InfoHub Logo

Aqtaý qalasy
"Ibash Janbolatova atyndaǵy №15 JBBOM" KMM
6 «Á» synyp oqýshysy Baqytjanqyzy Juldyz
Hımıa jáne bıologıa pánderiniń muǵalimi
Azamatova Gýljamal Myrzabaevna

Pikir

«Ibash Janbolatova atyndaǵy №15 jalpy bilim berý mektebi» 6 «Á» synyp oqýshysy Baqytjanqyzy Juldyzdyń «Teri jáne onyń aýrýlary» atty taqyrybyna jazylǵan ǵylymı jumysyna jetekshisi G. Azamatovanyń jazǵan pikiri

Oqýshym, Juldyz teri aýrýlary týraly maǵlumat ala otyryp, qazirgi tańda halyq arasynda teri aýrýlarynyń keń etek alýyna baılanysty óz ǵylymı jumysyn paıdalana otyryp, úlesin qospaqshy. Zertteýdiń derekkózderi retinde adam terisinde kezdesetin aýrý túrleri alyndy.
Negizgi bóliminde jalpy teri aýrýlary týraly sıpattama bergen, odan ári dıatez jáne onyń túrleri, bezeý, sańyraýqulaq aýrýlary, shıqan, kúbirtke, qyshyma qotyr, ájim jáne bet terisi týraly málimet bergen.

İzdený barysynda halyqtyq em-domdar týraly da málimet berip ótken. Osy zertteýdiń barysynda oqýshym bilimin keńeıtýdi maqsat etti.
Zertteý jumysynyń qorytyndysyn bıologıa, anatomıa, valeologıa pánderine qosymsha materıal retinde qoldanýǵa bolady.
Ǵylymı jobanyń taqyryby qazirgi jas urpaqtyń densaýlyǵyn jaqsartýda óz úlesin qosary sózsiz.

Muǵalimniń  pikirin rastaımyn  
Mektep dırektory: A.A.Dosov

Pikir jazǵan bıologıa páni muǵalimi: G. M.Azamatova

                                             
Túıindeme

Zertteý jumysynyń maqsaty: Teri aýrýlarynyń túrlerimen tanysa otyryp, shyǵý sebepterin anyqtap, aldyn alý joldarymen tanysý.  
Zertteý jumysynyń negizgi boljamy: Teri aýrýlarynyń shyǵý joldary jáne ony boldyrmaý tásilderi.
Zertteý jumysynyń ádistemesi:
- Ǵylymı-ádebıetterge sholý jasaý;
- Tájirıbeler júrgizý;
Zertteýdiń jańalyǵy men derbestik nátıjesi:
Teri  aýrýlarynyń túrlerine jan–jaqty sıpattama berildi;
Teri aýrýlaryn aldyn alý jáne emdeý joldary kórsetildi.
Zertteýdiń teorıalyq jáne praktıkalyq máni:
Ǵylymı-ádebıetterge sholý jasaý arqyly teri aýrýlaryn jan–jaqty zertteý jáne emdeý erekshelikterin kórsetý jumystyń teorıalyq máni bolyp tabylady.
Jumys barysynda qoldan jasalǵan emdik qospany kópshiliktiń turmystyq jaǵdaıda jasap paıdalaný múmkindigi ıaǵnı, qoljetimdiligi jumystyń praktıkalyk máni bolyp tabylady.
 

Anotasıa

Selú ıssledovanıa: Znakomás s vıdamı kojanyh zabolevanıı, vyıavıt prıchıny, profılaktıka ı posmotret, kak?
Issledovanıe: Pýtı k kojanyh zabolevanıı ı kak ego ızbejat.
Metodologıa ıssledovanıa:
- Obzor naýchnoı lıteratýry;
- Vodıtelskıı staj;
Novızna ı nezavısımostrezýltatov ıssledovanıa:
Byl vsestoronnıe opısanıe tıpov kojanyh zabolevanıı;
Profılaktıka ı lechenıe kojanyh zabolevanıı;
Teoretıcheskaıa ı praktıcheskaıa sennost
Cherez obzor naýchnoı lıteratýre shoý ımeet kompleksnoe ıssledovanıe ı lechenıe zabolevanıı kojı ıavláetsá teoretıcheskoe znachenıe raboty.
Sdelano v hode lechenıa ıavláetsá ıspolzovanıe smesı bytovyh ı dostýp obshestvennostı praktıcheskaıa sennostraboty.

Annotation

The aim of the study: Getting acquainted with the types of skin diseases, identify the causes, prevention, and to see how.
Research: Ways to skin diseases and how to avoid it.
Survey Methodology:
- A review of scientific literature;
- Driving experience;
Novelty and independence of the research results:
There was a full description of the types of skin diseases;
Prevention and treatment of skin diseases;
The theoretical and practical value:
After a review of the scientific literature shows a comprehensive research and treatment of diseases of the skin is the theoretical value of the work.
Made in the course of treatment is the use of a mixture of residential and public access practical value of the work.

Mazmuny
İ.   Kirispe

İİ.  Negizgi bólim:
1. Teri aýrýlarynyń túrleri
2. Kún sáýlesiniń terige áseri
3. Teri kúıgende, úsigende, kún ótkende kórsetiletin alǵashqy járdem
4. Teri kútimi jáne gıgıenasy
5. Halyqtyq em-domdar

İİİ. Qorytyndy

Usynys
Paıdalanylǵan ádebıetter
Qosymshalar

KİRİSPE

Teri  –  adam denesiniń syrtqy jabyny. Teri aǵzada ár túrli qyzmet atqarady. İshki múshelerdi syrtqy ortanyń mehanıkalyq áserinen qorǵaıdy. Teri mıkrobtardy, erigen ýly jáne zıandy zattardy ótkizbeı qorǵanyshtyq qyzmet atqarady. Teri aǵzada zat almasý prosesine qatysady. Negizinen sý men jylý almasýda mańyzy bar. Syrtqy ortanyń temperatýrasy qanshalyqty aýytqyǵanymen adamnyń dene temperatýrasy únemi turaqty bolady. Dene temperatýrasynyń únemi turaqty deńgeıde bolýyn qamtamasyz etetin fızıologıalyq prosesterdi jylý rettelý deıdi. Teri arqyly sýmen birge túrli tuzdar, sút qyshqyly, azottyq almasý ónimderi syrtqa shyǵarylady. Teri qan aınalym prosesinde qannyń saqtalatyn qoımasynyń da qyzmetin atqarady. Teride kóptegen júıke talshyqtary, sezgish jasýshalar shoǵyrlanǵan. Sondyqtan teri sezim múshesiniń qyzmetin atqarady. Adam teri arqyly bir zattyń janasqandyǵyn, temperatýrany, aýyrǵandy sezedi. Teriniń vıtamınder almasýyna da qatysy bar. Teride bolatyn erekshe zattardan kúnniń últrakúlgin sáýleleriniń áserinen D vıtamıni túziledi. Teride azdaǵan mólsherde gaz almasý prosesi júredi, ıaǵnı ottegin sińirip, kómirqyshqyl gazyn bóledi. Adam terisindegi ter, maı jáne sút bezderi arqyly ydyraý ónimderi bólinedi. Teride aǵzadaǵy artyq maı qor retinde jınalady. Teriniń eń kóp taraǵan aýrýlaryna bezeý,  qyshyma qotyr jáne sańyraýqulaqtar týdyratyn aýrýlar jatady. Teri aýrýlaryn qaraıtyn medısına bólimi - «dermatologıa» dep atalady.

Teriniń qurylysy

Adam terisi negizinen úsh qabattan turady. Teriniń syrtqy qabaty – epıdermıs, ortańǵy qabaty – naǵyz teri, ishki qabaty – teriasty shel qabaty dep atalady. Sońǵy kezderde terasty shel qabatyn naǵyz teri qabatymen qosyp, bir qabat dep sanaıdy.

Epıdermıs – teriniń syrtqy qabaty

Epıdermıs kóp qabatty jalpaq epıtelıı ulpasynan turady jáne ol birneshe qabattan turady:

1) bazaldy

2) búrtiksheli

3) túıirshikti

4) jyltyr nemese áınek tárizdi

5) múıizdi.

Naǵyz teri – derma

Derma nemese naǵyz teri epıdermıs pen teri astyndaǵy maıly jasýnyqtyń arasynda ornalasqan. Onyń quramynda eki qabat bar: emiziksheli jáne torly.

Emiziksheli qabat qan tamyrlaryna deıingi aralyqty derma bóliginiń joǵarǵy jelisi. Sondyqtan alaqan men taban terilerinde emiziksheli qabat bıik bolsa, epıdermısi juqa teri qabatynda álsiz túrde tolqyndy syzyqtary baıqalady. Emiziksheli qabattyń bar bolýy epıdermıstiń qorektenýin jaqsartady, emizikshelerdiń bólip epıdermıs pen dermanyń bir-birine janasý aımaǵyn ashady, sol sebepti emiziksheli shyrynnyń kapıllárǵa jetýinde esh kedergi bolmaıdy. Almasý úrdisinde negizgi roldi bazaldy, negizgi, membrana atqarady.

Teriniń qyzmeti

Teriniń qyzmeti denemizdegi barlyq músheler júıesiniń qyzmetimen tyǵyz baılanysty. Múshelerdiń, músheler júıesiniń qyzmetiniń buzylýy birden teriden baıqalady. Mysaly, teriniń qyzarýy, qyshýy, bórtýi, t.b.

Teriniń qorǵanyshtyq qyzmeti. Syrtqy ortanyń mehanıkalyq áserinen qorǵaıdy. Sýyqtan, ystyqtan, aýrý qozdyrýshy mıkrobtardan, zıandy zattardan da qorǵaıdy.

Ydyraý, ónimderin shyǵarý qyzmeti – zat almasýmen tikeleı baılanysty. Ter arqyly sý, amıak, nesepnár, mıneraldy tuzder jáne t.b. zattar bólinedi. Terdiń táýliktik bóliný mólsheri syrtqy ortanyń temperatýrasyna atqaratyn jumysyna baılanysty.

Sezgishtik qyzmeti – teride bolatyn sezgish jasýshalar men júıke talshyqtaryna baılanysty. Solar arqyly temperatýrany, aýyrǵandy jáne t.b. sezedi.

Jylýdy retteý qyzmeti – dene temperatýrasynyń bir qalypty deńgeıde saqtalýymen baılanysty.

                                      

NEGİZGİ BÓLİM

Teriniń irińdi jaralaryn týǵyzatyn mıkrobtar. Teri bútin kezinde mıkrobtar oǵan túse almaıdy. Eger teri jarylsa, tilinse, kesilse,  mıkrobtar sol arada terige túsip jaıylady, teriniń ishki qabattaryn zaqymdaıdy. Teri ústinde negizinde mıkrobtardyń streptokok jáne stafılokok degen eki tuqymy kezdesedi. Streptokok tek teriniń ústingi qabatyn irińdetedi. Mysaly betke, eringe, qulaqqa jáne deneniń keıbir qajalǵysh jerlerine shyǵatyn irińdi sary jáne basqa da jaralar osy streptokoke baılanysty. Al stafılokok teriniń astyńǵy qabatyna ótip jaıylady. Teriniń irińdi jaralary juqpaly keledi, ondaı jarasy barlardan saý adamdar kútinip, saqtanýy kerek.

Adamdardyń, úlken-kishi demeı, bárinde de jıi kezdesetin “aýyzdyqty da” juqtyratyn streptokok mıkroby. Bul jaranyń belgisi - ol eki ezýge shyǵady. Mundaı shyqqan jara adam esinep, aýzyn ashqanda, tamaq ishkende aýyrtady. Aýyzdyq óte juqpaly. Onyń mıkroby basqa adamdarǵa naýqastyń aıaq-tabaq, oramaly, balalardyń oıynshyqtary arqyly tez juǵady. Sondyqtan sary jarasy bar adamnyń ózine kerek zattary jarasy jazylǵansha bólek ustalýy kerek.

Ǵylymı zertteýlerge qaraǵanda aýyzdyq kóbinese denede V2 vıtamıni kem bolsa nemese keıbir ishek-qaryn aýrýynan, túrli jaraqattardan bolatyny anyqtaldy. Emizýli balalary durys tamaqtandyrylmasa, ne uzaq aýyryp álsirese, bularǵa streptokok úıir bolady. Ol teriniń astyńǵy qabatyna ótip, ony qabyndyrady, túıin (ektıma) salady. Ektıma áýeli kúlbirep shyǵady da, keıin jarylyp irińdeıdi. Ústi qatty qabyrshaqtanady. Ektıma kóbinese bel men sıraqqa shyǵady. Sary jara biline qalsa, dárigerge kóriný, onyń emin durys qoldaný kerek.

Teri aýrýlarynyń túrleri óte kóp. Solardyń ishinde sábıler men jasóspirimderde  óte kóp kezdesetin teri aýrýynyń biri- dıatez.

Dıatez – teriniń alergıalyq qabyný syrqaty. Oǵan kóbinese tektik beıimdigi bar balalar shaldyǵady. Bundaı tektik beıimdikti «atopıa» dep ataıdy. Náreste shaqta atopıa kóbine atopıalyq dermatıt túrinde kórinis beredi. Ony buryn «ekssýdatıvti dıatez» dep ataıtyn. Atopıa kóptegen alergenderge qatysty bolýy múmkin: taǵamdyq, shań-tozańdyq, dári-dármektik, bakterıalyq, vırýstyq alergender, t.b.

Dıatez júre kele alergıanyń aýyr túrlerine aýysýy múmkin. Mysaly, alergıalyq tumaý nemese qolqa demikpesine. Balada alergıanyń bul túrleriniń bári qatar júrýi múmkin, bul aýrý túrin, «alergıalyq trıada» dep ataıdy.

Aǵymy. Sábıdegi dıatez onyń ómiriniń alǵashqy aılarynan bastalýy múmkin. Syrqattyń aǵymy úsh kezeńge bólinedi: nárestelik, balalyq jáne jasóspirimdik nemese eresek kezeń. Bul kezeńderdiń bári aýrýdyń asqynýymen, odan soń báseńsýimen ótedi. Jasóspirim shaqta balalardyń kóbi dıatezden birjolata qutylady.

Náreste dıatezi sábı ómiriniń alǵashqy aılarynan bastap eki jasqa deıin sozylady. Sýly nemese qurǵaq dıatez túrinde ótedi.

Emi. Balalardaǵy dıatez tek teri aýrýy emes, búkil organızmniń syrqaty. Sondyqtan bala keshendi em alýy tıis. Emniń basty maqsaty – dıatezdiń asqynýyna jol bermeý.

Alergolog - dáriger balada alergıa týdyrýy múmkin zattardan ony saqtaý kerektigin túsindiredi. Úıdi artyq zattardan tazartyp, kún saıyn ylǵal shúberekpen súrtip, kitaptar men kıimdi jabyq shkaftarda saqtaý, úıdi únemi jeldetip turý kerek. Sondaı-aq úı ósimdikterin, janýarlar men balyq ustaýǵa bolmaıdy, bulardy tazalaǵanda kógertetin sańyraýqulaqtardyń ósýin toqtatatyn eritindiler qoldaný, bala jastanatyn jastyqty jyl saıyn aýystyrý qajet.

Dıatezben aýyratyn balanyń emin tek dáriger ǵana júrgize alady. Teri kútimine úlken mán beriledi: balany kún saıyn hlordan ajyratylǵan sýǵa (sýdy bulaýda 1-2 saǵat tundyryp, ústine ystyq sý quıady) shomyldyrý kerek. Dıatez kóbine tuqym qýalaıdy, alaıda dárigerdiń barlyq usynystaryn oryndaý arqyly alergıaǵa tótep berýge ábden bolady.

Bezeý

14-15 jasta kóp oqýshyda bezeý paıda bolady. Bul – jynystyq jetilýdiń ýaqytsha qosymsha áseri. Maı bezderiniń shyǵaratyn ózegi biteledi de, oǵan aýrý týdyratyn mıkrobtar túsip, qabynady. Aınalasyndaǵy teri tyǵyzdalyp qyzdyrady da kishkentaı túıin paıda bolady, ol jıi irińdeıdi. Keıde onyń kólemi ulǵaıady, al ony syǵyp tastaǵan jaǵdaıda,  ornynda sheshek izindeı daq qalady.

Bezeý betti, keýdeni, arqanyń joǵary bóligin zaqymdaıdy. Olar ýaqytsha paıda bolyp, biraq teriniń kóp bóligine jaıylyp aýyrýy da mýmkin. Bezeýdiń aldyn alý úshin terini taza ustap, maı bezderiniń ózegi bitelip qalmaýy úshin betti únemi sabynmen jýý kerek. Ystyq jáne sýyq sýmen alma- kezek jýyný jaqsy kómektesedi Óte ashshy, dámdeýishter (burysh , qalampyr, t.b.) qosylǵan tamaqty jeýden, kofe, kakao, qoıý shaı ishýden bas tartyńdar.  Eń bastysy – bir qalypty uıyqtaý, serýendeý, sportpen shuǵyldaný, dene shynyqtyrý. Osylardyń bári múmkindiginshe asqazan jumysyn jaqsartyp, bezeýlerdiń aldyn alady.  Tańerteń ash qarynǵa bir staqan sý ishken durys.  Bezeýdi ózińiz shuqylap, túrtip júrmeńiz: ınfeksıa engizip alýyńyz múmkin. Asqynǵan jaǵdaıda dermatolog dárigerge kóriný qajet

Sańyraýqulaq aýrýlary

Sańyraýqulaq aýrýlaryn 4 topqa bólýge bolady.

1-toby teriniń betki qabatyn zaqymdaıdy. Bul kezde teride eshqandaı belgiler baıqalmaıdy. Buǵan adamnyń terleýi jáne teridegi aq tańdaqtar jatady.

2-toby teriniń tómengi qabatyn zaqymdaıdy. Bul qabyrshaqty qabatty,aıaqtyń,qoldyń tyrnaqtaryn tolyq zaqymdaıdy. Buǵan epıdermofıtıa aýrýy jatady.

3-topqa temiretki, parsha, trıhofıtıa aýrýlary jatady. Bular shashty zaqymdaıdy, ári juqpaly bolady. Mundaı aýrýlardy aýrýhanada emdeıdi.Búgingi tańda teri aýrýlary kóp kezdesetin jaǵdaı. Kóp kezdesetin túri  alergıalyk aýrýlar, temiretki aýrýlary. Búgingi kezde sańyraýkulak aýrýlary kóp kezdesedi. Olar teriniń betin zaqymdaıdy, teri beti zaqymdanǵannan keıin, oshaǵy kórinedi, qyzaryp shyǵady, kishkene shet jaǵynda bórtpeler bolýy múmkin, qyshýy múmkin, ýaqytyly karamasa únemi ulǵaıyp, qasyǵannan keıin teriniń ashyq jerlerine,shashqa shashyrap túsýi múmkin. Olar ózderiniń jeke gıgıenasyn saqtamaǵannan, úı-janýarlarynan, kóbinese mysyqtardan, ıtterden juǵady. Qazirgi kezde kańǵybas ıt-mysyqtar kóbeıip ketti. Olardy balalar qoldaryna alyp, oınatady, odan keıin olar qoldaryn jýmaıdy. Janýarlardyń patogendik sporalary, sańyraýqulaqtar ashyq jerlerge túsedi.  Sańyraýqulaq shash bóliginde zaqymdaıdy. Ol kezde ne bolady? Shash dóńgelenip túsip qalady. Shash túsip, qabyrshaqtanady qyshıdy, bala qasyǵannan keıin sańyraýqulaq sporalary basqa ashyq jerlerge shashyrap túsedi, sondyqtan balanyń basynda oshaq paıda bolady. Sańyraýqulaq aýrýlary taǵy tyrnaqtardy zaqymdaıdy. Tyrnaq zaqymdanǵannan keıin túsi ózgeredi, sarǵaıady, úgitiledi. Sarǵaıyp tússe qoldyda, aıaqtyda zaqymdaıdy.

4-toptaǵy sańyraýqulaqtar teri asty jasýnyqtaryn, býlshyq  etterdi, súıekterdi, keıbireýleri ishki músheni zaqymdaıdy.

Shıqan

Stafılokok mıkroby denege shıqan shyǵarady. Shıqan kóbinese teri ústine ósetin túktiń túbinen bastalady. Óıtkeni mıkrobtar teri tesikterinen ótip, túktiń túbin qorshaǵan qaltashyq tkandardy qabyndyrady da, ulǵaıa kelip tóńiregindegi tkandarǵa jaıylady. Osyndaı dombyǵyp shyqqan isikti shıqan deıdi. Shıqan shuqpaly emes. Shıqandy halyq jaqsy biledi. Teride bolatyn irińdi jaralar arasynda shıqan 1 oryn alady.

Mıkrob denedegi túk túbirine ótip qabyndyrǵasyn 1-2 kúnnen keıin ol tompaıyp úlkeıedi, terini kernep syzdaıdy, ústi kúreńitedi. Ol 3-4 kúnde sarǵaıyp, aýyzy shyǵady, isik jumsarady. Muny shıqannyń pise bastaǵany deımiz, bul arada jarylady, iriń aǵady, oıylǵan jaranyń qaq ortasynan sarǵaıyp ózegi anyq kórinedi, keıin ózegi de alynady. Sóıtip asqynbaǵan shıqan 5-15 kún ishinde jazylady. Shıqan kóbinese deneniń jelke, qaryn, bilek, bet, moıyn sıaqty jerine úıir bolady. Adamǵa bir joly 2-3, keıde ondaǵan shıqan shyǵýy múmkin. Mundaı shıqan uzaqqa sozylady, biri jazylsa, ekinshisi shyǵady.

Qazaq shıqandy jeńil aýrý dep biledi. Sondyqtan ony ózderinshe emdeıdi. Árıne, onysy qate. Shıqan emdelmese asqynady, keıbir adam denege jaıylǵan shıqannan ólip te ketedi. Ásirese, betke, ústińgi eringe, murynǵa shyqqan shıqan óte qaýipti. Málimetke qaraǵanda barlyq shıqannyń 1/3 asqynatyn kórinedi. Qazir shıqanǵa qarsy kúshti dári-dármek az emes. Degenmen istiń kilti saqtyqta. Shıqan bilinisimen-aq emdelý kerek.

Shıqannyń ústine syzdaýdy, qabynýdy basatyn ıhtıoldyq maıdy kúnine 2 ret jaǵyp, taný kerek. Shıqan jarylǵasyn qýysyndaǵy irińi aǵady. Shıqannyń ústine gıpertonıalyq (10-20 prosenti tuz) eritindige malynǵan dákeni syǵyp, eki-úsh qabattap jaýyp taný kerek. Jaranyń tez pisip, jarylýyna ıhtıolmen birge túrli jylylyqtarda kómektesedi.

Jalpy emge penısıllın, bıomısın jatady. Penısıllın ýkol retinde endirilse, bıomısındi ishýge bolady. Naýqasqa polıvıtamındi qabyldaý da paıdaly. Uzaqqa sozylǵan shıqanda adamnyń óz qanyn ýkolmen ózine jiberý (aýtogemoterapıa) jaqsy nátıje beredi. Árıne shıqannyń qaı túrine qandaı em paıdaly ekenin dáriger biledi.

Kúbirtke

Kúbirtke jıi kezdesetin irińdi aýrý. Keıbireýler qoldaǵy kishi-girim jaralarǵa ýaqytynda mán bermeıdi. Terige túrli sebeptermen túsken jaraqattarǵa mıkrobtar úıir keledi. Mıkrobtar jarylǵan, qajalǵan orynǵa túsip kóbeıedi, tez ýyn jaıady. Sóıtip tkandardy qabyndyrady, irińdi jaraǵa aınaldyrady.

Qazaq kúbirtke dep tek tyrnaq túbiniń isin, irińdegenin aıtady. Al ǵylymda kúbirtke (panarısıı) dep saýsaq tkaniniń irińdi jarasyn aıtady. Sondyqtan jarany shyqqan ornyna qaraı teri, teriasty, sińir, súıek jáne býyn kúbirtkesi dep aıyrady.

Qolyna kúbirtke túsken adamnyń aldymen dárigerge kóringeni jón. Dárigerdiń keńesi boıynsha margansovkanyń 1-2 túıirin qosqan ystyqtaý sýda saýsaqty kúnige 4-6 ret ustap kúbirtkeniń tez pisip jarylýyna kómektesedi, qoldyń solqyldap aýyrǵanyn da basady. Budan basqa emdi dáriger, keıde onyń uıǵarýymen adamnyń ózi de jasaýy múmkin.

Qyshyma qotyr

Qotyr kene uzyndyǵy 3 mm, jyltyr bolǵandyqtan jaı kózge kórinbeıdi. Ol deneniń jumsaq bólikterin, ıaǵnı saýsaq aralyqtaryn, keýde bóligin, ishti onyń tómengi jaǵyn tesip ózine jol salady. Osy qyshymamen aýyrǵan adamnyń denesi qatty qyshıdy, ásirese túnge qaraı qyshyǵany qatty údeıdi. Bizdiń ımýndyq  júıemiz onymen kúresedi. Analyq kene arnaıy ferment bólip, sol arqyly terini tesip, teri astyna enedi.

Analyq kene teri astynda tirshilik ete otyryp jumyrtqasyn salyp, kóbeıip, tirshiligin jalǵastyra beredi. Jazda kóbeıetin teri aýrýlarynyń taǵy biri – temiretki. Muny da adamdar negizinen ashyq sý kózderine shomylýǵa barǵanda juqtyryp jatady. Al odan saqtaný joldary mynadaı: árbir shomylyp bolǵan saıyn «dýshqa» túsý, jaqsylap shaıyný kerek. Ásirese qoldy uqyptap jýǵan jón. Qumda jalań aıaq júrmeýge tyrysyńyz. Al temiretkini adam alǵashynda alergıa dep qabyldaýy múmkin. Ol teride qyzarǵan, dóńgelek daq sıaqty paıda bolady, qatty qyshıdy. Keıin álgindeı daqtar kóbeıip, bir-birine qosylady, úlkeıedi. Ol basqa da shyǵýy múmkin. Mundaıda shash túbinen synǵysh bolady. Temiretkiden óz betinshe emdelgen durys emes, dárigerge kóringen jón. Qotyr bolyp qalmańyz Atynyń ózi úrkitetin bul qolaısyz aýrýdy qotyr kenesi taratady, ol jıi, jaqyn aralasqanda aýrý adamnan saýǵa juǵady. Jalpy jurt paıdalanýyndaǵy jerlerde tazalyq saqtalmasa da qotyr kenesine jaıly jaǵdaı qalyptasady. Qotyr kenesi aǵzaǵa túskennen keıin epıdermıtti zaqymdaıdy. Dene qatty qyshıdy, ol ásirese keshki, túngi mezgilde «qutyryp» ketedi. Qotyr juqtyrǵan adam jedel túrde dárigerge kóringen abzal. Óz betinshe emdelýge bolmaıdy, ol aýrýdyń kúsheıip ketýine soqtyrýy ábden múmkin. Bul eki arada ony ózgelerge juqtyrý qaýpi de eselene túsedi. Qotyrdy tek maman dárigerler ǵana emdeı alatyny esterińizde bolsyn. Bul dert ata-anasynda múlde kezdespese de, osy aýrý júre paıda bolatyn jandar da ushyrasady. Oǵan kóp nárseler, mysaly qorshaǵan orta, adam aǵzasy tikeleı áser etedi. Bul aýrýdyń qysqy jáne jazǵy túrleri bar. Qabyrshaqty temiretki asqynǵan sátte býyndar aýyryp, qurysyp, sal bolyp qalý qaýpi bar. Osy aýrýmen aýyratyn naýqastar jylyna 1 ret dıspanserlik tekserýden ótkiziledi. Naýqastar aýrý asqyn­ǵanda kóbine aýrýhanaǵa jatady. Sebebi derttiń dári-dármegi qoljetimdi emes. Al atopıalyq dermatıt dıatezden bastaý alady. Bala 3 aıdan 3 jasqa deıin dıatez bolǵan jaǵdaıda, ádette toqtaýy kerek. Ne bolsa sony jep, tamaqtanýyna mán berilmese, munyń sońy atopıalyq dermatıtke ulasady. Keıin tamaq jaqpaı qalatyn, kıim kıse, qyshyna beretin túrli qozdyrǵyshtar týyndaıdy. Birshama jaǵdaılarǵa aǵza alergıa beretin bolsa, ol ekzemaǵa ákeledi. Júıke juqarǵannan paıda bolyp, qyshyný prosesi júredi. Al qyshyǵan saıyn, aýrý órshı túsedi. Aımen birge jańaryp otyratyn túri de jetkilikti. Ekzema sımmetrıaly, eger bir qolda bolsa, mindette túrde kelesi qolǵa shyǵady. Teri kúldirep, sýlanyp jarylady, sonan soń qyzylshaqa jaraǵa aınalady.

Impetıgo – teriniń betki qabattaryn zaqymdaıtyn teri syrqaty. Juqpanyń birinshilik túrleri kóbine balalarda kezdesedi, ekinshilik túrleri eresek adamdarda jıi kezdesedi.

Sebepteri. Bul patologıanyń negizgi qozdyrǵyshtary A tobynyń stafılokoktary men streptokoktary, nemese olardyń qatar júrýi. Bul aýrýdyń qozýyna jaǵdaı jasaıtyn faktorlar: aýanyń joǵarǵy temperatýrasy jáne ylǵaldylyǵy, jeke bas tazalyǵyn saqtamaý, ımýnıtettiń tómendeýi, usaq jaraqattar, sýsamyr, qan aınalymynyń buzylysy, qyshıtyn dermatozdar, antıbıotıktermen emdelý. Impetıgo óte juqqysh keledi.

Belgileri. Negizgi belgileri – sýly bórtpelerdiń paıda bolýy. Bórtpeler keıin jarylyp, altyn - sary qabyrshaq túziledi.

Impetıgonyń býlezdi túri bolady. Bunda iri jáne qalyń bórtpeler jarylyp, móldir ne laı suıyqtyq shyǵady.  Bórtpelerdiń dıametri 1-3 sm,  jalpy qatty aýyrady.  Impetıgo kóbine adamnyń keýde bóliginde, bette, teri qyrtystarynda shoǵyrlanady. Bórtpeler birigip, qan men lımfa arqyly ár jerge jınalýy múmkin.

Emi. Negizgi em – jergilikti emdeý. Buǵan bakterıaǵa qarsy jaqpamaılar, anılın boıaǵyshtary, spırtti eritindiler, dárýmender jatady. Aýyr jaǵdaılarda antıbıotıkter taǵaıyndalady.

Emdelý kezinde jýynýǵa bolmaıdy. Óıtkeni sý men ysqysh arqyly juqpa taralýy múmkin.  Kúndelikti dámnen táttiniń bári joıylady. Sebebi qant mıkroaǵzalardyń damýyna jaǵdaı jasaıdy.

Asqynýlary.  Asqynýy qaýip týdyrmaıdy. Emnen keıin eshqandaı shekteý qoıylmaıdy. Alaıda em durys júrgizilmese, juqpa tereńge enedi. Sóıtip lımfa túıinderi men tamyrlary qabynady, teri men terasty klechatkasyna juqpa juǵady.

Aldyn alý: jeke tazalyqty saqtaý, shaǵyn jaraqattardy spırtti eritindilermen óńdeý, dermatozdy saýatty emdeý, qandaǵy qantty tekserip turý.   

Ushyq

Ushyq, gerpes – adam terisi men shyryshty qabyqshalaryna tutasqan kópirshikterdiń shyǵýynan bolatyn vırýsty aýrý. Infeksıa kózi – aýyrǵan nemese vırýs taratýshy adam. Ushyq kóp jaǵdaıda jyldyń salqyn mezgilderinde shyǵady. Sebebi bul kezde organızmniń aýrýǵa qarsylasý qabileti nasharlap, gıpovıtamınoz damyǵanda; ár túrli juqpaly aýrýlarmen aýyrǵanda, keıde jazdyń ystyq mezgilinde kún kózine kóp qyzdyrynǵanda da shyǵady. Ushyqtyń 2 túri bar; Olar jaı ushyq jáne beldeme ushyq.   

Oraza ustaýdyń da teri aýrýlaryna paıdasy bar                      

Aýyz bekitýdiń teri aýrýlarymen kúresýde paıdaly áserleri bar. Oraza tutqan kezde qandaǵy sý mólsheri azaıady, ıaǵnı teridegi sý quramy da kemıdi degen sóz. Bul - teriniń qýattylyǵyn arttyryp, zıandy mıkrobtar men bakterıalarǵa qarsy turýǵa kómektesedi. Sondaı-aq, qyshyma aýrýynyń adam denesine ári qaraı taralýyn toqtatyp, teriniń maılanýy men alergıadan jazylýǵa da oń áserin tıgizedi. 

Kún sáýlesiniń terige áseri

Adamnyń terisi qorǵanyssyz bolsa terige A jáne V últra kúlgin sáýleleri áser etedi. Bul últra kúlgin sáýleleri terige zıan keltiredi. Bizdiń terimiz UVB sáýleleriniń jartysyn ǵana ótkizedi, sebebi bizdiń terimizdiń joǵarǵy qabatynda múıizgek qabat jáne epıdermıs bolady. Sáýleler teriniń joǵarǵy qabatyna zaqym tıgizedi, kúnniń kúıdirýine de alyp kelýi múmkin. UVA sáýlelerin múıizgek qabat toqtata almaıdy, sáýleler epıdermıske deıin barady. UVA sáýleleri allergetıkalyq reaksıalarǵa ákelýi múmkin jánede sáýleler terimizge tereń sińip zaqym keltiredi. Sáýleler qartaıý prosesin tezdetedi. UVA sáýleleri terige kirip bos radıkaldardy jiberedi. Bos radıkaldar teriniń jasýshalyq ıadrosyna kirip ketip ony zaqymdaıdy. Organızmniń qorǵanys qabaty ony tappaı ony joımasa onda olar tez bólinip melonomıa aýrýyna shaldyǵady. Sonyń barlyǵyn boldyrmas úshin Antihelios  XL qoldaný kerek. Ol eki qabatqa da qorǵanys beredi. Teriniń joǵarǵy qabatynda MEXORYL SX jáne MEXORYL XL últra kúlgin sáýlelerdi ustap qalady. ANTIHELIOS XL quramynda paıdaly Senna Alata ósimdigi bar. Senna Alata terige tereń sińip bos radıkaldardy joıady da terimizdiń jasýshalaryn qorǵap turady.

Jasandy teri ádisi týraly ne bilesiz?

Ǵalymdardyń aıtýynsha jasandy teri ádisi iske asyrylyp, onyń dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń talaptaryna sáıkes qaýipsizdigi dáleldengeni kópshiliktiń  nazaryn aýdaryp júr. Jasandy terini naýqas adamdarǵa qazirgi ýaqytta paıdalanýǵa bolady. Teri transplantasıasyn jasaý úshin jasýshalar saý adamnyń terisinen alynady. Teri- eń úlken jáne eń tez jańaratyn ulpa. Teriniń tereń qabatynda fıbroblasttar dep atalatyn jasýshalar ornalasqan. Olardyń arqasynda teri ósip, jańarady                                                                                                     

Teri kúıgende kórsetiletin alǵashqy járdem

Teriniń  kúıýi órtke, keıbir hımıalyq zattarǵa,  kúnge de baılanysty. Teriniń kúıgen jerin sýyq sýmen shaıyp, margansovkanyń álsiz eritindisimen súrtedi. Eger kúıgen teride kúldiregen kópirshik paıda bolsa, ony jarýǵa bolmaıdy. Kópirshik jarylǵannan keıin ǵana túrli jaqpamaı jaǵyp, tańýǵa bolady. Óte qatty kúıgen terige taza tańǵysh salyp, emhanaǵa jetkizý kerek. Qyshqylǵa kúıgen teri aldymen taza sýmen, artynan eki paıyzdyq soda eritindisimen jýylady.                                                                                                                

Úsigen kezde kórsetiletin alǵashqy járdem

Teri  úsigen kezde teride aq daqtar paıda bolady, teri esh nárseni sezbeıdi. Muryn qulaq, bet úsigende jumsaq matamen eptep ysqylaıdy. Úsigen jerdi qarmen ysqylaýǵa bolmaıdy,  óıtkeni qar túıirshekteri úsigen terini jaraqattap jiberýi múmkin. Úsigen jerdiń sezimtaldyǵy qalpyna kelmese, tez arada dárigerge qaralý qajet. Qoly nemese aıaǵy qatty úsigen adamdy jyly bólmege jatqyzyp, úsigen jerdi jyly zatpen orap tastaý kerek. Úsigen jerdiń jaılap jylyǵany paıdaly. Terisi úsigen adamga jylytatyn sýsyndar ishkizý kerek.

Kún ótkende kórsetiletin alǵashqy járdem

Ystyq kúnderi uzaq serýenge shyqqanda, ystyq oryndarda aýyr qara jumys istegende kún ótýi múmkin. Kún ótkende bas aınalady, aýyrady, kóz qaraýytady, keıde esinen tanyp qalýy múmkin. Kún ótken adamnyń beti kyzarady, tynysalýy, júrektiń soǵýy jıiledi. Dene temperatýrasy kúrt kóterilip, + 40°S jetýi múmkin. Kún ótken adamdy tez arada salqyn jerge ákelip, denesin qysyp turǵan kıimderin sheshedi. Basyn joǵary jatqyzyp, mańdaıyna, júrek tusyna salqyn oramal qoıady. Eger aýrý adam tynys ala almasa, jasandy jolmen demaldyrý sharalaryn jasaý kerek. Kún ótpeý úshin ystyqta bas kıim kıip júrgen jón.

Teri kútimi, gıgıenasy                           

Dene tazalyǵy degenimiz — aldymen teri kútimi. Teriniń durys kútimi aǵzanyń qalypty qyzmet atqarýyna áser etedi. Teri alýan túrli fızıologıalyq-bıologıalyq fýnksıany oryndaıdy. Teriniń qurylysy óte kúrdeli.

Jumys jasap, kúndelikti turmysta sharýamen aınalysqan shaqta adam terisin kir shalady. Adam terlese kir terige jabysyp qalyp, teriniń tynys alýyn qıyndatady. Óıtkeni teri bezderi bitelip qalady. Osydan baryp teride ótetin fızıologıalyq-bıohımıalyq úrdisterdiń qyzmeti múldem buzylady. Bitelgen maı bezderine juqpaly aýrý taratatyn mıkrobtardyń enýi folıkýlıtti týyndatady. Mıkrobtar áserinen teriniń betindegi organıkalyq zattar ydyrap, jaǵymsyz ıisti maı qyshqyly bólinedi jáne teri qabynýy-dermatıt derti damıdy. Táýliktik teri gıgıenasy úshin neshe túrli tásilder qoldanylady. Olardyń ishinde terini tazalyqta ustaý úshin deneni ıisi jaqsy sabynmen sabyndap jýý kerek. Aptasyna bir ret monshaǵa baryp jýyný, dýshqa shaıyný kerek. Al jıirek kir shalatyn bet, qol, moıyn qosymsha kútim jasaýdy qajet etedi. Qol kirlegende onyń terisinde neshe túrli juqpaly aýrý taratatyn mıkrobtar kebeıedi.Qoldaǵy barlyq bakterıalardyń 90 % tyrnaq astynda jınalady jáne olardy tek arnaýly shetkamen ǵana tazartýǵa bolady. Qol jýatyn jerde kishkentaı shetka turýy paıdaly. Bet pen moıyndy tańerteń jáne uıyqtar aldynda tazartyp jýyp otyrǵan jón. Adamnyń terisi qurǵaq nemese maıly, ylǵaldy bolyp keledi. Aıaqty aptasyna keminde bir ret, ásirese jaz aılarynda, kúnde jýyp turýdy dárigerler usynady. Aıaq terleıtin bolsa, túnge qaraı terden qutylý úshin sýyq sýmen aıaqty jýyp, tabandy, saýsaq arasyn aptasyna eki ret 5 % formalın eritindisi sińgen maqtamen súrtý kerek. Monshaǵa túskennen keıin adam óte jaqsy dem alyp, sergip qalady, jaqsy uıyqtaıdy. Jumysqa degen ynta-jigeri arta túsedi. Monsha gıgıenany jaqsy ótkizedi. Deneni saýyqtyrady.

Halyqtyq em-domdar

Bet terisin kútý. Adamnyń jas shamasyna, aǵzany jaı kúıine, syrtqy orta áserlerine baılanysty teri ártúrli bolady, sondyqtan da kútimi de ártúrli bolýy tıis jáne bul úsh nárseden-terini tazalaý, nárlendirý jáne qorǵaý sharalarynan turady. Teri maılanýyna qaraı: birqalypty, qurǵaq, maıly teri dep bólinedi. Birqalypty teri qurǵaq nemese maıly terige qaraǵanda kútimdi kóp qajet etpeıdi. Tańerteńgi bet jýý terimen qatar búkil aǵzany sergitip, shıratady jáne eńbekke qabilettilikti arttyrady. Mundaıda, ásirese sýyq sý paıdalanylady. Ystyq sý terini jaqsy tazalaıdy, maıyn ketiredi, biraq udaıy ystyq sýmen jýynǵan jaǵdaıda qantamyrlar keńeıip, teri bosap, bolbyraýy múmkin, sondyqtan betti bólme temperatýrasy jylylyǵyndaı sýmen nemese ystyq jáne salqyn, sýmen alma-kezek shaıyp jýyný kerek. Bet jýýǵa balalar sabynyn, ıis sabyndardy paıdalanýǵa bolady. Betti jýyp bolǵan soń ony qurǵata súrtip, oǵan teri jumsartqysh krem jaǵý usynylady.

Qurǵaq teri juqa, tegis, názik keledi. Oǵan kún kózi, jel, aıaz, sý, sabyn tez áser etedi. Jas kezde qurǵaq terini tazartyp, suıyq krem jaqsa jetkilikti. 25 jasqa deıin terige nár beretin maıly kremderdi paıdalanýdyń qajeti joq. Eger terige sabyn áser etse, onda sabyn paıdalanýdy shekteý kerek.

Aqjelken. Aqjelkendi vıtamındi sulýlyq dep ataıdy. Eger siz ózińizdiń baǵyńyzda aqjelkenge shaǵyn júıekshe bólseńiz ókinbeısiz. Betti sergitý, ájimdi ketirý úshin aqjelken kóginiń shyrynyn qoldanady, onymen terini tańerteń jáne keshke ysyp sylaıdy. Ony bylaı daıyndaıdy: 1 as qasyq japyraqqa 1 staqan qaınap turǵan sý quıyp 20 mınýt dýhovkaǵa qoıady.

Qalaqaıdan jasaǵan malma (prımochka) men vana da óte paıdaly: 100 g qurǵaq japyraqtardyq untaǵyn 0,5  l sý men 0,5  sharap sirkesýynyń qospasyna 30 mın qaınatady. Elekten ótkizilgen qaınatpany kúnde keshke  sabyn qoldanbaı terini ysýǵa qoldanady.

Al qabaq isingen kezde, ony báseńdetý úshin úgilgen jas kartoptyń botqasyn dáke salfetkasyna orap 15-20 mın basý kerek. Sodaı-aq túımedaq qaınatpasynan salqyn malma basýǵa da bolady.

Qıar maskasyn sańylaýy keńeıip qajyǵan, solyp bara jatqan terige usynady. Eń ońaıy, qabyǵyn arshyp, ony betke basý. Qıardy úkkishke úgip, úgindisin dákege salady da betke basady nemese bir jumyrtqanyń aǵyn kópirshitip, oǵan eki qasyq jas qıar shyrynyn quıady, aralastyryp, betke basady.

Sábiz maskasy. Sábiz maskasy bezeý basqan maıly terige, qýqyl tartqan jáne solyp bara jatqan terige jaqsy áser etedi. Sábiz jáne almany úkkishke úgińiz. Eger ol óte shyryndy bolsa tolyq qosyńyz. Botqany betke jaǵyńyz. Oǵan úlken alma qossa, odan da dymqyldana túsedi.

Tomat maskasy. Tomat maskasy sańylaýlary bar topyraq tústes maıly terige jaqsy áser etedi. Betke tomattyń bólikteri men jumsaǵyn basady.

Aq jáne qyzyl qaraqat maskasy. Aq jáne qyzyl qaraqat maskasy sańylaýdy taryltady, ári maıly terige óte paıdaly. Birneshe jıdekti ezip, shyrynyna azdap kartop unyn qosyp, betke jaǵý kerek.

Qıar shyryny - teri tazartýdyń eń jaqsy tásili. 100 gr. jas kıardy iri úkkishke úgip, oǵan 100 gr. losón quıý kerek. 8-10 táýlik qarańǵy shkafqa qoıý kerek. Sodan soń ony dákeden ótkizip, jabyq flakonǵa quıyp, muzdatqyshta saqtaý kerek. Eger teri maıly bolsa, onda osy qurammen, betti jýýdyń ornyna, sylaýǵa bolady. Eger terińiz qurǵaq bolsa, qıar shyrynyna kez kelgen juǵymdy krem qosý kerek.

Oramjapyraq maskasy. Qurǵaq teri úshin: usaqtap týralǵan japyraqtardy sútke pisirip botqa jasaıdy da 20 mınýt betke jaǵady. Al maıly teri úshin: et tartqyshqa tartqan japyraqtardyń botqasyna jumyrtqanyń qópirshigen aǵyn qosyp, betke, moıynǵa jaǵady. Maıly sańylaýly teri bolsa, onda jýynardan 10-15 mınýt buryn terini ashytqan oramjapyraqtyń sólimen ysý kerek.

Qorytyndy

Men óz jumyymda teri aýrýlary týraly, qalaı paıda bolatyndyǵyn jáne ony emdeý joldaryn zerttedim. Men eń aldymen teriniń  qurylysy  jáne qyzmetimen, sodan soń teri aýrýlarymen jáne halyqtyq em-domdarmen tanystym.

Bul ǵylymı jumysta men teri aýrýlarynyń qalaı paıda bolatyny týraly keńinen málimet keltirdim. Alaıda teri aýrýlaryn tolyq zerttedim dep aıta almaımyn. Teri aýrýlarynyń syrtqy túrleri uqsas bolǵanymen olardyń paıda bolý sebepteri ár túrli.             

Qazirgi tańda teri aýrýlarynyń kóbeıip otyrǵandyǵyna, onyń shyǵý sebepterine ekologıanyń áseri bar ekendigine kóz jetkizdim.     .

Aldaǵy ýaqytta men áli de teri aýrýlarymen tanysyp, zerttep ózim qatarly qurbylaryma, dostaryma tanystyrǵym keledi. 

Usynys

Men osy ǵylymı jumysta Gýljamal apaımen birge teri aýrýlarynyń túrli mıkrobtardan paıda bolatyndyǵyn eskere otyryp mynadaı usynys usynamyn.

- Mektep oqýshylarymen birge teri aýrýlarynyń qalaı paıda bolatyndyǵy týraly qoǵamdyq sharalar men semınarlar ótkizilip tursa;

- Kishkentaı balalarǵa teri aýrýlarynyń qalaı paıda bolatyndyǵy týraly úgit nasıhattar júrgizilse;

Paıdalanǵan  ádebıetter:

1. R.V.Tonkova, T.Ia.Chertok, I.N.Alferova «Osnovy medısınskıh znanıı» MOSKVA «Prosveshenıe» 1981 j [17;37;64;214;240;297;306-bet]

2. V.A.Beloýsov, A.D.Pevzner «Balalar aýrýlary» Medısına baspasy-1974 j bilim baspasy 1992 j aýdarǵan. [11;42;116;177;229-bet]

3. E.Orazaqov «Dárigerlik keńes» [191;192;196;197-bet]

4. «Bıologıa páni» jýrnaly

5. «Densaýlyq» atty Respýblıkalyq jýrnaly Mátinniń avtory J.Arman teri dárigeri [5-bet]

 

---