵa qosylatyn genniń qandaı ekenin eshkim topshylap aıta almaıdy. Áıteýir gendik modıfıkasıa tabıǵat zańdylyǵyna qarsy qubylys ekeni aıan
Ǵalamnyń mıllıondaǵan adamdary kún saıyn GMO bar taǵamdardy qoldanýda GMO - nyń densaýlyqqa jetkilikti mólsherde qoldanýy qaýiptilik áseri áli tolyq zerttelmegendikten, qazir eksperımentti osyndaı taǵamdar arqyly tamaqtanyp, biz ózimizge tájirıbe jasap jatyrmyz degen sóz. Mysaly, ózimiz paıdalanatyn «Grınpıste» jarıalanǵan GMO ıngredıentterin qoldanatyn kompanıalardyń tizimi tómende kórsetilgen:
Kellogg s (Kellogs) - daıyn tańerteńgi asty, sonymen qatar júgeri maqtalaryn óndiredi.
Nestle (Nestle)- shokolad, kofe, kofeıindi sýsyndar, balalar taǵamyn óndiredi.
Unilever (Iýnılever)- balalar taǵamyn, maıonezder, sýsyndardy óndiredi.
Heins Foods (Haıens - Fýds)- kechýpter men soýstardy óndiredi.
Hersheys (Hershes)- shokolad jáne alkogólsiz sýsyndaryn óndiredi.
Coca - Cola(Koka - Kola)- Koka - Kola, spraıt, Fanta.
McDonald s(Makdonalde)- tez tamaqtaný meıramhanalar júıesi.
Danon (Danon)- ıogýrttar, aıran, irimshik jáne balalar taǵamyn óndiredi.
Similac(Sımılak)- balalar taǵamyn óndiredi.
Cadbury(Kedberı)- Frut & Nut kakaosyn jáne shokolad óndiredi.
Mars(Mars)- M&M, Snickers, Twix, Milky Way shokoladtaryn óndiredi.
Pepsi - Cola(pepsı - kola)- Pepsı, Mırında, Seven - Ap.
Avtory: Ismaǵul Lázzat, Cagıdýllaeva Jupar
Jetekshisi: Izımova A.
Taǵam qaýipsizdiginiń adam densaýlyǵyna áseri júkteý
Baǵyty: Taza tabıǵı orta Qazaqstan - 2030 strategıasyn iske asyrýdyń negizi.
Seksıasy: Medısına
Mazmuny:
I. Anotasıa
II. Kirispe. «As adamnyń arqaýy»
III. Negizgi bólim
3. 1. GMO degenimiz ne?
3. 2. GMO ónimderiniń paıdasy qandaı?
3. 3. GMO ónimderiniń adam densaýlyǵyna zıany qanshalyqty?
3. 4. Tez daıyndalatyn fast - fýd ónimderiniń adam densaýlyǵyna zıany?
3. 5. Mektebimizdegi oqýshylar arasyndaǵy saýalnama qorytyndysy.
IV. Usynystar.
V. Qorytyndy.
VI. Paıdalanǵan ádebıetter.
1. Kirispe.
Qazirgi tańda gendik ınjenerıa tańqalarlyq nátıjege jetti. Solardyń negizgileriniń biri dıagnostıkalyq preparattar bolyp tabylady. SPID, qant dıabetine shaldyqqan aýrý túrin, sonymen birge qaterli isik aýrýlaryna qarsy dárigerler jáne 200 jańa dıagnostıkalyq preparattar medısınalyq praktıkaǵa engizildi. AQSH - te gendik ınjenerıa ádisterin qoldaný arqyly kóptegen preparattar jasaldy.
Jyl saıyn transgendik aýylsharýashylyq daqyldar egistigi jyldam qarqyndylyqpen artý ústinde. Bıotehnologıalyq korporosıalar jańadan GMO ónimderin komersıalyq qoldaný úshin ustanýda, bul bárin korporasıanyń joǵary tabysqa jetýimen baılanysty.
GMO ónimderiniń ekojúıege tıgizer zıandy áserlerin zerttep qarastyrmaı, ondaı jumystardy júrgizbeıtindikteri árıne alańdatarlyq jaıt. Ekojúıe kúrdeli ári bir - birimen baılanysty qarastyrý kerek. Bul zertteýler qıyn, ári uzaq ýaqytqa sozylady jáne ár transgendik aǵza jan - jaqty qamtıtyn ǵylymı analızdi qajet etedi.
Trans ulttyq bıotehnıkalyq korporasıalar artyq shyǵynǵa ushyramas úshin bul úlken kólemdi zertteýlerdi júrgizbeı - aq jańa GMO ónimderin qorshaǵan ortaǵa jáne adam densaýlyǵyna qaýipsiz dep jarnamalap kelýde. Al adam densaýlyǵy men ómir súrýi ekinshi orynda tur.
Jeńil taǵamdardyń tarıhy ejelgi Rımnen belgili. Ejelgi Rımdikter úılerinen tamaq pisirip ishpegen onyń esesine qalalarynda jeńil taǵamdar daıyndaıtyn oryndar men bazarlar kóp bolǵan. Solardyń biri - ashytqydan daıyndalǵan jáne záıtún maıy jaǵylǵan quımaqtar men shelpekter. Sodan keıin gambýrger satyla bastaldy.
Qytaıda bazarlarda tez daıyndalatyn lapsha paıdalanylsa, Indıada, Reseıde, ártúrli shelpekter men bálishter taraldy.
Fastfýd ónimderi 1920 jyly Amerıkada shyqty. 1921 jyly Kanzasta White Castle kompanıasy ashyldy. Onyń negizgi ónimi - gambýrger boldy. Gambýrger osy kezde halyq arasynda keńinen qoldanyldy, biraq onyń organızmge áseri týraly belgisiz boldy.
Qazirgi tańda óziniń jeńil ónimderdi daıyndaıtyn birneshe ortalyqtary bar.
2. 1. GMO degenimiz ne?
Gendik ınjenerıa medısına, aýylsharýashylyǵy salalarynda paıdalanýǵa óte tıimdi. Ǵalymdardyń paıymdaýynsha, gendik ınjenerıa halyqty azyq - túlikpen qamtamasyz etý jaǵdaıyn jaqsarta túsedi ári klımattyq jaǵdaıy nashar aýmaqtarda eginniń mol shyǵýyna áser etip, aýylsharýashylyǵyna paıdalanylatyn hımıkattar men sý qajettiligin azaıta túsedi. Sol sebepti álemniń túkpir - túkpirinde azyq - túlikti molynan óndirý úshin gendik - modıfıserlengen organızmderdi qosady. Qazirgi tańda gendik ınjenerıa tańqalalrlyq nátıjege jetti. Solardyń negizgileriniń biri dıagnostıkalyq preparattar bolyp tabylady. SPID, qant dıabetine shaldyqqan aýrý túrin, sonymen birge qaterli isik aýrýlaryna qarsy dárigerler jáne 200 jańa dıagnostıkalyq preparattar medısınalyq praktıkaǵa engizildi. AQSH - te gendik ınjenerıa ádisterin qoldaný arqyly kóptegen preparattar jasaldy. Sol arqyly AQSH birneshe mlrd. dollar paıda boldy.
Jyl saıyn aýyl sharýashylyq daqyldar egistigi jyldam qarqyndylyqpen artý ústinde. Bıotehnologıalyq korporasıalar jańadan GMO ónimderin komersıalyq qoldaný úshin ustanýda, bul bárin korporasıanyń joǵary tabysqa jetýimen baılanysty.
GMO ónimderiniń ekojúıege tıgizer zıandy áserlerin zerttep qarastyrmaı, ondaı jumystardy júrgizbeıtindikteri árıne alańdatarlyq jaıt. Ekojúıe kúrdeli ári bir - birimen baılanysty qarastyrý kerek. Bul zertteýler qıyn, ári uzaq ýaqytqa sozylady jáne ár transgendik aǵza jan - jaqty qamtıtyn ǵylymı analızdi qajet etedi.
Ulttyq bıotehnıkalyq korporasıalar artyq shyǵynǵa ushyramas úshin bul úlken kólemdi zertteýlerdi júrgizbeı - aq jańa GMO ónimderin qorshaǵan ortaǵa jáne adam densaýlyǵyna qaýipsiz dep jarnamalap kelýde. Al adam densaýlyǵy men ómir súrýi ekinshi orynda tur.
70 - jyldardyń basynda qorshaǵan ortaǵa, aýylsharýashylyq qojalyqtary ónimderiniń osyndaı formasy negatıvti áser etetindigi anyq kórindi. Gendik modıfıkasıaǵa ushyraǵan aǵzalarǵa ıaǵnı boljam boıynsha jer betinde 2025 jylǵa deıin, tirshilik etý úshin olardyń taǵamdyq rasıondaryn jaqsartý, tolyqtyrý maqsatynda azyq - túlik óndirisin eki esege kóbeıtý kerek. İri saýda ortalyqtarynyń sórelerinde azyq - túliktiń syrtqy qabatyndaǵy «Bez GMO» degen jazýdy jıi ushyratatyn shyǵarsyz. Bul jazý azyq - túlik eshbir transgendik qospasyz ósirildi degendi bildiredi. Al búginde sapaly ári zıandy zattardan ada ósimdikti ósirý úshin laboratorıada bar - joǵy birneshe saǵat otyryp, transgendik qospa qossańyz jetip jatyr. Álem elderinde gendik - modı - fıserlengen organızmder jıi qoldanylady.
Al Qazaqstanda...
Qazaqstanda el aýmaǵynda gendik modıfıkasıaǵa ushyraǵan azyq - túlikti baqylaıtyn «Gendik ınjenerıa qyzmetin memlekettik baqylaý» jóninde zań jobasy quryldy. Aǵymdaǵy jyldyń naýryzynda atalmysh qujat Májilistiń qaraýyna ótti. Zań jobasyn Bilim jáne ǵylym mınıstrligi qurdy. Ázirge elimizde gendik modıfıkasıa qyzmetine tosqaýyl qoıatyn zańnama joq. Keı mamandardyń aıtýynsha, azyq - túlik qorabynda GMO qospasy jóninde aqparat berilmegendikten qazaqstandyqtar gendik ózgeriske ushyraǵan ónimdi shamadan tys paıdalanady. Buǵan elimizde transgendik organızmderdi anyqtaıtyn arnaıy laboratorıanyń joqtyǵy sep bolyp otyr. Eger joǵaryda atalǵan zań jobasy qabyldansa, elimizde quramynda GMO - sy bar balalar taǵamy, óndiriske qajetti qospalardy daıyndaýǵa, ımport pen eksportqa túbegeıli tyıym salynady. Qazaq - stanǵa tek memlekettik tirkeýden ótken GMO - sy bar azyq - túlikter ǵana kirgiziledi. Memlekettik tirkeýden ótý úshin ǵylymı dáıegi bar dáleldemeler keltirilip, GMO qaýiptiligi jan - jaqty sarapqa salynýy tıis. Dáleldemeler men arnaıy saraptamalyq qujatty ımporttaýshy nemese óndirýshi usynýy tıis. Elimizde óndirýshiniń ónimi túbegeıli tekseristen ótkizilýi tıis. Alaıda adam aǵzasy GMO quramynyń zıandylyǵy bar - joǵyn qadaǵalaıtyn laboratorıanyń joqtyǵy bul iste qoldy baılaýy múmkin deıdi mamandar.
Kez kelgen nárseniń paıdasy men zıany qatar júretini belgili. Gendik ınjenerıanyń dári - dármekti óndirýde paıdasy zor - aq. Alaıda kúndelikti taǵamǵa qosylatyn genniń qandaı ekenin eshkim topshylap aıta almaıdy. Áıteýir gendik modıfıkasıa tabıǵat zańdylyǵyna qarsy qubylys ekeni aıan
Ǵalamnyń mıllıondaǵan adamdary kún saıyn GMO bar taǵamdardy qoldanýda GMO - nyń densaýlyqqa jetkilikti mólsherde qoldanýy qaýiptilik áseri áli tolyq zerttelmegendikten, qazir eksperımentti osyndaı taǵamdar arqyly tamaqtanyp, biz ózimizge tájirıbe jasap jatyrmyz degen sóz. Mysaly, ózimiz paıdalanatyn «Grınpıste» jarıalanǵan GMO ıngredıentterin qoldanatyn kompanıalardyń tizimi tómende kórsetilgen:
Kellogg s (Kellogs) - daıyn tańerteńgi asty, sonymen qatar júgeri maqtalaryn óndiredi.
Nestle (Nestle)- shokolad, kofe, kofeıindi sýsyndar, balalar taǵamyn óndiredi.
Unilever (Iýnılever)- balalar taǵamyn, maıonezder, sýsyndardy óndiredi.
Heins Foods (Haıens - Fýds)- kechýpter men soýstardy óndiredi.
Hersheys (Hershes)- shokolad jáne alkogólsiz sýsyndaryn óndiredi.
Coca - Cola(Koka - Kola)- Koka - Kola, spraıt, Fanta.
McDonald s(Makdonalde)- tez tamaqtaný meıramhanalar júıesi.
Danon (Danon)- ıogýrttar, aıran, irimshik jáne balalar taǵamyn óndiredi.
Similac(Sımılak)- balalar taǵamyn óndiredi.
Cadbury(Kedberı)- Frut & Nut kakaosyn jáne shokolad óndiredi.
Mars(Mars)- M&M, Snickers, Twix, Milky Way shokoladtaryn óndiredi.
Pepsi - Cola(pepsı - kola)- Pepsı, Mırında, Seven - Ap.
Avtory: Ismaǵul Lázzat, Cagıdýllaeva Jupar
Jetekshisi: Izımova A.
Taǵam qaýipsizdiginiń adam densaýlyǵyna áseri júkteý
You Might Also Like
